Umwalo Watebelela Abena Amerika

Ilyo Columbus afikile pa fishi fya West Indies mu 1492, atile abantu baleikala pali filya fishi ‘balemoneka bwino kabili bali abaina ne ciimo icalinga.’ Ico bali no bumi ubusuma, umo kuti atontonkanya ukuti teti balwale amalwele yaali ku Bulaya.

Mu 1518 ubulwele bwa mwalo bwawile pa cishi ca Hispaniola. Abena Amerika tabatalile abalwalapo umwalo, e ico ilyo balwele calibipile nga nshi. Umwina Spain uwaliko ilyo icishi catebelelwe no mwalo atile, bantu fye abanono abapuswike ku cikuko. Mu nshita fye inono icikuko caponene na mu fyalo fya Mexico na Peru kabili ifyatumbwikemo na ko kwine fyalibipile nga nshi.

Ilyo abena Bulaya abaile mu kwikala ku North America bafikile mu Massachusetts, mu mwanda wa mwaka uwakonkelepo, basangile ukuti umwalo waipeye abantu mupepi na bonse mu Massachusetts. John Winthrop, intungulushi ya bena Bulaya baile ku Amerika, aalembele ati: “Abena Amerika abengi nga nshi balifwile ku mwalo.”

Kwena te bena Amerika fye balelwala umwalo. Icitabo ca Scourge—The Once and Future Threat of Smallpox citila: “Ukutula fye na kale, umwalo walipaya abantu abengi nga nshi ukucila impendwa ya bantu bafwile ku bulwele bwa bubonic plague na kalaso ukubikako na bafwa mu nkondo shalwikwa mu myaka ya ba1900.”