Cibusa wa Bufi

Tutile mwalikwata cibusa uo mwaishibene nankwe ninshi muli fye abaice. Alamulenga ukuyumfwa kwati muli bantu bene bene kabili alalenga abanenu ukumutemwa. Nga kwaba ifyamusakamika alamulenga ukumfwako bwino. Pa mulandu wa fyo uyu cibusa wenu ilingi line amwafwa mwalisuka mwamucetekela nga nshi.

Lelo mu kuya kwa nshita, mwailuka ukuti cibusa wenu taba bwino. Pa mulandu wa kuti afwaya fye ukuba na imwe inshita yonse, abantu bambi tabafwaya ukuba na imwe mu ncende shimo. Nangu ca kuti alamulenga ukuyumfwa kwati muli bantu bene bene, e walenga ukuti mulwale. Na kuba, e walenga no kuti muleonaula indalama.

Ndakai mwalyesha ukupwisha icibusa, lelo ena alikaana. Kanshi kuti twatila e umutungulula. Mulalila ne camukolele ukuti mube ifibusa.

UYU e musango wa cibusa abantu abengi bakwata. Pa numa ya kupeepa fwaka pa myaka 50, ba Earline batile: “Fwaka e yalengafwa sana ukucila fye ne fyo umuntu engangafwa. Yalicilile na pa munandi sana—inshita shimo e cibusa fye nalecetekela.” Lelo ba Earline baishileiluka ukuti fwaka ni cibusa wa bufi kabili umubi sana. Amashiwi ya ntanshi muli cino cipande nayapalana sana ne fyalandile ba Earline, nomba bena kwali cimo icapuseneko. Ilyo basambilile ukuti ukupeepa kwalibipa mu menso ya kwa Lesa pantu kulakowesha imibili yesu iyo Lesa atupeela, ba Earline balilekele ukupeepa.—2 Abena Korinti 7:1.

Ba Frank nabo, bapingwilepo ukuleka ukupeepa fwaka pa kuti balecita ifyo Lesa atemwa. Pashipita fye nalimo ubushiku bumo ukutula apo bapepeele umushanga wa kulekeleshako, batendeke ukufwailisha utushiki twa fwaka utwaponene mu fiko. Ba Frank batile: “Nalibipilwe nga nshi ilyo ici cacitike kabili napingwilepo ukuleka ukupeepa. Nshabalilempeepapo na kabili.”

Mulandu nshi cayafisha ukuleka ukupeepa fwaka? Abasambilila pali fwaka basanga ukuti fingi ifilenga: (1) Fwaka ilalenga umuntu ukukunkuma kwati fye ni filya ficita imiti iikola. (2) Umuntu nga akula icushi, nicotine ilafika kuli bongobongo mu masekondi fye 7. (3) Abapeepa ilingi line batemwa ukupeepa uku ninshi balecita ifintu fimbi pamo nga ukulya, ukunwa, ukwambaula, na fimbipo.

Lelo, nga fintu twaumfwa kuli ba Earline na ba Frank, umuntu uwakunkuma kuli fwaka kuti aleka ukupeepa. Nga mulapeepa kabili mulafwaya ukuleka, ifipande fikonkelepo kuti fyamwafwa sana ukwalula ubumi bwenu.

Kosenipo Ukuleka Ukupeepa

“Icifwaikwa sana pa kuti umuntu aleke ukupeepa, kukosapo.” E fisosa icitabo citila, “Stop Smoking Now!”

NGA ca kuti mulefwaya ukuleka ukupeepa fwaka, mufwile ukukosapo sana. Kuti mwacita shani ifyo? Cimo ico mufwile ukucita, kulatontonkanya sana pa fyo ifintu fikamuwamina nga mwaleka ukupeepa.

Tamwakaleonaula indalama. Nga mulepeepa icipaketi cimo ica fwaka cila bushiku pa mwaka umo, kuti mwaonaula indalama ishingi nga nshi. Ba Gyanu aba ku calo ca Nepal batile, “Nshaishibe ukuti naleonaula indalama ishingi kuli fwaka.”

Mukalaipakisha. Ba Regina aba ku South Africa batile, “Ilyo nalekele ukupeepa fwaka e lyo ubumi bwandi bwalondolweke, kabili buya bulewaminako fye.” Abantu nga baleka ukupeepa, balatendeka ukumfwa ifyo ifya kulya fileumfwika bwino ne fyo filenunkila, kabili balakwata sana amaka, ne mimonekele yabo ilawaminako.

Ubumi bwenu kuti bwawaminako. Akabungwe ka The U.S. Centers for Disease Control and Prevention katile, “Ubumi bwa baume na banakashi aba mishinku yonse fye bulawaminako sana, kabili butendeka ukuwaminako ilyo line fye baleka ukupeepa.”

Tamwakatekwe ubusha. Ba Henning aba ku Denmark batile, “Nalilekele ukupeepa pa mulandu wa kuti nshalefwaya fwaka ukunteka ubusha. Nalefwaya ndeitungulula ne mwine.”

Balupwa ne fibusa bakanonkelamo. Akabungwe ka American Cancer Society katile, “Ukupeepa . . . kulonaula ubumi bwa bantu tuba nabo. . . . Calisangwa ukuti abengi balafwa kuli kansa nelyo ubulwele bwa ku mutima cila mwaka pa mulandu wa cushi icifuma ku muntu umbi uulepeepa.”

Mukalenga Lesa Ukusekelela. “Mwe batemwikwa, tuisangulule kuli fyonse ifikowesha umubili.” (2 Abena Korinti 7:1) ‘Mutuule imibili yenu . . . iyasanguluka, iingapokelelwa kuli Lesa.’—Abena Roma 12:1.

Ba Sylvia aba ku Spain batile, “Ilyo naishileishiba ukuti Lesa alipata ifintu ifikowesha umubili, e lyo nalekele ukupeepa.”

Lelo nangu cibe ifyo ukukosapo fye kweka te kwingalenga ukuleka ukupeepa fwaka. Kuti twakabila na bantu bambi ukutwafwa, pamo nga balupwa ne fibusa. Finshi bengacita pa kuti batwafwe?

Lombeni Ubwafwilisho

“Nga umo ayansha uuli eka, babili kuti bamucimfya.”—Lukala Milandu 4:12.

NGA ca kuti kuli abaletwafwilisha, kuti twacimfya icilwani, nelyo ubwafya ubuli bonse. E co nga mulefwaya ukuleka ukupeepa fwaka, kuti cawama mwalomba ubwafwilisho kuli balupwa na ku fibusa nelyo ku uuli onse uwingamutekanishisha pa kumwafwilisha.

Abo mwingafwaya ukuti bamwafwilishe ni balya abaleka ukupeepa, pantu kuti bamumfwikisha no kumulangako ifyo bacitile pa kuti baleke ukupeepa. Ba Torben, abekala ku Denmark kabili Bena Kristu, batile, “Ifyo bambi balengafwilisha e fyalengele ukuti ndeke.” Ba Abraham, abekala ku India, batile: “Ukutemwa kwine kwine uko balupwa e lyo na Bena Kristu banandi balenanga e kwangafwile ukuleka ukupeepa fwaka.” Lelo inshita shimo ukwafwa ukufuma kuli balupwa na ku fibusa takufikapo sana.

Ba Bhagwandas batile, “Nalepeepa fwaka pa myaka 27, lelo pa mulandu wa kusambilila ifyo Baibolo isosa pa fintu ifikowesha umubili, napingwilepo ukuleka ukupeepa. Nalyeseshe ukuleka. Napangile ifibusa fimbi. Kabili naile na kulya bafunda abantu pa kuti bampandeko amano. Tapali icabombele pali ifi. Bushiku bumo nasukile napepa kuli Yehova no kumulomba ukuti angafwe ukuleka ukupeepa. Lyena nasukile nalekelela ukupeepa!”

Icintu na cimbi icacindama ico mwingacita kuipekanishisha amafya yengesa. Mafya nshi aya yene? Icipande cikonkelepo calatulondolwela.

[Akabokoshi pe bula 5]

BUSHE MUFWILE UKUBOMFYA UMUTI PA KULEKA UKUPEEPA

Imiti iibomfiwa ku kwafwilisha abapeepa ukuleka ukupeepa, pamo nga uto bakambatika pa mubili utwakwata nicotine, yalenga utwampani utupanga iyi imiti ukukwatilamo indalama ishingi nga nshi. Ilyo mushilapingulapo ukubomfya iyi miti, tontonkanyeni pali aya mepusho:

Busuma nshi bwabamo? Batila imiti iingi iilenga umuntu ukuleka ukupeepa taileta amafya yambi ayesako ilyo umuntu ale-esha ukuleka ukupeepa. Lelo bambi balatwishika nga kuti yabomba fye bwino pa nshita ntali.

Bubi nshi bwingabamo? Imiti imo kuti yalenga umuntu ukuba no muselu, ukupopomenwa, no kulatontonkanya pa kuipaya. Cimbi na co ico mufwile ukwishiba ca kuti imiti ya kubomfya nicotine yabipa fye nga fwaka. Kanshi umuntu uulebomfya iyi miti ninshi acili fye uwakunkuma.

Bushe kwaba nshila shimbi ishakulekelamo ukupeepa? Ukulingana no kufwailisha kumo, abantu abengi abalekele ukupeepa balekele fye ukwabula ukubomfyapo umuti.

Ipekanishisheni Amafya Yengesa

“Napingwilepo ukuleka ukupeepa fwaka pa mulandu wa kucingilila ubumi bwa mwana uwafyelwe. Nakambatike mu ng’anda icishibisho caleti ‘Mwilapeepa.’ Ilyo papitile fye iawala limo, nalyumfwile icilaka ca kupeepa fwaka ica kuti nalifililwe ukushipikisha, kabili nasonteke umushanga no kutendeka ukupeepa.”—ba Yoshimitsu, aba ku Japan.

UKULINGANA ne fyacitikile ba Yoshimitsu, umuntu nga alefwaya ukuleka ukupeepa kulabako amafya. Kabili, ukufwailisha kulanga ukuti abengi abesha ukuleka ukupeepa balabwekeshapo no kukonkanyapo ukupeepa. Kanshi nga mule-esha ukuleka ukupeepa fwaka, mukatunguluka nga ca kuti namuipekanishisha amafya ayengesa. Mafya nshi ayaseeka?

Ukuba ne cilaka ca kupeepa: Icilaka ca kupeepa fwaka ilingi line ciluma sana mu nshiku shitatu ukutula apo mwalekele ukupeepa kabili ciyacilepwa pa numa ya milungu nalimo ibili. Shikulubantu umo uwaleka ukupeepa asosele ati pali iyi nshita “ukufwaisha ukupeepa kwisa fye mu nshita mu nshita.” Lelo, nangu ca kutila palipita imyaka ukutula apo mwalekele ukupeepa, napamo icilaka ca kupeepa kuti caisa. Nga caba ifyo mwitendeka ukupeepa na kabili. Loleleniko fye amamineti 5 nelyo ukucilako panono, kabili mwalasanga ukuti icilaka calapwa.

Amafya yambi ayo mwingakwata ilyo mulefwaya ukuleka ukupeepa: Pa kubalilapo fye, abantu balashipulashipula nelyo balafilwa ukubika amano ku fintu kabili kuti batendeka no kwina. Na kabili kuti limbi umubili watendeka ukukalipa nelyo ukulababa. Kabili kuti nalimo batendeka ukulapiba sana, ukulakoola, e lyo kabili kuti nalimo baba fye abasashila icingalenga ukuti belatekanya mu kucita ifintu, balekalipa fye icikalipekalipe, nelyo baleikala fye ababombomana. Lelo, amafya ayengi ayesa pa mulandu wa kuleka ukupeepa yalacepako mu milungu 4 nelyo 6.

Pali iyi nshita ya-afya, kuli fintu fimo ifyo mwingacita ifingamwafwilisha. Ku ca kumwenako:

● Mulelala inshita iikalamba.

● Mulenwa amenshi ayengi nelyo ifya kunwa ififuma ku fisabo. Mulelya ifya kulya ifisuma ku mubili.

● Muletukushako umubili.

● Kuleni umwela uwingi, no kwelenganya ifyo uyo mwela wasanguluka uleingila muli bapwapwa.

Ifingalenga: Ifi e fintu ifingamulenga mwafwaya ukutendeka ukupeepa na kabili. Ku ca kumwenako, napamo lyonse pa kunwa ubwalwa mwalepeepa na fwaka. Nga e fyo mwalecita, ilyo mulefwaya ukuleka ukupeepa, mwilanwa panono panono. Lelo nga mwalekelela ukupeepa, mukalaipakisha ukunwa ubwalwa mu mutima nteka.

Te mulandu ne fyo twalandapo, amatontonkanyo ya kupeepa yakashala nangu ca kutila tamuleumfwa icilaka ca fwaka. Ba Torben abo tulandilepo pa kubala batile, “nangu ca kutila palipita imyaka 19 ukutula apo nalekele ukupeepa, ncili ndomfwa icilaka ca fwaka ilyo tuletuushako panono ku ncito.” Lelo, icilaka ca kupeepa fwaka iciisa ilyo mulecita ifintu fimo kukaya kulecepa umuye nshiku.

Ku bwalwa kwena ifi te fyo caba. Ilyo mule-esha ukuleka ukupeepa, napamo kuti cawama mwaleka ukunwa, mwaleka no kusangwa mu fikuulwa fya bwalwa, pantu abengi batendeka ukupeepa na kabili ilyo balenwa. Mulandu nshi cabela ifyo?

● Nangu fye tubwalwa utunono tulalenga umuntu ukuba ne cilaka ca fwaka.

● Abengi abanwena mu fikuulwa fya bwalwa ilingi line na fwaka balapeepa.

● Ubwalwa bulalenga umuntu ukukaanatontonkanya bwino kabili bulacefyako amaka ya kuilama. Baibolo yalilungika ukusosa ati: ‘Umwangashi ulafumyapo umutima wa mano.’—Hosea 4:11.

Ifibusa: Mulesala. Ku ca kumwenako, mwilasangwa na bantu abapeepa nelyo abengamweba ukupeepako. Na kabili mwilaba na bantu abalemuseeka pa fyo mule-esha ukuleka ukupeepa.

Inkuntu: Ukulingana no kufwailisha kumo abantu abengi ababwekeshepo ukupeepa batile ilyo tabalati bapeepe balibipilwe nelyo balikalipe. Nga ca kuti mwaisa itontonkanyo lya kupeepa fwaka, citenipo fimo pamo nga ukunwako amenshi, ukusheta cungamu, nelyo ukuyamuleololako amolu. Muletontonkaya pa fintu ifisuma, napamo ukupepa kuli Lesa nelyo ukubelengako Baibolo.—Amalumbo 19:14.

Mwilaipokolola pa kusosa ati

● Nalakulako fye umuku umo.

Icishinka ca kuti: Ukukulako fye umuku umo kuti kwalenga nicotine yaba muli fwaka ukuya kuli bongobongo no kwikala kulya pa ma-awala yatatu. Ici kuti calenga mwatendeka ukupeepa na kabili.

● Ukupeepa fwaka kulanenga ukulabako ku masakamika.

Icishinka ca kuti: Ukufwailisha kulanga ukuti nicotine na kuba ilalundako ukusakamana. Umuntu nga aumfwako bwino ilyo apeepa fwaka te kutila ninshi ni fwaka yalenga. Lelo mulandu wa kuti filya umuntu omfwa ububi ilyo aleka ukupeepa fileyafilecepa.

● Ine nalikunkuma te kuti ndeke ukupeepa.

Icishinka ca kuti: Uuleitwishika te kuti aleke. Baibolo itila: “Bushe ulanenuka mu bushiku bwa macushi? Awe ninshi amaka yobe yanono.” (Amapinda 24:10) Kanshi te kwesha ukulatontonkanya ati teti muleke. Onse fye uulefwaya ukuleka ukupeepa kabili uwakonka uku kupanda amano kuli muli ino magazini, kuti aleka ukupeepa fwaka.

● Nafilwa ukushipikisha.

Icishinka ca kuti: Umuntu nga aleka ukupeepa alomfwa sana ububi, lelo nga papita imilungu iinono alatendeka ukumfwako bwino. Kanshi mwibwelela inuma! Nga ca kuti mwaumfwa icilaka ca kupeepa pa numa ya myeshi nelyo imyaka, na co cili no kupwa, napamo mu mamineti fye ayanono—nga tamusonteke fwaka.

● Nalilwa ubulwele bwa kuli bongobongo.

Icishinka ca kuti: Nga ca kuti balemundapa ubulwele bwa kuli bongobongo, pamo nga ukupopomenwa nelyo ubulwele bwa kukanatontonkanya bwino (schizophrenia), ebeni badokota ukumwafwa ukuleka ukupeepa. Badokota bakatemwa nga nshi ukumwafwa, napamo ukwalulako panono umusango wa muti balemupeela pa kutila tamukwete ubwafya mu fyo mupingwilepo.

● Nga nabwekeshapo ukupeepa, mona kwati te kuti ndeke.

Icishinka ca kuti: Nga ca kuti mwafilwa ukushipikisha kabili mwabwekeshapo ukupeepa—filya ciba ku bengi ilyo bale-esha ukuleka ukupeepa—mwimona ukuti teti muleke. Labeniko fye ku fyo mwafililwe ukushipikisha kabili pampamineni fye pa kukanabwekeshapo. Ukubwekeshapo ukupeepa tacipilibula ukuti te kuti muleke. Ukukonkanyapo ukupeepa e cilangililo ca kuti mwafilwa. E co akuibikilisheniko. Umuye nshiku mukasuka mukalekelele!

Natulande pali ba Romualdo, abalepeepa fwaka pa myaka 26 lelo ukutula apo balekele ukupeepa napapita ne myaka ukucila 30. Batile, “Nalikele no kupenda imiku nalebwekeshapo ukupeepa. Lyonse nga nabwekeshapo ukupeepa naleumfwa sana ububi. Lelo, ilyo nakoseshe bucibusa bwandi na Yehova Lesa no kulapepa libili libili kuli ena ukuti angafwe, nalilekelele ukupeepa fwaka.”

Mu cipande ca kulekeleshako pali ifi fipande fikonkene, twalalanda pa fyebo na fimbi ifingamwafwa ukuleka ukupeepa no kuba aba nsansa.

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 7]

FWAKA ILEPAYA

Fwaka baibomfya mu nshila shalekanalekana. Fimo fimo ififuma kuli fwaka balafibomfya mu fya kulya na mu miti iyo bashitisha mu mashitolo. Na lyo line, akabungwe ka ba World Health Organization katile “fwaka ilepaya.” Umuntu nga alwala amalwele yesa pa mulandu wa kupeepa fwaka, pamo nga kansa no bulwele bwa ku mutima, kuti afwa. Banamayo abali pa bukulu na bo kuti balenga umwana uuli mwi fumo ukufwa. Bushe ififuma kuli fwaka ilingi line bafibomfya shani?

Fwaka ya kuipombela mu minwe: Iyi fwaka yaseeka sana ku fyalo fya ku Asia. Fwaka ya kuipombela mu minwe yalikwatisha tar, nicotine na carbon monoxide ukucila fwaka yaseeka.

Fwaka ya Cigar: Iyi fwaka baipomba mwi bula lya fwaka nelyo mwi pepela ilyapangwa ukufuma kuli fwaka. Fwaka ya cigar yalikalipa sana ukucila fwaka yaseeka pantu yena nangu umuntu aleipeepa ukwabula ukwasha, nicotine kuti yaingilila mu kanwa.

Fwaka beta ati Kreteks: Iyi fwaka isangwa sana ku Indonesia kabili yalikwatisha tar, nicotine, na carbon monoxide ukucila fwaka yaseeka.

Fwaka wa mpaipi: Ukupeepa impaipi takwawamapo pa kupeepa imishanga, pantu iyi misango yonse ilaleta amalwele ya kansa nelyo amalwele yambi.

Fwaka yabula ukusonteka: Pali iyi fwaka paba fwaka ya kusheta, fwaka ya nsuko, na fwaka beta ku Southeast Asia ati gutkha. Nicotine ingila mu mulopa ukupitila mu kanwa. Iyi fwaka yabipa fye nga fwaka imbi.

Impaipi sha menshi (isho beta ati bongs, hookahs, narghiles, shishas): Muli ishi mpaipi, umuntu nga akula icushi ca fwaka citala capita mu menshi. Lelo ukupeepa fwaka muli uyu musango takucefyako ubukali bwabamo, kabili takulenga umuntu ukukanalwala kansa ya kuli bapwapwa.

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 8]

IFYA KWAFWA UMUNTU UKULEKA UKUPEEPA

● Mwilamulengulula. Ukutasha no kulambula uwaleka ukupeepa kulakoselesha ukucila ukulamulengulula fye. Cisuma ukulanda amashiwi ya kuti “Ndemona kwati kuti mwaleka nga mwakosapo fye” ukucila ukulanda ati “Mwamona mwafilwa na lelo!”

● Mulemwelelako. Mwilasakamana nga ca kuti uule-esha ukuleka ukupeepa amukalifya. Mulebomfya amashiwi ayasuma pamo nga ya kuti, “Ninjishiba ukuti tacangwike, lelo nintemwa ifyo mule-eshaesha ukuleka ukupeepa.” Te kwesha ukusosa ati, “Nalimutemenwe sana ilyo mwalepeepa!”

● Beni cibusa wakwe. Baibolo itila: “Ukutemwa kwa kwa cibusa wa cishinka takupwa, kabili uyu cibusa ni munyina uufyalwa ilyo kuli ubucushi.” (Amapinda 17:17) Kanshi, muletekanishisha umuntu uulefwaya ukuleka ukupeepa kabili ukutemwa mwamutemwa kwikatala ‘akupwa’—te mulandu ne fyo ali pa nshita iili yonse.

Kuti Mwaleka Ukupeepa!

INO e nshita ya ‘kushipa no kubombelapo.’ (1 Imilandu 28:10) Fintu nshi ifya kulekeleshako ifyo mwingacita pa kuti muleke ukupeepa?

Imikeni ubushiku mukaleka ukupeepa.Akabungwe ka The U.S. Department of Health and Human Services katile, nga mwailuka ukuti fwaka ibi mufwile ukwimika ubushiku bwa kulekelapo ukupepa ilyo imilungu ibili ishilapita. Nga mwacite fyo cikalenga mukakosepo ukufwaisha ukuleka ukupeepa. Shileni pali kalenda yenu ubushiku mukaleka kabili ebeniko na banenu ifyo mupangile ukucita, kabili ubo bwine bushiku nga bwafika nangu ca kuti ifintu tafili ifyo mwacilaenekela tamufwile ukupeepa.

Mulesenda akapepala mwalembapo ifingamwafwa ukuleka ukupeepa. Pali aka kapepala kuti paba ifyebo twalalandapo pe samba ne fili fyonse ifingalenga mwakosapo ukuleka ukupeepa:

● Imilandu mulefwaila ukulekela ukupeepa

● Amanambala ya mafoni aya bantu abo mwingatumina nga mwaumfwa icilaka ca kupeepa

● Ifyebo ifingamwafwa ukuleka ukupeepa, pamo nga amashiwi yaba pa Abena Galatia 5:22, 23

Mulesenda aka kapepala konse uko muleya kabili mulebelengapo imiku iingi cila bushiku. Nangu fye ilyo mwalekelela ukupepa, twalilileni ukulakabelenga ilyo mwaumfwa kwati mulefwaya ukupeepa.

Muye muleleka panono panono ukucita ifyo mucita ilyo mulepeepa. Ilyo ubushiku mwaimika ukuleka ukupeepa bushilafika, lekeni ukucita ifintu ifyo mucita ilyo mulepeepa. Tutile nga mulapeepa ilyo mwabuuka fye ulucelo, kuti cawama ukukanapepa iyo ine nshita ukufikila papita iawala limo nelyo ukucilapo. Nga ca kuti mulapeepa ilyo mulelya nelyo ilyo mwapwisha fye ukulya kuti cawama ukuleka ukucita ifyo. Mwilasangwa mu fifulo umo abapeepa baba. Kabili ilyo muli mweka mulebelesha ukulanda mu kupongomoka ukuti: “Mukwai nalileka ukupeepa.” Nga mwakonka ifi, mukaipekanya bwino bwino ilyo ubushiku bwa kuleka ukupeepa bushilafika. Kabili ukukonka uku kupanda amano kukalamwibukishako ukuti nomba line muli no kuleka ukupeepa.

Ipekanyeni. Ilyo ubushiku mwaimika ukuleka ukupeepa bulepalamina, kuti cawama ukukwata ifyo mwingalalya ukupyanikisha pa kupeepa pamo nga amakalota, cungamu, imbalala e lyo na fimbipo. Cinkuleniko ifibusa na balupwa ubushiku mukaleka ukupeepa ne fyo bengacita pa kumwafwa. Ubushiku bwa kuti mailo mukaleka ukupeepa pooseni utwa kukuntilapo fwaka, utwa kusontekelako fwaka, na fyonse ifingamulenga ukutendeka ukupeepa na kabili pamo nga fwaka iili mu ng’anda, muli motoka nelyo mu matumba, nelyo iili apo mubombela. Kwena calyangukapo ukubuula fwaka iili mupepi ukucila ukulomba ku munenu nelyo ukuya mu kushita icipaketi ca fwaka! Twalilileni ukulomba Lesa ukuti amwafwe, na lintu mwaleka ukupeepa e lyo mufwile ukukosa sana ukulomba kuli Lesa.—Luka 11:13.

Abantu abengi balipwisha bucibusa no yu cibusa wa bufi, umubi, kabili uyu cibusa ni fwaka. Na imwe bene kuti mwaleka. Ala mukakwata ubumi busuma kabili mukaba abantungwa nga mwacita ifyo.

[Icikope pe bula 9]

Mulesenda akapepala apo mwalemba ifingamwafwa ukuleka ukupeepa, kabili mulebelengapo imiku iingi cila bushiku