NGA mulefwaya abantu bomfwe bwino bwino ifyo mulesosa, mufwile ukushikimika pa kulanda. Ifyo mulefwaya ukulanda napamo kuti fyaba fisuma, nalimo ifyacindama no kucindama, lelo kuti muleuma fye mu mwela nga ca kuti amashiwi yenu tayaleumfwika bwino.

Abantu te kuti babombele pa filelandwa nga tabalefyumfwikisha. Nangu ca kuti umuntu alikwata ishiwi lya maka ilyo cishafya ukumfwa, nga ca kuti alelongofyanya, takalenge bakomfwa wakwe ukucitapo cimo. Kuti aba ngo ulelanda ululimi lumbi lumbi ulo abalekutikako bashingomfwa. (Yer. 5:15) Baibolo itucinkulako aiti: “Ipenga nga lyalila icililelile, nani engaipekanisho kuya ku bulwi? Ifyo fine na imwe nga tamusosela mu lulimi insoso iingomfwika, kuti caishibwa shani icilelandwa? pantu ninshi mulelandila mu mbilibili.”—1 Kor. 14:8, 9.

Cinshi Cilenga Ukulongofyanya pa Kusosa? Nalimo kukanayasamisha. Nga ca kuti imicincili ya mu mubango wa kanwa naikosa e lyo imilomo tailesela sana, ici kuti calenga imilandile ukuba iya pa nshi.

Ukukwankwanya pa kulanda na ko kuti kwalenga abantu balefilwa ukumfwa ifyo mulesosa. Cili kwati mulelisha icilimba pa musenselo wayangufyanya ukucila apo capangilwe ukulilila. Amashiwi emo yali, lelo tapali uwingamwenamo sana.

Inshita shimo, icilenga ukulongofyanya pa kulanda napamo bulema mu filundwa fya mu mubili ifibomfiwa mu kulanda. Lelo nangu bantu bekala no bwafya bwa musango yo kuti bacitapo cimo ukupitila mu kubomfya ifitubulwilwe muli lino isambililo.

Lelo ilingi line, icilenga ukulongofyanya pa kulanda caba kupapikanya amashiwi ica kuti cayafya ukuyomfwa. Ubu bwafya kuti bwasanshamo ukucilukila ifilembo fimo ifya mashiwi. Ilyo umo acilukila ifilembo fimo ifya mashiwi nelyo ukupapikanya amashiwi, bakomfwa wakwe kuti baleumfwa ifishinka fimo na mashiwi lelo ifyashala kuti balatunganya fye. Ukufilwa ukushikimika bwino amashiwi kuti kwalenga imisambilishishe ya muntu ukukanabomba nangu cimo.

Ifya Kucita pa Kulanda Ifyaumfwika. Cimo icafwa nga mulefwaya ukulanda ifileumfwika caba kwishiba ifyo amashiwi yapangwa mu lulimi lwenu. Mu ndimi ishingi amashiwi yapangwa ne filembo ifipuminkanishiwa pamo ku kupanga ishiwi. Muli sho ndimi, pa kulanda mufwile mwalumbula ifilembo fyonse lelo mumo kusansula, mumbi kutambalika atemwa ukubweshe shiwi. Nga mulefwaya imilandile yenu ileumfwika bwino, nasheniko umusenselo kabili esheni na maka ukulumbula ifilembo fyonse mwi shiwi limo. Pa kubala ici kuti caumfwika kwati namucishamo ukubikako amano, lelo ilyo mulebelesha, mukasuka mukatendeke ukulongoloka. Pa kuti mulongoloke, ukwabula no kutwishika mukalapapikanya amashiwi yamo, lelo te kwesha ukucite ci nga ca kuti ico calalenga abantu ukufilwa ukwishiba umo ayo mashiwi yalolele.

Ica kucenjelako: Pa kwishiba ifya kushikimika pa kulanda, intanshi kuti mulebikishako amano ku kulanda no kubelenga. Lelo mwileka iyo ukuba e milandile yenu iya lyonse. Kuti yalaumfwika iya kabepesho kabili iishili ya cifyalilwa.

Nga ca kuti imilandile yenu ileumfwika iya pa nshi, inuneni umutwe pa kulanda no kutalusha akalefulefu ukufuma ku cifuba. Pa kubelenga Baibolo, inukeniko pa kuti pa kulolesha ibumba no kubwelela pali Baibolo mulesesha fye umutwe panono. Ici cikalenga amashiwi yenu ukukanacilikilwa pa kufuma.

Ukwishiba ifya kunashako ukukanshika na ko kuti kwawamyako imilandile yenu. Calishibikwa bwino bwino ukuti nga ca kuti imicincili ya ku menso nelyo iyafwilisha mu mipeemene naikanshika, imilandile yenu teti iwame. Ukukanshika kwa musango yo kulapumfyanya imibombele ya muntontonkanya, ifilundwa fibomfiwa pa kulanda, ne mipeemene—e kutila kulapumfyanya imibombele iilingile ukwenda bwino kabili ukwenda mu cifyalilwa.

Imicincili ya mu mubango wa kanwa ikabila ukunenunwa pa kuti ileankula bwangu ku kutungulula kwa bongobongo. Imilomo na yo ifwile ukunenunwa. Ifwile ukuiteyanya ukutanunuka no kutunkana bwangu pa kuti imumunge bwino ifiunda filefuma mu kanwa na ku mukoshi. Nga ca kuti umubango wa kanwa ne milomo nafikanshika, akanwa teti kasamunwe bwino, kabili iciunda kuti calafumina mu meno. Ici kuti calenga imilandile yaba iyafuufuuta, iya pa nshi, iya kulongofyanya. Lelo ukunenuna umubango wa kanwa ne milomo, tacilepilibula ukuti nomba kuilekelesha mu milandile ne milumbwile ya mashiwi. Tamufwile ukulaba ku kumumunga ifiunda pa kuti amashiwi yalefuma ayashikimikwa.

Pa kuipima, kuti camwafwa ukubelenga mu kupongomoka. Bebetesheni ifyo mulebomfya ifilundwa fya mu mubili ifibomfiwa mu kulanda. Bushe mulaasamisha ica kuti ifiunda filefuma fye ukwabula ukucilikilwa? Ibukisheni ukuti ululimi te cilundwa fye ceka ico tubomfya mu kulanda, lelo kwena e lubombesha mu kulanda. Umukoshi, akanwa ka pa nshi, imilomo, imicincili ya ku menso, ne ya pa mukoshi fyonse filabomba. Nga mulelanda, bushe cimoneka kwati icinso cenu tacibimbwamo? Nga ni fyo, ninshi imilandile yenu napamo ya kulongofyanya.

Nga kuli tepu, kuti mwakopa ishiwi lyenu ilyo mulelanda mu cifyalilwa, filya mwingalanda ku muntu ilyo muli mu butumikishi bwa mwi bala. Landeni pa maminiti ayengi no kukopa. Ukukutika kuli uyo tepu mukopelemo ishiwi lyenu kuti kwamwafwa ukwishiba ubwafya ubuli bonse mwingakwata mu kushikimika amashiwi yamo. Kutikisheni ukumfwa umo mulongofyenye, umo ishiwi lili pa nshi, nelyo umo mupapikenye amashiwi, kabili fwailisheni icilengele. Ilingi line kuti mwacefyako ubo bwafya nga mwabomfya ifishinka filandilwe pa muulu.

Bushe mwalikwata ubulema mu milandile? Belesheni ukwasamisha ukucila ifyo mwasama lyonse, no kwesha ukupooseshako amano ku kushikimika bwino. Kuleni umweo, e lyo no kulanda panono panono. Ukucite ci kwalenga abengi abakwata ubulema mu milandile ukushikimika pa kulanda. Nangu ca kuti ubwafya bwenu te kuti bupwililile, mwitompoka. Ibukisheni ukuti Yehova asalile Mose, napamo uwakwete ubulema mu milandile, ukuti atwale ubukombe ku bena Israele na kuli Farao wa ku Egupti. (Ukufu. 4:10-12) Nga namuitemenwa, ne mwe bene akamubomfya, kabili akapaala ubutumikishi bwenu ukuti bukatunguluke.

TE BONSE Abena Kristu abafika apatali mu masambililo ya ku calo. Nangu fye batumwa Petro na Yohane babalondolwele ati ‘bantuuntu fye abashasambilile ifya barabi.’ (Imil. 4:13) Lelo, calicindama ukukanapumbula abantu ukufuma ku cine ca mu Baibolo ukupitila mu kubenda amashiwi.

Ifya Kutontonkanyapo. Takwaba amafunde ya mishimbwile ya mashiwi ayengabomba ku ndimi shonse. Indimi ishingi shilembwa mu filembo nge fi tubomfya na mu Cibemba. Ukulunda pali fi filembo, kwaba ne filembo fya Balungwana, ifya ciCyrillic, iciGriki, ne ciHebere. Abena China bena tabakwata ifilembo nge fi, lelo babomfya ifishibilo ifingapangwa ne fintu ifingi. Ifi fishibilo ilingi fimininako ishiwi atemwa ulubali lwe shiwi. Nangu ca kuti abena Japan na bena Korea babomfya ifishibilo fya bena China, ifishibilo fyabo kuti fyaimininako ifintu ifyapusaninina fye kabili teti fipilibule cimo cine muli ishi ndimi shonse.

Mu ndimi shibomfya ifilembo nge fi tubomfyako, pa kushimbula bwino kano ukushimpa bwino icilembo cimo nelyo ifilembo ifyapuminkanishiwa. Nga ca kuti amafunde ya ulo lulimi tayalukaaluka, kwati ni filya caba mu Cibemba, iciGriki, ne cina Spain, ukushimbula amashiwi takwafya. Lelo, ifyo ululimi lwambukilwa ku ndimi sha cilendo kuti kwalenga ishiwi lyalashimbulwa ifyo fine lishimbulwa mu lulimi lwa cilendo umo lyafuma. Pa mulandu wa ici, icilembo cimo nelyo ifilembo ifingi ifipanga ishiwi kuti fyashimbulwa mu nshila shapusanapusana, inshita shimo teti fishimbulwe no kushimbulwa. Mufwile mwasungila ku mutwe amashiwi yashikonka amafunde ya lulimi lwenu no kuyabomfya sana ilyo mulelanda. Mu cina China, ukushimbula bwino kufwaya ukuti basungile ku mutwe ifishibilo fyonse ifyo babomfya. Mu ndimi shimo nga mwabenda ishiwi ninshi no bupilibulo bwalola mumbi. Nga mwafilwa ukwangwa ku fikabilwa fya lulimi lumo lumo, kuti calenga ifyebo fyaumfwilwa mumbi.

Nga ca kuti ulo lulimi lulembwa ne filembo fipuminkanishiwa ku kupanga ishiwi, calicindama ukushimpa ifilembo fyalungama. Indimi ishingi ishilembwa muli uyo musango shalikwata inshila ikonkwa lyonse iya kushimpilamo. Apalekabila ukupaasukako ku mishimbwile ya lyonse, kuti palangililwa ku tumatoni bengabika pe shiwi. Ici cilangushako ukushimbula bwino amashiwi. Lelo nga ca kuti imishimbwile ilalukaaluka, ubwafya bulakoselako. Pa kwishiba bwino ifya kushimbula kuti cakabila ukusungila ifingi ku mutwe.

Kwaliba ifya kusengauka ukukuma ku kushimbula amashiwi. Nga mwacisha mu cipimo ukwangwa ku mishimbwile kuti cileumfwika ukuti tamulelanda mu cifyalilwa, nelyo fye ukumfwika nga baleituntumba. E fyo cingaba nga muleshimbula amashiwi mu nshila abantu muno nshiku bashishimbwilamo. Ici kuti calenga abantu bapoosesha amano kuli kalanda. Nalyo line, cisuma ukusengauka imilandile yabipa no kuilekelesha mu mishimbwile. Fimo fimo pali ifi tulelandapo nafilandwapo mu mutwe uleti “Ukushikimika pa Kulanda.”

Imishimbwile ya mashiwi mu lulimi kuti yapusana mu fyalo ifyapusanapusana, nelyo fye mu ncende shapusanapusana isha calo cimo cine. Uwafuma ku calo cimbi kuti alanda ululimi lwa cikaya ne cibendo. Mu ndimi shimo, amadikishonari kuti yalangilila imishimbwile ya mashiwi iyapusanapusana lelo yonse iyaba fye bwino. Nga ca kuti umo tatantalile mu masomo ya ku calo nelyo nga ca kuti ululimi alanda nomba te lulimi lwakwe, akeshiba bwino nga alekutikisha ku balanda bwino ulo lulimi no kukonkelesha ifyo balulanda. Apo tuli Nte sha kwa Yehova, tufwaya ukulanda mu milandile ilenga ubukombe bwesu ukucindikwa kabili imilandile ingalenga ababa uko twikala ukumfwa bwangu.

Mu milandile ya lyonse, ilingi line cisuma ukubomfya amashiwi ayo mwabelesha bwino. Mu kulanshanya kwa lyonse, tatusakamana sana imishimbwile ya mashiwi. Lelo ilyo mulebelenga mu kupongomoka, kuti mwasanga amashiwi ayo mushabelesha ukulanda cila bushiku. Kabili Inte sha kwa Yehova shilabelenga ifingi pa cintubwingi. Tulabelengela abo tushimikilako Baibolo. Bamunyina bamo balebwa ukubelenga amaparagrafu pe Sambililo lya Ulupungu lwa kwa Kalinda atemwa pe Sambililo lya Citabo pa Cilonganino. Calicindama ukulungika pa kubelenga no kukanapumfyanya abantu ukufuma ku fyebo ukupitila mu kukanashimbula bwino amashiwi.

Inshita shimo mu Cibemba kulaba amashiwi yafuma mu lulimi lumbi. Ishiwi kuti lyakwatamo ifilembo fimo ifishaba mu Cibemba, pamo nga “Z” nelyo “R.” Icilembo ca “Z” cilumbulwa filya fine caba mu ciNgeleshi nga filya tucilumbula mwi shina Zambezi. Lelo icilembo ca “R” cena inshita shimo cilangilila ukuti icilembo citangilileko cifwile ukuleefiwako pa kubelenga. Ku ca kumwenako, Marko ifwile ukushimbulwa kwati pali ba “a” babili, Orpa kwati pali ba “o” babili, na Terti kwati pali ba “e” babili. Kumbi ukwashala, “R” ishimbulwa fye nga mu ciNgeleshi kwati filya tuilumbula mwi shina Phiri.

Ifya Kucita pa Kuwamyako. Abengi ababa no bwafya bwa kushimbula amashiwi tabeluka ukuti baba no bu bwafya. Ilyo kangalila wenu uwe sukulu amweba umo mufwile ukubombela mu mishimbwile ya mashiwi, tasheni pa cikuuku cakwe. Ilyo mwaishiba ubwafya, kuti mwacita shani pa kuwamyako?

Intanshi, ilyo mwaebwa ukuti muli no kubelenga mu kupongomoka, dikishonari kuti yamwafwa. Mu ndimi shimo, pamo nge Cibemba, imishimbwilwe ya mashiwi intu yayeba, lelo muli shimbi dikishonari kuti yayafwa sana ku kwishiba apa kushimpa no kushimbula amashiwi. Fwayeni amashiwi mushishibe. Nga tamwabelesha ukubomfya dikishonari, kupukuleni ku mabula ya kubalilapo uko balondolola ifishibilo babomfya umo fyalola atemwa nga cakabilwa, ipusheni umo ukumulondolwela. Ishiwi ilili lyonse mwamona imishimbwile muli dikishonari, lishimbuleni mu kupongomoka imiku iingi ilyo mushilakupika dikishonari.

Inshila ya bubili mwingawamishamo imishimbwile ya mashiwi yaba kubelengela uwaishiba bwino ukushimbula amashiwi, no kumweba ukuti alemulungika.

Inshila ya butatu iya kuwamishamo imishimbwile ya mashiwi yaba kukutikisha kuli bakalanda basuma. Mu lulimi lwenu nga mwaliba amatepu babelengamo Baibolo wa New World Translation nelyo bamagazini ba Ulupungu lwa kwa Kalinda na Loleni!, mulekutikako. Ilyo mulekutika, umfweni amashiwi ayo baleshimbula mu nshila yapusana na intu mushimbwilamo. Yalembeni, no kuyabelesha. Mu kuya kwa nshita, tamwakabe akalema nangu kamo mu mishimbwile yenu, kabili ici cikawamya sana imilandile yenu.