Ifyebo fya Kubasambilisha ne fya Kucita pa Kusambilisha

19. (a) Cinshi na cimbi icikabilwa ukulunda pa kuba pamo na bana? (b) Cinshi abafyashi bafwile ukubalilapo ukufunda abana?

¹⁹ Pa kukusha bwino abana, kuli na fimbi ifikabilwa ukulunda pa kuba pamo na bo no kubafunda. Na cimbi icacindama, musango wa fyebo mulebafunda. Moneni ifyo Baibolo ikomaila pa musango wa fyebo bafwile ukufundwa. Itila: “Ifyebo ifi, ifyo ndemweba lelo, . . . mulefundisha abana benu no mukoosha.” Bushe “ifyebo ifi,” fyebo nshi ifyo abana bafwile ukufundwa? Ukwabula no kutwishika, ni filya fine abebele mu mashiwi yaba ku kutendeka kwa ici cine cikomo ayatila: “Muletemwa Yehova Lesa wenu imitima yenu yonse, ne myeo yenu yonse, na ku maka yenu yonse.” (Amalango 6:5-7) Yesu atile ili e funde lyakulisha pali yonse. (Marko 12:28-30) Ica ntanshi kanshi abafyashi bafwile ukufunda abana pali Yehova, umulandu wena eka alingila ukumutemwa no mweo wesu onse no kuipeela kuli wena epela.

20. Cinshi Lesa aebele abafyashi ba ku kale ukufunda abana babo?

²⁰ Lelo, “ifyebo ifi,” ifyo abafyashi bakonkomeshiwa ukufunda abana babo fyalicila pa kutemwa fye Lesa no mutima onse. Mwalamono kuti, mu cipandwa 5 ica Amalango, Mose alibwekeshepo ukulanda amalango Lesa alembele pa mabwe, e kutila Amafunde Ikumi. Muli yalya malango, mwaba amafunde yatila, wilabepa, wilaiba, wilaipaya, kabili wilacita bucende. (Amalango 5:11-22) Kanshi abafyashi ba ku kale balikonkomeshiwe ukufunda abana imibele isuma. Abena Kristu ba muno nshiku abakwata abana, na bo bene bafwile ukufunda abana ifyebo fimo fine pa kuti bakekale bwino no kuba ne nsansa.

21. Bushe Lesa aloseshe mwi ilyo aebele abafyashi ‘ukufundisha,’ abana babo icebo cakwe?

²¹ Moneni no kuti abafyashi balyebwa no musango wa kufundilamo “ifyebo ifi,” nelyo aya mafunde, ku bana babo. Baebwa ukuti: “Mulefundisha abana benu.” Ishiwi lyapilibulwa pano ukuti ‘ukufundisha,’ lyalola mu kutila “ukusambilisha libili libili, nelyo ukukonkomesha, ukufilemba pa mutima.” E ico, kuti twatila Lesa ale-eba abafyashi ukupekanya programu wa kusambilila Baibolo uwingaba kwati kulemba ifya ku mupashi pa mitima ya bana.

22. Cinshi abafyashi abena Israele baebelwe ukucita, kabili calolele mwi?

²² Pa kuti abafyashi bapekanye programu wa musango yo, kano bakosapo. Baibolo itila: “Mulefikaka [“ifyebo ifi,” nelyo amafunde ya kwa Lesa] ku kube ciishibilo pa minwe yenu, kabili filebe mpeneno pa kati ka menso yenu. Mulefilemba na pa filu fya pa miinshi fya mayanda yenu, na mu mpongolo shenu.” (Amalango 6:8, 9) Ico tacilolele mu kutila abafyashi bale-ebwa ukulemba amalango ya kwa Lesa pa miinshi na pa mpongolo, ukuyakaka ku maboko ya bana, nelyo ukuyabika pa kati ka menso yabo. Lelo, calolele mu kutila abafyashi bafwile ukusambilisha abana babo ifya kwa Lesa lyonse. Abana bafwile ukufundwa Icebo ca kwa Lesa lyonse ica kuti caba kwati ifyebo fya kwa Lesa filembelwe pa menso ya bana.

23. Bushe uyu mulungu uleisa finshi tukasambilila?

²³ Finshi fimo ifyacindama ifyo abafyashi bafwile ukusambilisha abana? Bushe shino nshiku, mulandu nshi cacindamina ukufunda abana no kubalanga ifya kuicingilila? Cinshi abafyashi bengabomfya pa kuti babe abafikapo ukufunda abana? Aya mepusho, pamo na yambi ayasakamika abafyashi abengi, tukayalandapo mu cipande cikonkelepo.

Ukufunda Ukwingalenga Umwana Ukuba na Mano

6. (a) Cinshi ilingi line abana bacitila ifyalubana? (b) Ni nkondo nshi abafyashi bafwile ukulwisha?

⁶ Ilingi line icilenga abana ukulufyanya te kutila tabeshiba icisuma, lelo mulandu wa kuti tabeshiba bwino bwino umulolele ico bafundwa, tacibafika pa mutima. Kaseebanya aba pa nkondo ya kufwaya ukonaula imitima ya bana. Afwaya cayanguka kuli bena ukuponena mu mibele yabipa iya cino calo. Na kabili, afwaya ukushukila ukunaka kwabo ukwa kulemenena ku lubembu pa kuti balecita ifyabipa. (Ukutendeka 8:21; Amalumbo 51:5) Abafyashi bafwile ukwishiba ukutila ni nkondo pa kuti fye amano ya kwa Lesa yengile mu mitima ya bana babo.

7. Mulandu nshi tacabela icafikapo ukweba fye umwana icibi nelyo icisuma?

⁷ Abafyashi ilingi line beba fye umwana icisuma ne cibi no kumona kwati ifyo fine ninshi bamufunda imibele isuma pa cintu cimo. Kuti baeba umwana ukutila cibi ukubepa, ukwiba no kulaala no mwaume nelyo umwanakashi uo tamwaupana nankwe. Lelo umwana alakabila na cimbi icifwile ukulenga atiine ukucita ifyo fintu, ukucila ukwishiba fye ati pantu abafyashi balikaanya. Alakabila ukwishiba ukuti aya mafunde ya kwa Yehova. Afwile ukwishiba ukuti ca mano ukukonka amafunde ya kwa Lesa.—Amapinda 6:16-19; AbaHebere 13:4.

8. Finshi umwana afwile ukufundwa pa kuti abe na mano ya kucita ifyo alefundwa?

⁸ Fingi ifingalenga umwana acetekela ukuti kwaliba Kabumba wakwatisha amano. Ifyo ububumbo bwapikana, ubwingi bwa fintu ifyo Lesa abumba, no kwaluka kwa nshita ya mu mwaka. (Abena Roma 1:20; AbaHebere 3:4) Na kabili, umwana afwile ukufundwa ukuti Lesa alimutemwa kabili alipekanya icilubula ca Mwana wakwe ku kupeela wene ubumi bwa muyayaya. Afwile ukufundwa no kuti akalenga Lesa ukusekelela nga alecita ico afwaya. Nga alefundwa muli uyo musango, nangu Kaseebanya akosa shani ukufwaya ukuti asompole umwana wenu, ena kuti asala ukubombela Yehova.—Amapinda 22:6; 27:11; Yohane 3:16.

9. (a) Cinshi cikabilwa pa kufunda umwana ukutaluka ku bubi? (b) Cinshi bawishi baebwa ukucita, kabili calola mwi?

⁹ Ukufunda umwana ica kuti ataluka ku bubi kulakabila inshita, ukubikako amano, no kupekanya. Abafyashi bafwile ukukonka ifyo Lesa abeba pa kucite co. Baibolo itila: “Mwe bashibo, . . . mulebakusha [abana benu] mu kusalapula no kukonkomesha kwa kwa Yehova.” (Abena Efese 6:4) Bushe ico calola mwi? Ishiwi lyapilibulwa pano ukuti, “ukukonkomesha,” nga kulikonka fye mu ciGriki lyalola mu kutila, “ukubikamo amano.” E ico kanshi, pano abafyashi baebwa ukubika amano ya kwa Yehova mu bana babo. Ala ayo mano yakacingilila abana icine cine! Abana nga bafundwa amano ya kwa Lesa, baishiba bwino bwino ifyo Lesa amona ifintu, bakacingililwa ku kufwaya ukucita ifyabipa.

Ukubafunda pa Mulandu wa Kubatemwa

10. Cinshi icacindama ico mufwile ukwishiba pa kuti mube abafikapo ukufunda abana?

¹⁰ Na lyo line, pa kuti mube abafikapo mu mulimo wenu uwa kufwaya ukukusha bwino abana, ukutemwa e kufwile ukulenga ukuti mulebafunda. Ukulanshanya kwalicindama. Ishibeni ifilecitika mu mikalile ya mwana wenu ne fyo atontonkanya pa fintu fimo. Ukwabula ukumutiinya, lanshanyeni no mwana mu nshila ya kuti cayanguka kuli ena ukulanda ifili ku mutima. Limo, kuti mwapapa ifyo umwana engalanda. Mukwai tekanyeni, mwisakaatuka. Lelo, kutikeni mutembo mutembo ifyo alesosa.

11. Bushe umufyashi kuti abika shani amano ya kwa Lesa mu mwana?

¹¹ Ca cine, mufwile mwalibelengela umwana wenu muli Baibolo imiku iingi ukuti amafunde ya kwa Lesa yalilesha ubulalelale. (1 Abena Korinti 6:18; Efese 5:5) Kanshi umwana wenu afwile alishiba ico Yehova apata ne co atemwa. Lelo, pa kubika amano ya kwa Yehova mu mwana wenu, kano mwacita na fimbi. Abana bakabila ukubafwa ukwishiba umulandu cacindamina ukukonka amafunde ya kwa Yehova. Cifwile cabafika pa mutima ukuti amafunde ya kwa Lesa yasuma kabili nga bayakonka cikabawamina. Bafwile baishiba bwino bwino ukuti ukumfwila amafunde e kulanga ukuti balitemwa Yehova. Kano fye nga muleishiba ifyo abana benu batontonkanya pa fintu, mwabalanga ne fyo Amalembo yalandapo no kulenga basumina ifyo Lesa amona uyo mulandu, e lyo twingatila ‘mulebika amano’ ya kwa Lesa muli bene.

12. Bushe umufyashi kuti ayafwa shani umwana ukwishiba bwino ifyo afwile ukumona ukulaalana kwa mwaume no mwanakashi?

¹² Ilyo mulelanda pa kulaalana kwa mwaume no mwanakashi, nakalimo kuti mwaipusha ukuti, “Bushe umona ukuti ukumfwila ifunde lya kwa Yehova ilya kuti umwaume no mwanakashi nga tabaupana tabafwile kulaala pamo, lilatupoka insansa nelyo lyaliba fye bwino?” Koselesheni umwana ukulondolola ico ayasukila ukuti libi nelyo ukuti lisuma. Lyena sambilisheni umwana wenu icipesha mano Lesa acita ica kupeela umuntu amaka ya bufyashi, nomba kuti mwaipusha amuti, “Bushe kuti watila Lesa uwatutemwa kuti atupeela amafunde ya kutupoka insansa? Nelyo bushe kuti wasumina ukuti amafunde yakwe yabelako ukutuletela insansa no kutucingilila?” (Amalumbo 119:1, 2; Esaya 48:17) Lekeni umwana wenu alande ifyo atontonkanya pali uyo mulandu. Nomba kuti mwalanda pa fya kumwenako ifilanga ukuti ubulalelale bulaleta amacushi no bulanda. (2 Samwele 13:1-33) Nga mulelanshanya no mwana ukwishiba ifyo aletontonkanya pa kuti omfwe no kusumina ifyo Lesa amona ifintu, ninshi mulebomba bwino umulimo wa kubika amano ya kwa Lesa mu mwana wenu. Lelo, kuli na fimbi ifyo mwingacita.

13. Kwishiba cinshi pali Yehova ukwingalenga umwana ukumfwila sana amafunde ya kwa Lesa?

¹³ Ukucila ukupelela fye pa kweba umwana ububi bwaba mu kupula mu mafunde ya kwa Yehova, mulondolweleni ne fyo Yehova omfwa pa fyo tucita. Langeni umwana wenu Amalembo ya mu Baibolo ayatweba ukuti nga twafilwa ukucita ico Lesa afwaya, alomfwa ubulanda. (Amalumbo 78:41) Kuti mwaipusha umwana ukuti, “Mulandu nshi te kuti ufwaile ukufulwisha Yehova? Lyene mulondolweleni ukuti: “Satana umulwani wa kwa Lesa atila tubombela Yehova pa mulandu fye wa kuti alatupeela ifintu, te kutila twalimutemwa iyo.” Lyene londololeni no kuti pa mulandu wa kuti Yobo atwalilile uwa cishinka, alengele umutima wa kwa Yehova ukusekelela, kabili ashinine Satana ukuti wa bufi. (Yobo 1:9-11; 27:5) Umwana afwile ukwishiba bwino ukuti ifyo acita kuti fyalenga Yehova ukumfwa ubulanda nelyo kuti fyalenga wena ukusekelela. (Amapinda 27:11) Kuti mwafunda umwana isambililo nge li, pamo na masambililo yambi ayacindama mu citabo ca Sambilila Kuli Kasambilisha Mukalamba.a

Mu Kufunda Abana, Mulafuma Ifisuma

14, 15. (a) Masambililo nshi yamo mu citabo ca Kasambilisha Mukalamba ayalenga abana ukuilandila no kwipusha amepusho? (b) Fisuma nshi mwasanga mu kubomfya ici citabo? (Moneni no mukululo pa mabula 18 na 19.)

¹⁴ Shikulubantu wa ku Croatia uubelengela umwishikulu wakwe uwa myaka 7 mu citabo ca Kasambilisha Mukalamba, alembele ukuti umwishikulu wandi atile: “Bamayo bantumine ukubomba fimo, nomba nalikeene. Lelo, naibukishe icipande ca kuti ‘Icumfwila Kuti ca Kucingilila,’ ilyo line, naile kuli bamayo no kubeba ukuti nalabomba ifyo bacintuma, pantu ndefwaya ukuba ne cumfwila kuli bena.” Abaupana ku Florida, ku United States of America balandile pa cipandwa citila, “Umulandu Tushilingile Ukubepela.” Batile: “Mwaba amepusho ayalenga abana ukuilandila no kusumina ifilubo ifyo bashali na kusumina.”

¹⁵ Mu citabo ca Kasambilisha Mukalamba mwaba ifikope ukucila pali 230, kabili fyonse fyalikwata na mashiwi pa mbali. Umufyashi umo atashishe ukuti: “Umwana wandi nga aletamba icikope tafwaya no kuya pe bula limbi. Mwaba ifikope fisuma sana kabili abana balasambililako fimo ku kumona fye ifili pa cikope, kabili balepusha na mepusho. Pali cilya cikope apaba umwana uuletamba TV umwafiita, umwana wandi aipwishe ukuti, ‘Mayo, ngo yu mwaice cinshi alecita?’ kabili ishiwi lyakwe pa kwipusha lyaleumfwika ukuti namona ukuti kuli cimo icibi ico ulya mwaice alecita palya.” Amashiwi yaba pali cilya cikope yatila: “Bushe nani uwingamona fyonse ifyo tucita?”

Amasambililo Yacindama Muno Nshiku

16. Cinshi icacindama ico abana bafwile ukufundwa muno nshiku, kabili mulandu nshi?

¹⁶ Abana bafwile ukwishiba bwino ifya kusunga ifilundwa fyabo ifya bwaume no bwanakashi. Lelo kwena, tacayanguka ukulanshanya na bana pali ili lyashi. Kalemba we lyashi umo atile mu nkulo aakulilemo, ukulanda pa fya musango yo ku bana, lishiku. Ilyo bamwipwishe nga kuti asambilisha abana bakwe atemwa iyo, atile: “Mfwile fye ukushipa.” Ala abafyashi nga batiina ukufunda abana ifya kuicilingilila ku bulalelale ku mulandu wa nsoni, abana babo tabakacingililwe nakalya. Abolungana na bana balitemwa sana ukushukila abaice abashaishiba nangu cimo pa fya kuicingilila ku bulalelale. Icitabo ca Sambilila Kuli Kasambilisha Mukalamba calilandapo pali ili lyashi mu mucinshi. Nga mwafunda abana ifya kuicingilila ku bulalelale te kutila ninshi mwabashikula awe, pantu nga tabeshibe nelyo cimo, kuti bacendwa.

17. Bushe icitabo ca Kasambilisha Mukalamba cileafwa shani abafyashi ukufunda abana ifya kuicingilila ku kucendwa?

¹⁷ Mu cipandwa 10, icilanda pali bamalaika babipa abafumine ku muulu abaishilecita ubulalelale no kufyala abana, mwaba ilipusho lya kuti, “Finshi waishiba pa lwa mwaume no mwanakashi ukulaala pamo?” Mu citabo mwaba icasuko ca mucinshi kabili icayanguka ukumfwa. Mu cipandwa 32 na mo, icitabo cilondolola ifyo abana bengaicingilila ku batemwa ukuulungana na baice. Bakalata abengi abo twapokelela balanga ukuti amasambililo ya musango yo yalicindama. Nyina umo atile: “Uyu mulungu wapwile ilyo umwana wandi Javan aile ku kumona dokota, alimwipwishe nga twalimufunda ifya kusunga ifilundwa fyakwe ifya bwaume. Dokota alitemenwe sana ukumfwa ukuti twalifundile Javan ukubomfya icitabo cipya.”

18. Bushe icitabo ca Kasambilisha Mukalamba cilandapo shani pa mulandu wa kupepa ifimpashanya?

¹⁸ Icipandwa na cimbi ni cilya cilanda pa lyashi lya mu Baibolo ilya balumendo batatu abaHebere, Shadraki, Meshaki, na Abednego, abakeene ukuwa ku cimpashanya caleimininako Ubuteko bwa bena Babele. (Daniele 3:1-30) Icitabo ca Kasambilisha Mukalamba citila ukushinshimuna icimpashanya cimo cine no kupika sulupu ku mendela. Lelo, bamo kuti batwishika ico nga cishinka. Na lyo line, umfweni ifyalandile baEdward Gaffney ilyo babepwishe ku balemba magazini wa U.S. Catholic. Ubushiku bwa kubalilapo ubo umwana wandi umukashana aile ku sukulu, aishile kuli ine no kunjeba ati, “Tata, lelo ku sukulu twacisambilila ifya kupepa.” Na ine natile ale, pepa tumfwe. BaGaffney batile: “Aikete pa cifuba, ninshi nacincimuka no kucincimuka kabili atile, ‘Lumbanyeni imendela . . . ’” Lyena ba Gaffney batile: “Ilyo line naibukishe ukuti kanshi filya Inte sha kwa Yehova balanda ca cine. Ukufuma fye ku bwaice, abana besu balafundwa ukutemwa sana icalo bekalamo, ukufika na ku kupepa icalo.”

Inshita Yenu na Maka, Tafyakaye fye mu Menshi

19. Cilambu nshi caba mu kufunda abana?

¹⁹ Awe mwandini calilinga mwabombesha ukufunda abana. Nyina umo uwa ku Kansas, ku United States of America, alililile ku nsansa ilyo apokelele kalata ukufuma ku mwana wakwe umulumendo. Kalata atile: “Ala nalishuka ukukwata imwe mwe bafyashi abankushishe bwino. Ndemutasha nga nshi bamayo na batata.” (Amapinda 31:28) Icitabo ca Sambilila Kuli Kasambilisha Mukalamba kuti cayafwa abafyashi na bambi abengi ukufunda abana, ukucingilila icikwatwa cabo ica mutengo.