Bushe Abana Balingile Ukusambilila Pali Lesa?

JONATHAN SWIFT, umuNgeleshi uwalelemba ifitabo, atile: “Ifilonganino fya mapepo ifingi fitulenga fye ukupatana, tafitusambilisha sana ifya kutemwana.”

ILYO Swift alandile aya mashiwi ni muli ba 1700, nomba na muno nshiku mwine abantu abengi balasumina ifyo alandile. Na kuba abantu bamo batila, abafyashi tabalingile ukukwata insambu sha kulasambilisha abana babo pali Lesa. Batontonkanya ukuti abana tabakula bwino nga bakulila mu mayanda umwaba abafyashi abatemwa ukupepa.

Inga imwe muletipo shani? Pali ifi fyebo fili pe samba ni fili kwi ifyo mwingatila e fili bwino sana?

● Abafyashi tabalingile ukulasambilisha abana babo pali Lesa.

● Abafyashi balingile ukulolela mpaka abana bakula e lyo batampa ukulabasambilisha amashiwi ya kwa Lesa.

● Ilyo abana bacili abaice, e lyo abafyashi balingile ukubasambilisha pali Lesa, nomba nga baya balekula, balingile ukuleka abene baleitontonkanishisha.

● Abana bafwile fye ukukonka ukupepa abafyashi babo.

Bushe Ifilonganino fya Mapepo Filonaula Abana?

Takwaba umufyashi nangu umo uwingatemwa ukonaula umwana. Bushe ifishinka filangilila ukuti ifilanda abashifwaya abana ukusambilila pali Lesa fya cine? Pa myaka iingi sana, abafwailisha amalyashi balisambilila sana pa fyo abana baba nga abafyashi babo balapepa. Finshi basanga?

Basanga ukuti ifilonganino fya mapepo tafyonaula abana iyo, lelo abana balaba bwino. Mu 2008 ilyashi ilyali muli magazini ya kuti Social Science Researcha lyatile: “Ukupepa kulalenga abafyashi ukulaumfwana sana na bana babo.” Ilyashi lyatile: “Cimoneka ukuti ifilonganino fya mapepo e lyo no kubika amano ku kupepa Lesa kwalicindama sana ku bana na ku kwikatanya ulupwa.” Moneni ifyo aya mashiwi yalingana ne fyo Yesu alandile, atile: “Balipaalwa abaishiba ukuti balakabila ifya kwa Lesa.”—Mateo 5:3.

Ifi abantu batila abana balingile bakula e pa kutampa ukusambilila pali Lesa, bushe fyaliba bwino? Abalanda ifi balalaba ukuti: Ubongo bwa mwana bwaba nge mbeketi umwabula nangu cimo. Kanshi abafyashi bafwile ukusalapo; nampo nga kusambilisha bana babo imibele isuma ne fyo baishiba pali Lesa nelyo ukubaleka abene balasambilila fye ifyabula ukwishibikwa ku bantu bambi.

Bushe Abafyashi Kuti Bacita Shani?

Casangwa ukuti ifilonganino fya mapepo kuti fyalenga umuntu aba cumbu munshololwa kabili uwa lupato. Bushe abafyashi kuti bacita shani pa kuti ifyalandile Jonathan Swift tafibacitikile? Kuti bacita shani pa kuti bengasambilisha abana babo ifingabafwa ukutemwa abantu?

Kano fye nga baishiba ifyasuko ku fipusho fitatu: (1) Finshi ifyo abana balingile ukusambilila? (2) Nani uulingile ukubasambilisha? (3) Ni nshila nshi ishisuma sana isha kusambilishishamo abana?

[Futunoti]

Finshi Ifyo Abana Balingile Ukusambilila?

“Amalembo yonse aya mushilo yafuma kuli Lesa kabili ya mulimo ku kusambilisha, ku kukalipila, ku kulungika ifintu, ku kusalapwila mu bulungami.”—2 TIMOTE 3:16.

ABANA balingile ukusambilishiwa icine pali Lesa. Ni kwi uko bengasambilila icine? Ni mwi buuku ilyo abantu abengi bacindika sana mu calo, Baibolo.

Baibolo yaba kwati ni kalata iyafuma kuli Lesa. Muli iyi kalata emo Lesa atweba ifyo aaba, kabili e mwaba amafunde ya kutungulula abana bakwe abakalamba na baice kumo. Moneni amasambililo yamo yamo ayaba mu Baibolo ne fyo bonse twingasambililako kumo na baice.

Finshi Lesa afwaya ukuti twishibe pali ena?

▪ Ifyo Baibolo isambilisha: “Mwe bakwata ishina lya kuti Yehova, ni mwe Mwapulamo pano isonde ponse.”—Amalumbo 83:18.

Ifyo twingasambililako: Lesa eko aba kabili alikwata ne shina.

▪ Ifyo Baibolo isambilisha: “Yehova alafwaya mu mitima yonse, kabili aleluka na matontonkanyo yonse. Nga wamufwaya, akaleka ukamusange.”—1 Imilandu 28:9.

Ifyo twingasambililako: Yehova alatusakamana bonse, na baice kumo. (Amalumbo 10:14; 146:9) Alafwaya ukuti tumwishibe.

▪ Ifyo Baibolo isambilisha: “Mwilacusha . . . umwana wa nshiwa. Nga mwamucusha, na o alilila kuli ine, ukuumfwa nkomfwa ukulila kwakwe.”—Ukufuma 22:22-24.

Ifyo twingasambililako: Yehova alomfwa amapepo ya bantu kumo fye na ya baice sana. Kuti twapepa kuli Lesa libili libili no kumweba fyonse ifya mu mutima.

▪ Ifyo Baibolo isambilisha: “Kabili libili libili bale-esha Lesa, kabili bakalifye Uwa mushilo uwa kwa Israele.”—Amalumbo 78:41.

Ifyo twingasambililako: Ifyo tulanda ne fyo tucita kuti fyalenga Yehova atemwa nelyo iyo, e ico tufwile ukulasala ifya kulanda ne fyo tulecita.

Bushe tufwile ukumona shani abantu ba mishobo imbi?

▪ Ifyo Baibolo isambilisha: “Cine cine nomba nashininkisha ukuti Lesa taba na kapaatulula, lelo umuntu uwa mu luko lonse uutiina Lesa no kucita icalungama alapokelelwa kuli ena.”—Imilimo 10:34, 35.

Ifyo twingasambililako: Nga ca kuti Lesa alapokelela abantu bonse, tatulingile ukupaatulula abantu pa mulandu wa kuti twalipusana inkanda ne fyo tumoneka.

▪ Ifyo Baibolo isambilisha: “Lyonse muleba abaiteyanya ukwasuka umuntu onse uwingamwipusha pe subilo lyenu, lelo muleasuka no mutima uwafuuka na katiina.”—1 Petro 3:15.

Ifyo twingasambililako: Nga tulelanshanya na bantu amashiwi ya Lesa, tulingile ukuba abashipa pa kulanda lelo ukwabula ubukali. Kabili tulingile ukuba no mucinshi ku bantu ababa mu filonganino fimbi ifya mapepo.

Bushe tulingile ukwikala shani na ba pa ng’anda?

▪ Ifyo Baibolo isambilisha: “Mwe bana, muleumfwila abafyashi benu muli fyonse, pantu ukucita ifi e cawama mu menso ya kwa Shikulu.”—Abena Kolose 3:20.

Ifyo twingasambililako: Abana nga bali ne cumfwila ninshi balitemwa abafyashi babo e lyo kabili ninshi balefwaya no kulenga Lesa ukutemwa.

▪ Ifyo Baibolo isambilisha: “Muleshipikishanya no kubelelana uluse nga umo ali ne ca kuilishanya ku munankwe. Ifyo Yehova amubelela uluse, e fyo na imwe mulebelelana uluse.”—Abena Kolose 3:13.

Ifyo twingasambililako: Abantu bambi kumo na ba mu lupwa kuti batukalifya. Nomba nga tulefwaya ukuti Lesa aletubelela uluse, na ifwe tufwile ukuba no mutima wa kwelela.—Mateo 6:14, 15.

Cinshi cawamina ukuba ne cikuuku no kuba abafumacumi?

▪ Ifyo Baibolo isambilisha: “E ico, nomba apo mwalipoosa ubufi, mulelanshanya icine, pantu tuli filundwa fya mubili umo.”—Abena Efese 4:25.

Ifyo twingasambililako: Nga tulelanda icishinka ninshi tulepashanya Lesa kabili ninshi tulemutemuna. Nga twatemwa ukubepa ubufi, ninshi kuti twaba ngo mulwani wa kwa Lesa Satana Kaseebanya “wishi wa bufi.”—Yohane 8:44; Tito 1:2.

▪ Ifyo Baibolo isambilisha: “Ifyo mufwaya abantu ukuti balemucitila, e fyo na imwe mulebacitila.”—Mateo 7:12.

Ifyo twingasambililako: Tulingile ukulaumfwilako aba mu ng’anda yesu uluse na ba mu bwikashi e lyo no kulabalangulukilako mu fyo balekabila. Nga ‘tulelangulukilako’ abantu na ifwe abantu bambi kuti baletulangulukilako.—1 Petro 3:8; Luka 6:38.

Nga fintu twasambilila muli ifi ifya kumwenako, amasambililo yaba mu Baibolo kuti ya-afwa abana nga bakula ukuba no mutima wa kutasha, ukuba no mucinshi e lyo no kuba no luse. Nomba bushe nani uulingile ukusambilisha abana ifi fintu?

Nani Uulingile Ukusambilisha Abana Pali Lesa?

“Umusambi tacila kasambilisha wakwe, lelo onse uo basambilisha bwino akaba nga kasambilisha wakwe.”—Luka 6:40.

ABAFYASHI bamona kwati tabafikapo ukusambilisha abana pali Lesa. Limbi kuti baletontonkanya ukuti tabasambilila sana nangu ukuti tabaishiba ifingi pali Lesa pa kuti bengasambilisha bana babo bwino. E cingalenga ukuti bapeele balupwa wabo nangu bashimapepo umulimo uwacindama uwa kusambilisha abana.

Nomba bushe nani uulingile ukusambilisha abana amafunde ne cine pali Lesa? Moneni ifyo Baibolo yalandapo pali ili lyashi, kabili mulinganye ifyo yalanda ku fyo abafwailisha amalyashi basanga.

Mulimo Nshi Uwa Mufyashi Umwaume?

Ifyo Baibolo isambilisha: “Mwe bashibo mwilalenga abana benu ukuti balefulwa. Ilyo mulebalela no kubakusha, mulebatungulula bwino no kubafunda nge fyo Imfumu ilefwaya.”—Abena Efese 6:4, The Bible in Current Cibemba.

Ifyo abafwailisha pa fintu basanga: Bushe busuma nshi ubo abafyashi abaume basangamo nga baba abakosa mu kupepa? Icipande icaleti Fathers’ Religious Involvement and Early Childhood Behavior, ica mu 2009, catile: “Abaume nga baliba mu cilonganino ca mapepo kuti baba abafyashi basuma. Umuntu nga aba mu cilonganino ca mapepo kuti akwata aba kumwafwako ukusambilila ifya kumutungulula no kwishiba ifya kwikala pa calo.”

Baibolo ilalanda sana pa bucindami bwa mulimo wa mwaume uwa kukusha abana no kubasambilisha. (Amapinda 4:1; Abena Kolose 3:21; AbaHebere 12:9) Bushe ili ifunde lilabomba na muno nshiku? Mu 2009 isukulu likalamba ilya University of Florida lyalembele icipande icalelanda pa fyo abafyashi abaume bengalenga abana babo ukuba. Abafwailisha amalyashi basangile ukuti abana abo bashibo bakusha balaba aba luse kabili balayumfwa ukuti balicindama. Ubutalangani bwa bana abalumendo bulacepako na bana abakashana balashikatala. E ico kanshi ifyalembwa mu Baibolo ficili filabomba na lelo line.

Ifyo Umulimo wa Mufyashi Umwanakashi Wacindama

Ifyo Baibolo isambilisha: “Wisuula amafunde ya kwa noko.”—Amapinda 1:8.

Ifyo abafwailisha pa fintu basanga: Mu 2006 icitabo cimo ica kuti Handbook of Child Psychology catile: “Casangwa ukuti mu fyalo ifingi abafyashi abanakashi balalanshanya sana na bana inshita iikalamba ukucila abafyashi abaume.” Kanshi apo abafyashi abanakashi balapoosa inshita iikalamba na bana, imilandile yabo, ne ncitilo shabo, pamo ne mibele yabo ilakuma sana imikulile ya mwana.

Abafyashi nga balebombela pamo pa kufunda abana icine pali Lesa, ninshi balepeela abana babo ifya bupe nalimo fibili. Ica ntanshi, abana kuti bakwata ishuko lya kupanga icibusa na Shibo wa ku muulu; nga baba ifibusa nankwe ninshi imyaka yabo yonse pa calo kuti baleikala bwino. Ica bubili, abana balasambilila ifyo umulume no mukashi bengabombela pamo pa kufikilisha ifyo balefwaya ukucita ifyacindama. (Abena Kolose 3:18-20) Kwena abantu bambi nabo kuti ba-afwako abafyashi ukusambilisha abana pali Lesa ne fyo Lesa afwaya ulupwa ukuba, nomba kwena abene ba mulimo bafyashi.

Bushe abafyashi balingile ukusambilisha shani abana babo? Ni nshila nshi ishisuma sana isha kusambilishishamo abana?

Ifya Kusambilisha Abana Pali Lesa—Ni Nshila Nshi Ishisuma Sana?

“Amashiwi ayo ndemweba lelo yabe mu mitima yenu; kabili muleyasambilisha ku bana benu no kuyalandapo ilyo mwikele mu mayanda yenu na lintu mule-enda mu musebo na pa kulaala na pa kubuuka.”—AMALANGO 6:6, 7.

ABAFYASHI limo kuti cabapesha amano nga batontonkanya pa mulimo wabo uwa kusambilisha abana. Nomba nga balefwaya uwingabapanda amano, kuti bapelenganishiwa ku fyebo ubwingi. Ilingi line balupwa ne fibusa balafwaya sana ukubapandako amano. E lyo kabili ifitabo, ne fipande fya muli bamagazini, na Intaneti filapanda amano abafyashi ayafulunganya amano yabo.

Nomba Baibolo yena ilapanda abafyashi amano mu nshila isuma pantu ilalanda ifyebo ifyo bengasambilisha abana babo e lyo ne nshila isuma iya kubasambilishishamo. Nga fintu amalembo ya mu Baibolo ayali pa muulu yalandile, abafyashi balingile ukufwaya inshila ya kulandilamo na bana babo pali Lesa cila bushiku. Twalalandako fye pa nshila shine ishifumine mu Baibolo isho abafyashi iminshipendwa bakonka pa kusambilisha abana babo pali Lesa.

1. Kuti mwasambilisha abana benu ku fyo Lesa abumba. Umutumwa Paulo alembele ifyebo fya kuti: “Imibele [ya kwa Lesa], ukutula fye apo abumbile umuntu, bailukila ku fyo abumba, muli ifi e mo belukila amaka yakwe aya pe pamo na buLesa bwakwe.” (Abena Roma 1:20) Abafyashi kuti ba-afwa sana abana ukwishiba ukuti Lesa eko aba kabili kuti aba na cibusa wabo nga balebafwa ukumfwikisha no kucindamika ifyo Lesa abumba e lyo no kubafwa ukwiluka imibele ya kwa Lesa iimonekela mu fyo abumba.

Yesu alibomfesheko iyi nshila ukusambilishishako abasambi bakwe. Katulangilile, inshita imo atile: “Lolekesheni ifyuni fya mu muulu, pantu tafibyala imbuto nelyo ukulobolola nelyo ukusunga ifya kulya mu matala; na lyo line Shinwe wa mu muulu alafiliisha. Bushe tamwaficila ukucindama?” (Mateo 6:26) Pali ifi Yesu alandile, alangilile ukuti Yehova alitemwa abantu kabili wa luse. Lelo fingi abasambilishe. Aafwile abasambi bakwe ukutontonkanya pa fyo Lesa alangile ukutemwa no luse ku bana bakwe.

Pa kukomaila pe sambililo lyacindama, Imfumu ya mano Solomone yalandile pa mano ayo Lesa apeela utunyelele. Yalembele aiti: “Kabiye ku tunyelele, we munang’ani; kamone imibombele ya tuko no kuba na mano. Nangu ca kuti tatwakwata kapitao, nangu kangalila, nangu kateka, tuteyanya ifya kulya fya tuko mu lusuba; tututila ifya kulya mu nshita ya kulobolola.” (Amapinda 6:6-8) Ala kanshi kuti mwamona kuti alisambilishe bwino sana ifyo umuntu alingile ukubikako sana amano ne fyo engabomfya amaka ayo Lesa amupeela ukubomba ifyo fintu!

Abafyashi kuti bapashanya Yesu na Solomone imisambilishishe isuma nga bacita ifyakonkapo: (1) Kuti baipusha abana babo pa fimenwa ne nama isho batemwa sana. (2) Kuti basambililapo na fimbi pa fimenwa ne nama. (3) Kuti bamona ifyo Lesa abumba no kusambilishishako abana.

2. Pashanyeni Yesu umutima ifyo alemona abo alesambilisha. Pa bantu bonse abaikala pa calo, Yesu e wakwete ifya kulanda ifyacindama sana. Lelo inshita iikalamba aleipusha sana abantu ifipusho. Alefwaya sana ukwishiba ifyo abo alesambilisha baletontonkanya ne fyali mu mitima yabo. (Mateo 17:24, 25; Marko 8:27-29) Abafyashi na bo balikwata amasambililo ayengi sana ayo bengasambilisha abana babo. Nomba pa kuti bengabasambilisha bwino balingile ukupashanya Yesu no kwafwa abana babo ukuti balelanda ifyo baletontonkanya.

Inga ca kuti abana bali no mutima wabipa nangu nga tabaleumfwa bwangu ifyo mulebasambilisha kuti mwacita shani? Tontonkanyeni pa fyo Yesu acitile ku batumwa bakwe. Limo balebikana sana ifikansa kabili tabaumfwile bwangu ubusuma bwa kuba abaiceefya. Lelo Yesu alibatekanishishe kabili alebwekeshapo ukulanda na bo pa busuma bwa kuiceefya. (Marko 9:33, 34; Luka 9:46-48; 22:24, 25) Abafyashi abapashanya Yesu bakatwalilila ukulalungika abana kabili limo nga bamona ukuti umwana taleumfwa bakabwekeshapo mpaka umwana aumfwikisha ubusuma bwe sambililo.a

3. Mulecita ifyo mulesambilisha. Abafyashi balingile ukukonka ifyalembele umutumwa Paulo muli kalata atumiine Abena Kristu ba ku Roma. Atile: “Bushe iwe, we usambilisha umbi, taubala waisambilisha we mwine? We ubila auti ‘Wilaiba,’ bushe uleba?”—Abena Roma 2:21.

Uku kufunda kwalilinga pantu abana basambilila sana ku fyo abafyashi balecita ukucila ku fyo balanda. Na kuba abafyashi abacita ifyo balanda kuti bakwata abana aba cumfwila.

4. Tendekeni bwangu ukusambilisha umwana. Timote uwali umubomfi munankwe uwa kwa Paulo muli bumishonari alishimikwe bwino sana mu bwikashi. (Imilimo 16:1, 2) Cimo icalengele, ni co balimusambilishe ‘malembo ya mushilo ukufuma ku bunya.’ Banyina na banakulu aba kwa Timote tabalemubelengela fye Amalembo capwila na po pene, lelo balimwafwile no kwishiba ifyo engatontonkanya pa cine icali mu fyo balemubelengela.—2 Timote 1:5; 3:14, 15.

Uko Mwingasanga Ubwafwilisho

Inte sha kwa Yehova balikwata amabuuku ayengi ayengafwa abafyashi ukusambilisha abana icine pali Lesa. Amabuuku yamo bayalembela ukusambilishamo abaice. E lyo yambi kuti ya-afwa abafyashi ukulalanshanya bwino na bana babo abapungwe.b

Lelo kwena pa kuti abafyashi bengasambilisha abana babo pali Lesa bafwile intanshi baishiba amasuko ku fipusho ifyakosa ifyo abana bengabepusha. Kuti babepusha ifipusho pamo nge fyakonkapo: Mulandu nshi Lesa asuminishisha ubucushi? Cinshi Lesa apangile isonde? Bushe abafwa baya kwi? Inte sha kwa Yehova kuti batemwa sana ukumwafwa ukwishiba amasuko kuli aya mepusho pa kuti imwe no lupwa lwenu mwingaba ifibusa fya kwa Lesa.—Yakobo 4:8.

[Amafutunoti]