Itempele lya kwa Artemi Lyasunkana

Icakaniko ca kwa Artemi calilimbile imishila mu Efese. Ilyo Imfumu Croesus ishilatendeka ukuteka, lesa mwanakashi Cybele e o abantu balepepa sana muli ilya ncende. Apo Croesus alefwaisha ukupanga imipepele yali no kupokelelwa ku baGriki na ku bashali abaGriki, asosele ati Cybele ali fye cimo cine na balesa ba baGriki. Ilyo calefika pa kati ka ba500 B.C.E., Croesus atungilile umulimo wa kukuula itempele lya kwa Artemi uwapyene pali Cybele.

Itempele lyali ilya lulumbi mu fya makuule fya baGriki. Tabatalile ababomfyapo amatafwali yakalamba aya marbele ku kukuula icikuulwa cakula umusango yu. Mu 356 B.C.E., ili tempele lyalibongolweke ilyo lyapile ku mulilo. Itempele lyayemba ilyo baishilekuula na kabili lyali cifulo ico abengi balebombapo kabili abenda inyendo sha fya mapepo baletemwa sana ukuyako. Apo lyakuulilwe pa ciputu icakulile bamita 73 mu bufumo, kabili icalepele bamita 127, itempele ilyakuulilwe cipya cipya lyakulile nalimo bamita 50 mu bufumo, kabili lyalepele bamita 105 mu butali. Lyali pa fipapwa 7 ifya mu calo. Lelo, te bantu bonse abatemenwe ili tempele. Heracleitus, umwina Efese wasambilila sana amano ya buntunse, apashenye ulukungu lwa mfifi ulwalolele ku cipailo ku mfifi ya bubifi, kabili aletontonkanya ukuti imibele yali pe tempele yalibipishe ukucila imibele ya finama. Lelo, ku bengi aba mu Efese, itempele lya kwa Artemi lyalemoneka kwati talyakatale aliwa. Lelo, te fyo cali. Icitabo ca Ephesos—Der neue Führer (Umusumba wa Efese Pali Ndakai) citila: “Ilyo calefika mu myaka ya ba100 C.E., imipepele ya kwa Artemi ne mipepele imbi iya balesa ba baGriki yaliwile.”

Mu myaka ya ba200 C.E., icinkukuma cikalamba caonawile umusumba wa Efese. Kabili, abena Goth abafumine kuli Bemba Wafiita baibile ifyuma fyali mwi tempele lya kwa Artemi kabili baocele ne tempele. Icitabo twacilumbula nomba line cisosa no kuti: “Apo Artemi alicimfiwe kabili alifililwe ukucingilila ing’anda yakwe, bushe kuti alamonwa shani ngo wingacingilila umusumba pa nshita ntali?”—Amalumbo 135:15-18.

Na mukulekelesha, ku mpela ya myaka ya ba300 C.E., Kateka Theodosius I atile “ubuKristu” e mipepele ya mu Efese. Tapakokwele, ifibumba fyali ifye tempele lya lulumbi ilya kwa Artemi fyaishileba icilindi ca kwimbapo amabwe ya kukuulila. Imipepele ya kwa Artemi yasukile yaloba. Umwaume umo uwailetandala mu Efese asosele pali lilye tempele lyali pa fipapwa 7 ifya mu calo ati: “Nomba cikuulwa icaonaulwa ububi kabili ico ushingafwaya ukumona.”

[Icikope pe bula 27]

Ifitantala fye tempele lya kwa Artemi