Abanakashi Abalengele Umutima wa kwa Yehova Ukusamwa

“Yehova alambule umulimo obe, kabili cibe icituntulu icilambu cobe ukufuma kuli Yehova.”—RUTI 2:12.

1, 2. Kuti twanonkelamo shani pa kutontonkanya pa fya kumwenako fya mu Baibolo ifya banakashi balengele umutima wa kwa Yehova ukusamwa?

UKUTIINA Lesa kwalengele abanakashi babili ukusuula icipope ca kwa Farao. Icitetekelo calengele cilende ukuitwala mu kapoosa mweo pa kuti acingilile inengu sha bena Israele shibili. Amano no kuicefya mu nshita ya bwafya fyalengele umwanakashi ukupususha abengi no kupususha uwasubwa wa kwa Yehova ku kuba no mulandu wa mulopa. Ukutetekela Yehova Lesa pamo ne cileela fyalengele mukamfwilwa uwakwete no mwana ukupeela kasesema wa kwa Lesa icilyo ashele fye na co. Ifi e fimo fimo pa fya kumwenako fya mu Malembo ifya banakashi balengele umutima wa kwa Yehova ukusamwa.

² Ifyo Yehova alemona abanakashi ba musango yo na mapaalo alebapeela filanga ukuti icimutemuna sana mibele ya ku mupashi, te mulandu umuntu mwaume nelyo mwanakashi. Mu calo leelo, umo abantu baobelwa no kupempenkanya imibili yabo, calyafya ukucindamika bumupashi. Lelo umuntu kuti acindamika ifya ku mupashi nga fintu tumona ku mintapendwa ya banakashi batiina Lesa abafulisha mu bantu ba kwa Lesa ilelo. Abo banakashi ba Bwina Kristu bapashanya icitetekelo, ukushilimuka, icileela, ne mibele isuma imbi iyakwete abanakashi baletiina Lesa abalumbulwa mu Baibolo. Kwena, abaume ba Bwina Kristu na bo balingile ukupashanya imibele yali na banakashi basuma aba ku kale. Pa kumona ifyo twingacite fyo mu kufikapo, natusambilile sana pa fyalembwa mu Baibolo pa lwa banakashi balumbwilwe pa kwiswila.—Abena Roma 15:4; Yakobo 4:8.

Abanakashi Abakeene Ukuumfwila Farao

3, 4. (a) Mulandu nshi Shifra na Pua bakaanine ukumfwila Farao ilyo abebele ukuti umwana onse umwaume uwafyalwa umwina Israele alingile ukwipaiwa? (b) Bushe Yehova alambwile shani aba banacimbusa babili pa bukose bwabo na katiina kuli Lesa?

³ Pa kulubulula kwali ku Nuremberg, mu Germany pa numa ya Nkondo ya Calo iya Cibili, abengi abasangilwe no mulandu wa kwipaya abantu mu nkondo baeseshe ukuilungamika pa misoka bacitile ilyo balesosa abati baleumfwila fye ifyo baebelwe. Nomba linganyeni aba bantu kuli banacimbusa abena Israele babili, Shifra na Pua, abaikele mu Egupti wa pa kale mu nshita ya kuteeka kwa kwa Farao ushalumbulwa ishina lelo uwa lucu. Farao pa kutiina ukusanda kwa baHebere, apeele icipope kuli aba banacimbusa babili ukushininkisha ukuti umwana onse umwaume uwafyalwa ku muHebere afwile ukwipaiwa. Bushe aba banakashi bacitile shani pali ico cipope ca bukatu? “Tabacitile ifyasosele imfumu ya Egupti kuli bene, lelo balaleka na bana baume babe no mweo.” Mulandu nshi aba banakashi bashatiinine umuntu? Ni co bali na “katiina kuli Lesa.”—Ukufuma 1:15, 17; Ukutendeka 9:6.

⁴ Balya banacimbusa baubile muli Yehova, na o aali “ni nkwela” kuli bene, ukubacingilila ku cipyu ca kwa Farao. (2 Samwele 22:31; Ukufuma 1:18-20) Lelo ipaalo lya kwa Yehova te apo lyapelele. Alambwile Shifra na Pua pa kubapeela indupwa shabo na bo. Abalambwile na pa kuleka amashina yabo ne micitile ukulembwa mu Cebo cakwe icapuutwamo pa kuti aba ku ntanshi bakabelenge, lelo ishina lya kwa Farao lyena talibukishiwa no kwibukishiwa.—Ukufuma 1:21; 1 Samwele 2:30b; Amapinda 10:7.

5. Bushe abanakashi ba Bwina Kristu abengi lelo baba shani ne mibele yaliko na Shifra na Pua, kabili Yehova akabalambula shani?

⁵ Bushe lelo kwaba abanakashi ababa nga Shifra na Pua? Cine cine e ko baba! Cila mwaka amakana ya banakashi ba musango yo balashimikila ubukombe bwa mu Baibolo ubwa kupususha abantu mu fyalo umo “icipoope ca mfumu” cibinda ubo bukombe, ne co cilenga babike ubuntungwa nelyo fye ubumi bwabo mu busanso. (AbaHebere 11:23; Imilimo 5:28, 29) Pa kucincishiwa no kutemwa Lesa na banabo, abanakashi bashipa nge fi tabaleka umuntu nangu umo ukubalesha ukwebako bambi imbila nsuma ya Bufumu bwa kwa Lesa. Ico calenga ukuti abanakashi ba Bwina Kristu abengi balecula ku kukaanya e lyo no kupakasa. (Marko 12:30, 31; 13:9-13) Yehova alishiba bwino sana imibombele ya banakashi basuma, abakosa aba musango yo nga fintu aishibe imibombele ya kwa Shifra na Pua, kabili akalanga ifyo abatemwa pa kubakilila amashina yabo mwi “buuku lya mweo” kulila fye bashipikisha mu busumino ukufika ku mpela.—Abena Filipi 4:3; Mateo 24:13.

Uwali Cilende Alenga Umutima wa kwa Yehova Ukusekelela

6, 7. (a) Finshi Rahabu aishibe pali Yehova na bantu bakwe, kabili ukwishibe fyo kwamukumine shani? (b) Bushe Icebo ca kwa Lesa cicindika shani Rahabu?

⁶ Mu mwaka wa 1473 B.C.E., cilende uwe shina lya Rahabu aikele mu musumba wa Kanaani uwitwa Yeriko. Cimoneka kwati Rahabu ali muntu waishibako ifingi. Ilyo inengu shibili isha bena Israele shailefisama ku mwakwe, alibashimikile tonse fye pa lwa Kufuma kwa cipesha amano ukwa bena Israele mu Egupti, nangula palipitile imyaka 40 apo ico cacitikile! Alishibe no kucimfya kwa bena Israele ukwa pa Mfumu sha bena Amore Sihone na Oge. Moneni ifyo uko kwishiba kwamukumine. Aebele shilya nengu ati: “Ninjishibo kuti Yehova napeela kuli imwe icalo, . . . pantu Yehova Lesa wenu wene e Lesa mu muulu pa muulu, na mu calo pa nshi.” (Yoshua 2:1, 9-11) Ifyo Rahabu aumfwile pali Yehova na pa fyo alelwilako abena Israele fyalengele ayankulako bwino no kutetekela wene.—Abena Roma 10:10.

⁷ Icitetekelo ca kwa Rahabu camulengele ukucitapo cimo. Apokelele inengu sha bena Israele “mu mutende,” kabili aumfwilile ifyo bamwebele pa kupusuka ilyo abena Israele basansa Yeriko. (AbaHebere 11:31; Yoshua 2:18-21) Takuli na kutwishika ukuti imilimo ya citetekelo iya kwa Rahabu yalengele umutima wa kwa Yehova ukusekelela, pantu apuutilemo umusambi wa Bwina Kristu Yakobo ukulemba ishina lyakwe pamo ne lya kwa Abrahamu, cibusa wa kwa Lesa, nge ca kumwenako ku Bena Kristu ica kupashanya. Yakobo alembele ati: “Bushe te ifyo fine na Rahabu cilende alungamikilwe ku milimo, ilyo apokelele inkombe no kushifumisha ku nshila imbi?”—Yakobo 2:25.

8. Bushe Yehova apaalile shani Rahabu pa citetekelo cakwe ne cumfwila?

⁸ Yehova alambwile Rahabu mu nshila shapusanapusana. Ica kubalilapo, mu cipesha amano alimupuswishe pamo na baileuba mu mwakwe—e kutila, “aba mu ng’anda ya kwa wishi, na conse ico akwete.” Lyene abasuminishe ukwikala “mu kati ka bena Israele,” umo bali no kusungwa nga bana ba Israele. (Yoshua 2:13; 6:22-25; Ubwina Lebi 19:33, 34) Lelo te ico ceka. Yehova apeele Rahabu ne shuko lya kuba nacikolwe wa kwa Yesu Kristu. Mwandini uku kwali kulanga kwapulamo ukwa kutemwa kwa cishinka ku mwanakashi uwali kale kapepa wa tulubi umwina Kanaani!a—Amalumbo 130:3, 4.

9. Bushe ifyo Yehova alemona Rahabu na banakashi bamo aba mu Bena Kristu ba kubalilapo kuti fyakoselesha shani abanakashi bamo ilelo?

⁹ Nga filya fyacitile Rahabu, abanakashi bamo mu Bena Kristu ba kubalilapo na bamo ilelo, balisha imikalile ya bucisenene pa kuti batemune Lesa. (1 Abena Korinti 6:9-11) Ukwabula no kutwishika bamo bakulile uko ifintu fyali nga ku Kanaani, ukwaiswile bucisenene ubwalemonwa no kuti cintu caba fye bwino. Lelo balyalwile imibele yabo, ne cabacincishe citetekelo cashimpwa pa kwishiba bwino bwino Amalembo. (Abena Roma 10:17) Kanshi, kuti casoswa na pali abo banakashi ati “Lesa tali na nsoni kuli bene, ukwitwa Lesa wabo.” (AbaHebere 11:16) We mucinshi we!

Ukupaalwa pa Kushilimuka Kwakwe

10, 11. Cinshi cacitike pali Nabali na Davidi icalengele Abigaili ukucitapo cimo?

¹⁰ Abanakashi ba busumino abengi aba ku kale balangile ukushilimuka kwapulamo, ne co cabalengele ukuba aba mutengo ku bantu ba kwa Yehova. Umwanakashi wa musango yo umo aali ni Abigaili, umukashi wa kwa Nabali umwina Israele umukankaala uwakwete ne mpanga. Ukushilimuka kwa kwa Abigaili kwapuswishe abantu no kulenga Davidi, uwali no kuba imfumu ya Israele ku ntanshi, ukukanaba no mulandu wa mulopa. Kuti twabelenga ifyalembwa pali Abigaili muli 1 Samwele icipandwa 25.

¹¹ Ilyashi lyatendeka ninshi Davidi ne bumba lyakwe bacitile inkambi mupepi ne mikuni ya kwa Nabali munyinabo umwina Israele, iyo bacingilile akasuba no bushiku ukwabula ukupinda icilambu. Ilyo ifya kulya fya kwa Davidi fyaya filepwa, atuma abalumendo 10 kuli Nabali ku kulomba ifya kulya. Nomba ni nshita ya kuti Nabali atashe Davidi no kumucindika ico aali uwasubwa wa kwa Yehova. Lelo Nabali tacitile fyo. Abubuka mu bukali, asaalula Davidi no kutamfya abalumendo minwe mikutwa. Ilyo Davidi aumfwa ulwa ici, alonganya abaume abaipangasha ne fyanso 400 no kwima ukuti aye alandule. Abigaili aumfwa ifyo umulume wakwe ayaswike inkombe sha kwa Davidi mu bukalushi kabili abombelapo bwangu bwangu kabili mu kushilimuka ku kutalalika Davidi. Atuma ifilyo ifingi kuli Davidi. Lyene na o wine aya kuli Davidi.—Ifikomo 2-20.

12, 13. (a) Bushe Abigaili alangile shani ukushilimuka na bucishinka kuli Yehova no wasubwa wakwe? (b) Cinshi Abigaili acitile ilyo abwelele ku ng’anda, kabili ifintu fyaishileba shani?

¹² Ilyo Abigaili akumanya Davidi, ukupaapaata kwakwe ukwaicefya pa kulomba inkumbu kwalanga ukuti ali na katiina ku wasubwa wa kwa Yehova. Asosa ati, “Yehova ukucita akacitila shikulu ing’anda ya cishinka, apo shikulu alelwo bulwi bwa kwa Yehova,” e lyo akonkanyapo no kuti Yehova akeba Davidi ukuba cilongoshi wa kwa Israele. (Ifikomo 28-30) Kabinge, Abigaili alanga ubukose nga nshi pa kweba Davidi ukuti nga tacenjele, ukufwaya ukulandula kwali no kumuletelela umulandu wa mulopa. (Ifikomo 26, 31) Ukuicefya kwa kwa Abigaili, akatiina kakwe, no kutontonkanya bwino fyalenga Davidi ukukutuluka. Ayasuka ati: “Abe uwacindikwa Yehova Lesa wa kwa Israele uwakutuma lelo ku kunkumanya! Kabili yabe ayapaalwa amano yobe, nobe ube uwapaalwa we wandesha lelo ukwingila mu milopa.”—Ifikomo 32, 33.

¹³ Ilyo Abigaili abwela fye ku ng’anda, mu kushipa afwaya ukweba umulume wakwe ubupe apeele Davidi. Lelo asanga ‘nakolwa apakalamba.’ E ico apembela mpaka akololoka e lyo amweba. Bushe Nabali acita shani? Camuponya pa musao ica kuti aba ngo waikatwe canshi. Pa numa ya nshiku 10 aipaiwa kuli Lesa. Ilyo Davidi aishiba ulwa mfwa ya kwa Nabali, alansha Abigaili uo afwile atemwa no kucindika. Abigaili asumina ukuupana na Davidi.—Ifikomo 34-42.

Bushe Kuti Mwapala Abigaili?

14. Mibele nshi iya kwa Abigaili twingafwaya ukulundulula sana?

¹⁴ Bushe kuli imibele mwamona muli Abigaili iyo mwingafwaya ukulundulula sana—nampo nga muli abaume nelyo abanakashi? Napamo kuti mwafwaya ukucilapo ukucite fintu mu kushilimuka ilyo kwaba amafya. Atemwa kuti mwafwaya ukulanda mu kutekanya no kushilimuka ilyo abo muli nabo bakalipa. Nga ni fyo, kuti mwapepa kuli Yehova pa lwa ico. Alaya ukupeela amano, umucetekanya, no bupanda kuli bonse ‘abatwalilila ukulomba mu citetekelo.’—Yakobo 1:5, 6; Amapinda 2:1-6, 10, 11.

15. Ni mu mibele nshi maka maka cacindama ku banakashi ba Bwina Kristu ukulanga imibele yakwete Abigaili?

¹⁵ Imibele isuma iya musango yo yalicindama sana ku mwanakashi uwikala na balume bashasumina abashipoosako amano nelyo abashumfwila ifishinte fya Baibolo. Nalimo balanwa sana. Tulesubila ukuti abaume ba musango yo bakaalula imibele yabo. Abengi balyaluka, ilingi line bacite fi pa kumona umutima watalala, akatiina, ne myendele yafuuka iya bakashi babo.—1 Petro 3:1, 2, 4.

16. Bushe nkashi wa Bwina Kristu kuti alanga shani ukuti alikatamika bucibusa bwakwe na Yehova ukucila fyonse te mulandu ne mibele yaba mu mwakwe?

¹⁶ Te mulandu na mafya mushipikishako pa ng’anda, ibukisheni ukuti Yehova e ko aba lyonse ku kumutungilila. (1 Petro 3:12) E ico tukuteni ukuikosha lwa ku mupashi. Pepeleni amano no mutima watekanya. Palameni kuli Yehova ukupitila mwi sambililo lya Baibolo lyonse, ipepo, ukwetetula, no kubishanya na Bena Kristu banenu. Ukubulwa bumupashi kwa mulume wakwe takwalengele Abigaili ukunashako ukutemwa atemenwe Lesa nelyo ukucefyako umucinshi akwatile umubomfi Wakwe uwasubwa. Abombele ifintu ukulingana ne fishinte fyalungama. Nangu ni mu ng’anda umo umulume abombela Lesa bwino bwino, umukashi wa Bwina Kristu alishiba ukuti akabila ukutwalilila ukubombesha ukukuula bumupashi bwakwe no kububakilila. Ca cine ukuti umulume alipeelwa umulimo mu Malembo uwa kusakamana umukashi mu fya ku mupashi ne fya ku mubili, lelo kwi pele pele, umwine afwile ukubombela “ipusukilo [lyakwe] no mwenso no kututuma.”—Abena Filipi 2:12; 1 Timote 5:8.

Apokelele “Icilambu ca kwa Kasesema”

17, 18. (a) Bwesho nshi bwa citetekelo ubushale-enekelwa mukamfwilwa wa ku Sarefati aeshiwe? (b) Bushe ulya mukamfwilwa acitile shani pa fyalombele Eliya, kabili Yehova amulambwile shani pali ci?

¹⁷ Ifyo Yehova asakamene mukamfwilwa umubusu mu nshiku sha kwa kasesema Eliya filanga ukuti alatasha sana abatungilila ukupepa kwa cine ukupitila mu kuipeelesha no kubomfya ifyo bakwata. Pa mulandu wa cilala cikalamba mu nshiku sha kwa Eliya, abengi bali mu nsala, pamo na mukamfwilwa umo no mwana wakwe umwaume abaleikala mu Sarefati. Ilyo bashele fye ne ca kulya ca kulekelesha, kwafikile umweni—kasesema Eliya. Alombele ico umwanakashi ashale-enekela. Nangu alishibe ubulanda bwa uyu mwanakashi, alombele ukuti bamufumbikileko “akamokolwa ka mukate,” ukubomfya amafuta ayashelepo no buunga. Lelo asosele no kuti: “Pantu e fyo atila Yehova, Lesa wa kwa Israele, Impakwilo ya buunga tayakapwililile, na mulongwe wa mafuta takabulilile, ukufika pa bushiku ubo Yehova akapeele mfula pa calo.”—1 Ishamfumu 17:8-14.

¹⁸ Aciba ni mwe nga mwacitile shani pa fyo kasesema alombele? Mukamfwilwa wa ku Sarefati, uo cimoneka kwati alishibe ukuti Eliya ni kasesema wa kwa Yehova, “ailecita nge cebo ca kwa Eliya.” Bushe Yehova ayankwileko shani ku cileela cakwe? Mu cipesha amano apayanishishe uyu mwanakashi, umwana wakwe, na Eliya ifya kulya mu nshita ya cilala. (1 Ishamfumu 17:15, 16) Cine cine, Yehova apeele mukamfwilwa wa ku Sarefati “icilambu ca kwa kasesema,” nangu tali mwina Israele. (Mateo 10:41) Mwana Lesa na o alumbenye uyu mukamfwilwa ilyo amulumbwile pa kusambilisha abantu babule citetekelo aba mu mushi wa ku mwabo uwa Nasarete.—Luka 4:24-26.

2, 3. Bushe abanakashi babombeleko shani ku kutwala pa ntashi imbila nsuma ku kutendeka kwa buKristu, kabili ici casobelwe shani?

² Imibele isuma iya musango yo e yali na banakashi abengi abalumbulwa mu Baibolo. Mu nshita Yesu aali pe sonde, abanakashi bamo aba musango yu bali ne shuko lya kumupyungila na batumwa bakwe. (Luka 8:1-3) Ku ntanshi, abanakashi Abena Kristu baishileba bakabila ba mbila nsuma abapimpa; bambi baletungilila nga nshi abaume Abena Kristu abaletungulula, ukusanshako umutumwa Paulo; bambi na bo bali ne cileela icine cine, ukupeela fye na mayanda yabo ukuti ifilonganino filelonganamo.

³ Uku kubomfya abanakashi sana kuli Yehova ku kufishapo ubufwayo bwakwe kwalisobelwe mu Malembo. Ku ca kumwenako, Yoele 2:28, 29 asobele ukuti abaume na banakashi, abanono na bakalamba, bali no kupokelela umupashi wa mushilo no kusalanganyako imbila nsuma ya Bufumu. Uko kusesema kwatendeke ukufishiwapo pa Pentekoste 33 C.E. (Imilimo 2:1-4, 16-18) Abanakashi bamo abasubilwe no mupashi balipeelwe ifya bupe fya cipesha amano, pamo nge ca bupe ca kusesema. (Imilimo 21:8, 9) Uyu mulalo ukalamba uwa ku mupashi uwa bankashi ba busumino walibombeleko ku kusalanganya bwangu ubuKristu mu nshita bwaletendeka, pa kupimpa mu butumikishi. Na kuba, muli ba60 C.E., umutumwa Paulo alembele ati imbila nsuma “[yalibililwe] ku cibumbwa conse ica mwi samba lya muulu.”—Abena Kolose 1:23.

Batashiwa pa Kushipa Kwabo, Ukupimpa, ne Cileela

4. Mulandu nshi Paulo atashishe abanakashi abengi mu cilonganino ca buKristu ica kubalilapo?

⁴ Umutumwa Paulo ni umo uwatashishe pali bukapyunga bwa banakashi bamo—nga fintu fye bakangalila ba Bwina Kristu leelo batasha bukapyunga bwa banakashi bapimpa. Pa banakashi Paulo alumbwile pali “Trufaena na Trufosa, abanakashi abalebombesha muli Shikulu,” na “Persida uwatemwikwa wesu, pantu uyu mwanakashi abombeshe apakalamba muli Shikulu.” (Abena Roma 16:12) Paulo alembele ukuti Yuodia na Suntuki ‘baletukutila pamo nankwe mu mbila nsuma.’ (Abena Filipi 4:2, 3) Priskila, pamo no mulume wakwe, Akula, na bo babombele pamo na Paulo. Wene na Akula, “baibikile [na] mu kapoosa mweo” pa mulandu wa kwa Paulo, icamulengele alembe no kuti: “Te ine neka ndebatootela lelo ne filonganino fyonse ifya bena fyalo filebatootela.”—Abena Roma 16:3, 4; Imilimo 18:2.

5, 6. Ni mu nshila nshi Priskila aimikiile bankashi ba leelo ica kumwenako cisuma?

⁵ Cinshi calengele Priskila ukuba uwapimpa kabili uwashipa? Pa Imilimo 18:24-26 paba ica kutwafwa ukwishiba umulandu, pantu palya tubelengapo ati atungilile umulume wakwe ukwafwa Apolo, uwacenjela ukulanda, ukumulondolwela bwino bwino icine casokololwa. Ukwabula no kutwishika kanshi, Priskila afwile aali musambi wacincila uwa Cebo ca kwa Lesa ne sambililo lya batumwa. Ico calengele akwate imibele yawamisha iyamulengele ukuba uwacindama kuli Lesa na ku mulume wakwe no kuba uwacindama mu cilonganino ca kubalilapo. Na bambi abacindama ni bankashi ba Bwina Kristu abapikintika ilelo, abacincila ukusambilila Baibolo no kulya ifilyo fya ku mupashi ifyo Yehova apekanya ukupitila muli “kangalila wa cishinka.”—Luka 12:42.

⁶ Akula na Priskila bali ba cileela icine cine. Paulo aikele mu mwabo ilyo alebomba na bo mu bukwebo bwabo ubwa kupanga amahema. (Imilimo 18:1-3) Ilyo aba babili bakuukile ku Efese na pa numa ku Roma, bakonkenyepo ne cileela ca Bwina Kristu, basuminishe ne ng’anda yabo ukuti balelonganinamo. (Imilimo 18:18, 19; 1 Abena Korinti 16:8, 19) Numfa na Maria nyina kwa Yohane Marko na bo bene basuminishe amayanda yabo ukuti balelonganinamo.—Imilimo 12:12; Abena Kolose 4:15.