Mulandu Nshi Abapiina Bafulila Ifi Mu Calo Umwaba Sana Icuma?

ILYO Yesu ali pano calo alandile ukuti: “Ababusu muli na bo pe.” (Mateo 26:11) Ukufuma iyo nshita ukushinta na lelo, abapiina bengi nga nshi. Nomba mulandu nshi abapiina bafulila ifi muli cino calo umwaba sana icuma?

Bamo batila ico abantu babela abapiina ca kuti ifyo basalapo ukucita e filenga. Inshita shimo ico kuti caba ca cine. Abatemwa ukunwesha ubwalwa, ukubomfya imiti ikola no kucofa injuka nalimo icuma cabo kuti casuka capwa. Lelo te bantu bonse ababa abapiina pa mulandu wa kuti ifyo basalile ukucita tafyali bwino.

Abantu abengi incito shalipwa pa mulandu wa kuti amakampani ayengi balisala. Ukundapwa na kukosa umutengo, abantu abengi balabomfya indalama shabo shonse pa kuti fye bondapwe. Abengi nabo tabalya ifya kulya ifyalondoloka mu fyalo ifipiina. Na kabili abantu abengi te balenga abene ukuti balecula, ni co fye bafyalilwa mu fyalo ifipiina. Abapiina ilingi line balafilwa ifya kucita, nge fyo twalamona.

Ifyo Twingasambilila ku Fyacitike Kale

Ilyo imyaka ya ba 1930 yatendeke, indalama shalyafishe nga nshi, ubunonshi bwa calo bwali fye cimbi cimbi. Iyo nshita ifintu fyayafishe baleita ati Great Depression. Mu calo cimo abantu abengi nga nshi incito shalipwile kabili indupwa ishingi amayanda yabo yalyonaike. Lelo iyo ine nshita abantu abengi balelala insala, kwali na abalimi abaleitila umukaka uwingi nga nshi mu filindi e lyo no buteko bwalebapatikisha ukwipaya inama ishingi nga nshi isho baleteka.

Mulandu nshi baleonawila ifintu muli uyu musango? Amafunde balekonka pa kucita ubukwebo iyo nshita yakomaile sana pa kupanga indalama ishingi nga nshi. Kanshi nga baleshitisha ifilimwa fyonse ifya mu mafarmu ne nama baleteka e lyo ne fintu fye fimbi baleshitisha pa mutengo uukulu. Abapiina abengi balefilwa ukushita umukaka, inama, ne ng’ano pantu ifi fintu fyalikosele umutengo. Kanshi fyalefula sana mu mafarmu pantu takwali abantu abengi abalefishita, icisheleko fyaleonaka e lyo bafipoosa fye.

Mu misumba iingi mwaleba ifyongo no kulwa pa mulandu wa kuti ifya kulya fyalyafishe ukusanga. Abantu bamo abalefilwa ukushitila ulupwa lwabo ifya kulya, batendeke ukutiinya abantu ne mfuti pa kuti fye babapeele ifya kulya. Bambi bena baleikala insala. Ifyo fyonse fyalecitika mu United States. Ilyo fye Great Depression yatendeke, cilya calo cakwata icuma sana califililwe ukulisha abashakwete indalama sana. Ukucila ukumona ukuti abantu bonse mu calo nabakwata ifya kulya, umwa kwikala, e lyo ne ncito, babikile fye amano ku kupanga indalama ishingi epela.

Ifyo Ifintu Fyaba Nomba

Ubunonshi ubwa calo conse ubwali fye cimbi cimbi (Great Depression) bwasukile bwapwa, kabili ino nshita cimoneka kwati abantu abengi bakankaala kabili balekala bwino ukucila iyo nshita. Lelo, nangu ca kuti muno calo mwaliba sana icuma, abapiina bena baba fye ifyo fine. Mu fyalo fimo tulomfwa amalipoti ayengi ayalanda pa fipowe no bupiina. Kwaliba abatungulula ifintu na muno nshiku, lelo ififumamo fya kuti abapiina balaculilamo, imbutushi balacula pa mulandu wa nkondo, ifya kulya filabola pa mulandu wa kukansana kwa bamapolitiki, e lyo na bamakwebo balaninika imitengo ya fintu ifyo abantu bakabila sana ica kuti abapiina bafilwa ukufishita. Abantu abalolekesha pa bunonshi bwa calo tabasakamana abantu abengi abashakwata pa kuma kuboko.

Ukulanda fye icishinka, takwaba abantu nangu bamo abatungulula amakwebo abalenga ukuti abantu bonse balekwata ifyo bakabila. Imyaka 3,000 iyapitapo, kwali umuntu umo uwalemona ifyo abantu baikala kabili asukile alanda ati: “Nabwekeshepo ukumone fya lumanimani fyonse ificitwa mwi samba lya kasuba. Kabili, moneni, ifilamba fya bacitwo lumanimani, abashaba na kasansamusha—ku kuboko kwa ba lumanimani kufuma amaka, lelo kuli aba takwaba kasansamusha!” (Lukala Milandu 4:1) Na ino ine nshita kwaliba abalila abanabo amasuku pa mutwe nangu ca kuti mu calo mwaliba icuma sana.

Abantu abengi nga nshi bapiina ica kuti tabatontonkanyapo no kuti kasuba kamo bakekala bwino. Lelo, kwaliba na bambi abantu abengi abasambilila ifya kwikala bwino nangu ca kuti bapiina. Na kabili balishiba ukuti ifintu fikawama ku ntanshi.

[Akabokoshi pe bula 13]

Amafya ya Mikalile

Kalemba wa malyashi David K. Shipler mu citabo cakwe icitila The Working Poor—Invisible in America atulangilila ifyo abantu bamo baikala mu United States abo nomba line balaba abapiina. Ifi e fyo asosele: “Nga ca kuti abantu baleikala mu mayanda ayaonaika aya mayanda kuti yalenga umwana walwala ubulwele bwa cifuba ca kufwasa ukubipilako. Kabili ici kuti calenga bafwaya ambulansi ya kumutwalilamo ku cipatala, icipatala na co kuti cafwaya balipila indalama sha kumundapilamo, e lyo nga tabakwete indalama kuti baba mu nkongole, nga balefwaya ukushita motoka te kuti bashite iipya, kuti bashita iyabombapo kale, ica kuti abafyashi abanakashi balacelwa ku ncito, e lyo na ku ncito te kuti babasumbule kabili ne ndalama te kuti balekwata ishingi kabili teti bakwate ing’anda yalondoloka.” Uyo mwana na nyina bekala fye mwenso mwenso, nangu ca kuti bekala mu calo icikankaala sana.

[Akabokoshi pe bula 14]

Bushe Inshila sha Kupwishishamo Ubupiina Shaliba Fye Bwino?

Mu November 1993, mu kati ka cikulwa ca buteko mu Washington, D.C., ibumba lya bashimucindikwa bamo balongene ku kulanshanya ifya kupwishishamo ubwafwa bumo ubwakosa. Balikwete amadola ayengi nga nshi, ayo balefwaya ukupeela abantu abashakwete amayanda mu United States. Ilyo bali bacili balelanshanya, bakapokola, abashimya umulilo na babomfi ba fya cipatala balongene pa citesheni icali fye ukuciluka umusebo. Abensha ambulansi balesenda icitumbi ca mwanakashi umo uushakwete umwa kwikala. Afwilile pa nse ya cikuulwa ca U.S. Department of Housing and Urban Development (HUD). Muli ici cikuulwa e mwaba amaofesi ya aka kene kabungwe ka buteko akalolekesha pa kwafwa abantu abashakwata mayanda.

Pa numa uulemba ilyashi muli nyunshipela ya The New York Times aipwishe umubomfi umo uwa pa HUD. Uyo mubomfi alandile pa babomfi abengi ababutukila ukwapoona ubusanso e lyo ne myotoka ubwingi ifyali pa ncende basangile icitumbi ca ulya mwanakashi. Ulya mubomfi atile: “Kuti wapapa mwandini, indalama bapoosa pa kwafwilisha abantu abafwa shingi, lelo nga bali abatuntulu tababafwa nakalya.”

[Icikope pe bula 12, 13]

Namayo uwafumine ku calo cimbi ali na bana bakwe batatu ilyo kwali Great Depression mu myaka ya ba1930

[Abatusuminishe]

Dorothea Lange, FSA Collection, Library of Congress

[Icikope pe bula 14, 15]

Ababomfi ababombela muli cino cikuulwa babomba incito ya cibe, lelo indalama bafola ni $14 (tashifika na kuli K60,000) fye epela cila mweshi, kabili ababomfi limo balabapatikisha ukubomba amaawala 70 cila mulungu

[Abatusuminishe]

© Fernando Moleres/Panos Pictures

Bushe Kwaliba Isubilo Ku Bapiina?

TACABIPA ukubombesha pa kusanga umwa kuliila, cikulu fye uyo muntu alekwata indalama ishalinga. Moneni ifyo kalemba wa Baibolo umo alembele. Atile: “Ninjishibo kuti takuli cisuma . . . kano ukusamwa . . . kabili ukuti umuntu onse alye, no kunwa, no kumone cisuma mu kucucutika kwakwe konse, e ca bupe ca kwa Lesa.”—Lukala Milandu 3:12, 13.

Lelo nga fintu tumwene, abacita amakwebo muli cino calo bafwaya ababomfi ukulabombesha lelo ilingi line indalama babapeela shinono. Abantu abengi bapiina, balacula sana cila bushiku pa kuti fye basange ifya kulya. Bena te lingi ‘basamwa’ kabili ‘tabamona cisuma’ pa mulandu wa mikalile yabo. Icalo nacikwata icuma icingi nga nshi, lelo nalimo hafu wa bantu bonse ababa pano isonde, tabakwata nangu kamo.

Lesa Alasakamana Abapiina

Kabumba wa bantu, Yehova Lesa, tatemwa ukumona abantu balecula. Yehova alalangulukilako abapiina. Muli Baibolo tubelengamo ukuti: “[Lesa] talabe nkuuta ya balanda.” (Amalumbo 9:12) Yehova ni Lesa uusakamana abapiina.

Baibolo ilanda pali Yehova ukuti: “Kuli imwe e ko uwashama atuulo mulandu wakwe; ni mwe mwaba kaafwa wa nshiwa.” (Amalumbo 10:14) Moneni ifyo ici cikomo ca mu Baibolo calanda pa kucula kwa muntu umo umo.a Cine cine, Lesa alamona ukucula kwa muntu umo umo kabili alafwaya no kumwafwa. Ena amona ukuti umuntu umo umo alicindama. Yehova afwaya abantu bonse, aba cuma na bapiina, ukusambilila kuli ena no kuba ifibusa fyakwe.

Icintu cimo ico abantu basambilila kuli Lesa ca kulangulukilako bambi no kubatemwa. Inte sha kwa Yehova baimona ukuti lupwa ulukalamba ulwa ku mupashi. Balishiba ukuti Umwina Kristu umo umo alicindama, kabili balitemwana nga nshi. Shikulu Yesu Kristu inshita imo aebele abakonshi bakwe ukuti: “Bonse muli ba bwananyina.” (Mateo 23:8) E ico bonse abatendeka ukuba mu kupepa kwa cine baba mu lupwa umushaba kapaatulula, nampo nga ba cuma nangu iyo. Mu nshita sha macushi balaisakamana no kuikoselesha.

Mu Baibolo mwaba ifishinte ifya kuti abapiina nga bafikonka, ukucula kwabo kuti kwacepako. Amalembo yalanda ukuti Lesa alipata abakantaika umubili wabo kuli fwaka na ku kunwesha ubwalwa. (Amapinda 20:1; 2 Abena Korinti 7:1) Umuntu uulekonke fi fishinte, tonawila indalama kuli iyi misango yabipa. Taya ku cipatala ku kundapwa pantu talwalako amalwele ayo abapeepa fwaka na banwesha ubwalwa balwala. Na kabili Baibolo ifunda abantu ukukanatemwisha icuma no kukanaba abafunushi. (Marko 4:19; Abena Efese 5:3) Umuntu na kabili tonaula indalama ku fyangalo fya kushitikapo indalama nga ca kuti aleumfwila ifyo Icebo ca kwa Lesa cilanda.

Baibolo ilanda pa fishinte ifisuma ifyo tulingile ukukonka cila bushiku, ifyo twingakonka nelyo tuli bapiina. Belengeni ici cacitike:

Mu calo cimo umo abantu abengi bashibomba, umubomfi umo uwa mu fakitare alombele ulusa ku bakalamba ba ncito pa kuti aye ku kulongana kwa Bwina Kristu. Ifi uyu mwanakashi acitile, umukalamba wa ncito nga tapoosele ne nshita ukumutamfya incito. Lelo, alimusuminishe ukuya ku kulongana kabili ena na babomfi banankwe balipapile. Kabinge, uyu mukalamba wa ncito amwebele ukuti alefwaya ulya mwanakashi ukutwalilila ukulabomba pa fakitare kabili alimutashishe pa kubombesha kwakwe ukusuma. Mulandu nshi?

Ulya mubomfi ali ni Nte ya kwa Yehova, kabili aleumfwila ifishinte fya mu Baibolo. Alefwaya “ukwenda no bufumacumi muli fyonse,” talebepa nangu ukwiba kabili abengi bamwishibe ukuti wa cishinka. (AbaHebere 13:18) Aumfwilile icishinte capuutwamo icaba pa Abena Kolose 3:22, 23, alebomba “no mweo onse.” Kanshi aleumfwila abakalamba ba ncito kabili alebombesha.

Lelo kwena, twikala mu calo umo abantu baba abaitemwa kabili abengi abacito bukwebo bafwaya fye ukupanga indalama. Nangu fye abakonka amafunde ya mu Cebo ca kwa Lesa na bo bene nalimo pa kuti basange ifya kulya, ifya kufwala no mwa kwikala tacibangukila. Lelo bena baliba na kampingu musuma pa ntanshi ya kwa Kabumba kabili balitetekela ukuti imikalile ikawama, pantu Yehova ni “Lesa uupeela isubilo.”—Abena Roma 15:13.

Icingapwisha fye Ubupiina

Baibolo taipita mu mbali ukulanda ifyo Yehova apata abantu abatitikisha abapiina. Icebo capuutwamo ica kwa Lesa citila: “Kalanda ku bashike fipope fya kucusha, na kuli bakalemba abalembe fya kucululusha, ku kupondamikilo mulanda ubupingushi, no kupoko kupingulwa ku bapina ba mu bantu bandi, ku kuleka bamukamfwilwa babe ica kutapa cabo, ne nshiwa shibe ica kusampa cabo.” (Esaya 10:1, 2) Nga ca kuti balekelesha abapiina ku mufulo nangu bacite fyo mu kukanaishiba, bonse muno nshiku abatungulula ubwikashi bwa bantu baba pali balya Lesa Wa maka yonse akafumyapo.

Kasesema Esaya aipusha aba abatitikisha abapiina icipusho cakatama nga nshi: “Nga kanshi mukacita shani pa bushiku bwa kupempulwa, na kuli pumpunta uukesafumo kutali?” (Esaya 10:3) Yehova akafumyapo bonse abalenga abantu banabo ukulacula.

Lesa tafwaya fye ukonaula abatitikisha abapiina, lelo alafwaya ukucita ne cacila apa. Akalenga abantu bonse abacumfwila ukwikala bwino. Ubuteko bwakwe ubusuma bukalenga abantu bonse ukuba ne nsansa e lyo no bupiina nabo tamwakabe. Ukukwata indalama ishingi no kucita amakwebo te fikalenga abantu ukuba ne nsansa pali iyo nshita. Bushe finshi fingalenga twacetekela ukuti ifi fyonse fikacitika?

Yesu Kristu uo Yehova asonta ukutungulula abantu, alandile pali iyo nshita ya ku ntanshi ukuti ikaba ni nshita ya “kubumbwa cipya cipya.” (Mateo 19:28) Aya mashiwi yalelanda pa kubwesha cipya cipya ifintu, kwati kutendeka na kabili ubumi bupya. Ifi Yesu abomfeshe amashiwi ya kuti “ukubumbwa cipya cipya,” alekomaila pa cishinka ca kuti Yehova Kabumba wesu uwaba no kutemwa akapeela abantu abalungami ubumi. Pa fintu ifingi ifyo akacitila abantunse pali iyo nshita paba no kufumyapo amafya ya fya ndalama ayatitikisha abantu abengi muno nshiku.

Baibolo ilanda mu busesemo ukukuma ku kuteka kwa kwa Yesu Kristu ukuti: ‘Akapokololo mubusu uwakuuta, no mulanda, no ushikwete wa kumwafwa; akalililo bulanda umulanda no mubusu, ne myeo ya babusu akaipususha: akalubule myeo yabo mu kunyanyantilwa na mu kufyengwa; no mulopa wabo walifinisha mu menso yakwe.’—Amalumbo 72:12-14.

Ifwe bonse twalikwata ishuko lya kwisaikala mu calo cipya. Lelo pa kuti mukekale mu calo cipya ico Lesa apekanya, ica ntanshi ico mulingile ukucita kusambilila e lyo no kucita ukufwaya kwa kwa Lesa wa cine. Lyonse ilyo mulefwaya ukupingula pa fintu fimo muleibukisha ifyo Icebo ca kwa Lesa cilanda. Lyonse muletontonkanya pa nshita ya ku ntanshi iisuma iyo Lesa akalenga abantu bonse ukwikala bwino. Tamwakalengwe insoni. Icebo ca kwa Lesa calaya ati: “Umubusu takalabwe pe, ukulolela kwa balanda takwakalobe umuyayaya.”—Amalumbo 9:18.

[Futunoti]

[Amashiwi pe bula 17]

Ifwe bonse twalikwata ishuko lya kwisaikala mu calo cipya

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 18]

Bushe Kuti Nakuukila ku Calo Nangu Incende Uko Ifintu Filiko Bwino?

Icebo ca kwa Lesa tacaeba abantu uko balingile ukwikala nangu ukubomba. Lelo, ifishinte fya mu Baibolo kuti fyayafwa umuntu ukutontonkanyapo bwino ilyo alefwaya ukukukila ku calo cimbi uko ifintu fyabako bwino. Belengeni aya mepusho no kutontonkanyapo pa fishinte fya mu Baibolo ifikumine icipusho cimo cimo.

1. Bushe ico ndefwaila ukwila ku calo cimbi mang’umfung’umfu naumfwile aya kuti kuli iyo ncende ifintu fyaliba bwino? Amapinda 14:15 yatila: “Uwapelwa amano atetekele cebo conse; lelo uwacenjela amwensekeshe nyantilo shakwe.” Ilyo umwaume umo uwaleikala ku Eastern Europe akuukile ku calo cimo icikankaala, atile: ‘Naumfwile ukuti indalama kuno shafula nge cani ca ku mutenge. Na nomba ncili ndefwaya isho ndalama.’

2. Bushe fyonse ifyo ulupwa lwandi lukabila ndakumanisha? Bushe ilyo ndeesha na maka ukupekanishisha ulupwa lwandi, ndalaba natendeka ukufwaisha ukunonka? Mulimo wa bafyashi abaume ukupekanishisha abakashi babo na bana babo ifyo balekabila. (1 Timote 5:8) Lelo abafyashi abaume Lesa alibapeela no mulimo wa kusambilisha abana babo imisango isuma e lyo no kubasambilisha Icebo ca kwa Lesa. (Amalango 6:6, 7; Abena Efese 6:4) Umufyashi umwaume nga aya mu kubombela ku calo cimbi nalimo kuti alesakamana bwino ulupwa lwakwe ku fya ku mubili. Lelo nga ca kuti taleba nabo pa milungu iingi, pa myeshi iingi, nangu fye pa myaka iingi te kuti asambilishe bwino abana bakwe imisango isuma no kubasambilisha Icebo ca kwa Lesa.

3. Bushe ninjishiba ukuti ukukanaba no mukashi wandi pa nshita iitali kuti kwalenga ine nangu ena ukucito bucende? Icebo ca kwa Lesa cisoka abaupana ukupeelana ifya mu cupo.—1 Abena Korinti 7:5.

4. Bushe nalishiba ukuti kuti bankaka nga naingila mu calo ukwabule funde? Abena Kristu ba cine balingile ukumfwila amafunde ya calo.—Abena Roma 13:1-7.

[Ifikope pe bula 16, 17]

Nga tuli bakankaala nelyo tuli bapiina bonse kuti twaumfwila ifishinte fya mu Baibolo

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 15]

Pa mulu: © Trygve Bolstad/Panos Pictures