Bushe Kwaliba Uulenga Ifyabipa Ukulacitika?

UMUKALAMBA wa bashilika ba ba United Nations abali mu Rwanda atile: “Nalishininkisha ukuti Satana e ko aba.” Alandile ifi lintu aibukishe ifyo bafililwe ukulesha abena Rwanda abaleipayana mu 1994. Na umbi uwamweneko uko abantu baleipayana bunkalwe bunkalwe pali ilya nshita, atile: “Umuntu nga alekaana ukuti takwaba Satana, akese nkamutwale uko bashiika abantu abengi nga nshi abafwile mu Rwanda.” Bushe cine cine Satana e ulenga ubunkalwe bwa musango yu?

Abantu abengi tabatontonkanya ukuti uulenga ubunkalwe bwabipa umusango yu ni malaika umubifi. Abengi batontonkanya ukuti icilenga, bubifi ubwaba mu mitima ya bantu kabili bamona kwati icilenga maka maka ifyabipa ukulacitika ni bukaitemwe bwesu. Bamo batila kwaliba abantu abakwata sana ifyuma abaumana akapi, abacita ifintu mu bumfisolo, kabili aba bene e balenga abantu mu calo ukulacita ifyabipa. E lyo bambi bena bapeela amabuteko na bakateka umulandu pa lufyengo no kucula ifyaba mu calo.

Nga imwe mutontonkanyapo shani? Mulandu nshi ifyabipa, ubunkalwe, no kucula fyafulila mu calo conse pali ino nshita nangu ca kuti abantu balesha na maka ukufipwisha? Mulandu nshi abantu batwalilila fye ukulacita ifibaletelela no kukanaumfwa ilyo balebasoka? Bushe kwaliba uulenga ifi fintu ukulacitika? Bushe nani ateka icalo? Icasuko kuli ifi fipusho nalimo kuti camupapusha.

Bushe Nani Ateka Icalo?

NALIMO mufwile tamwatala amumonapo intungulushi sha tubungwe twa fipondo ishicita ifintu mu bumfisolo. Nga tamwashimonapo, bushe ninshi tashabako? Intungulushi sha fipondo shalicenjela ica kuti abantu tabeluka ifyo shicita e lyo limo kuti shilelenga na bantu ukucita ifyabipa na lintu shili mu cifungo. Amalyashi yaba mu nyunshipepala pa lwa nkondo abashilika ba buteko balwa na bashitisha imiti ikola, pa tubungwe utupatikisha abanakashi ukubomba incito ya bucilende, na pa kwiba abantu no kubatwala ku fyalo fimbi e yalenga twishibe ukuti ifi fipondo e ko fyaba. Ifintu ifyabipa nga nshi ifyo intungulushi sha fipondo shicita mu bwikashi, e filenga twishibe ukuti e ko shaba.

Baibolo, Icebo ca kwa Lesa, isokolola ukuti Satana e ko aba. Kabili nga filya fine intungulushi sha fipondo shicita, Satana na o alashininkisha ukuti amapange yakwe yafikilishiwa lintu abomfya ‘ifishibilo fya bufi’ ne “misango yalekanalekana iya bubi ku kubepa.” Na kuba, Baibolo itila “alaifungushanya kwati ni malaika wa lubuuto.” (2 Abena Tesalonika 2:9, 10; 2 Abena Korinti 11:14) Ifintu ifyabipa nga nshi ifyo Satana acita e filanga ukuti e ko aba. Na lyo line, abantu abengi balafilwa ukusumina ukuti malaika umubifi uushimoneka e ko aba. Ilyo tushilalanda sana pa fyo Baibolo ilanda pali Satana, natubale tulande pa fisambilisho fimo ifya bufi ne fintu fimo ifilenga abantu ukukanasumina ukuti Satana eko aba.

◼ “Bushe Lesa uwakwata ukutemwa kuti apanga shani Satana?” Apo Baibolo ilanda ukuti Lesa musuma e lyo ne milimo yakwe yonse isuma, ukulanda ukuti e wapangile malaika umunkalwe kabili umubifi te kuti kulolemo. Na kuba, Baibolo tailanda ukuti Lesa e wapangile malaika wa musango yu. Lelo ilanda pali Lesa ukuti: “Cilibwe, imilimo yakwe yalifikapo, pantu inshila shakwe shonse mulinganya. Lesa uwa cishinka, uushaba na lufyengo; alilungama kabili alitambalala.”—Amalango 32:4; Amalumbo 5:4.

Ico tufwile ukutontonkanyapo ca kuti, bushe malaika uwapwililika uo bapangile kuli Lesa kuti acita icabipa? Lesa tapangile ifibumbwa fyakwe kwati maroboti, lelo afipangile na maka ya kuisalila ifya kucita. E ico, umuntu nelyo malaika uwapwililika, kuti asalapo ukucita icisuma nelyo icabipa. Nga ca kuti ifibumbwa fya kwa Lesa tafyakwete amaka ya kuisalila ifya kucita, nga fyali fye kwati maroboti.

Kanshi, Lesa te kuti apeele ifibumbwa fyakwe amaka ya kuisalila ifya kucita e lyo afikaanya ukucita ifyabipa nga e fyo fyasalapo ukucita. Yesu alelanda pa fyo Satana abomfeshe bubi bubi amaka ya kuisalila ilyo atile: “Tatwalilile mu cine.” (Yohane 8:44) Aya mashiwi yalanga ukuti uwaishileba Satana kale ali ni malaika umusuma, uwali “mu cine” pa nshita imo.a Yehova Lesa apangile ifibumbwa fyakwe na maka ya kuisalila ifya kucita pantu alifitemwa kabili alificetekela.—Belengeni akabokoshi kaleti “Bushe Icibumbwa Icapwililika Kuti Cabembuka?” pe bula 6.

◼ “Satana mubomfi wa kwa Lesa” Bamo batila ilyashi lyaba mwi buuku lya kwa Yobo lilanga ukuti Satana mubomfi wa kwa Lesa. Icitabo cimo icilanda pali Baibolo catila amashiwi ya kuti Satana ‘alesabanta pe sonde’ yalanda pa fyalecita inengu sha bena Persia, ishaleya mu kulengula ifyalo no kweba imfumu fyonse ifyo shalesanga. (Yobo 1:7) Lelo, nga ca kuti Satana ali ni nengu ya kwa Lesa, mulandu nshi Lesa amwipushishe uko afumine? Pa kulanga ukuti tali mubomfi wa kwa Lesa, ibuuku lya kwa Yobo limwita ati Satana, icipilibula ukuti “uukaanya.” Ici cilanga ukuti Satana Mulwani mukalamba uwa kwa Lesa. (Yobo 1:6) Ninshi ni kwi kwafuma ici cisambilisho ca kuti Satana mubomfi wa kwa Lesa?

Ilyo abatumwa bafwile, ifyalembwa fya apocryphal, e kutila ifitabo pamo nga “Book of Jubilees” na “Common Rule” ifya mu mipepele ya bena Qumran, fyatila Satana aletalikishanya na Lesa na lyo line acita ukufwaya kwa kwa Lesa. Mu citabo alembele icitila Mephistopheles, uulemba ilyashi lya kale J. B. Russell alembele ukuti Martin Luther alemona ukuti Lesa e ubomfya Satana, “aba nge ca kutungwilako ifimenwa nelyo kwati lukasu ulo Lesa abomfya ukuliminako ibala lyakwe.” Russell alandile no kuti, aya mashiwi yalolele mu kuti “ulukasu lulomfwa bwino ukonaula ifyani mwi bala,” lelo lwaba mu minwe ya kwa Lesa, lucita ukufwaya kwakwe. Ici cisambilisho ca kwa Luther, ico John Calvin, umwina France wasambilile ifya mapepo aishilesuminamo, calikalifye Abena Kristu abengi abatemenwe umulinganya. Bushe Lesa uwakwata ukutemwa e wingasuminisha ifyabipa no kufwaya ukuti filecitika? (Yakobo 1:13) Ici cisambilisho, pamo ne fyabipa ifyalecitika mu myaka ya ba 1900, fyalilenga abantu abengi ukukanasumina ukuti Lesa na Satana e ko baba.

◼ “Satana bubifi ubwaba mu mitima ya bantu” Ukusumina ukuti Satana bubifi fye ubwaba mu mitima ya bantu kuti kwalenga ukuti tufilwe ukumfwa amashiwi yamo ayaba mu Baibolo. Ku ca kumwenako, muli yalya mashiwi yaba muli Yobo 2:3-6, bushe Lesa alelanshanya na bani? Bushe alelanda no bubifi ubwali mu mutima wa kwa Yobo, nelyo bushe aleisosha fye umwine eka? Na kabili, bushe Lesa kuti alumbilisha imibele ya kwa Yobo iisuma e lyo pa numa amuleka ukuti eshiwe ku bubifi ubwaba mu mutima wakwe? Ukulatontonkanya ifi pali Lesa cimo fye no kulanda ukuti mubifi, taba nge fyo Baibolo imulondolola ukuti “uushaba na bupondamishi.” (Amalumbo 92:15) Ukupusanako ne fi abantu bamo batontonkanya, Lesa alikeene ‘ukutambika ukuboko kwakwe’ pa kuti alenge ifyabipa ukuponena Yobo. Ukwabula no kutwishika, Satana te bubifi bwaba mu mitima ya bantu kabili te bubifi ubwaba muli Lesa lelo ni malaika uwaishileipanga Umulwani wa kwa Lesa.

Bushe Nani Aleteka Cino Calo?

Abantu abengi muno nshiku bamona ukutila ukusumina ukuti Satana eko aba butuutu sana. Fyonse ifyo abantu balanda ukuti e filenga ububifi ukulacitika tafyumfwika bwino bwino. Na kuba, ukulanda ukuti Satana takwaba kwalilenga abengi ukukaana ukuti Lesa takwaba kabili kwalilenga no kuti balecita ifyabipa.

Kalemba wa mishikakulo Charles-Pierre Baudelaire uwa mu ma 1800 alembele ukuti: “Ico Satana afwaisha kutulenga ukusumina ukuti tabako.” Ifi Satana ashifwaya abantu ukumwishiba, fyalenga no kuti baletwishika nga Lesa eko aba. Bushe ukutontonkanya ukuti Satana tabako, takwingalenga tulemona kwati Lesa e walenga ifyabipa ukulacitika? Na kuba ifi fine e fyo Satana afwaya abantu ukulatontonkanya.

Nga filya fine intungulushi sha fipondo shicita, Satana na o tafwaya abantu ukumwishiba pa kuti beishiba amapange yakwe. Mapange nshi ayo yene? Baibolo yasuka ukuti: “Lesa wa bwikashi buno apofwisha amatontonkanyo, ku kulesha ukubalika muli bena ulubuuto lwa mbila nsuma ya bukata bwa kwa Kristu, uuli cipasho ca kwa Lesa.”—2 Abena Korinti 4:4.

Lelo icipusho icacindama ico tufwile ukwasuka ca kuti, Bushe uyu ntalamisoka uulenga ububifi no kucula bakamucita shani kuli Lesa? Ici e cipusho twala-asuka mu cipande cikonkelepo.

[Futunoti]

[Amashiwi pe bula 5]

Bushe Satana mubomfi wa kwa Lesa nelyo bushe alakaanya Lesa?

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 6]

Bushe Icibumbwa Icapwililika Kuti Cabembuka?

Nangu ca kutila Lesa apangile bamalaika na bantu abapwililika tacalepilibula ukutila kuti bacita ifili fyonse fye ifyo balefwaya ukwabula ukuiletelela. Nangu cingati Adamu ali uwapwililika, alekabila ukulakonka ifyo Kabumba wakwe amwebele. Ku ca kumwenako, te kuti alye ifya fiko, iloba, nelyo imbao ukwabula ukuiletelela. Te kuti atoloke pa lupili ulutali ukwabula ukuti afwe nelyo ukuifuna icabipisha.

Kanshi takwingaba malaika nelyo umuntu uwapwililika uwingapula mu mafunde ya kwa Lesa ukwabula ukulobolola ifyabipa. nga akaana ukubomfya bwino amaka ya kuisalila ifya kucita, kuti alufyanya no kubembuka.—Ukutendeka 1:29; Mateo 4:4.

Kateka wa Cino Calo Asokololwa

INSHITA imo Yesu aebele abantu ukuti: “Kateka wa pano calo bakamupoosa ku nse.” Pa numa alandile ukuti ‘kateka wa ici calo takwete amaka pali ena’ no kuti “kateka wa pano calo napingulwa.” (Yohane 12:31; 14:30; 16:11) Bushe Yesu alelanda pali nani?

Nga twatontonkanya pa fyo Yesu alandile pali “kateka wa pano calo,” kuti twamona ukuti talelanda pali Wishi, Yehova Lesa. Ninshi nani “kateka wa pano calo”? Bushe ‘bakamupoosa shani ku nse’ kabili ‘bamupingula’ shani?

“Kateka wa Pano Calo” Aisokolola Umwine

Nga filya fine intungulushi sha fipondo shi-itakisha pa maka shakwata, e fyo na Satana acitile ilyo atunkile Yesu, Umwana wa kwa Lesa. Pa numa ya kulanga Yesu “amabufumu yonse” aya pano calo, Satana amwebele ukuti: “Ndekupeela amaka pa mabufumu yonse aya no bucindami bwa yako, pantu balimpeela, na ine mpeelako uo ntemenwe. E ico iwe nga wampepako fye umuku umo, ndekupeela amaka pali ifi fyonse.”—Luka 4:5-7.

Nga ca kuti Satana bubifi fye ubwaba mu mitima ya bantu, bushe ninshi kuti twatila nani waletunka Yesu? Bushe matontonkanyo yalubana, nelyo bushe bubifi ubwaishile muli ena pa numa ya kubatishiwa? Nga ca kuti aletunkwa no bubifi ubwali muli ena, mulandu nshi Baibolo ilandila ukuti “tamwaba ulubembu muli ena”? (1 Yohane 3:5) Yesu talekaana ukuti Satana takwata amaka pa bantunse pantu inshita imo amwitile ukuti “kateka wa pano calo,” kabili amulondolwele ukuti “ni kepaya wa bantu” kabili “wa bufi.”—Yohane 14:30; 8:44.

Ilyo papitile imyaka 60 ukutula apo Satana atunkile Kristu, umutumwa Yohane acinkwileko Abena Kristu pa maka Satana akwata ilyo atile “icalo conse calaala mu maka ya mubifi.” Kabili atile, uyu mubifi e ‘ulufya aba pano isonde bonse.’ (1 Yohane 5:19; Ukusokolola 12:9) Ukwabula no kutwishika, Baibolo ilanda pali malaika uushimoneka ukuti e “kateka wa pano calo.” Lelo bushe amaka uyu malaika akwata pa bantunse yafula shani?

Kateka wa Pano Calo Alipeelako Bambi Amaka

Ilyo umutumwa Paulo alelanda pa bulwi Abena Kristu balwa, alisokolwele abalwani babo ababipisha. Atile: “Ukushomboka kwesu, te kwa kushomboka na bantu bakwata umubili wa munofu no mulopa, lelo kwa kushomboka na mabuteko, na bamulopwe, na bakateka ba calo cino icaba mu mfifi, ne mipashi ibifi iyaba mu muulu.” (Abena Efese 6:12) Kanshi ubu bulwi te bwa kulwa na bantu, pantu ‘te bwa kushomboka na bantu bakwata umubili wa munofu no mulopa,’ lelo bwa kushomboka “ne mipashi ibifi.”

Ukulingana ne fyo bapilibula mu maBaibolo ayengi muno nshiku, amashiwi ya kuti “imipashi ibifi” tayapilibula ububifi ubwaba mu mitima ya bantu, lelo yalosha kuli bamalaika ababifi abakwatisha amaka. Mu ma Baibolo yamo bapilibula aya mashiwi ukuti “ifimipashi fya bubifi ifya mu lwelele” (Baibolo ya mu 1956), “imipashi ya maka iyaba mu lwelele” (Ishiwi lya kwa Lesa), na “ifibanda ifyaba mu lwelele” (The Bible in Bemba, 1983). E ico Satana alabomfya bamalaika bacipondoka ukucita ifyabipa. Aba bamalaika “bashile ififulo fyabo ifyabalinga” mu muulu.—Yuda 6.

Ibuuku lya kusesema ilya kwa Daniele, lilondolola ukuti ukufuma fye na kale aba “bakateka ba calo” balikwata amaka pa calo. Ilyo abaYuda babwelele ku Yerusalemu ukufuma muli bunkole mu Babiloni mu 537 B.C.E., Daniele alebapepelako pa milungu itatu pantu alisakamikwe. Malaika wa kwa Lesa alishile mu kulanda na kasesema no kumweba umulandu ashafikile bwangu. Amwebele ati: “Cilolo wa bufumu bwa Persia ancilingenye inshiku 21.”—Daniele 10:2, 13.

Bushe uyu ‘cilolo wa ku Persia’ ali nani? Ukwabula ukutwishika uyu malaika talelanda pa Mfumu Sailasi iya ku Persia, iyatemenwe Daniele na bantu bakwe. E lyo kabili, bushe imfumu ya buntunse e ingacilinganya malaika pa milungu itatu, apo malaika umo fye aipeye abashilika ba maka 185,000 mu bushiku fye bumo? (Esaya 37:36) Uyu ‘cilolo wa ku Persia’ umukalushi, afwile ali mubomfi wa kwa Satana, e kutila malaika umubifi uo bapeele amaka ya kwangalila Ubuteko bwa Persia. Ili lyashi lyalanda no kuti malaika wa kwa Lesa atile na kabili ali no kuyalwa na “cilolo wa ku Persia” e lyo ne cibanda na cimbi, e kutila “cilolo wa ku Grisi.”—Daniele 10:20.

Cinshi twingasondwelela pali ili lyashi? Ca kuti kwaliba “bakateka ba calo” abashimoneka, ifibanda ifitungulula icalo pamo no mukalamba wa fiko, Satana Kaseebanya. Lelo bushe cinshi fyaimininapo?

Kateka wa Pano Calo Asokolola ico Afwaisha

Mwi buuku lya Ukusokolola, ilyalekeleshako mu Baibolo, umutumwa Yohane alondolwele ifyo Yesu, Mikaele malaika mukalamba, acimfishe Satana ne fibanda fyakwe kabili alandile na pa fyabipa ifyafuma muli filya bamutamfishe mu muulu. Baibolo itila: “Nomba cabipila imwe mwe sonde . . . pantu Satana Kaseebanya naikila pali imwe, ali ne cipyu icikalamba, pa kwishiba ukuti ali fye ne nshita inono.”—Ukusokolola 12:9, 12.

Finshi Satana acita ifilanga ukuti aliba ne cipyu icikalamba? Nga filya ficita ifipondo ififwaya ukuliila ifintu mu nsenga ifintu nga fyabipa, e fyo na Satana ne fibanda fyakwe bapampamina pa konaula isonde na baikalamo. Apo Satana naishiba ukuti ali fye ne nshita iinono, alebomfya amakwebo ayakalamba ayo abantu abo atungulula bacindamika sana pa kuti abantu baleshita ifintu icishiteshite. Ne ci cilenga abantu ukulaonaula ifilengwa na Lesa ne sonde, kabili filaleta na macushi pa bantu.—Ukusokolola 11:18; 18:11-17.

Ukutula fye na kale, Satana alafwaisha sana ukuteka abantunse. Ici cimonekela mu mipepele na mu mitekele ya bantu. Ibuuku lya Ukusokolola lilondolola imitekele ya mu calo ukuti ciswango ico Satana apeela ‘ubufumu bwakwe bonse.’ Kabili mu mampalanya, lilondolola ukwampana kwaba pa mipepele ne mitekele ya bantu ukutila kwaba kwati kucita ubucende. (Ukusokolola 13:2; 17:1, 2) Ku ca kumwenako, tontonkanyeni pa fintu ificitika pa myaka iingi ifyalenga abantu abengi nga nshi ukufwa, pamo nga umutitikisha, ukucusha abantu, inkondo, no kulwa ukuba pa kati ka mitundu. Bushe kuti twatila bantu fye abene e bacita ifi fyabipa ificitika pa myaka iingi nga nshi? Nelyo bushe kwaliba bamalaika ababipa abatunka abantu ukulacita ifya musango yu?

Baibolo yalisokolola uulenga bakateka ne fyalo fyakwatisha amaka ukulacita ifyabipa. Nampo nga balishiba nelyo iyo, abantu bapashanya imibele na mano yabipa aya kwa kateka wa pano calo. Nomba bushe abantu bakatwalilila fye ukulacula ku mitekele ya kwa Satana?

Satana Bakamonaula

Umulimo Kristu abombele ilyo ali pano calo walelanga ukuti Satana ne fibanda fyakwe bali no kubonaula nomba line. Ilyo abasambi ba kwa Yesu bashimike ifyo balefumya ifibanda, Yesu abebele ukuti: “Namwene Satana alepona nga filya fipona inkuba mu muulu.” (Luka 10:18) Ilyo Yesu alandile aya mashiwi, alesekelela ukuti ku ntanshi ali no kucimfya kateka wa pano calo. Ici cali no kucitika ilyo Yesu ali no kubwelela ku muulu uko ali no kuba Mikaele malaika mukalamba. (Ukusokolola 12:7-9) Ukupituluka bwino bwino mu kusesema kwa mu Baibolo kulanga ukuti Yesu acimfishe Satana ku muulu mu 1914 nelyo pa numa fye ya uyu mwaka.a

Ukutula muli ulya mwaka, Satana alishiba ukuti inshita isheleko ukuti bamonaule inono sana. Nangu cingati ‘icalo conse calaala mu maka yakwe,’ abantu abengi nga nshi muno nshiku balikaana ukulufiwa ku mapange yakwe aya kufwaya ukulabatungulula. Baibolo yalilenga bamwishiba bwino no kwishiba amapange yakwe. (2 Abena Korinti 2:11) Amashiwi Paulo alembeele Abena Kristu banankwe yalalenga ukuti aba bantu babe ne subilo. Alembele ukuti: “Lesa uupeela umutende akashonawila Satana mwi samba lya makasa yenu nomba line.”b—Abena Roma 16:20.

Nomba line Satana bali no kumonaula! Ilyo Kristu akalateka, abantunse abalungama bakalenga icipuna ca makasa ya kwa Lesa ica mampalanya, e kutila icalo, ukuba paradaise. Ubunkalwe, ulupato, no bufunushi, fikafumishiwapo. Baibolo itila: “Ifya kale fikalabwa.” (Esaya 65:17) Ala mwandini abantu bonse abakaana ukulatungululwa na kateka wa cino calo uushimoneka ne fibanda fyakwe bakalubulwa!

[Amafutunoti]

[Amashiwi pe bula 9]

Ilyo Kristu akalateka, abantunse abalungama bakalenga icalo ukuba paradaise