“Abantu ba mu Misumba Balefulilako fye”

“Abantunse balekuuka sana ukucila ifyo cali kale, kabili abengi basha amayanda no kuya mu kufwaya ubwikalo bwawamako ku musumba.”

E FYALANDILE ulupapulo lwa Foreign Affairs mu mashiwi ya kwiswila aya cipande caleti “Ukufula kwa Bantu mu Misumba ya Fyalo Ifipiina.” Ukulingana na cilya cipande, abantu abengi “balikopekwa ku kumoneka kusuma ukwa musumba, nelyo ukupatikishiwa ukufuma ku mushi pa mulandu wa fya mapolitiki no kwafya kwa mikalile, ukufula kwa bantu, na pa mulandu wa konaula impanga ne filengwa na Lesa.”

Bushe imisumba ilekula shani? Incenshi shimo shitunganya ukuti abantu balekonkomokela mu misumba mu mpendwa ishikalamba nga nshi, e kutila ukucila na pali milioni umo mu mulungu umo. Mu fyalo ifipiina ukucila pa misumba 200 nomba mwaba abantu ukucila pali milioni umo. Imisumba imo mupepi na 20 mwaba abantu ukucila pa mamilioni 10! Kabili tacilemoneka ukuti abantu bakaleka ukufulilako. Ica kumwenako, umusumba wa Lagos, ku Nigeria. Ukulingana na lipoti wa kabungwe ka Worldwatch Institute, “ilyo umwaka wa 2015 ukafika, umusumba wa Lagos napamo ukakwata abantu mupepi na mamilioni 25, ico cikalenga ukuti ukabe uwa butatu pa misumba yakulisha ukufuma apo wapendelwa pa cipendo ca 13.”

Incenshi ishingi shitila ici cilangililo ca kuti ku ntanshi ifintu tafyakawame. Federico Mayor, uwali kale umukalamba wa kabungwe ka United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization asokele ukuti ilyo umwaka wa 2035 ukalafika, “abantu amamilioni 3,000 e bakalaikala mu misumba yaishibikwa pali lelo.” Pa kusakamana aba bantu bashaifulila ifi, “tufwile ukupangilapo imisumba 1,000 umwingekala abantu amamilioni yatatu mu myaka 40 iikonkelepo, e kuti ukulapangilapo imisumba 25 cila mwaka.”

Na kabili incenshi shisosa ukuti ukufula kwa bantu mu misumba kulengele imisumba ya mwi sonde fye lyonse ukonaika. Kabili ico cisanshako fye ne ya mu fyalo ifisambashi. Mafya nshi kanshi imisumba ileshingwana nayo, kabili ni shani fintu ici cingamukuma? Bushe cilemoneka ukuti kuti kwaba ukucimfya aya mafya? Ifipande fikonkelepo fyalalondolola bwino aya mepusho yakakala.

Cinshi Imisumba Ibelele mu Bwafya?

“Aleni, natukuule umusumba ne cilupungupo ico impela ya ciko ishinte mu muulu, . . . epali twapashilwa pano isonde ponse.”—Ukutendeka 11:4.

PAPITA nomba ne myaka 4,000 ukutula apo amashiwi yakubilisha ukutendeka ubukuule bwa musumba ukalamba uwa Babele yalandilwe.

Babele yali mu mawanga ya Shinari ku Mesopotamia mu ncende yali no mufundo pali ilya nshita. Lelo, ukupusanako ne fyo abantu abengi baishiba, tayali e musumba wa kubalilapo ukulembwa mu Baibolo. Na kuba imisumba yatendeke ukubako ninshi ne lyeshi lya pali Noa talilabako. Uwabalilepo ukukuula umusumba, ukulingana ne fyo calembwa, ali ni Kaini inkomi. (Ukutendeka 4:17) Umusumba akuulile, uwaleitwa ati Enoke, napamo wali fye cifulo icacingililwa nelyo umushi. Lubali lumbi, Babele wali musumba ukalamba—icifulo cikalamba ica mipepele ya bufi iyaimike ne cilupungu ca sotambe. Lelo, abakulile Babele ne cilupungu ca uko icishaibipila baiminine pa kulwisha Lesa. (Ukutendeka 9:7) Kanshi ukulingana na Baibolo, Lesa alipumfyenye no kufulunganya ululimi lwa bakakuula, ukupwisha amapange yabo aya fya mipepele. Ukutendeka 11:5-9 kutila Lesa “abapashile kulya, alekele baleya pano isonde ponse.”

E mulandu wine kanshi imisumba yasalanganine. Na kuba, imisumba yalecingilila abantu ku kusansa kwa balwani. Imisumba yalekwatako ne ncende shimo uko bashibulimi baletutila no kusalanganisha ifilyo. Ilyo imishika yatendeke ukubako yalengele abena musumba abengi ukufwaya inshila sha kusangilamo imikalile ukucila fye pa bulimi. Icitabo ca The Rise of Cities citila: “Nga ca kuti abena musumba baleka ukulimina fye ukulya, baletendeka imilimo na imbi pamo nga: ukuluka imiseke, ukupanga impoto, ukukosa imyando, ukupikula, ukubila amatenti, ukubasa imbao na mabwe—ukulingana fye ne fyo abantu baleshita sana.”

Mu misumba emo ifintu fya musango yu fyalesalanganishiwa bwino. Ibukisheni icalembwa mu Baibolo pa lwa cipowe caponene mu Egupti. Yosefe, uwali nkonkani kuli kateka, asangile ukutila kuti cayangukapo ukwikalika abantu mu misumba. Mulandu nshi? Ici cifwile calengele umulimo wa kwakanya ifilyo ukubombwa bwino.—Ukutendeka 47:21.

Na kabili pa nshita lintu imyendele tayali sana iyafikapo imisumba yaishileba e nshila abantu baleumfwaninamo. Ici, caishilelenga ukuti imikalile ne ntambi sha bantu fyaluke bwangu. Imisumba yali fifulo apo abantu balelundulwila amano ayapya no kutungilila ukulunduluka kwa mu fya kupangapanga. Apo abantu bali abakakuka ukutontonkanya icili conse, amano ya busayansi, aya fya mipepele, na ya buntunse yatuntwike palya pene.

Amapange Yabulo Kufikilishiwa

Pali lelo, mu misumba mu cili ifingi fyapala nge fyo twalandapo. E mulandu wine kanshi abantu abengi nga nshi maka maka aba mu mishi umo imikalile yafishe icabipisha batwalilila ukukonkomokela ku misumba. Lelo, abengi abaya mu misumba, filya baletontonkanya ukuti bakekala bwino tafibomba. Icitabo ca Vital Signs 1998 cisosa ukuti: “Ukulingana no kufwailisha kwa nomba line ukwa kabungwe ka Population Council, imikalile ya mu misumba iingi iya mu fyalo ifipiina naibipisha pali ndakai ukucila ne ya mu mishi.” Mulandu nshi cibelele fi?

Henry G. Cisneros alemba mu citabo ca The Human Face of the Urban Environment ukuti: “Nga ca kuti abapiina baikolonganika pamo, amafya yabo yalafula bwangu sana. . . . Ukufula kwa bapiina, maka maka pa bantu ba tumabumba kwendela pamo no kubulwa incito, abantu ukuba fye bakalombalomba, ukuba abalwalilila, ne cacilapo, bumpulamafunde bushibwelela numa.” Icitabo ca Mega-city Growth and the Future na co citila: “Abantu nga bafula sana no bulofwa bulafula kabili abengi abengila incito bapoka amalipilo ayanono nga nshi pantu abafwaya ukwingila incito balafulisha.”

Ukufulilako kwa bana bekala mu misebo kulesakamika nga nshi pantu kulelangilila fye apo icipowe cifikile mu misumba ya fyalo ifipiina. Ukulingana no kutunganya kwa bantu bamo, abana bekala mu misebo bafika ku mamilioni 30 mwi sonde lyonse! Icitabo ca Mega-city Growth and the Future citila: “Icipowe na mafya yambi fyalipasa indupwa ica kuti abana bekala mu misebo balipatikishiwa ukulaimwena abene.” Aba bana bekala imikalile ya kuculacula iya kupala ifya kulya mu fishala nelyo mu ng’ungulu, ukulombaisha, nelyo ukubomba incito ya cibe pa mishika.

Amafya Yambi

Icipowe kuti calenga bumpulamafunde. Mu musumba umo ifi uwa ku South Amerika uwalumbuka mu fya makuule ya muno nshiku, bumpulamafunde na bufula nga nshi ica kuti amayanda ayengi yakwete amawindo yacingililwa ne nshimbi ne mpango sha nshimbi. Abakankaala na bapiina pamo babika ulupango lwa nshimbi pa kufwaya fye ukucingilila ifipe fyabo no kufwaya ukuti belamoneka ku cintubwingi. Kanshi abantu bali nga bekala muli bakasalanga. Bamo balabika ishi nshimbi na lintu tabalapwisha ukukuula ing’anda.

Na kabili ukufula kwa bantu kulenga abalashi ba mu musumba ukufilwa ukupeela abena musumba ifikabilwa pamo nga amenshi ne fimbusu. Batunganya ukuti mu musumba umo uwa ku Asia, bakabila ukupangilapo ifimbusu fya cintubwingi 500,000. Lelo, ukufwailisha kwa nomba line kwalangilile ukuti ifimbusu fye 200 e fyalebomfiwa!

Cimbi na co icishilingile ukusulwako bonaushi ubo ukufula kwa bantu kuleta pa filengwa na Lesa fyaba pa ncende ine iyo bekalapo. Amafarmu yabela lwa mupepi no musumba yalasuka yakuulwamo amayanda ilyo abantu balefulilako. Uwali umukalamba wa kabungwe ka United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization Federico Mayor atile: “Abena musumba balabomfya sana amalaiti na menshi, no kulya sana no konaula ifintu fimbi. . . . Incende bekalamo ilonaulwa pantu taiba na maka ya kubapa ifyo balekabila nelyo ukusunga ifyo babomfyako.”

Amafya ya mu Misumba Ikalamba iya mu Fyalo Ifisambashi

Imibele ili mu fyalo ifisambashi tailingene ukubipa nge ili mu fyalo ifipiina, nalyo line na mo mucili ubwafya bwa kufula kwa bantu mu misumba. Ku ca kumwenako, icitabo citila The Crisis of America’s Cities cisosa ukuti: “Imisumba ya ku America pali lelo yaishibikilwa ku lukakaala lwabipisha. . . . Ulukakaala lwaba mpanga yonse mu misumba ya ku America lwaliluma nga nshi ica kuti bamagazini balanda pa fya cipatala baleshako incende imo iya kulanda pa lukakaala ukuti e cimo pa fikalamba filetiinya ubumi bwa bantu pali lelo.” Ca cine, ulukakaala lwaba cikuko mu misumba ikalamba iingi iya mwi sonde lyonse.

Ukubwelela panshi ukwa mikalile ya mu musumba e mulandu umo uo abengisha incito bashatemenwa imisumba iingi. Icitabo ca The Human Face of the Urban Environment citila: “Ubukwebo buselele mu matauni yapalama no musumba nelyo ku fyalo fimbi, ukwisala amafakitari, ukusha ‘impanga iyaonaulwa’—ifikuulwa umushaba kantu pa ncende ishakoweshiwa, apaba imiti yasumu iyashikwa mu mushili, apashingabomfiwa ku kucitilapo icili conse ica buyantanshi.” Na muli fyo, mu misumba iingi mwaba abapiina bekala mu ncende “umo amafya yakuma ifilengwa na Lesa yashipooswako amano—umo imipaipi ya fimbusu yafwasa; umo ukusangulula amenshi kushafikapo; umo ifisumi fimang’anya pa fishala no kutebelela amayanda; umo abana balya penti itotoboka ku fibumba fya ng’anda . . . umo cimoneka ukuti tapali nangu umo uupoosako amano.” Mu bwikashi bwa musango yo, bumpulamafunde, ulukakaala, no kupelelwa fyaliseeka nga nshi.

Ukulundapo, imisumba ya mu fyalo ifisambashi ilesanga ubwafya bwa kupeela ifikabilwa ku bantu. Mu 1981, Pat Choate na Susan Walter bakalemba ba citabo balembele icitabo icali no mutwe wa kulenga onse kuti afwaye ukubelengamo uwaleti America in Ruins—The Decaying Infrastructure. Balondolwelemo ukuti: “Ifipe fya cintubwingi ifya ku America fileonaika bwangu ukucila ifyo filewamishiwa.” Aba bakalemba balisokele pa lwa fyo amalalo ya nshimbi yalekwata indalawa, ukonaika kwa misebo, na pa lwa kufwasa kwa mipaipi ya fimbusu mu misumba ikalamba.

Pa numa ya myaka 20, imisumba pamo ngo musumba wa New York icili naikwata ifikuulwa fyaonaulwa. Icipande ca muli New York Magazine calondolwele ulwa mulimo ushaikulila uwa kwimba umunyangala wa kupitamo amenshi uwalenga butatu. Uyu mulimo usendele nomba imyaka 30 ukutula apo watendekela kabili witwa ukuti e mulimo fye weka uukalamba nga nshi uulebombwa mu fyalo fyabela ku Masamba. Ukwete ifipooswa fya kufika ku madola 5 bilioni. Ilyo uyu mulimo ukapwa, umunyangala wa kupitamo amenshi ukalapisha amenshi yasuma ukufika ku magaloni bilioni umo cila bushiku ukutwala ku Musumba wa New York. Kalemba asosele ati: “Nangu ca kuti ukwimba kuli kukalamba, uyu munyangala wa kupitamo amenshi ukafwilishako fye imipaipi ya menshi iyabako kale na kale, icikalenga no kuti kukabe no mulimo wa kuwamya iyi mipaipi pantu ni kale yabikilwe ku kutendeka kwa ba 1900.” Ukulingana ne cipande ca muli The New York Times, pa kuwamya fye imisebo ya panshi, imipaipi ileta amenshi mu musumba, imisebo ya mu musumba, amalalo ya mu musumba pakapooswa indalama mupepi na madola amabilioni 90.

Te musumba wa New York fye uushingwana na mafya ya kupeela ifikabilwa ku bantu. Na kuba, imisumba iikalamba iingi nayo ine lumo lwine fye. Mu February 1998, mu musumba wa Auckland, ku New Zealand, tamwali amalaiti ukucila pa milungu ibili ica kuti ifintu fyalyonaike. Abekashi ba mu Melbourne, ku Australia, tabakwete amenshi yakaba pa nshiku 13 lintu utwampani tushitisha amafuta twaiselwe pa mulandu wa busanso bwacitike uko bapangila amafuta.

Kabili kwaliba no bwafya ubusangwa mupepi na mu musumba onse—ubwafya bwa kufula kwa bamotoka pa musebo. Uushila amaplani Moshe Safdie atile: “Ubupusano bukalamba bwaba pa bukulu bwa misumba na bamotoka benda mu misebo ya mu misumba. . . . Imisumba ya kale ilakushako amatauni ya iko kukuleka bamotoka abengi balepitamo, icintu icishatalile acitontonkanishiwapo ilyo balekuula iyi misumba.” Ukulingana na The New York Times, imisumba pamo nga Cairo, Bangkok, na São Paulo, “lyonse mulaba bamotoka abengi nga nshi mu misebo.”

Te mulandu na ya mafya yonse, cimoneka ukuti abantu bacili balekuukila ku misumba. Ukulingana ne cipande ca muli The UNESCO Courier, “nampo nga calilungama nelyo iyo, umusumba ulenga abantu ukuimona nga balelunduluka kabili abali no buntungwa, abashuka, ifyaba fintu ficebusha.” Lelo cinshi inshita ya ku ntanshi ikwatile imisumba ikalamba iya mu calo? Bushe kulemoneka ukubako inshila sha kupwishishamo amafya ya misumba iyi?

[Amashiwi pe bula 5]

“Abantu nga bafula sana no bulofwa bulafula kabili abengi abengila incito bapoka amalipilo ayanono”

[Icikope pe bula 7]

Ukufula kwa bamotoka mu misebo cikuko cipamine imisumba iingi

[Icikope pe bula 7]

Abana abengi nga nshi abekala mu misebo balaimwena abene

[Icikope pe bula 7]

Abekala mu misumba abengi, ukupanga kwabo ukwa kufwaya ukwikala bwino takufikilishiwa

Cinshi Cikacitikila Imisumba?

“IMIMONEKELE ya misumba yesu kuti yatulanga ifyo ku ntanshi kukaba.” E fyasosele Ismail Serageldin uwa kuli ba World Bank. Lelo ukufuma ku fyo twamona, tacilemoneka kwati ifintu fikawama ku ntanshi.

Iciwemeko ca kuti abantu baleesha na maka sana ukuwamya imikalile mu matauni. Mu Musumba wa New York, ni nomba line fye umulimo wa kuwamya Times Square iya mu Manhattan wapwishishiwe. Kale, epalesangwa fyonse ifye shiku, ifya miti ikola, na bumpulamafunde. Amatuuka ayapya na mayanda ya mangalo e fyatantama mu mbali ya misebo, ukulenga batandashi abengi ukwisa mu kutandala. Ukulingana na magazini wa National Geographic, Naples, ku Italy, “umusumba uusuma, uwakuulwa ukufikapo, uyo inshita imo walependelwa pa misumba pamo ngo musumba wa London no wa Paris,” waishileonaulwa icibi mu Nkondo ya Calo iya Cibili. Naples yabele musumba uwa bumpulamafunde kabili uwa cimfulumfulu. Lelo lintu umusumba wasalilwe ukuti e kukabela ukukumana kwa fya mapolitiki mu 1994, cali kwati wakuulwa cipya cipya pantu kwali ukuwamya kwine kwine ukwe tauni lya uko.

Ca cine, pa kukwata imisumba yacingililwa, iya busaka kano pali ukubombesha. Ukucingililwa kusuma ilingi line kubako nga ca kuti bakapokola bali abengi. Na kabili abakulonda nga bafula balamona ifingi ifyo abantu balecita. Incende shimo isha cintubwingi lyonse shilaceeceetwa na bakamera ba TV na bakapokola bashifwala mayuniformu. Ilyo muleenda mu parka no kupita pa tumfukumfuku twa menshi utwa kupanga fye, ukupita pa fyabaswa, nelyo ukupita mwi bala lya maluba, napamo umo mwine e mu ncende babika ifya kusopelako umutende.

Limo limo ukuwamya imikalile kulakosela abapiina. Tontonkanyeni pa lwa kukuuka kwa ndupwa ishisambashi ukuya mu ncende shaikalamo abapiina ishabela mupepi no musumba. Icilenga ukukuuka kwa musango yo ciba kwaluka kwa fya bunonshi—e kutila “ukuleka ifya kupangapanga no kwalukila ku milimo ya kutangata abantu, ukuleka ukushintilila pa bantu abasambilila ukulabomba imilimo no kushintilila sana pali fimashini ukubomba iyo milimo.” (Ukulingana ne citabo ca Gentrification of the City, icalembwa na Neil Smith na Peter Williams) Apo incito sha cibe tashilekabilwa sana, isha mu maofeshi e shilefwaikwa nga nshi, umo mwine e mukonkele no kufwaisha kwa mayanda ayakulu kabili ayasuma. Ukucila ukuti baleya no kubwela na bamotoka ku ncende shabela mupepi no musumba, abengi ababombela mu maofeshi kabili abafola indalama ishingi nga nshi balasalapo ukuwamya amayanda yabongolweke kale.

Ici e cilenga imikalile ukuwamako umo bakuukila. Lelo ilyo imikalile ya muli ishi ncende yawamako, imitengo ilanina. Ilingi abapiina balafilwa ukukumanisha ukwikala muli shi ncende umo babomba no kwikala pa myaka iingi!

Bushe e Mpela ya Musumba?

Mu misumba e mulemoneka ukwaluka kuleisa ne fya kupangapanga ifipya. Ilyo abalebomfya Intaneti nge nshila ya kushitilapo no kucitilapo amakwebo balefulilako, kuti calenga ifintu ukuwama nga nshi. Kale kale ifya kupangapanga ifipya fyalenga cayangukila aba makwebo ukukuushisha ubukwebo bwabo ku nse ya misumba no kusenda ababomfi abengi.

Ilyo ukushita no kubombela pa kompyuta kuleya kuleseeka, napamo abantu te kuti balefwaya sana ukuya ku cifulo ca makwebo ukuli cinkupiti wa bantu. Icitabo ca Cities in Civilization citila: “Tulemona ukuti ababomfi bamo, maka maka ababombako fye iya lubali, bakalabombela ku ng’anda nelyo pa ncende shimo uko kwine bekala, . . . ici cikalenga ukucefyanyako bamotoka mu misebo.” Uushila amaplani Moshe Safdie na o wine atungenye ukuti: “Muli ino nkulo, kuti twasalanganya imishi iingi nga nshi, no kuleka abantu muli iyo mishi ukukwata ififwaikwa nga filya fine fyaba mu matauni no kubalenga ukwishiba ulwa misumba iikalamba iyapakamo intambi ukupitila muli kompyuta na intaneti.”

Cinshi Cili no Kucitikila Imisumba?

Incenshi ishingi shasumina ukuti nangu kube ifya kupangapanga, imisumba ilapeela ifikabilwa no bunonshi ifikatwalilila ukulenga abantu ukwisa mu misumba. Te mulandu ne fyo ku ntanshi kukaba, imisumba ya lelo ili mu bwafya pali nomba! Kabili tacilemoneka kwati amafya ya mayanda na yakumine ifya kupoosa ubusali, amafya ayaleshingwana na bapiina abalefulilako fye yali no kupwa. Kabili tapaba nangu umo uwaeshako ukusanga inshila ya kupwishishamo bumpulamafunde, ukonaula ifilengwa na Lesa, nelyo ukukowesha umusumba.

Bamo kuti bapelulula ukuti amakamfulumende yafwile fye ukupoosa indalama ishingi pa misumba ya yako. Lelo nga twatontonkanya pa fyalembwa filangilila ifyo amakamfulumende yapwishisha mu kwangalila bwino ifyuma fya yako, bushe ca mano ukutontonkanya ukuti indalama e shingapwisha amafya ya mu misumba? Imyaka iingi iyapita icitabo ca The Death and Life of Great American Cities catile: “Abantu batemwa ukulanda pa fishifikilishiwa ifya kuti nga twalikwete indalama shalinga ukubomfya . . . , kuti twatobaula amayanda yonse ayabi kabili ayatitikana . . . Lelo moneni ifyafuma mu mintapendwa ya ndalama twabalilepo ukupoosa mu kukuula cipya cipya ifikuulwa: Ifi fine fikuulwa ifileta indalama shinono fisanguka incende sha bulungani, ifyo batobaula kabili ifishafwa kantu ku cintubwingi kabili fyabipisha ukucila na mayanda yalipo ayatitikana kabili ayaonaika.” Aya mashiwi yamoneka ukuti yacili ya cine.

Lelo nga ca kuti indalama tashingafumyapo ubwafya, ninshi cinshi cingabufumyapo? Tufwile ukwibukisha ukuti imisumba ipangwa na bantu, te fikuulwa fye ne misebo. Kanshi bantu e bafwile ukwaluka nga ca kuti imikalile ya mu musumba ili no kuwama. Lewis Mumford alembele mu citabo cakwe ica The City in History ukuti: “Abantu nga ca kuti balesakamana kabili na basambilila ukuba ne mibele isuma e bunonshi busuma ubwa musumba.” Kabili nga ca kuti ukubomfya imiti ikola, bucilende, ukukowesha ubwikashi, ukonaula impanga, umucishacinani mu mikalile, ubonaushi, ukulembaula ku fibumba, ne fyapale fi fili no kufumishiwapo, fingi fikabilwa ukucila pa kufusha fye bakapokola nelyo ukupenta ifikuulwa cipya cipya. Abantu bafwile ukwafwiwa nga nshi ukuteulula imintontonkanishishe yabo ne micitile.

Ukwaluka mu Butungulushi

Abantunse te kuti bafumyepo amafya muli uyo musango. E co ukwesha ukupwisha amafya ya kumine imisumba pali lelo—te mulandu ne fyo uko kwesha kuli ukusuma—takwakabombe nangu panono. Lelo, abasambilila Baibolo tabapeshiwa amano, pantu bamona amafya yali mu misumba ya lelo nge ca kumwenako fye cimo pa fingi ifilangilila ifyo umuntu afilwa ukutungulula bwino lino isonde. Amafya yaba mu misumba ya lelo ayalefulilako no kubipilako fye yali bushininkisho bwa mashiwi ya mu Baibolo ayasangwa pali Yeremia 10:23 ayatila: “Te kwa muntunse ukwenda kwakwe; te kwa muntu uuleya ukushikimika amatampulo yakwe.” Amatukuto ya muntu aya kufwaya no kuti aiteke yafumamo amafya yakalamba—ayamonekela sana mu misumba twikalamo.

Abena musumba aba mwi sonde lyonse kuti basansamushiwa ku bulayo bwa mu Baibolo ubwalembwa pa Ukusokolola 11:18, ubwa kuti Lesa ali no “konaula abaleonaule calo.” Ubu bulayo bulangilila ukuti ifintu fikawamina abantunse ku nshita ya ku ntanshi. Ubulayo butila Lesa e ukalaangalila isonde ukupitila muli kamfulumende, nelyo Ubufumu. (Daniele 2:44) Abantu tabakatale abekalapo imikalile ya bupiina bwabipisha, bonse bakakwata amayanda ne fikabilwa ku muntu, bakaba abacindama, kabili tabakabale abapelelwapo. Mu kuteka kwa kamfulumende wa kwa Lesa, abantu bakekala bwino icine cine, bakaba no bumi busuma nga nshi, kabili bakakwata na mayanda yashaiwamina.—Esaya 33:24; 65:21-23.

Ici calo cipya e nshila fye yeka iya kupwishishamo amafya yaleshingwana ne misumba ya lelo.

[Ifikope pe bula 8, 9]

Abantu baleesha na maka sana ukuwamya imikalile mu matauni

Naples, Italy

New York City, U.S.A.

Sydney, Australia

[Abatusuminishe]

SuperStock

[Icikope pe bula 10]

Icalo cipya ica kwa Lesa e cikafumyapo amafya yaleshingwana na bena musumba pali lelo