Ukuba Abafyashi Bwaice Bwaice

“Cibusa wandi umulumendo ali umusume cata. Alikwete ndalama, kabili twaletandala ku fifulo ifyalekanalekana no kwangala icine cine. Ilyo nshaile ku mweshi uyo mweshi, naishibe ukuti ninjimita. Nshaishibe ifya kweba bamayo. Nshasumine ukuti ici calincitikile kabili nalisakamene. Nali fye ne myaka 16, kabili nshaishibe ifya kucita.”—Nicole.

INO nshita Nicole,a alicila imyaka 30, mufyashi uwa bana batatu uwaicetekela kabili uwacincila. Ibeli lyakwe lili ne myaka 20. Imyaka iyapita Nicole ali pa bakashana abengi ababa na mafumo. Filya fine fye caba ku bakwata abana bwaice bwaice, e fyo cali na kuli wena. Alipelenganishiwe pa mulandu wa ubu bwafya kabili taishibe ifyo ali no kucita nangu ifyali no kucitika ku ntanshi.

Nicole te lingi ashimika ifyamucitikile. Tasumine icacitike. Ilyo akulileko panono icacitike calemutiinya, alikalipe, kabili alipelelelwe. Abanankwe abashaimite bwaice bwaice bena balesakamana pa fyo bali no kufwala ne fyo balebomba ku sukulu. Na lyo line Nicole isubilo talyapwile. Abafyashi bakwe balimutemenwe kabili baleesha na maka ukumusambilisha imibele isuma. Nangu ca kuti pa nshita inono asuulile ifishinte bamusambilishe, no kucula pa mulandu wa kusuula ifyo fishinte—ku ntanshi ifishinte fine asuulile fyalimwafwile ukwikala bwino. Icalemukosha kwishiba ukuti ifintu fikawama na kabili.

Kwena, te bakashana bonse abakwata abana bwaice bwaice ababa na bafyashi abasakamana nga filya cali kuli Nicole—nelyo ukukwata abafyashi abakwata icitetekelo. Abakashana abengi bwangu bwangu balacula ica kuti tabeshiba ne fya kufuma mu bucushi. Bambi nabo baculila fye mu mutima pa mulandu wa kucendwa nelyo pa mulandu wa lukaakala.

Ubwafya ubo abakashana bapitamo bulalenga na bana babo ukuculilamo. Icitabo ca kuti Teen Moms—The Pain and the Promise, cilanda pa bakwata abana bwaice bwaice ukuti: “Ilyo abana babapima tabafina sana, baba abalwalilila, abengi balafwa, kabili tababasakamana bwino mu miti. Abengi balacula ku nsala; kabili balasansalikwa ku lukakala ulwingi no kumonako uko lulecitika kabili balatuusa ukucila abana abafyalwa ku bafyashi abakalamba.” Ilingi line abana abanakashi abafyalwa ku bakashana abafyala bwaice bwaice na bo balapula amafumo bwaice bwaice ukucila abana abafyalwa ku bafyashi aba kuti bali abakalamba.

Ukwimita bwaice bwaice kusekele shani? Abakashana ababa abafyashi bwaice bwaice kuti bacita shani pali ubu bwafya pa kukuusha bwino abana babo? Bushe pali ico twingacita pa kuti twafwe abakashana ukukanaba no bwafya bwa musango uyo? Ifipande fyakonkapo fyalalanda bwino pali aya mepusho.

[Amafutunoti]

Ukwimita Bwaice Bwaice—Bwafya Bwaba mwi Sonde Lyonse

UKWIMITA bwaice bwaice kuli fye isonde lyonse. Nomba kuti twaishiba ifyo ubu bwafya bukulile nga twatontonkanya pa fyo umukashana uwimita bwaice bwaice aba no mwenso. Umukashana wa musango yo akapita mu kwaluka ukukalamba nga nshi ica kuti uku kwaluka kukakuma aba pa ng’anda na batemwikwa bakwe bonse.

Baibolo itila abakashana na balumendo baba mu “mushinku wa bwaice”—inshita iyo umulumendo afwaisha ukulaala no mukashana ne lyo umukashana na o afwaisha ukulaala no mulumendo. (1 Abena Korinti 7:36) Nga twasuulako ku bwafya bwa bakashana abemita bwaice bwaice ubuli bwayafya nga nshi pa kulanda ukuti icilenga baleimita ni co tababomfya ifya kucilikila ubufyashi, ninshi tuleangusha fye fintu. Ifishinka filanga ukuti fingi ifya mu bwikashi e lyo ne fyo abakashana batontonkanya ifilenga abakashana ukwimita bwaice bwaice.

Ifilenga Abakashana Ukwimita

Abafwailisha basanga ukuti abakashana abengi abakwata abana bwaice bwaice bafuma ku bafyashi abo ifyupo fyapwa. Abakashana abengi abemita batila: “Ico nalefwaya sana lyonse kuba na bafyashi ba cine cine.” Kanshi ukukanaikatana kwa ba mu ng’anda na ko kulalenga ukuti abakashana baleimita. Abapangile programu iya kwafwa abakashana abemita bwaice bwaice, aba kuti tabakwete aba kubafwa, basangile ati icilenga abakashana ukwimita ni co “tabomfwana bwino na banyina kabili nga ni ba wishi bena caba kwati no kubeshiba tababeshiba.” Anita uwakwete umwana ninshi ali ne myaka 18, ebukisha ukuti, nangu ca kutila banyina abashimbe balebombesha pa kuti bamusakamane, Anita na lyo line aleumfwa ububi sana pa mulandu wa kukanabapo kwa bawishi.

Abakashana bambi baba na bana ukwabulo kuupwa pa mulandu wa kubekata kama. Kwaba na ba kuti balabipilwa nga nshi ica kuti batendeka ukuipoosa mu micitile yabipa. Ku ca kumwenako, Jasmine, balimwikete kama ilyo ali ne myaka 15. Ico ebukisha pa numa ya ifyo ca kuti: “Nshasakamene nampo nga ico nalecita cali no kunkalifya nelyo iyo. Ilyo nali ne myaka 19 nalimite.” Bamo kabili kuti baumfwa ukuti tabacindama pa mulandu wa kuti abantu bamo balyulungene nabo. Jasmine ailishanya ukuti, “Nshabalile ng’umfwa ukuti nalicindama.” Fimo fine e fyacitikile na Anita. Atila: “Ilyo nali ne myaka 7 na 11, umulumendo aleulungana na ine. Nshatemenwe kabili naleipeela imilandu.” Anita alimite ilyo ali ne myaka 17.

Kwaba na bakashana bambi abemita pa mulandu wa kucilamo ukuicetekela no kufwaya ukwishiba ifyo icupo caba. Nicole uo twacilandapo mu cipande cifumineko atila: “Naletontonkanya ukuti nalishibe ifya kucita pa bwafya bonse. Lelo icabipile ca kuti nalikwete na maka ya kufyala umwana.” Carol na o akwete umwana ukwabula ukuupwa ilyo ali fye umukashana. Apingwilepo ukucita ubulalelale pa mulandu wa kufwaya ukwishiba ifyo icupo caba. Atila: “Naletontonkanya ukuti kwali ifyo nalepuswa mu bumi.”

Ukukanaishiba bwino bwino ififuma mu bulalelale nako kulalenga bamo ukwimita. Abasambilila pa bwikashi mu Britain, Karen Rowlingson na Stephen McKay batila, imisepela imo “tayaishiba bwino . . . ifyaba mu kwangala na baume ne fyo ciba pa kuti umo emite.” Cimoneka kwati imisepela imo tayaishiba ukuti kuti baimita nga balecita ubulalelale. Mu kufwailisha kumo uko bacitile basangile ati, “abakashana ilingi line abakwata abana bwaice bwaice balepelenganishiwa kabili balepapa nga baimita nelyo ca kutila tabalebomfya ifya kucilikila ukwimita.”

Nomba icilenga sana ukuti abakashana baleimita ni nshila abantu mu calo bamwenamo ubulalelale. Twikala mu calo umo abantu “batemwa kwangala ukucisho kutemwa Lesa.” (2 Timote 3:1-4) Abafwailisha ifilenga ubu bwafya abena Australia, Alisa Burns na Cath Scott batila, “mu bwikashi, mu mipepele na mu fya bunonshi tamwaba ifunde lyakosa ilya kukanda abacita ubulalelale ilingalenga abalumendo na bakashana ukukanacita ubulalelale.” Abakashana tabomfwa nsoni ukuba no mwana ukwabula ukuupwa nga filya caleba kale. Na kuba mu ncende shimo shimo abakashana bamona ukukwata umwana nge cilangililo ca kuti nabo bacitako fimo nelyo nge cintu ica kumfwilapo icilumba!

Ifyo Bapitamo Ilyo Bakwata Umwana

Ifyo abakashana abengi belenganya pa kukwata abana bwaice bwaice te fipitamo abakwata abana bwaice bwaice. Ilyo abakashana baishiba ukuti nabeimita, amano yalafulungana sana. Abengi batila balipeshiwe amano. Akabungwe ka American Academy of Child and Adolescent Psychiatry katila: “Fimo ifyaseeka sana ifyo abakashana abemita bwaice bwaice baculako bukali, bomfwa kwati bali no mulandu no kufilwa ukusumina ificitike.” Kwena, cilabipa sana ukufilwa ukusumina icicitike pantu kuti calenga umukashana ukufilwa ukulafwaya ubwafwilisho mu fya cipatala.

Elvenia atila: “Nalyumfwile umwenso,” lintu namwene ifyafumine mu kucita ubulalelale. Abakashana abengi abemita tabakwata uo bengalandako ifili ku mutima nelyo balomfwa insoni ukulanda ificitike. Kanshi te kuti tupape ukuti bamo bamona kwati bali no mulandu sana kabili balatiina icine cine. Abakashana abengi abemita bwaice bwaice balapopomenwa sana. Jasmine atila: “Nshalefwaya ukuba no mweo, kabili naleti fye nangu nafwa te mulandu.”a

Nangu umukashana kuti aumfwa ububi ku ficitike, mu kupita kwa nshita alakabila ukupingulapo pa fintu ifingi ifimukumine ne fikumine umwana wakwe. Icipande cakonkapo calalanda pa fyo abakashana bengapingula bwino pa fintu.

[Amafutunoti]

[Akabokoshi pe bula 23]

Ifishinka fya Kupapusha pa Kwimita Bwaice Bwaice

Nangu ca kutila ifilelandwapo filelangilila ifyo caba ku United States, ubu bwafya fye bumo ubo abakashana abemita bwaice bwaice bakwata mwi sonde fye lyonse.

● Pa bakashana 10, bane balemita ilyo tabalaba ne myaka 20. Kanshi abakashana abemita bwaice bwaice cila mwaka balacila pali 900,000.

● Abakashana mupepi na citika balemita ilyo tabalakumanya imyaka 18.

● Abana abafyalwa ku bakashana abemita bwaice bwaice balacushiwa sana no kulekeleshiwa ukucila abana abafyalwa ku bafyashi abakalamba.

● Pa bakashana 10 abashilakumanya imyaka 18 abemita bwaice bwaice paba fye 4 abapwisha amasukulu.

● Abengi nga nshi taboopa abakashana abo bakwatamo abana.

● Banono fye abakashana abemita bwaice bwaice abekala ku cupo nga baupwa pa numa ya kufyala umwana. Ifyupo fya bakashana ilingi line filapwa ukucila ifyupo fya kuti umwanakashi aupwa ilyo ali mupepi ne myaka 25.

● Abana abafyalwa ku bakashana abafyala bwaice bwaice ilingi line bafyalwa ilyo imyeshi tailakumana kabili tabafina sana, limo limo balafwa ilyo bacili abaice. Bambi balapofula, bamo balaba bacibulu, bambi balalwala ubulwele bwa mutatakuya ubwa kufilwa ukupeema bwino, kulaba na bapukuta, e lyo bamo balalwala ubushilu. Abana bamo balalwala ubulebe, kulaba na ba kuti balwala ubulwele ubulenga balafilwa ukubelenga no kulacita ifintu ukucilamo ica kuti tabekala pa nshi.

[Abatusuminishe]

Ifi fyebo fifumine mu cipande caleti, Not Just Another Single Issue: Teen Pregnancy Prevention’s Link to Other Critical Social Issues mu lupapulo lutila, The National Campaign to Prevent Teen Pregnancy, ica mu February 2002.

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 23]

Abakashana Baleimita Bwaice Bwaice mwi Sonde Lyonse

BRAZIL: Kuli ici calo, basangile ukuti “abakashana 698,439, abashilafisha imyaka 19, balipapile mu 1998 mu Fipatala fya Buteko ifya mu Brazil . . . Pali aba bakashana, 31,857 bali bana abanono abali ne myaka pa kati ka 10 ukufika ku 14, uuli umushinku uunono nga nshi ukukwatilapo umwana.”—Folha. de S. Paulo, August 25, 1999.

BRITAIN: “Mu Britain e mwafula sana abakashana abakwata abana mu Western Europe . . . Kwali abakashana nalimo 90,000 abaimite mu England mu 1997. Abakashana nalimo 56,000 balipapile, kabili abakashana mupepi na 50,000 abapapile bali banakashi abashimbe.”—Lone Parent Families, 2002.

MALAYSIA: “Abana ba mu cani muli ici calo balifula ukutula mu 1998 kabili abengi abafyala aba bana misepela.”—New Straits Times—Management Times, April 1, 2002.

RUSSIA: “Ifipendo fya buteko filanga ukuti abana nalimo citika abafyelwe mu Russia umwaka wapwile bali bana ba banakashi bashaupwa. Iyi mpendwa naikula imiku ibili ukucila ifyo yali imyaka 10 iyapita kabili tayabala aiba ifi ukutula pa Nkondo ya Calo iya Bubili. Mupepi na citika pali aba bana bafyelwe ku misepela.”—The Moscow Times, November 29, 2001.

UNITED STATES: “Nangu ca kuti impendwa ya bakashana balepula amafumo yalicepako, abakashana bane pa bakashana ikumi balemita umuku umo ilyo bashilafisha imyaka 20.”—Whatever Happened to Childhood? The Problem of Teen Pregnancy in the United States, 1997.

[Icikope pe bula 21]

Ilyo abafyashi balekana, kuti cayanguka ku mwana ukwimita bwaice bwaice

[Icikope pe bula 22]

Cimoneka kwati imisepela imo tayaishiba ukuti kuti baimita nga balecita ubulalelale

[Icikope pe bula 22]

Umukashana nga aimita alapita muli fimo ifishiwama kabili filakuma na batemwikwa bakwe

Ifya Kucita pa Bwafya Bufuma mu Kuba Abafyashi Bwaice Bwaice

UKWIMITA bwaice bwaice kulenga umo atendeka bwangu ukulaipingwila, filya ficita abakalamba. Umukashana umo uwaba no mwana atila, “Ng’umfwa kwati ndi ne myaka 40. Nalipuswa fyonse ifyo abantu bacita ku bwaice.” E fyo ciba lintu umukashana aishiba ukuti naimita. Alaba no mwenso icine cine kabili alasakamana.

Nga uli mukashana uwaimita, nalimo nobe ulomfwa umwenso sana. Lelo tapali ifyo wingabomba nga ca kuti waba no bulanda no kufilwa ukucita icili conse. Baibolo itila: “Uulolekeshe mikuukile ya mwela takatande no umone myendele ya makumbi takalobolole.” (Lukala Milandu 7:8; 11:4) Umulimi uuleka ukubomba pa mulandu wa kuti asakamane imiceele akafilwa ukubomba. Wiikala fye ukwabula ukucita nangu cimo. Twalilila ukubomba imilimo imbi iya mu bumi no kuisendela icisendo we mwine.—Abena Galatia 6:5.

Nga uli ne fumo cinshi wingacita? Bamo kuti bakweba abati ponye fumo. Lelo abalefwaya ukusekesha Lesa tabalingile ukucita fyo, pantu Baibolo yalilanda bwino bwino aiti ukuponya ifumo kupule funde lya kwa Lesa. (Ukufuma 20:13; 21:22, 23; Amalumbo 139:14-16) Lesa amona akamwana akalepangwa mwi fumo, ukubikapo na kali mwi fumo lya uushaupwa, nga ka mutengo kuli Lesa.

Uletontonkanyapo shani ukuupwa kuli wishi wa mwana pa kuti mukushishe nankwe pamo umwana? Nalimo kuti watontonkanya ukuti nangu ukuupwa kuli wishi wa mwana te kuti kuwame, lelo nalimo kuti kwacefyako insoni shobe. Nomba nelyo fye ni ilyo wishi wa mwana apingulapo ukuti akulakwafwako mukusakamana umwana, te lyonse ukuupwa kuli wishi wa mwana kuba kupingulapo kusuma.a Ca cine ukuti e wishi wa mwana lelo ukuba wishi wa mwana takulolele mu kuti na mu fyo atontonkanya nafikapo ukuba wishi. Cimbi tawishibe nga akulayafwa iwe no mwana obe mu ndalama. Kabili nga ca kuti mwalipusana ifisumino no mulumendo, ukuupwa kuli wena kuti kwaba kusuula ukukonkomesha kwa Baibolo ukwa kuupila “muli Shikulu epela.” (1 Abena Korinti 7:39) Ifyacitikapo kale filanga ukuti ukuupwa bwaice bwaice nelyo ukuupwa kwa pa nshita inono nalimo kuti kwalenga walakalipwa no kucula.

Umona shani ukutwala umwana kulya basungila abana? Kwena ukucita ifyo kwawama ukucila ukuponya ifumo, lelo ulekabila ukwishiba ukuti nangu fyafye shani ifintu, mulimo obe ukusakamana no kukusha umwana.

Ifya kucita

Kwena tacayanguka ukukusha umwana ukwabula wishi. Nomba nga wabombesha ukukonka ifishinte fya Baibolo kabili wacetekela amaka ya kwa Lesa no kucingilila kwakwe, kuti watunguluka. Mona ifyo wingacita pali ubu bwafya.

● Wamya Bucibusa Bobe na Lesa. Ishiba ukuti ukulaala no mwaume ilyo taulaupwa kubembukila Lesa kabili kubembukila ifipimo fyakwe ifyalungama. (Abena Galatia 5:19-21; 1 Abena Tesalonika 4:3, 4) Kanshi ica kubalilapo ico wingacita kulapila no kulomba Lesa ukukwelela. (Amalumbo 32:5; 1 Yohane 2:1, 2) Ca cine, nalimo kuti waumfwa kwati Lesa te kuti akwaafwe. Lelo Yehova alaya ukuti kuti atulekelela nga twalapila kabili alaafwa abalapila. (Esaya 55:6, 7) Pali Esaya 1:18, Yehova atila: “Imembu shenu nelyo shaba nge fyakashika ce [nangu shifule shani], kuti shabuuta nge mfula yabuuta [ukusangululwa umupwilapo].” Baibolo na kabili ikoselesha ababembu ukusumina ukwafwa uko baeluda basontwa aba mu cilonganino bapeela.—Yakobo 5:14, 15.

● Leka Ubulalelale. Pa kuleka ubulalelale ufwile ukuleka ukulayangala na wishi wa mwana obe. Nga waleka ukwangala na wishi wa mwana ilyo tamulaupana tawakabe mu bwafya bwa kucita ifishisekesha Lesa. Wilaba ukuti amafunde ya kwa Lesa nangu ca kuti yafwile ukukonkwa, tulamwenamo nga twayakonka. Nicole uo tulandilepo kale muli fi fipande atila: “Nailwike ukuti Lesa alilungika. Alafwaya tulemwenamo.”—Esaya 48:17, 18.

● Eba Abafyashi Bobe. Nakalimo kuti watiina ukweba abafyashi bobe pantu bakakalipa. Ca cine bakakalipa no kusakamana ilyo bakeshiba ukuti uli ne fumo. Abafyashi bobe nalimo bakamona ati balifilwa ukukufunda e lyo no kuipeela fye umulandu pa fyakucitikila. Lelo nga ca kuti abafyashi bobe icine cine balatiina Lesa, kulya kukalipa no kubipilwa uko bakwete ilyo baishibe ifyacitike, panono panono kukapwa. Bafyashi bobe, kabili te mulandu no kulufyanya kobe, balikutemwa. Nga bamona walapila, icine cine bakacita nga filya fyacitile wishi wa mwana uwalubile mu mulumbe wa kwa Yesu kabili bakakwelela.—Luka 15:11-32.

● Uletasha. Abafyashi, balupwa, ne fibusa ilingi line balaafwa sana no kutungilila. Ku ca kumwenako abafyashi bobe nalimo kuti bakwafwako mu fya cipatala. Lintu umwana afyalwa, napamo kuti bakusambilishako fimo fimo mu misungile ya mwana; nalimo kuti balande fye no kutila bakulakulelela umwana. Nicole alande fi pali banyina, “Bamayo balengafwa sana ilyo nakwete umwana.” Mu kucenjela ifibusa na fyo kuti fya kwafwa ukufwaya ifya kufwala fya mwana ne fintu fimbi ifyo wingatemwa ukubomfya. (Amapinda 17:17) Nga baba ne cikuuku kuli iwe, konka ukufunda kwa Baibolo ukwa ‘kuba abatootela.’ (Abena Kolose 3:15) Ukubatasha fye pa kanwa ukwabula ukulemba, kuti kwalenga bamona ukuti ulatasha imilimo yabo iya kutemwa.

● Sambilila Imilimo Namayo Abomba. Ca cine, te kuti utemwe ukutwalilila fye ukucetekela pali balupwa lobe ne fibusa. E ico tendeka ukusambilila imilimo pa kuti ukasunge bwino umwana ne ng’anda. Ukusambilila ifya kusakamana umwana mulimo wakosa. Kwaba ifingi ifyo ulekabila ukusambilila pa fya kulya ulekabila ukupeela umwana obe, pa bumi bwakwe, na fimbi ifikabilwa pa kusakamana umwana. Icisuma ca kuti Baibolo isambilisha abanakashi ba Bwina Kristu abakalamba ukufunda abakashana ‘ukubomba pa ng’anda.’ (Tito 2:5) Tatuletwishika ukuti banoko nelyo abakalamba bambi aba mu cilonganino ca Bena Kristu kuti bakusambilisha fimo fimo ifyacindama.

● Ulebomfya Bwino Indalama. Baibolo itila: “indalama shilacingila.” (Lukala Milandu 7:12, NW) Ukufyalwa kwa mwana kukalakabila indalama ishingi.

Ico ukakabila ukucita nalimo kulapoka ubwafwilisho bonse ubwabako ubo bapeela mu bwikashi nga ca kuti naufikapo ukulapoka. Na lyo line, umukashana akabila ukushintilila pa bafyashi bakwe mu fya ndalama. Nga ukalashintilila pa bafyashi, kuti caba bwino kabili kuti kwaba kubalangulukilako nga walabombesha ukulashita ifya mutengo uunono. Ca cine kuti watemwa ukulashitila umwana obe ifipya, lelo nakalimo kuti wasunge ndalama pa kulaya mu kushita pali salaula.

● Sambililako Imilimo Imo Imo. Amapinda 10:14 yatila: “Aba mano babiko kwishiba.” Cine cine ifyo balelandapo mano ayasangwa mu Baibolo, lelo aya mashiwi yalabomba na ku masukulu tusambilila. Pa kuti wikale bwino ulekabila ukwishiba imilimo imo imo.

Kwena calyafya ukuya ku sukulu pa nshita imo ine ukusakamana no mwana. Lelo ukukanakwata amasambilo nangu fye ayanono kuti kwalenga mwalacula, iwe no mwana obe, ukulashintila fye pa bwafwilisho ubuteko bupeela, ukulafola indalama ishinono, ukwikala mu ng’anda iishalondoka, no kukanakwata ifya kulya fyakumanina. E ico nga kuti wakumanisha ukuya ku kusambilila imilimo imo, twalilila. Bana Nicole balimupamfishe pa kuti apwishe amasambililo yakwe, ukucita ifyo kwalengele Nicole pa numa asambilila umulimo wa kwafwilisha ndubulwila wa mu cilye.

Mulandu nshi te kuti ufwailishishe pa kuti wishibe imilimo imo imo iyo wingasambilila? Nga ca kuti cayafya ukulaya ku sukulu, nalimo kuti ulecitila amasambililo pa ng’anda. Napamo ifingabomba kuli iwe, masambililo ya kulembeshanya fye mu makalata.

Kuti Wakusha Bwino Umwana Obe

Ukukusha umwana ukwabula wishi mulimo uwakosa ku mukashana umunono. Lelo kuti cacitika ukukusha bwino umwana! Ukutekanya, no kukosapo fye e lyo no kwafwa kwa kwa Lesa, kuti kwalenga waba umufyashi wa kutemwa kabili uwafikapo. Abana aba kuti banyinabo tabauupwa kuti bakula bwino. Ukatemwa ukumona umwana obe ayankulako ku fyo ulemusambilisha no kutendeka ukubombela Lesa.—Abena Efese 6:4.

Nicole atila: “Pa mulandu wa kwafwa kwa kwa Lesa nalitemenwe pa kukusha akamwana kandi akakashana ukuba aka cikuuku, aka mucinshi kabili akakashana akacetekelwa nangu calemoneka kwati te kuti cicitike. Nga namulolesha njibukisha ifyo nalefufya utulo lelo pa nshita imo ine ndomfwa bwino.”

Kanshi abakalamba bafwile ukusunga shani abakashana abafyala bwaice bwaice no twana twabo? Bushe pali ifyo twingacita pa kwafwa abana abanono ukucingililwa ku bwafya bufuma mu kwimita bwaice bwaice?

[Futunoti]

[Ifikope pe bula 24, 25]

Abafyala bwaice bwaice balaba no bwafya mu kukusha abana babo

[Icikope pe bula 26]

Ukuupwa bwaice bwaice te nshila ya kupwishishamo ubwafya

[Icikope pe bula 26]

Baeluda Abena Kristu kuti bayafwa imisepela iilufyenye ukuwamya bucibusa bwabo na Lesa

[Icikope pe bula 27]

Cilaba bwino abafyashi abashaupwa ukupwishe sukulu

Ifyo Mwingafwa no Kucingilila Abana

CILABIPA sana ilyo umukashana aimita bwaice bwaice ukwabula ukuupwa. Na lyo line mwi sonde fye lyonse e fyo caba kabili mu nshila imo bambi balaculilamo. Ubu bwafya bwa kwimita bwaice bwaice bushininkisho fye bumo ubulanga ukuti ifunde lya kwa Lesa lyalilungika ilitila: “Fulumuko bulalelale.”—1 Abena Korinti 6:18.

Lelo, limo limo umukashana uwasambilishiwa inshila sha kwa Lesa kuti asalapo ukusuula nelyo ukukana ifyo asambilila te mulandu no kwishiba ili funde. Kuti alacita ubulalelale na pa numa aimita. Abena Kristu ba cine bacita shani icintu ca musango uyo nga cacitika? Lintu umukashana uwasuulile icine alapila, abafyashi bakwe na bamunyina ne nkashi aba mu cilonganino ca Bwina kristu bafwile ukumwafwa mu kutemwa no kumutungilila.

Moneni na kabili ifyo cali kuli Nicole. Abafyashi bakwe balemusambilisha pa kuti abe Nte ya kwa Yehova. Cifwile calibipile sana lintu aimite ukwabula ukuupwa. Lelo Nicole alebukisha ifyo cali. Atila: “Abena Kristu banandi baleisa ku ng’anda no kwesha ukunkoselesha ukulasambilila Baibolo no kupalama kuli Yehova.”

Tatuletila Inte sha kwa Yehova balakoselesha ubulalelale. Lelo balishiba ukuti pa kukonka ifishinte fya Baibolo, abacitile ifyabipa kuti ‘basanguluka.’ (Abena Roma 12:2) Inte sha kwa Yehova balicetetekela nga nshi ukuti Lesa alalekelela abalapila. (Abena Efese 1:7) Cimbi ico baishiba ca kuti umwana uo banyina baimite ukwabula ukuupwa takwete mulandu. Aba mu cilonganino ca Bena Kristu tabasuula uyo mwana lelo balaba ne citemwishi, inkumbu, ne cikuuku filya fine fye baba na ku bana bambi ababa mu cilonganino.—Abena Kolose 3:12.

Nyina umo umushimbe atendeke ukusambilila Baibolo ne Nte sha kwa Yehova. Tapakokwele atendeke ukukonka ifyo Baibolo ilanda kabili alyalwike sana mu fingi. Alanda ifyo baNte balecita. Atila: “Bonse bali ne citemwiko ca cine cine kuli ine na ku bana bandi. Baletupeela ifya kulya ne fya kufwala lintu twalefikabila, ukubikapo ne ndalama. Lintu nafikilepo ukulaya mu mulimo wa mwi bala pamo ne Nte sha kwa Yehova, balendelela umwana. Balecita fyonse ifyo baishibe ukuti kuti fyangafwa ukutemwa Yehova icine cine.”

Ukucingilila Abana

Icisuma fye kucingilila abana ukukanaba no bu bwafya ubwa kukwata abana bwaice bwaice. Inte sha kwa Yehova kanshi e co batulukushisha ukuba no kutemwa ku bana babo. Tabatiinya abana babo pa kubeba ati kuti bakwata ubulwele bwa AIDS nelyo ukupula ifumo lelo Inte sha kwa Yehova baleesha kusambilisha abana ukutemwa Yehova Lesa icine cine na mafunde yakwe. (Amalumbo 119:97) Balishiba ukuti balakabila ukweba bwino abana pa bwaume no bwanakashi. Icacindamisha ca kuti balishiba ukuti balakabila ukusambilisha abana ifishinte fisuma ifyaba mu Baibolo ukufuma ku bunya. (2 Timote 3:15) Balasanga ukufunda na kumbi ku Mayanda ya Bufumu aya Nte sha kwa Yehova. Lelo abafyashi baNte balakoseleshiwa ukusambilila Baibolo na bana babo pa lwabo. Impapulo shilasabankanishiwa ku kukwafwa abafyashi pa fya kucingilila abana. Lumo pali ishi mpapulo lupapulo lwa, Ifipusho Abacaice Bepusha—Ifyasuko Fibomba.a

Ukukonka ifipimo fyalungama ifyaba mu Baibolo takwendelana ne imibele yabipa iyaisula mwi sonde. Lelo ukukonka ifipimo fya mu Baibolo e kwingacingilila abakashana abengi ku kwimita bwaice bwaice.

[Futunoti]

[Icikope pe bula 28]

Abena Kristu ba cine balasunga abakashana abashaupwa ababa na bana ne cikuuku no kubalangulukilako