Ukusekelela ku Bendela mu Lubuuto

“Endeni, no kuleka twende mu lubuuto lwa kwa Yehova.”—ESAYA 2:5.

1, 2. (a) Ulubuuto lwacindama shani? (b) Cinshi ukusoka kwa kuti imfifi ikakumana isonde lyonse kwabela ukwakakala?

YEHOVA e Ntulo ya lubuuto. Baibolo imwita ati “uupeela akasuba ku kubuutusha akasuba no mweshi ne ntanda ku kubuutusho bushiku.” (Yeremia 31:35; Amalumbo 8:3) E wabumbile akasuba, akaba nge lungu likalamba ilya manyukiliya ilifumya amaka ayengi nga nshi, yamo ayeshila mu lubuuto na mu cikabilila. Amaka yanono ayafika pe sonde ngo lubuuto lwa kasuba e yatungilila ubumi pano isonde. Ukwabula ulo lubuuto lwa kasuba, nga teti tubeko. Isonde kuti lyaba fye cintu cabulapo ubumi.

² Ilyo tuletontonkanya pali co, kuti twaumfwikisha ukukakala kwa fintu kasesema Esaya alondolwele. Atile: “Mona, imfifi ikafimba pano isonde, ne kumbi ilyafitula pa bantu na bantu.” (Esaya 60:2) Kwena, imfifi ilelandwapo te mfifi ya cine cine. Esaya talesosa ukuti bushiku bumo akasuba, umweshi, ne ntanda fikaleka ukubalika. (Amalumbo 89:36, 37; 136:7-9) Lelo, alelanda pa mfifi ya ku mupashi. E lyo imfifi ya ku mupashi ilepaya. Ukwabula ulubuuto lwa ku mupashi te kuti tube no mweo filya fine tushingaba no mweo ukwabula ulubuuto lwa ku mubili.—Luka 1:79.

3. Ukulingana na mashiwi ya kwa Esaya, cinshi Abena Kristu bafwile ukucita?

³ E co, cintu icacindama ukumona ukuti nangu amashiwi ya kwa Esaya yafishiwepo pali Yuda wa kale, na lelo line yalefishiwapo mu nshila iikalamba. Mu nshita shesu, icalo cili mu mfifi ya ku mupashi. Mu mibele yabipe fi, ulubuuto lwa ku mupashi cintu cacindamisha. E mulandu wine Abena Kristu balingile ukumfwila ukukonkomesha kwa kwa Yesu ukwa kuti: “Ulubuuto lwenu lengeni lubalikile ku cinso ca bantu.” (Mateo 5:16) Abena Kristu ba busumino kuti bafumya abalanda mu mfifi, na muli fyo ukubapeela ishuko lya kunonka ubumi.—Yohane 8:12.

Inshita ya Mfifi mu Israele

4. Ni lilali ukusesema kwa kwa Esaya kwafishiwepo intanshi, lelo mibele nshi yali mu nshiku shakwe?

⁴ Amashiwi ya kwa Esaya pa lwa mfifi ukukumana isonde lyonse yafishiwepo intanshi lintu Yuda ali amapopa na bantu bakwe ninshi bali bankole mu Babele. Lelo na lintu ilya nshita ishilafika, mu nshiku sha kwa Esaya, abengi muli lulya luko bali mu mfifi ya ku mupashi, icalengele ukuti akonkomeshe abekala calo banankwe ukuti: “Mwe ba ng’anda ya kwa Yakobo, endeni, no kuleka twende mu lubuuto lwa kwa Yehova!”—Esaya 2:5; 5:20.

5, 6. Finshi fyalengele ukuti kube imfifi mu nshiku sha kwa Esaya?

⁵ Esaya aseseme mu Yuda “mu nshiku sha kwa Usia, Yotamu, Ahasi, na Hisekia, ishamfumu sha kwa Yuda.” (Esaya 1:1) Yali ni nshita ilyo kwali icimpungili mu fya mapolitiki, ubumbimunda mu fya mapepo, ukupingula kwapondama, no kutitikisha abalanda. Kwali ne fiipailo fya balesa ba bufi pa muulu wa tupili, nelyo fye ni lintu ishamfumu sha busumino pamo nga Yotamu shaleteka. Ilyo imfumu shishali isha busumino shaleteka, ifintu fyalibipile no kucilapo. Ku ca kumwenako, imfumu ibifi Ahasi, yafikile fye na ku koca umwana wa iko nge lambo mu kupepa lesa Moleke. Awe mwandi iyo yali ni mfifi!—2 Ishamfumu 15:32-34; 16:2-4.

⁶ Na mu fyalo fye fimbi na mo mwafiitile na fititi. Icalo ca Moabu, ne ca Edomu, ne ca baPelishiti fyaletiinya icalo ca Yuda. Ubufumu bwa ku kapinda ka ku kuso ubwa Israele bwali bwa bulwani ku baYuda nangu ca kutila bali ni bamunyinabo. Ukutantalilako lwa ku kapinda ka ku kuso, Suria aletiinya ukuti ali no kufumya umutende mu Yuda. Icacilishepo no kutiinya cali calo ca Ashuri ica bukatu icalepoka impanga. Mu nshiku sha kusesema kwa kwa Esaya, icalo ca Ashuri calicimfishe Israele kabili kwashele fye kwempe nga calyonawile na Yuda onse. Kwali inshita ilyo Ashuri acimfishe umusumba onse mu Yuda ukufumyako fye Yerusalemu.—Esaya 1:7, 8; 36:1.

7. Ni nshila nshi Israele na Yuda basalile, kabili cinshi Yehova acitilepo?

⁷ Abantu Lesa apangene nabo icipingo bapitile mu tuyofi twabipishe fi pa mulandu wa kuti Israele na Yuda tabali na cishinka kuli wene. Nga balya abalumbulwa mwi buuku lya Amapinda, ‘balekele nshila sha kutambalala, ku kuya mu nshila sha mfifi.’ (Amapinda 2:13) Nangu ca kuti Yehova alikalifiwe ku bantu bakwe, tabalekeleshe umupwilapo. Lelo, aimishe Esaya na bakasesema bambi ku kupekanya ulubuuto lwa ku mupashi, ku ba mu luko abacili balefwaya ukubombela Yehova mu busumino. Ulubuuto lwapeelwe ukupitila muli aba bakasesema lwali ulwakatama nga nshi. Lwali lwa kupeela umweo.

Inshita ya Mfifi Lelo

8, 9. Finshi filundako ku mfifi ya mu calo pali lelo?

⁸ Ifintu mu nshiku sha kwa Esaya fyalipalene sana ne fya lelo. Mu nshiku shesu, intungulushi sha buntunse shalikaana Yehova ne Mfumu abika pa Bufumu, Yesu Kristu. (Amalumbo 2:2, 3) Bashimapepo ba mu Kristendomu balifutika umukuni wabo. Bashimapepo ba musango yu batila ni Lesa babombela, lelo icinabwingi cabo basumbula imilungu ya cino calo iya kutemwisha uluko, iya kufwaya ukukosha ifita fya nkondo, ukutemwisha icuma, na bantu balumbuka—pa mbali ya kusambilisha ififundisho fya cisenshi.

⁹ Mu ncende shalekanalekana, imipepele ya Kristendomu yaliilunda mu nkondo na mu fikansa fya bana calo umuba ukukufyo mukowa pamo ne fintu fimbi ifyabipisha. Na kabili, ukucila ukukonka imibele isuma iyaba mu Baibolo, amacalici ayengi yasuulako fye nelyo ukutungilila imibele yabipa pamo ngo bulalelale, abaume ukubembuka na baume banabo na banakashi ukubembuka na banakashi banabo. Pa mulandu wa kukana ifipimo fya mu Baibolo ifya musango yu, umukuni wa mu Kristendomu waba nga bantu kemba wa malumbo uwa kale alandilepo ati: “Tabaishiba kabili tabailuka, bendauka mu mfifi.” (Amalumbo 82:5) Cine cine, Kristendomu, nga Yuda wa pa kale, aba mu mfifi yafiita fititi.—Ukusokolola 8:12.

10. Ulubuuto lubalika shani mu mfifi lelo, kabili abafuuka banonkelemo shani?

¹⁰ Pa kati ka iyi mfifi yonse, Yehova alelenga ulubuuto lwakwe ukubalika pa mulandu wa bafuuka. Pa kucite ci, alebomfya ababomfi bakwe abasubwa aba pe sonde, “umusha wa cishinka kabili uwashilimuka,” kabili aba ‘bamoneka nge fyengelo pano nse.’ (Mateo 24:45; Abena Filipi 2:15) Lilye bumba lya musha, ilitungililwa na ba mu “mpaanga shimbi” abengi nga nshi abo babishanya nabo, babalika ngo lubuuto lwa ku mupashi ulwa mu Cebo ca kwa Lesa, Baibolo. (Yohane 10:16) Muli cino calo caba mu mfifi, ulo lubuuto lulenga abafuuka ukuba ne subilo, lulabafwa ukuba ifibusa na Lesa, kabili lubalenga ukukanawila mu fiteyo fya ku mupashi. Ulu lubuuto lwalikatama kabili lupeela umweo.

“Ndetootele Shina Lyenu”

11. Fyebo nshi Yehova apeele mu nshiku sha kwa Esaya?

¹¹ Mu nshita ya mfifi iya nshiku sha kwa Esaya na mu nshita imfifi yali no kukosa, na pa numa ya nshiku ilyo abena Babele basendele uluko lwa kwa Yehova muli bunkole, butungulushi nshi Yehova apeele? Pa numa ya kubeba imibele bali no kukonka, alondolwele libela ifyo ali no kufishapo ukufwaya kwakwe pa lwa bantu bakwe. Ku ca kumwenako, moneni ukusesema kushaiwamina ukwaba muli Esaya ifipandwa 25 ukufika ku 27. Amashiwi ya muli ifi fipandwa yalangilila ifyo Yehova abombele pa fintu lilya ne fyo abombelapo lelo.

12. Fyebo nshi ifya pa mutima Esaya alanda?

¹² Intanshi, Esaya atila: “Mwe Yehova, ni mwe Lesa wandi, ndemutonda, ndetootele shina lyenu.” We kulumbanya kwa kufuma ku mutima! Lelo cinshi calengele uyu kasesema ukupepa ili pepo? Umulandu ukalamba wasokololwa mu mashiwi yashalako aya ici cikomo, umo tubelenga ukuti: “Pantu [mwe Yehova] mwacite fipesha amano, ifya kupanda amano fya ku kale, fya cishinka cishinka.”—Esaya 25:1.

13. (a) Fyebo nshi fyalengele Esaya acilepo ukutesekesha Yehova? (b) Kuti twasambililako shani ku ca kumwenako ca kwa Esaya?

¹³ Ilyo inshiku sha kwa Esaya shalefika, ninshi Yehova alicitila abena Israele ifipesha mano ifingi, kabili ifi fyalilembelwe. Esaya afwile alishibe ifi fipesha amano ifyalembelwe. Ku ca kumwenako, alishibe ukuti Yehova afumishe abantu bakwe mu busha mu Egupti no kubapususha ku bukali bwa mulalo wa kwa Farao pali Bemba Wakashika. Alishibe ukuti Yehova atungulwile abantu bakwe mu matololo no kubengisha mu Calo Calaiwe. (Amalumbo 136:1, 10-26) Ifi fyalembwa ifyalelanda pa fyacitike ku kale fyalangilile ukuti Yehova Lesa wa cishinka kabili kuti acetekelwa. “Ifya kupanda amano” fyakwe, e kutila fyonse ifyo afwaya filacitika. Ukwishiba kwalungikwa uko Lesa apeele kwakoseshe Esaya ukutwalilila ukwendela mu lubuuto. E co, atushilile ica kupashanya cisuma. Nga ca kuti twasambilila Icebo ca kwa Lesa icalembwa no kucibomfya mu mikalile yesu, na ifwe kuti twaikalilila mu lubuuto.—Amalumbo 119:105; 2 Abena Korinti 4:6.

Umusumba Waonaulwa

14. Finshi fyasobelwa pa musumba, kabili ulya musumba ufwile wali musumba nshi?

¹⁴ Ica kumwenako ca kupanda amano kwa kwa Lesa cisangwa pali Esaya 25:2, apo tubelenga ukuti: “Mwacito musumba ukubo mwina, umusumba we linga ukube cawishiwa; no bukuule bukankaala bwa bambi bambi tauli musumba nomba, tabwakakuulwe umuyayaya.” Bushe uyu musumba, musumba nshi? Esaya afwile alesesema pali Babele. Na cine, inshita yalishile ilyo Babele ashele fye umwina.

15. ‘Musumba nshi uukalamba’ wabako ndakai, kabili finshi fili no kuucitikila?

¹⁵ Bushe uyu musumba Esaya alumbwile waba ne o wapalana na o lelo? Ee. Ibuuku lya Ukusokolola lilanda pa “musumba ukalamba uwaba no bufumu pa shamfumu sha pe sonde.” (Ukusokolola 17:18) Ulya musumba ukalamba ni “Babele mukalamba,” ubuteko bwa calo conse ubwa kupepa kwa bufi. (Ukusokolola 17:5) Ndakai, ulubali lukalamba muli Babele Mukalamba ni Kristendomu, uo bashimapepo bakwe baba e basolwesolwe mu kulwisha umulimo wa bantu ba kwa Yehova uwa kushimikila Ubufumu. (Mateo 24:14) Lelo, nga fintu cali kuli Babele wa kale, Babele Mukalamba nomba line ali no konaulwa, takabukuluke na kabili iyo.

16, 17. Abalwani ba kwa Yehova bamucindika shani mu nshita sha kale ne sha nomba?

¹⁶ Finshi fimbi Esaya asobela pa “musumba we linga”? Ilyo alelanda kuli Yehova, Esaya atila: “[Bakamucindika] abantu na bantu abakosa, umusumba wa nko isha kututumya ukaba na katiina kuli imwe.” (Esaya 25:3) Uyu musumba wa bulwani, “umusumba wa nko sha kututumya,” kuti wacindika shani Yehova? Ibukisheni icacitike ku mfumu ya Babele iyakwatishe amaka, Nebukadnesari. Pa numa ya kulangwa ukuti tayakwata maka, yasumine ukuti Yehova mukalamba kabili Wa maka yonse. (Daniele 4:34, 35) Lintu Yehova abomfya amaka yakwe, na balwani bakwe bene bapatikishiwa ukusumina imilimo yakwe iya maka nangu ca kuti bacite fyo mu kushimunuka.

¹⁷ Bushe Babele Mukalamba alilengelwe ukwishiba imilimo ya kwa Yehova iya maka? Ee. Ilyo kwali inkondo ya calo iya kubalilapo, ababomfi basubwa aba kwa Yehova baliculile pa kushimikila. Mu 1918 baiketwe bunkole lwa ku mupashi ilyo intungulushi sha Watch Tower Society shakakilwe. Umulimo wateyanishiwe uwa kushimikila wapene upwe. Lyene, mu 1919, Yehova abweseshe ababomfi bakwe no kubakosha cipya cipya ku mupashi wakwe, kabili ilyo line batendeke ukubomba umulimo wa kushimikila imbila nsuma mwi sonde lyonse. (Marko 13:10) Fyonse fi fyalisobelwe mwi buuku lya Ukusokolola, pamo ne fyacitikile abalebakaanya. Aba “balikankamene, [kabili] bapeele umucinshi kuli Lesa wa mu muulu.” (Ukusokolola 11:3, 7, 11-13) Tatuletila bonse baishileba abantu ba kwa Lesa, lelo balengelwe ukumona umulimo wa maka uwa kwa Yehova pali ilya nshita, nga fintu fye Esaya asobele.

‘Ukwa Kushina Umulanda’

18, 19. (a) Mulandu nshi abakaanya bafililwe ukulenga abantu ba kwa Yehova ukuleka ukuba abampomfu? (b) ‘Ulwimbo lwa kuilumba ulwa ba kututumya lukatalalikwa’ shani?

¹⁸ Ilyo atendeke ukulanda pa busuma Yehova acitila abenda mu lubuuto, Esaya asosa kuli Yehova ukuti: “Mwabelo mulanda ukwa kushina, mwabelo mubusu ukwa kushina mu kumanama kwakwe, mwabe cubo kuli mukukulule, icintelelwe ku cikabilila, ilyo umwela wa ba kututumya waba nga mukukulule pa cibumba, nge cikabilila apaumisha. Mulengo kupokota kwa bambi bambi ukunakilila; nge cikabilila mu cintelelwe ce kumbi ilyafitwisha, e fyo mulengo lwimbo lwa kuilumba lwa ba kututumya ukutalalikwa.”—Esaya 25:4, 5.

¹⁹ Ukutula 1919, aba kututumya balyesha na maka yonse ukulenga bakapepa ba cine ukuleka bumpomfu bwabo, lelo balifilwa. Mulandu nshi? Pantu Yehova e mwa kushina abantu bakwe kabili e cubo cabo. Alelululako ababomfi bakwe ilyo balepakaswa ukupakaswa kwatapata, kabili aba nge cibumba cakosa ku kucingilila mukukulule wa kubalwisha. Ifwe fwe benda mu lubuuto lwa kwa Lesa no kucetekela tupembelela inshita ilyo ‘ulwimbo lwa kuilumba ulwa ba kututumya lukatalalikwa.’ Cine cine, tulepembelela no kufulukisha ubushiku ilyo abalwani ba kwa Yehova bakafumishiwapo.

20, 21. Mutebeto nshi Yehova apekanya, kabili mu calo cipya ulya mutebeto ukasanshamo finshi?

²⁰ Yehova tacingilila fye ababomfi bakwe, lelo alabapa ne fyo balekabila apo ni Shibo wa kutemwa. Pa numa ya kulubula abantu bakwe ukufuma muli Babele Mukalamba mu 1919, abapekanishishe umutebeto wa kucimfya, abapeele ifya kulya fya ku mupashi ifingi. Ici casobelwe pali Esaya 25:6 apo tubelenga atuti: “Mu lupili ulo lwa Sione, Yehova wa milalo akacitile nko shonse umutebeto wa fya mafuta, umutebeto wa myangashi ya pa fisekwa, ifya mafuta ifyaisulamo ubufyompo, imyangashi ya pa fisekwa iyalengululwa.” Fintu twaba abapaalwa ukulalyako ifilyo fya uyo mutebeto! (Mateo 4:4) “Itebulo lya kwa Shikulu” cine cine liswilepo ifya kulya fisuma. (1 Abena Korinti 10:21) Ukupitila mu “musha wa cishinka kabili uwashilimuka,” tulapeelwa fyonse ifyo tukabila lwa ku mupashi.

²¹ Kabili fingi fyaba muli uyu mutebeto wapekanishiwa na Lesa. Umutebeto wa ku mupashi untu tuipakisha nomba utucinkulako ulwa kupaka kwa filyo fya ku mubili fikaba mu calo cipya icalaiwa na Lesa. Iyo nshita, “umutebeto wa fya mafuta” ukasanshamo ifilyo fya ku mubili ifyapaka. Takuli uukaba ne nsala ya ku mubili nelyo iya ku mupashi. Mwandi kukaba kwilulukwa ku basumina banensu abatemwikwa abacululuka nomba ku “fipowe” fyasobelwe ifya mu “ciishibilo” ca kubapo kwa kwa Yesu! (Mateo 24:3, 7) Kuli abo, amashiwi ya kwa kemba wa malumbo yalabasansamusha icine cine. Atile: “Mube ukupaka kwa ngano mu calo, na pa muulu wa mpili, fifukile.”—Amalumbo 72:16.

22, 23. (a) “Cifimbo” nshi nelyo “icikupa” cikafumishiwapo, kabili cikafumishiwapo shani? (b) ‘Ukuseebana kwa bantu ba kwa Yehova’ kukafumishiwapo shani?

²² Nomba, kutikeni ku bulayo bwacilapo ukuwama. Ilyo alelinganya ulubembu ne mfwa ku “cifimbo,” nelyo “icikupa,” Esaya atile: “Mu lupili ulu [Yehova] akafuule ca kukupana icikupa pa bantu na bantu bonse, ne cifimbo icafimba pa nko shonse.” (Esaya 25:7) Taleni tontonkanyeni! Ulubembu ne mfwa, ifyakupa abantunse nge ca kukupana cingabalenga ukupupiila, tafyakabeko kabili iyo. Fintu tufwaisha ubo bushiku ilyo ilambo lya cilubula ilya kwa Yesu likabomfiwa ukufikapo ku kunonsha abantunse ba cumfwila kabili aba busumino!—Ukusokolola 21:3, 4.

²³ Pa kulanda pali iyo nshita yawamisha, kasesema wapuutilwemo atulaya ukuti: “[Lesa] akamine mfwa ukumina kwa pe. Shikulu Yehova akafuuta ne filamba pa finso fyonse, no kuseebana kwa bantu bakwe akafumyapo pano isonde ponse; pantu Yehova asosa.” (Esaya 25:8) Tapali nangu umo uukafwa imfwa ya cifyalilwa nelyo ukuloosha pa mulandu wa kufwilwa umutemwikwa. We kwaluka ulawama! Ukulunda pali fyo, takwakabe nangu kumo pe sonde ukukomfwika umuseebanya nelyo ukukubanya kwa bufi uko babepesha Lesa na babomfi bakwe pa myaka iingi. Mulandu nshi? Pantu Yehova akafumyapo intulo ya kuko—wishi wa bufi, Satana Kaseebanya, pamo no bufyashi bwa kwa Satana.—Yohane 8:44.

24. Abenda mu lubuuto bankula shani ku milimo ya maka iyo Yehova abacitila?

²⁴ Pa numa ya kwetetula pa fyo Yehova alanga amaka yakwe, abenda mu lubuuto balengwa ukusosa ati: “Moneni, Lesa wesu uyu, uo twalelolela ukuti aletupususha. Uyu ni Yehova, uo twalelolela. Tuleanga no kusamwa mu kupususha kwakwe.” (Esaya 25:9) Nomba line, abantunse abalungami bakaanga. Imfifi ikafumishiwapo umupwilapo, kabili aba busumino bakaba mu lubuuto lwa kwa Yehova ku ciyayaya. Bushe kuti kwaba isubilo lingawama ukucila pa? NakaIya!

Ipusukilo ku Basala Ulubuuto

“Yehova lubuuto lwandi kabili lipusukilo lyandi; nani uo ningatiina?”—AMALUMBO 27:1.

1. Finshi Yehova ateyanya ifipeela ubumi?

YEHOVA e Ntulo ya lubuuto lwa kasuba ululenga ukuti pe sonde pabe ubumi. (Ukutendeka 1:2, 14) Na kabili e Kalenga wa lubuuto lwa ku mupashi, ulufumyapo imfifi ileta imfwa iya calo ca kwa Satana. (Esaya 60:2; 2 Abena Korinti 4:6; Abena Efese 5:8-11; 6:12) Abasala ulubuuto kuti basosa ifyo kemba wa malumbo asosele ukuti: “Yehova lubuuto lwandi kabili lipusukilo lyandi; nani uo ningatiina?” (Amalumbo 27:1a) Lelo, nga fintu cali mu nshita ya kwa Yesu, abasalapo imfifi bafwile ukwenekela ukukandwa.—Yohane 1:9-11; 3:19-21, 36.

2. Mu nshita sha kale, cinshi cacitike ku bakeene ulubuuto lwa kwa Yehova na ku bakutike ku cebo cakwe?

² Mu nshiku sha kwa Esaya, icinabwingi ca bantu ba kwa Yehova abali mu cipingo bakeene ulubuuto. E co, Esaya alimwene uko ubufumu bwa ku kupinda ka ku kuso ubwa luko lwa Israele bwaleonaulwa. Kabili mu 607 B.C.E., Yerusalemu ne tempele lya uko fyalyonawilwe kabili abaleikala mu Yuda basendelwe bankole. Lelo, abaleumfwila icebo ca kwa Yehova balikoshiwe ukukaana ubusangu bwa muli shilya nshiku. Ulwa mwaka wa 607 B.C.E., Yehova alaile ukuti abalemumfwila bali no kupusuka. (Yeremia 21:8, 9) Pali lelo, fwe batemwa ulubuuto kuti twasambilila ifingi ku fyacitike lilya.—Abena Efese 5:5.

Insansa sha Baba mu Lubuuto

3. Cinshi twingacetekela pali lelo, ‘luko nshi ulwa bulungami’ twatemwa, kabili ‘musumba nshi uwakosa’ lulya “luko” lwakwata?

³ “Tuli no musumba uwakosa, [Lesa] aimike pusukilo e linga kabili umuncingi; isuleniko ku mpongolo no kuleka lwingile uluko lwa bulungami ululinde cishinka.” (Esaya 26:1, 2) Aya e mashiwi ya kwanga aya bantu abacetekele muli Yehova. AbaYuda ba busumino mu nshiku sha kwa Esaya bacetekele Yehova ukuti e Ntulo fye yeka iya cine cine iya mutelelwe, te milungu ya bufi iya bantu banabo. E fyo ne fwe twacetekela pali ndakai. Kabili, twalitemwa “uluko lwa bulungami” ulwa kwa Yehova e kuti “Israele wa kwa Lesa.” (Abena Galatia 6:16; Mateo 21:43) Yehova na o alitemwa ulu luko pa mulandu wa kuti lwaba ulwa busumino. Pa kuba ne paalo lyakwe, Israele wa kwa Lesa akwata “umusumba uwakosa,” ukuteyanya kwapala umusumba ukumutungilila no kumucingilila.

4. Mutima wa musango nshi tufwile ukukwata?

⁴ Aba muli uyu “musumba” balishiba ukuti ‘abo imitima yabo yashintilila kuli [Yehova] abalinda mutende mutende, pantu bamutetekela.’ Yehova atungilila abamutetekela no kukonka ifishinte fya mafunde yakwe ayalungama. E ico, aba busumino mu Yuda baumfwilile ukukonkomesha kwa kwa Esaya ukwa kuti: “Tetekeleni Yehova pe pe, pantu muli Shikulu Yehova ni mu cilibwe ca muyayaya.” (Esaya 26:3, 4; Amalumbo 9:10; 37:3; Amapinda 3:5) Abakwata umutima wa musango yu bashintilila pali “Shikulu Yehova” ukuti e Cilibwe fye ceka uwingashintililwapo. Baipakisha “umutende” na wene.—Abena Filipi 1:2; 4:6, 7.

Ukuseebana kwa Balwani ba kwa Lesa

5, 6. (a) Babele wa pa kale aseebanishiwe shani? (b) Ni mu nshila nshi “Babele mukalamba” aseebanishiwe?

⁵ Ni shani nga ca kuti abacetekela Yehova baba mu macushi? Tabalingile ukutiina. Yehova alasuminisha ifya musango yu pa kashita, lelo kuli pele pele alabalubula, kabili ababacusha balapingulwa. (2 Abena Tesalonika 1:4-7; 2 Timote 1:8-10) Moneni icacitike ku “musumba uwasansuka” umo. Esaya atile: “[Yehova] aisha abekashi ba pa muulu, umusumba uwasansuka, auwisha, auwisha pa nshi, auwisha mu lukungu, aleka unyantaulwe ku makasa, amakasa ya bapina, inyatilo sha balanda.” (Esaya 26:5, 6) Umusumba wasansuka uwalumbulwa pano kuti waba ni Babele. Cine cine ulya musumba wacushishe abantu ba kwa Lesa. Lelo cinshi cacitike kuli Babele? Mu 539 B.C.E., alicimfiwe ku bena Madai na bena Persia. Mwandi kwali kuwa!

⁶ Mu nshiku shesu ukusesema kwa kwa Esaya kulondolola bwino icacitika kuli “Babele mukalamba” ukutula mu 1919. Ulya musumba wasansuka waliseebene ilyo wawile muli ulya mwaka lintu walengelwe ukukakula abantu ba kwa Yehova muli bunkole bwa ku mupashi. (Ukusokolola 14:8) Icakonkelepo calicililenapo ukuba ica museebanya. Lilye bumba linono ilya Bena Kristu lyatendeke ‘ukunyanta’ uwabekete bunkole. Mu 1922 batendeke ukubilisha ukwisa kwa mpela ya kwa Kristendomu, ukubilisha ulwa kulila kwa ntandala ya bamalaika bane ukwa mu Ukusokolola 8:7-12 na malanda yatatu ayasobelwa pa Ukusokolola 9:1–11:15.

“Inshila ya Walungama Yalitambalala”

7. Butungulushi nshi abakonka ulubuuto lwa kwa Yehova bapokelela, ni muli ani balolela, kabili cinshi bakatamika?

⁷ Yehova apususha abakonka ulubuuto lwakwe, kabili atungulula inshila yabo, nga fintu Esaya alangilila nomba: “Inshila ya walungama yalitambalala, lyalitambalale kuba lya walungama, mulalibatamika. Umwalole fya bupingushi fyenu, e mo tumulolelela, mwe Yehova, kwi shina lyenu na ku ciibukisho cenu e kwalolo kufwaya kwa myeo yesu.” (Esaya 26:7, 8) Yehova ni Lesa walungama, kabili abamupepa bafwile ukukonka ifipimo fyakwe ifyalungama. Nga bacite co Yehova alabatungulula, e lyo no kubatamike nshila yabo. Ukupitila mu kukonka ubutungulushi bwakwe, aba abafuuka balanga ukuti balolela pali Yehova kabili no mutima onse bakatamika ishina lyakwe—“iciibukisho” cakwe.—Ukufuma 3:15.

8. Ca kumwenako nshi icisuma ico Esaya alangile?

⁸ Esaya acindamike ishina lya kwa Yehova. Ico cimoneka mu mashiwi yakwe ayakonkapo aya kuti: “Umweo wandi wamufuluko bushiku, umutima wandi mu nda wamufwaisha. Pantu ilyo ifya bupingushi fyenu fyaba pano isonde, e lyo abekashi ba pano nse basambililo bulungami.” (Esaya 26:9) Esaya alefwaya Yehova ‘no mweo wakwe’ onse. Elenganyeni kasesema alebomfya inshita ya bushiku iya mutalalila ukupepa kuli Yehova, ukulanda ifili ku mutima wakwe no kulomba ubutungulushi bwa kwa Yehova. We ca kumwenako ulawama! Na kabili, Esaya asambilile ubulungami ku fya bupingushi fya kwa Yehova. Muli ci, atucinkulako ulwa bucindami bwa kuba abalola lyonse, ukuba abaibukila ku kwiluka ukufwaya kwa kwa Yehova.

Bamo Basala Imfifi

9, 10. Milimo nshi iya luse iyo Yehova acitiile uluko lwakwe ulushali no busumino, lelo lwayankwileko shani?

⁹ Yehova alangile uluse lukalamba kuli Yuda, lelo ku ca bulanda te bonse bayankwileko. Libili libili, icinabwingi balesalapo ukupondoka no kusanguka ukucila ukusala ulubuuto lwa cine ca kwa Yehova. Esaya atile: “Umubifi nelyo abishiwa tasambilila bulungami; na mu calo umwabe fya kushikimika alacito bupondamishi, no kubulo kumono kupulama kwa kwa Yehova.”—Esaya 26:10.

¹⁰ Mu nshiku sha kwa Esaya lintu Yehova alecingilila Yuda ku balwani bakwe, icinabwingi balekaana ukuti te walebacingilila. Ilyo abapeela umutende, lulya luko talwaletasha. E co, Yehova abalekele babombela “bashikulu bambi,” kuli pele pele abaYuda basendelwe bankole ku Babele mu 607 B.C.E. (Esaya 26:11-13) Nalyo line, ku ntanshi abasheleko muli lulya luko babwelele ku calo cabo ninshi nabasangululwa.

11, 12. (a) Cali no kuba shani ku ntanshi ku baikete Yuda? (b) Mu 1919 cinshi cali no kucitikila abaikete ababomfi basubwa aba kwa Yehova?

¹¹ Ni shani pa lwa baikete Yuda? Mu kusesema Esaya asuka ukuti: “Aba balifwa, tabakabe na mweo, [tababa na maka, balifwa, tabakabuuke, NW]; e ico mwabakanda no kubafita, mwalofyo kubebukisha konse.” (Esaya 26:14) Ilyo awile mu 539 B.C.E., Babele taali na kubukululwa. Mu kuya kwa nshita, ulya musumba wali no kuloba. Ali no kuba ‘uushaba na maka, ali no kufwa,’ kabili ubuteko bwakwe ubukalamba bwali no kuloba. Mwandi kusoka ku basubila mu ba maka aba cino calo!

¹² Imbali sha uku kusesema shafishiwepo lintu Lesa alekele ababomfi bakwe abasubwa ukuba bankole lwa ku mupashi mu 1918 kabili lyene ukubalubula mu 1919. Ukutula lilya, ifintu tafyali na kuwamina ababekete, maka maka Kristendomu. Lelo amapaalo abantu ba kwa Yehova bali no kukwata yali ayasuma icine cine.

“Mwakusho Luko”

13, 14. Mapaalo nshi ayashaiwamina ayo ababomfi basubwa aba kwa Yehova baipakisha ukutula 1919?

¹³ Mu 1919 Yehova apaalile ababomfi bakwe abasubwa abalapiile no kulenga balelunduluka. Intanshi, kwali umulimo wa kulonganya aba kulekelesha aba kwa Israele wa kwa Lesa, kabili lyene “ibumba likalamba” ilya “mpaanga shimbi” lyatendeke ukulonganikwa. (Ukusokolola 7:9; Yohane 10:16) Aya mapaalo yasobelwe mu kusesema kwa kwa Esaya ukuti: “Mwakusho luko lwesu, mwe Yehova, mwakusho luko lwesu, mwacindikwa; mwatalukanye mipaka yonse ya calo ca luko. Mwe Yehova, mu kumanama e mo bamufwaile, baitulwile ipepo lya kantepentepe kuli imwe, ilyo ukulimuna kwenu kwali pali bene.”—Esaya 26:15, 16.

¹⁴ Pali lelo, imipaka ya kwa Israele wa kwa Lesa yasalangana mwi sonde lyonse, kabili ibumba likalamba ilyalundwako nomba bafika kuli bakabomba bacincimuka amamilioni 6 aba mulimo wa kushimikila imbila nsuma. (Mateo 24:14) We paalo lya kwa Yehova! Kabili we bukata ici cileta kwi shina lyakwe! Pali lelo ilyo ishina lilomfwika mu fyalo 235—ukufishiwapo kushaiwamina ukwa bulayo bwakwe.

15. Kubuuka nshi ukwa cimpashanya kwacitike mu 1919?

¹⁵ Yuda alekabila ubwafwilisho bwa kwa Yehova pa kufuma muli bunkole mu Babele. Ukwabula ubwafwilisho bwakwe nga tabafuminemo. (Esaya 26:17, 18) Mu nshila imo ine, ukulubulwa kwa kwa Israele wa kwa Lesa mu 1919 kwali bushininkisho bwa bwafwilisho bwa kwa Lesa. Nga tacacitike akubula wene. Kabili ukwaluka mu mibele balimo kwali ukwa kupapusha nga nshi ica kuti Esaya akulinganya ku kubuuka: “Bakaba no mweo abafwa benu; ifitumbi fyandi fikema. Shibukeni no kwaulo tupundu, mwe baikala mu lukungu! Pantu umume wenu mume wa lubuuto, [ne sonde line likaleka abashaba na maka, abafwa ukubuuka, NW].” (Esaya 26:19; Ukusokolola 11:7-11) Cine cine, abashaba na maka, abafwa bali no kubukululwa ku kutendeka umulimo cipya cipya!

Ubucingo mu Nshita Shabipa

16, 17. (a) Mu 539 B.C.E., cinshi abaYuda balekabila ukucita pa kuti bapusuke ukuwa kwa Babele? (b) “Imiputule” ya lelo ifwile yaba cinshi, kabili itunonsha shani?

¹⁶ Ababomfi ba kwa Yehova lyonse bakabila ukuti alebacingilila. Lelo, nomba line, ali no konaula umuku wa kulekelesha icalo ca kwa Satana, kabili ababomfi bakwe e lyo bakakabila sana ubwafwilisho bwakwe. (1 Yohane 5:19) Ulwa iyo nshita yabipa, Yehova asoka ukuti: “Kabiyeni, mwe bantu bandi, ingileni mu miputule yenu, no kwisalako ifiibi fyenu; fisamenimo inshita inono iyacepesha, cisuke cipite icipyu cakwe; pantu, moneni, Yehova alefuma umo aikala ku kukanda abekashi ba pano isonde pa mampuulu yabo. Icalo cikasokolole milopa iyasumiwe pali cene, tacakashiike kabili pa baipayaulwa ba ciko.” (Esaya 26:20, 21; Sefania 1:14) Uku kusoka kwalangile abaYuda ifya kupusuka ilyo Babele awile mu 539 B.C.E. Abaumfwilile uku kusoka baikele mu mayanda yabo, ukucingililwa ku bashilika balecimfya abali mu misebo.

¹⁷ Ndakai, “imiputule” ya uku kusesema ifwile ukuba minshipendwa ya filonganino fya bantu ba kwa Yehova mwi sonde lyonse. Ifilonganino fya musango yo fyaba bucingo nangu ni nomba, icifulo uko Abena Kristu baba abacingililwa pali bamunyina, uko basakamanwa na baeluda babatemwa. (Esaya 32:1, 2; AbaHebere 10:24, 25) Cili fyo maka maka apo impela ya buno bwikashi ili mupepi lintu ipusukilo likashintilila pa cumfwila.—Sefania 2:3.

18. Nomba line Yehova ali no ‘kwipaya shani icisoka ca muli bemba’?

¹⁸ Ulwa ilya nshita, Esaya asesema ukuti: “Muli ubo bushiku Yehova akakanda ku lupanga lwakwe ulwayafya, ulukalamba, ulwakosa, icishukushuku, icisoka icibutukisha, ne cishukushuku icisoka ica nyongana, [ne cisoka ca muli bemba akacipaya, NW].” (Esaya 27:1) “Icishukushuku” ca mu nshiku shesu cinshi? Cimoneka ukuti “cisoka cikote,” Satana wine, pamo no bwikashi bwakwe ubwabipa, ubo abomfya ukulwisha Israele wa kwa Lesa. (Ukusokolola 12:9, 10, 17; 13:14, 16, 17) Mu 1919, icishukushuku cafililwe ukutwalilila ukwikata abantu ba kwa Lesa. Mu kuya kwa nshita, cili no kuloba. (Ukusokolola 19:19-21; 20:1-3, 10) E co, Yehova ‘akepaya icisoka ca muli bemba.’ Pali nomba, tapali ico icishukushuku cikesha ukucita pa bantu ba kwa Lesa icikatunguluka umuyayaya. (Esaya 54:17) Fintu caba ica kusansamusha ukuba ne co cilayo!

“Ibala lya Myangashi IIyawama”

19. Caba shani ku bashalapo lelo?

¹⁹ Apo twalikwata ulu lubuuto ukufuma kuli Yehova, bushe tatusekelela? Cine cine tulasekelela! Esaya alondolwele bwino ukusekelela kwa bantu ba kwa Yehova ilyo alembele ukuti: “Muli ubo bushiku sashikeni ulwe bala lya myangashi ilyawama. Ine Yehova ndelilinda, ku kashita na kashita ndelitapilila; ndelilinda ubushiku na kasuba, epali icabipa cingalipempula.” (Esaya 27:2, 3) Yehova alisakamana ‘ibala lyakwe ilya myangashi,’ abashalapo ba kwa Israele wa kwa Lesa, pamo na bo babishanya nabo ababombesha. (Yohane 15:1-8) Ifyafumamo fisabo fileta ubukata kwi shina lyakwe ne fileta ukusekelela kukalamba pa babomfi bakwe pe sonde.

20. Yehova acingilila shani icilonganino ca Bwina Kristu?

²⁰ Kuti twasansamuka ukuti ubukali Yehova akwete pa kubala ku babomfi bakwe abasubwa—icalengele ukuti abaleke basendwe bankole lwa ku mupashi mu 1918—bwalipwa. Yehova umwine atila: “Nshaba na cipyu. Iye, impeelwa ku kulwa ne myunga ne fimfungwa! Kuti natampula naya muli fyene, kuti nafyocela pamo. Napamo leka bekate mu bukose bwandi, no kucito mutende kuli ine; cene, leka bacite umutende kuli ine!” (Esaya 27:4, 5) Ku kushininkisha ukuti imiti yakwe iya myangashi yatwalilila ukuleta ‘umwangashi wawama,’ Yehova ashonaula no kufumyapo ukusonga kwaba nga mankumba ukwingayonaula. E ico, mwileka umuntu onaule umutende wa cilonganino ca Bwina Kristu! Lekeni bonse ‘bekate ku bukose bwa kwa Yehova,’ ukufwaya ukuti abasenamine no kubacingilila. Mu kucite co, tuba no mutende na Lesa—icintu icacindama sana ica kuti Esaya acilumbula imiku ibili.—Amalumbo 85:1, 2, 8; Abena Roma 5:1.

21. Ni mu nshila nshi umo impanga yaisulamo “ifisabo”?

²¹ Ukulanda pa lwa mapaalo kwatwalilila: “Mu nshita ishikesa Yakobo akatwale mishila pa nshi, Israele akabalula no kutute luba, bakesushapo pano nse ifisabo.” (Esaya 27:6) Ici cikomo catendeke ukufishiwapo ukutula 1919, ukupeela ubushinino bushaiwamina ubwa maka ya kwa Yehova. Abena Kristu basubwa baisushe sonde ne “fisabo,” e kuti ifya kulya fya ku mupashi ifya mulyo. Mu calo caba ne mibele yabipa, bakonka ifipimo fya kwa Lesa ifyapulamo no kusekelela. Kabili Yehova atwalilila ukubalenga ukulunduluka. E co, iminshipendwa ya bo babishanya na bo, aba mpaanga shimbi, ‘balebombela Lesa akasuba no bushiku.’ (Ukusokolola 7:15) Shi twilufya ishuko likalamba ilya kulyako “ifisabo” no kupeelako bambi!

22. Mapaalo nshi abapokelela ulubuuto bakwata?

²² Muli ino nshita yayafya, ilyo imfifi yakupa isonde ne mfifi ikalamba ukukupa inko, bushe tatutasha ukuti Yehova alenga ulubuuto lwa ku mupashi ukubalika pa bantu bakwe? (Esaya 60:2; Abena Roma 2:19; 13:12) Kuli bonse ababupokelela, ulu lubuuto lubalenga ukuba no mutende wa muntontonkanya no kwanga nomba e lyo no mweo wa muyayaya ku ntanshi. E mulandu wine, kanshi, ifwe fwe batemwa ulubuuto tulumbanishisha Yehova no kusosa ifyasosele kemba wa malumbo ukuti: “Yehova e kwa kushino mweo wandi; nani ningakwatilako umwenso? Lolela Yehova: kosa, no kuleko mutima obe utalile; kabili, lolela Yehova.”—Amalumbo 27:1b, 14.