Ilyo Abana Tabalelelwe Bwino

Icitabo ca “The Hurried Child” cisosa ukuti: “Umwana onse alikwata insambu ya kulelwa bwino.”

MUFWILE mulesumina ukuti abana bonse bafwile ukuipakisha ubwaice bwabo. Lelo, ca bulanda ukuti bakalume abengi na bakashana, tabalelwa bwino. Taleni tontonkanyeni pa minshipendwa ya bana ababulwa isubilo lintu basangwa mu nkondo. Tontonkanyeni na pa bana abacula ku busha nelyo ukucushiwa kuli fimbi.

Kuli fwe bengi, tatwingelenganya bwino bwino ifyo umwana ayumfwa ilyo atendeka ukwikala mu misebo pa mulandu wa kuti alayumfwa uwacingililwa mu misebo ukucila pa ng’anda. Pa nshita lintu balekabila ukutemwa no bucingo, abana ba musango yu basambilila ukuicingilila ku filwani fingabasansa. Ilingi, inshita shesu ishayafya shilenga abana ukukanalelwa bwino.

“Kuti Natemwa Ukubwelela ku Bwaice”

Carmen, uuli ne myaka 22 aliculile ku bwaice.a Wene na nkashi yakwe batendeke ukwikala mu musebo pa mulandu wa kubacusha kuli bashibo na pa mulandu wa kuti banyinabo balibalekeleshe. Te mulandu no busanso bwa kwikala muli uyu musango, aba bakashana babili basengawike ifiteyo fimo umuwila abaice abengi abafyuka pa ng’anda.

Na lyo line, Carmen alabipilwa pa mulandu wa kuti tabamusungile bwino ilyo ali umwaice, pantu tebukisha no kuti alecita filya abaice bonse bafwile ukucita. Ailishanya ukuti: “Nangu nali umwaice natendeke ukukwata amafya ya bakalamba. Nomba nalyupwa kabili nalikwata umwana, lelo ndakumbwa ukucita ifyo utukashana tucita, pamo ngo kwangasha ifilubi. Ndafwaya abafyashi ukuntemwa no kulankumbatila. Kuti natemwa ukubwelela ku bwaice.”

Kwaliba abana abengi abacula nga fintu Carmen na nkashi yakwe baculile. Bekala mu misebo, na muli fyo tabakula ifyo abana bafwile ukukula. Abengi batendeka bumpulamafunde pa kuti bakwate umwa kuliila. Amalyashi ne fipendo filanga ukuti abana baletendeka bumpulamafunde ku bwaice sana. Icilelenga ubu bwafya ukukulilako ca kuti: Abakashana abengi bakwata abana ninshi bacili mu myaka ya bupungwe—ninshi na bo bacili abana.

Ubwafya bwa mu Bwikashi Ubushimoneka

Te ca kupapa ukuti abana abengi batendeka ukusungwa ku bantu bambi. Ilyashi lyali mu nyunshipepala ya Weekend Australian lyatile: “Ubwafya mu balembesha ukusunga abana nabusokelela. Abana abengi abafuma ku mayanda uko bashalesungwa bwino ku bafyashi balilekeleshiwa ku balembesha ukubasunga.” Iyi nyunshipepala yasosele no kuti: “Abana bamo abo batwala ku balembesha ukubasunga balekala imyeshi iingi, nangu imyaka, ukwabula abalashi bapeelwa umulimo wa kubalolekeshapo ukubatandalila, kabili bambi babakuusha fye inshita yonse, tabasanga ulupwa lwingabasunga inshita iitali.”

Ilyashi limo lyalandile pa mukashana wa myaka 13 uwaikele mu mayanda 97 mu myaka itatu—bamo abalelembesha ukumusunga balemusunga fye ubushiku bumo. Nomba e bukisha ifyo aleyumfwa uwalekeleshiwa kabili uushacingililwa. Abana abengi abasungwa ku bantu bambi nga wene, tabalelwa ifyo abaice bonse bafwile ukulelwa.

E co te ca kupapa ukuti, incenshi lelo shilanda pa lwa bwafya bulekulilako ubwa kukanalela bwino abana. Nga ca kuti muli bafyashi, kuti mwatontonkanya pali ifi fyebo fya bulanda no kuimona abashuka ukuteyanishisha abana benu ing’anda ne fikabilwa mu bumi. Lelo kuli ubwafya na bumbi. Muli cino calo te lyonse kuba ukukanalela bwino abana. Inshita shimo kwaba no kulenga abana ukulacita ifintu nga bakalamba. Mu nshila nshi, kabili finshi fifuma mu kucite fi?

[Futunoti]

Ilyo Abafyashi Balenga Abana Ukulacita Ifintu nga Bakalamba

UMUULU ninshi naubundumana, injini wa ndeke inono atotoma ne ndeke yatendeka ukubutuka yasuka yapupuka ukufuma pa cibansa. Ababomfi ba ku mulabasa e po baali, kabili e lyashi pa milabasa, kwali ukukopa ifikope, na babomfi ba ku mulabasa baleipusha ifipusho ifisuma no kulanda amashiwi ya kutasha. Nani aba bonse bakunganine? Tabaishile ku kumona kensha wa ndeke uwali mu ndeke nelyo umwaume umbi uwali mu ndeke, lelo baishile ku kumona umwana mwanakashi wa uyu wine mwaume wali mu ndeke. Uyu mwana ali fye ne myaka cinelubali (7).

Uyu mwana mwanakashi e wali no kwensha indeke. Ico alefwaya, kuba uwa ntanshi ukwensha indeke pa bana abanono no kufika bwangu umo bali no kupita. Aba ku mulabasa balelolela apo ndeke yali no kubalila ukwiminina. E ico te mulandu ne fyo kwabundumene, aba batatu baingile mu ndeke, kabili uyu mwana mwanakashi abikile ikushoni pa cipuna pa kutila alemona apo bekataula pa kwensha indeke kabili afwele ku makasa ifya kumwafwa ukunyanta bwangu pa fya kunyatilako pa kwensha indeke.

Ubu bulendo tabwafikile na pa tali. Ilyo bali mu muulu, awe kwaisa ne cimwela ica kuti ndeke yaya fye iciyeyeye, yayapona no kwipaya bonse batatu abalimo. Bashumfwa fye ili lyashi, aba ku mulabasa e kubilishe iyi mbila ya bulanda pe punda lya mbila ya malumbo. Bamo bamo pa babomfi ba ku mulabasa baleti nalimo aba ku mulabasa na bo kuti bapeelwako mulandu pali ubu busanso. Abantu abengi batendeke ukulandapo ukuti takuli umwana uufwile ukwensha indeke. Mu United States, amafunde yalipangilwe ukulesha umwana ukwensha indeke. Lelo ilyo ili lyashi lye tensha calo lyalekomailwapo no kumona ifyo ubu bwafya bwingapwa, kwali amafya yambi ayakalamba.

Bulya busanso bwalengele abantu bamo ukutontonkanyapo sana pali iyi micitile ya muno nshiku. Ndakai abana balelengwa ukulacita imilimo ya bakalamba. Ca cine ukuti, te lyonse ilyo ifitumbukamo fimonekesha nelyo ukuba ifya busanso. Lelo kuti fyabipisha no kukanalabwa. Natumone inshila shimo umo abana bengalengwa ukulacita ifya bukalamba.

Ukusambilishiwa Bwangu

Abafyashi baishibikwa ukuti balafwaisha ukumona abana babo batunguluka. Lelo ilyo uku kufwaisha kwayaluka isakamika, abafyashi kuti batwika abana babo icisendo, ukubalenga ukucita ifyo bashifwile ukulacita pa mushinku uunono. Ici ilingi citendeka fye bwino. Ku ca kumwenako, nomba cileya cileseeka abafyashi ukulembesha abana babo mu milimo imbi ishili ya mu nshita ye sukulu, pamo nga mangalo, ukusambilila inyimbo nelyo ukucinda na imbipo. Ilingi, balabafwaila no wa kubafunda.

Ca cine ukuti caliba fye bwino ukukoselesha umwana ukucita ifintu alamukamo nelyo ukumukoselesha ukucita ifyo atemwa. Lelo bushe kuti kwaba ukucila mu cipimo pa kucite ci? Ee kuti kwaba pantu abana bamo bamoneka ukuba na masakamika ayengi nga bakalamba. Magazini wa Time atile: “Kale, abana abaleipakisha ubwaice bwabo nomba balesakamikwa pa masomo; abana abafwile ukulaenda nga baice, ukulapontauka pa mulandu na maka ya bwaice nomba benda no bufwayo bwa kupwishishapo cimo kwati lushimu ku buluba.”

Abafyashi bamo basubila ukuti abana babo kuti batendeka ifyangalo fya kutukusha umubili, ukwimba inyimbo, nelyo ukulayangala ifisela. Ilyo abana babo bashilafyalwa, abafyashi balebalembesha mu manasari, ukusubila ukuti ici cikabafwa ukutunguluka. Kabili, banyina bamo balalembesha abana babo abacili mwi fumo mu mayuniversiti ayasambilisha inyimbo ku tunya utushilafyalwa. Ubufwayo bwa kuti bongobongo wa bana uulelunduluka alebomba bwino.

Mu fyalo fimo abana babapimina ku kubelenga na ku kwishiba ukusanga insamushi ilyo bashilakumanya ne myaka mutanda (6). Ifi fyalenga bamo ukusakamana ukuti abana baleonaulwa mu nkuntu. Ku ca kumwenako, ciba shani ku mwana nga apona ku nasari? David Elkind, uwalembele icitabo ca The Hurried Child, atile isukulu libika bwangu abana mu mabumba ukulingana na mano yabo. Elkind atila ico bacitile fi kufwaya fye ukubomba bwino ukucila ukwangwa ku misambilishishe yafikapo iya bana.

Bushe kwaliba ififuma mu kulenga abana ukulacita ifintu nga bakalamba? Elkind alibipilwa pa fyo abantu bapokelela imfundo ya kulenga abana ukulacita ifintu nga bakalamba. Atila: “Ici cilanga umusango abantu bakwete uwa kumona ukuti caliba fye bwino ukulenga abaice ukulacita ifintu ificita ‘abakalamba.’” Ukwabula no kutwishika, ifyo abantu bamona ukuti e fyo abana bafwile ukulacita filemoneka ukwaluka lubilo lubilo.

Ukutendeka Bwaice Bwaice Ukufwaya Ukucimfya

Abafyashi abengi batontonkanya ukuti caliba fye bwino, kabili ca mano, ukufunda abana babo ukuti ukucimfya e cintu cacindamisha—ukucilisha mu mangalo. Imendulo sha mangalo ya Olympic shicincisha abana abengi leelo ukucimfyanya. Pa kuti babe no bukata bwa bakacimfya ubwa pa kashita kanono na pa kuti bakekale bwino nga bakula, abana bamo batendeka ukucita ifintu nga bakalamba.

Natulande pa bakashana aba mangalo ya gymnastic. Batendeka abaice sana ukutukusho mubili icilenga imibili yabo iinono ukukanshika. Palapita imyaka iingi baleipekanishisha fye amangalo ya Olympic. Kwena, banono fye bacimfya. Bushe balya abashicimfya bomfwa ukuti cali fye bwino ukuipusula fimo ku bwaice pa mulandu fye wa aya mangalo? Kuli pele pele, na bacimfya bene kuti batendeka ukutwishika nga ca kuti cali fye bwino ukuipusula fimo ku bwaice pa mulandu wa kufwaya ukucimfya.

Aba bakashana kuti batendeka ukufwaisha ukuba bakalapashi ba mangalo bwaice bwaice. Lelo te kuti umubili wabo ukule bwino pa mulandu wa kucishamo ukutukusho mubili muli uyu musango. Kuli bamo amafupa tayakula bwino. Ku bengi imilile ilafulungana. Kabili bambi balakokola ukuwa icisungu, bamo palapita ne myaka ukucila iyo bonse bawilapo. Lelo, abakashana abengi bakwata ubwafya bwapusanako: ukuwa bwangu icisungu.—Moneni umukululo pa muulu.

Abana Abakwata Fyonse Lelo Abacita Ifintu nga Bakalamba

Nga mwali no kucetekela ifya pa TV, kuti mwatontonkanya ukuti ukukula bwino cipilibula ukukwata ubumi bwa bwanalale. Abafyashi bamo balabombesha pa kuti bapeele abana fyonse ifyo balekabila, pali fyo paba ne ng’anda yawamisha, ifya kwangasha ifingi, ne fya kufwala fya mutengo.

Lelo, abana abengi abakushiwa muli uyu musango balanwa, balabomfya imiti ikola, baba aba bulanda, kabili ni bacipondoka. Mulandu nshi? Abengi balabipilwa pantu balalekeleshiwa. Abana bakabila abafyashi ababatemwa kabili ababasakamana. Abafyashi abashakwata inshita ya kucite co kuti batotonkanya ukuti balebomba pa kuti abana babo babe ne nsansa—lelo napamo ifyo balecita tafileletela abana insansa.

Dokota Judith Paphazy alanda pa “bafyashi bonse babili ababomba, abaikala bwino,” kabili atila ilingi line abafyashi “balatumpika abana babo pantu tabakutuluka ukuti ukusupila ifya ku mubili kulenga ulupwa ukukanaba bwino.” Atila abafyashi baba mu mibele ya musango yu “balenga indalama ukubalesha ukubomba umulimo wa bufyashi.”

Ilingi abana e baculilamo. Nangula kuti bakwata ifya ku mubili ifingi, tabakwata ifikabilwa sana pa kuti umwana akule bwino: inshita ya kuba na bafyashi no kutemwikwa kuli bene. Ukwabula ubutungulushi, ukwabula ukusalapulwa, kabili ukwabula no kuipekanishisha batendeka bwaice bwaice ukuipusha ifyo abakalamba baipusha. ‘Bushe ntendeke ukubomfya imiti ikola? Bushe ntendeke ukulala na baume? Bushe mfwile ukucita ulukaakala ilyo nakalifiwa?’ Ilingi balaisangila ifyasuko, ku banabo nelyo pa TV nelyo mu mafilimu. Ilingi ififumamo filenga umwaice alacita ificita abakalamba kabili fiba fya bulanda.

Ilyo Umwana Mwalamweba Amafya ya Bakalamba

Ilyo abena mwabo bafwa, nelyo ilyo bapaatukana nangu ukulekana, ilingi abana balacula na matontonkanyo. Kwena, mu ndupwa ishingi isha bafyashi abashimbe balatunguluka. Lelo mu ndupwa shimo, abana balabeba amafya ya bakalamba.

Ca cine ukuti umufyashi umushimbe kuti aba uwatalalilwa inshita shimo. E co, bamo baleka umwana—ukucilisha umukalamba pali bonse—aba ngo mukalamba mu ng’anda. Abafyashi napamo pa mulandu wa kupelelwa kuti baeba umwana umwaume nelyo umukashana amafya bakwete, ukutwika umwana icisendo ca mafya ayo ashingakumanisha ukusenda. Lwa mu nkuntu abafyashi bamo abashimbe bashintilila sana pa mwana.

Abafyashi bamo balaleka umulimo wa bufyashi no kulenga umwana alabomba ngo mukalamba mu lupwa. Carmen na nkashi yakwe abo tulandilepo, bashiile imikalile ya musango yu ilyo baile mu kwikala mu misebo. Nangu line na bo bali bana, balebomba umulimo wa kusakamana abaice babo. Ici cisendo calibakulile.

Ukwabula no kutwishika, tamufuma fisuma mu kulenga abana ukulacita ifintu nga bakalamba, kabili abafyashi tabafwile ukucita ica musango yu. Lelo kuli imbila nsuma iya kuti: Abakalamba kuti bacita fimo ifingalenga abana babo baipakisha ubwaice bwabo. Fintu nshi? Natubebete ifyasuko fimo ifyabomba bwino pa nshita ntali.

[Akabokoshi pe bula 22]

Amafya ya Kuwa Bwangu Icisungu

Bushe shino nshiku abana balewa bwangu icisungu? Ici cipusho cilenga abasoma sana sayansi ukupaashanya pa mulandu uyu. Bamo batila pa kati ka myaka ya ba1800, umushinku abengi balewilapo icisungu mushinku wa myaka 17, ilyo pali leelo abengi bawe cisungu ilyo bashilakumanya ne myaka 13. Ukulingana no kufwailisha kwa mu 1997 pa bana banakashi 17,000, abana ba bena Amerika babuuta nalimo amapesenti 15 e lyo na bana ba bena Amerika bafiita amapesenti 50 aba mu United States balalanga ifishibilo fya kutila kuti bawa icisungu pa mushinku wa myaka 8! Lelo, badokota bamo balakaana uku kusanga no kusoka abafyashi ukukanasumina ukuti ukukula bwangu ukwa mwana “kuli fye bwino.”

Te mulandu no ku kukansana, ukuwa bwangu icisungu bwafya ku bafyashi na ku bana bene. Magazini ya Time yatile: “Icisakamika sana ukucila pa fyo umubili ulekula, musango cikuminamo ukutontonkanya kwa bana abawa bwangu icisungu abafwile ukulabelenga amabuuku ya bwaice aya nshimi, ukucila ukulabelenga amabuuku ya bakalamba aya cintemwa. . . . Na lyo line ubwaice ni nshita fye iinono.” Mu cipande ci mwali icipusho ca kusakamika icaleti: “Nga ca kuti imibili ya bana banakashi yabalenga ukumoneka nga bakalamba ilyo tabalakula mu mano, cinshi cikaloba umuyayaya?”

Ilingi line, iciloba musangwela, ne ci cilobela mu kucendwa. Nyina umo alandiilepo fye ukuti: “Abana banakashi abamoneka nga bakalamba baba ngo lushimu pa buci. Baba ca kuloleshako ku baume.” Icifuma mu kupatikishiwa ukwingila mu myendele ya kuipoosaika bwaice bwaice calibipisha. Umwana mwanakashi kuti asaaluka, kuti kampingu wakwe akowela, kabili kuti alwala no kulwala no kuba fye cimbi cimbi mu nkuntu.

Ilyo Abafyashi Balela Bwino Abana Babo

UMWANA pa kuti akule bwino kano abafyashi balemulela bwino. Lelo bushe ukulela bwino abana kusanshamo cinshi? Mufwile mwalyumfwa ifyebo fya mpanda mano pali uyu mulandu. Batila, mulekwata inshita ya kuba na bana benu. Mulekutika kuli bene. Mulebatungulula bwino. Mulesekelela ilyo balesekelela no kuba ne cililishi ilyo bali no bulanda. Muleba cibusa kuli bene ukwabula ukufumyapo amaka ya bufyashi. Kwena, ifi fishinte fibwekeshiwapo fikaafwa abafyashi ukubomba bwino umulimo wabo. Lelo kuli icintu ca kubalilapo kabili icacindamisha ica kucita.

Abafyashi abengi mwi sonde lyonse balisanga ukuti ukukonka ifishinte fya Baibolo e kwacindama sana mu kukusha bwino abana. Mulandu nshi? Pantu Katendeka wa mano, uwa Baibolo, Yehova Lesa, e watendeke ulupwa. (Ukutendeka 1:27, 28; 2:18-24; Abena Efese 3:15) E co, mu Cebo cakwe icapuutwamo e mo twingasanga ubutungulushi busuma pa kukusha abana. Lelo, bushe Baibolo, icitabo ca kale kuti yatufunda shani pa musango wa nomba uwa kulenga abana ukulacita ifintu nga bakalamba? Natumone ifishinte fimo ifya mu Malembo ifibomba.

“Umwabele Myendele ya Bana”

Yakobo, mwana Isaki, ali mufyashi wa bana ukucila pali 12. Baibolo yalemba amashiwi yakwe aya mano ilyo ulupwa lwali pa bulendo, aya kuti: “Abana bateku, . . . Shi leka shikulu [Esau, umukalamba wa kwa Yakobo] apite aletangililo mubomfi wakwe: na ine ndeisatungulula lubomba lubomba, . . . umwabele myendele ya bana.”—Ukutendeka 33:13, 14.

Yakobo alishibe ukuti abana bakwe tabengabomba nga bakalamba. Balekabila ifingi ukucila abakalamba. Ukucila ukulenga abana bakwe ukwendela apo aleendela, aendele umwabelele imyendele yabo. E ico, alangile amano Lesa alanga ku bana bakwe abantunse. Shifwe alishiba ukupelebela kwesu. Tenekela ifwe ukucita ifyacila pa maka yesu.—Amalumbo 103:13, 14.

Ne nama shimo shilanga amano ya musango yu, pantu Lesa ashipangile na ‘mano ayacilamo.’(Amapinda 30:24) Ku ca kumwenako, abasambilila ifilengwa na Lesa baasanga ukuti ibumba lya nsofu lyendela umwabela imyendele ya kana ka nsofu nga e po kali. Ili bumba lyenda panono panono mpaka akana katendeka ukwendela apo ishikalamba shile-endela.

Bamo mu bwikashi bwesu tabakonka amano ya bukapepa. Lelo imwe tamufwile ukucita cimo cine. Muleibukisha ukuti abana benu “bateku”—tabengasenda ifisendo fya bakalamba nelyo ukubomba imilimo ya bakalamba. Ku ca kumwenako, nga ca kuti muli bafyashi abashimbe abakwete ubwafya kabili mwayumfwa ukuti mufwile ukwebako umwana wenu, mwimweba. Lelo, fwayeni cibusa wakosoka uwingamwafwa ukukalulula ubo bwafya—maka maka ulya uwingamwafwa ukukonka ukufunda kwa mano ukwa mu Baibolo.—Amapinda 17:17.

Mu nshila imo ine, mwilenga umwana wenu ukulacita ifintu nga bakalamba, ukumutantikila ifya kucita ifingi, ukumuteyanishisha ifingi, ica kuti aleka ukuyumfwa ngo mwaice. Lekeni umwana alecita ifintu ukulingana no mushinku wakwe, te kulacita ifintu ukulingana ne fyo aba mu calo balecita. Baibolo ifunda ukuti: “Mwipalana no bwikashi buno.”—Abena Roma 12:2.

“Ku Cintu Conse Kwabe Nshita Iyalingwa”

Ukufunda kwa mano na kumbi ukwa mu Baibolo kutila: “Ku cintu conse kwabe nshita iyalingwa, kwaba ne nshita ku mulandu onse mwi samba lya kasuba.” Kwena, kwalibe nshita ya milimo. Abana balikwata imilimo iingi—imilimo ya ku sukulu, imilimo ya pa ng’anda, ne milimo ya ku mupashi. Lelo, ilembo limo line litila kwaba ne “nshita ya kuseka” ne “nshita ya kucinda.”—Lukala Milandu 3:1, 4.

Abana balakabila sana ukwangala, ukuseka, ukulingana no bwaice bwabo. Nga ca kuti inshita fye bakwata ya kucita ifya ku sukulu, ukubomba imilimo imbi lintu bainuka ku sukulu, ne milimo imbi iikalamba, ninshi tabengakwata inshita ya kwangala. Ico, kuti calenga bakalifiwa, nelyo ukuba no bulanda.—Abena Kolose 3:21.

Moneni ifyo mwingakonka icishinte cimo cine ica mu Baibolo mu nshila shimbi. Ku ca kumwenako, apo kwaba inshita ku cintu conse, bushe ico tacilelanga ukuti ubwaice ni nshita ya kuba umwaice? Kuti mwayasuka ati ee, lelo te lyonse abana benu bengasumine co. Ilingi, bakalume na bakashana bafwaya ukucita ifintu balemona abakalamba balecita. Ku ca kumwenako, abakashana kuti batendeka ukufwaya ukulafwala nga banakashi abakalamba. Ukuwa bwangu icisungu kuti kwalenga umwana ukufwaya ukumoneka ngo mukalamba.

Abafyashi ba mano balamona ubusanso mu mibele ya musango yu. Ifintu fimo basabankanya ne fya kusekesha muli cino calo ca mibele yabipa filenga abantu balamona kwati abana balishiba ifya bakalamba. Ukupenta, ifibeekobeeko ne mifwalile ya kubimbula nafiseeka ku bana abanono. Lelo mulandu nshi wa kulenga abana balebimbula abantu ba mibele yabipa abafwaya ukubacenda? Pa kwafwa abana ukufwala ukulingana no mushinku wabo, abafyashi bakonka icishinte na cimbi ica mu Baibolo icisosa ukuti: “Uwacenjela pa kumono bubi abelama.”—Amapinda 27:12.

Ica kumwenako na cimbi ni ci: Ukulenga amangalo ukuba e ca ntanshi ku mwana kuti kwalenga ubumi bwakwe ukukanaba bwino, ubumi ubwabula inshita ya ku cintu conse. Baibolo mano mano ikonkomesha ukuti: “Ukutukusho mubili kwafwa panono; lelo ukuipeelesha kuli bukapepa kwafwa ku fintu fyonse, pa kuba ne cilayo ca bumi pali nomba no bukesa.”—1 Timote 4:8.

Mwileka abana benu ukulamona ukuti icabako fye kucimfya. Abafyashi abengi balenga abana ukukanasekelela mu mangalo pa kubalenga balafwaisha fye ukucimfya. E co abana bamo batendeka ukubomfya umucenjelo nelyo ukucena abo baleteya na bo amangalo pa kuti bacimfye. Kwena umuntu tafwile ukucite fi pa mulandu fye wa kufwaya ukucimfya!

Ukusambilila Ukuilama

Ukusambilila ukuti kwaba inshita ya cintu conse cintu cayafya ku bana. Tacayanguka kuli bene ukulolela ilyo balefwaya cimo. Icacilapo no kubipa ca kuti, ubwikashi bwa bantunse bumoneka ukupampamina pa kukwata ico balefwaya ilyo line. Ilingi amafilimu yalenga abantu ukutontonkanya ati: “Bafwile ukukwata ico balefwaya kabili ukucikwata ilyo line!”

Mwinakila ku fya musango yu pa kupeela abana benu ifyacilamo no kubatumpika. Icitabo ca The Child and the Machine cisosa ukuti: “Ukwishiba ukuti pa kukwata cimo kano umuntu abombesha lubali lwacindama ku kulenga umuntu ukukula na mano. Ukuisalapula no kumfwana no bwikashi kuti kwacefyako ulukakaala ululecita abana mu sukulu na lintu bainuka.” Baibolo yakwata ici cishinte ca kwafwa icisosa ati: “Uulemyo musha wakwe ukutula pa bwaice, pa numa kuti aba ni mpyani yakwe.” (Amapinda 29:21) Nangu ca kuti icikomo cilanda sana pa fya kubomba na babomfi abaice, abafyashi abengi balisanga ukuti icishinte cimo cine cilanonsha sana abana babo.

Pa fikabila abana, ukukwata ico Baibolo ita ati “ukusalapula no kukonkomesha kwa kwa Yehova” e cacindamisha. (Abena Efese 6:4) Ukusalapula kwa kutemwa kwafwa abana ukulundulula imibele pamo nga ukuilama no kutekanya. Iyi mibele ikabaafwa ukusanga insansa no kwikushiwa mu bumi bwabo bonse.

Ilyo Fyonse Ifintiinya ku Bana Fikapwa

Lelo kuti mwaipusha ati, ‘Bushe Lesa wa mano kabili uwa kutemwa uwapuutilemo ifi fishinte fya kwafwa aalefwaya icalo cesu ukuba fino caba? Bushe aalefwaya abana ukukulila mu calo umwaba sana ubusanso ukucila ukubatembatemba?’ Kuti mwasansamushiwa ukwishiba ukuti Yehova Lesa no Mwana wakwe, Kristu Yesu, balitemwa abantunse, ukusanshako abana ba mishinku yonse. Nomba line bali no kufumya ububifi bonse pe sonde.—Amalumbo 37:10, 11.

Bushe kuti mwafwaya ukukwata icikope ca iyo nshita ya mutende kabili iya nsansa? Elenganyeni ci, nga fintu calondololwa bwino muli Baibolo: “E lyo umumbulu ukalebela ku mwana wa mpaanga, ne mbwili ikayolola ukuli umwana wa mbushi; umwana wa ng’ombe no musepela wa nkalamo na katekwa kaina fikekala pamo, kabili umwaice akaba kakumba wa fiko.” (Esaya 11:6) Mu calo umo ilingi abantu bashisunga bwino abana nelyo ukubalenga balacita ifintu nga bakalamba, cilasansamusha nga nshi ukwishiba ukuti Lesa alaya inshita ya ku ntanshi iisuma ku bantunse pe sonde! Twamona ukuti, Kalenga afwaya abana ukulelwa bwino kabili tafwaya ukubalenga balecita ifintu nga bakalamba—afwaya abana ukuba aba nsansa kabili no kuteeswa.