Icipandwa 4

“Yehova . . . Mukulu ku Maka”

1, 2. Fintu nshi ifya kupapusha Eliya amwenepo mu bumi, lelo fintu nshi ifya kupapusha amwene ilyo ali mu ninga ku Lupili lwa Horebu?

ELIYA alimwenepo ifintu fya kupapusha. Alimwene uko bamwankole balemuletela ifya kulya imiku ibili mu bushiku bumo ilyo afiseme. Alimweneko uko impakwilo sha bunga shibili na bamulongwe ba mafuta fishapwile. Alimwene fye no mulilo wapona mu muulu nge casuko kwi pepo lyakwe. (1 Ishamfumu, ifipandwa 17, 18) Lelo, Eliya tatalile amona icili conse icapale ci.

² Ilyo aali nafutubala pa bwingililo bwa ninga ku Lupili lwa Horebu amwene ifintu fya kupapusha ifyakonkene. Intanshi kwali umwela. Cifwile cali cipuupu icalekafye congo, cali cipuupu cakosa ica kuti calepwile mpili no kutobaula amabwe yasumbuka. Pa numa, kwaishile cinkukuma, icafumishe amaka yakalamba ayaba mwi sonde. E lyo kwaishile umulilo. Ilyo waleoca impanga, Eliya afwile alyumfwile ne cikabilila nga nshi.—1 Ishamfumu 19:8-12.

3. Bushe Eliya amwene ubushininkisho bwa mibele nshi iya kwa Lesa, kabili ni kwi ifwe twingamona ubushininkisho bwa iyi ine mibele?

³ Ifi fintu fyapusanapusana ifyo Eliya amwene fyalimo icintu cimo—fyalelangilila amaka yakalamba aya kwa Yehova Lesa. Kwena, tatukabila ukumona icipesha amano pa kwiluka ukuti Lesa alikwata amaka. Yalaimonekela ayene. Baibolo itweba ukuti ububumbo bushininkisha “amaka yakwe [ya kwa Yehova] ya pe na buLesa bwakwe.” (Abena Roma 1:20) Tontonkanyeni pa lwa kubyata kwa nkuba no kubulukuta kwa mfula, ukupooma kwawamisha ukwa cipooma, ubukulu bwapesha amano ubwa muulu waisulamo intanda! Bushe tamumonamo amaka ya kwa Lesa muli fi fintu? Lelo banono muno calo abamona icine cine amaka ya kwa Lesa. Kabili banono sana abayamona bwino. Lelo ukwishiba iyi mibele ya kwa Lesa kulatulanga imilandu tufwile ukupalamina kuli Yehova. Muli ci cipande, twalatendeka ukusambilila sana pa maka ya kwa Yehova ayashingalinganishiwako.

Yaba Mibele Ikabilwa Iya kwa Yehova

4, 5. (a) Kwikatana nshi kwaba pe shina lya kwa Yehova na maka yakwe? (b) Mulandu nshi calingila ukuti Yehova asale ing’ombe ilume ku kwimininako amaka yakwe?

⁴ Tapali uwingalingana na Yehova mu maka. Pali Yeremia 10:6 patila: “Takuli uwaba nga imwe, mwe Yehova; muli mukulu, lyalikula ne shina lyenu mu maka.” Moneni ukuti amaka yaikatanishiwa kwi shina lya kwa Yehova. Ibukisheni ukuti ili shina ukwabula no kutwishika lipilibula ukuti “Ailenga Ukuba.” Cinshi calengele ukuti Yehova abumbe ifyo alefwaya kabili ailenge ukuba ico alefwaya ukuba? Ica kubalilapo, pantu alikwata amaka. Cine cine, amaka ya kwa Yehova aya kubomba fimo, ukucita ifyo alefwaya, tayapelela. Amaka ya musango yo e mibele imo ikabilwa iyo akwata.

⁵ Apo te kuti tumfwikishe apapela amaka yakwe yonse, Yehova abomfya ifilangililo ku kutwafwa. Nga fintu tumwene, abomfya ing’ombe ilume ku kwimininako amaka yakwe. (Esekiele 1:4-10) Ici calilinga, pantu ing’ombe ilume ni nama nkalamba kabili iya maka. Abali ku Palestine mu nshita sha mu Baibolo, napamo tabatalile abamona icacila ing’ombe ilume amaka. Lelo balishibe ing’ombe ilume iya mpanga imo iyaleitwa aurochs, lelo ino nshita yaliloba. (Yobo 39:9-12) Kateka wa Roma Julius Caesar inshita imo atile ishi nama ni cikanga shilingane ne nsofu ubukalamba. Alembele ati: “Sha bulamba icine cine, kabili shilabutukisha.” Elenganyeni ifyo mwingayumfwa abace kabili ababula amaka ilyo mwaiminina mupepi ne nama ya musango yo!

6. Mulandu nshi Yehova eka e witwa “Uwa maka yonse”?

⁶ E fyo no muntu aba, munono sana kabili uwabula amaka nga kumulinganya kuli Lesa wa maka, Yehova. Kuli wene, ne nko sha maka shaba ngo bungululu bwa pa ca kulingilo kufina. (Esaya 40:15) Yehova apusanako ne cibumbwa icili conse, wene amaka yakwe tayapelela, pantu wena eka e witwa “Uwa maka yonse.”a (Ukusokolola 15:3) Yehova wa “maka ayengi” kabili “afulisho kukosa.” (Esaya 40:26) E ntulo ibelelela iya maka. Tashintilila pa cili conse ku kusanga amaka pantu “ubukose bwa kwa Lesa.” (Amalumbo 62:11) Lelo bushe Yehova abomfya shani amaka yakwe?

Ifyo Yehova Abomfya Amaka Yakwe

7. Umupashi wa mushilo uwa kwa Yehova cinshi, kabili cinshi amashiwi yabomfiwa mu lulimi Baibolo yalembelwemo yatubulula?

⁷ Umupashi wa mushilo upongoloka ukufuma kuli Yehova kabili taupwa. E maka ya kwa Lesa ayabomba. Na kuba, pa Ukutendeka 1:2, (NW) Baibolo ilanda pa lwa wene ati “maka yabomba” aya kwa Lesa. Mu ciHebere ne ciGriki Baibolo yalembelwemo, amashiwi yapilibulwa “umupashi,” mumbi kuti yapilibula “umwela,” “umupu,” “inkuuka.” Ukulingana na bakalemba ba madikishonari, aya mashiwi mu ndimi ishi, pa kubala yalelosha ku maka yabomba ayashimoneka. Nga filya umwela waba, umupashi wa kwa Lesa, taumoneka ku menso yesu, lelo ifyo ubomba fya cine cine kabili filamoneka.

8. Bushe mu Baibolo umupashi wa mushilo uwa kwa Lesa witwa nga cinshi, kabili mulandu nshi uku kupalanya kubelele ukwalinga?

⁸ Umupashi wa mushilo uwa kwa Lesa kuti wacita ifingi icine cine. Yehova kuti aubomfya ku kubomba icili conse alefwaya. Calilinga kanshi ifi mu Baibolo umupashi wa kwa Lesa witwa mu mampalanya ati “umunwe,” “iminwe [yakwe] iyakosa,” nelyo “ukuboko [kwakwe] ukwatambikwa.” (Luka 11:20; Amalango 5:15; Amalumbo 8:3) Kwati fye fintu umuntu engabomfya ukuboko kwakwe ku kucita ifyalekanalekana ififwaya ukubomfya amaka yapusanapusana nelyo ukukampuka, e fyo na Lesa engabomfya umupashi wakwe ku kufishapo ubufwayo bwakwe—pamo nga ukupanga utwacepesha sana sana, nelyo ukupaatula Bemba Wakashika nelyo ukulenga Abena Kristu ba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo ukulanda indimi sha cilendo.

9. Yakula shani amaka ya kwa Yehova aya kuteka?

⁹ Yehova na kabili abomfya amaka yakwe pamo nga Mulopwe wa Bubumbo Bonse. Elenganyeni ukukwata imyanda mishila ya batekwa balamuka, abafikapo abalemumfwila nga mwabatuma. E maka ya kuteka Yehova akwata. Alikwata ababomfi abantunse, abo mu Malembo balinganishiwa ku mulalo. (Amalumbo 68:11; 110:3) Lelo, umuntunse aba cibumbwa canakuka, nga kumulinganya kuli malaika. Pantu ilyo umulalo wa bena Ashuri wasanshile abantu ba kwa Lesa, malaika umo aipeye abashilika ba bena Ashuri 185,000 mu bushiku bumo! (2 Ishamfumu 19:35) Bamalaika ba kwa Lesa ni “mpalume sha maka.”—Amalumbo 103:19, 20.

10. (a) Mulandu nshi Uwa maka yonse etilwa Yehova wa milalo? (b) Nani wakwatisha maka pali fyonse ifyo Yehova abumba?

¹⁰ Bushe bamalaika baba banga? Kasesema Daniele mu cimonwa amwene mu muulu ifibumbwa fya mupashi ukucila pa mamilioni 100 pa ntanshi ya cipuna ca bufumu ica kwa Yehova lelo tacalandwa ukuti amwene bamalaika bonse apo bapela. (Daniele 7:10) E ico napamo kwaba bamalaika imyanda ya mamilioni. E co Lesa etilwa Yehova wa milalo. Ili lumbo lilanda pa cifulo cakwe ica maka pamo nga Mushika wa mulalo ukalamba, uwateyanishiwa bwino uwa bamalaika ba maka. Pali fi fibumbwa fya mupashi fyonse, Lesa alaasapo Umwana wakwe uwatemwikwa, “ibeli lya ku cibumbwa conse.” (Abena Kolose 1:15) Apo e malaika mukalamba, uwacila bamalaika bonse, baserafi, na bakerubi, Yesu e wakwatisha maka pali bonse abo Yehova abumba.

11, 12. (a) Ni mu nshila nshi icebo ca kwa Lesa cabela icaluma? (b) Ni shani fintu Yesu aikalileko ubunte pa lwa bwingi bwa maka ya kwa Yehova?

¹¹ Yehova alikwate nshila na imbi abomfeshamo amaka yakwe. Ilembo lya AbaHebere 4:12 litila: “Icebo ca kwa Lesa ca mweo, kabili caliluma.” Bushe mwamona amaka yakulisha ayo icebo ca kwa Lesa cakwata, nelyo amashiwi yapuutwamo no mupashi ayo nomba ayasungilwa mu Baibolo? Kuti yatukosha, ukukuula icitetekelo cesu, no kutwafwa ukwalula sana ubuntu bwesu. Umutumwa Paulo asokele abasumina banankwe ulwa bantu baleitumpa mu mikalile ya cisenena. Lyene asosele ati: “Kabili imwe bamo e fyo mwali.” (1 Abena Korinti 6:9-11) Cine cine, “icebo ca kwa Lesa” calibomfeshe amaka ya ciko pali bene no kubaafwa ukwaluka.

¹² Amaka ya kwa Yehova yengi icine cine kabili alayabomfya bwino ica kuti tapali icingayacilikila. Yesu asosele ati: “Kuli Lesa fyonse fingacitwa.” (Mateo 19:26) Ni ku bufwayo nshi Yehova abomfya maka yakwe?

Amaka Ayabomfiwa Ilyo Pali Ubufwayo

13, 14. (a) Mulandu nshi twingasosela ati Yehova ni ntulo ya maka iishingalingana na mashini? (b) Ni mu nshila nshi Yehova abomfesha amaka yakwe?

¹³ Umupashi wa kwa Yehova mu cishinka walicilapo nga nshi pa maka ayali yonse twaishiba; kabili Yehova taba nga intulo ya maka iya fye, iipanga fye amaka. Lesa muntu uwishiba ifyo alefwaya ukubomfya amaka yakwe. Lelo cinshi cimulenga ukuyabomfya?

¹⁴ Nga fintu twalamona, Lesa abomfya amaka yakwe ku kubumba, ukonaula, ukucingilila, no kubukulula—mu kwipifya, ayabomfya ku kucita conse icalingana no bufwayo bwakwe ubwapwililika. (Esaya 46:10) Inshita shimo, Yehova abomfya amaka yakwe ku kusokolola imibele yakwe iyacindama ne fipimo. Lelo abomfya amaka yakwe ukucilisha ku kufishapo ukufwaya kwakwe—ku kulanga ukuti e wakwate nsambu sha kuteka no kushisha ishina lyakwe ilya mushilo ukupitila mu Bufumu bwa kwa Mesia. Tapali icingacilima ubo bufwayo.

15. Ni ku bufwayo nshi Yehova abomfesha amaka yakwe ukukuma ku babomfi bakwe, kabili ni shani fintu ici calangililwe kuli Eliya?

¹⁵ Yehova abomfya na maka yakwe ku kunonsha fwe bantunse. Moneni icasoswa pali 2 Imilandu 16:9: “Amenso ya kwa Yehova yalolo ku no ku yalabebeta mu calo conse ku kuilango kuti wa maka ku kwafwa ababa ne mitima ya mpomfu kuli wene.” Ifyo Eliya amwene, filya tulumbwile pa kwiswila, fyaba ca kumwenako. Mulandu nshi Yehova amulangiile yalya maka ya bulesa aya kutiinya? Namfumu wabipa Yesebele alilapile ukuti Eliya afwile ukufwa. Ulya kasesema alifulumwike ukuti apusushe umweo wakwe. Aleumfwa ukuti ali eka, ali no mwenso, kabili alifuupwilwe—kwati imilimo yakwe yonse yali ya fye. Pa kusansamusha ulya muntu wacushiwe, Yehova acitile filya fintu ku kucinkulako Eliya ulwa maka ya bulesa. Umwela, icinkukuma, no mulilo fyalangile ukuti Uwa maka yonse mu bubumbo bonse epo ali palya na Eliya. Apo Lesa ali nankwe, cinshi engatiina kuli Yesebele?—1 Ishamfumu 19:1-12.b

16. Mulandu nshi twingasansamukila ilyo twatontonkanya pa maka yakalamba aya kwa Yehova?

¹⁶ Nangula ino te nshita ya fipesha amano, Yehova tateluka ukufuma mu nshiku sha kwa Eliya. (1 Abena Korinti 13:8) Ne lelo line alafwaisha ukubomfya amaka yakwe pa bamutemwa. Ca cine ukuti ekala mu bwikashi bwa mipashi ubwaba ukutali, lelo taba kutali kuli ifwe. Amaka yakwe tayaba na pa kupelela, e co intamfu teti ibe bwafya. Lelo, “Yehova ali mupepi kuli bonse abalilila kuli wene.” (Amalumbo 145:18) Inshita imo ilyo kasesema Daniele alilile kuli Yehova ukuti amwafwe, malaika alishile ilyo Daniele ashilapwa no kupepa! (Daniele 9:20-23) Tapali icingalesha Yehova ukwafwa no kukosha abamutemwa.—Amalumbo 118:6.

Bushe Ifi Lesa Akwata Amaka Teti Tumupalame?

17. Ninshi twingasosela ukuti amaka ya kwa Yehova yatulenga ukumutiina, kabili kutiina kwa musango nshi yatulenga ukuba na ko?

¹⁷ Bushe amaka ya kwa Lesa yalingile ukutulenga ukumutiina? Kuti twatila ee kabili iyo. Kuti twatila ee, pantu iyi mibele itulenga ukuba na katiina kalya twalandilepo panono mu cipandwa cifumineko. Baibolo itila ako katiina, “e kutendeka kwa mano.” (Amalumbo 111:10) Lelo, na kabili kuti twatila iyo, pantu amaka ya kwa Lesa tayatulenga ukuba no munsokwe nelyo ukumutaluka.

18. (a) Mulandu nshi abengi bafililwa ukucetekela aba maka? (b) Twaishiba shani ukuti amaka Yehova akwata teti yamonaule?

¹⁸ “Amaka yalonaula umuntu kabili uwakwata amaka sana alonaika sana.” Ifyo e fyalembele Lord Acton kalemba wa lyashi lya kale umuNgeleshi mu 1887. Abengi balilandapo ifyo alandile, napamo bamona ati amashiwi yakwe ya cine nga nshi. Abantunse bashapwililika ilingi line balabomfya bubi bubi amaka, nga fintu ifyacitika kale fyalangilila libili libili. (Lukala Milandu 4:1; 8:9) Ici calenga abengi ukukanacetekela aba maka kabili balabataluka. Yehova alikwata amaka yonse. Bushe mwalibako mumo umo yamonaula? Awe iyo! Nga fintu twasambilila, wa mushilo nga nshi, teti onaike napacepa. Yehova taba nga baume na banakashi abakwata amaka muli cino calo cabipa. Tatala abomfyapo amaka yakwe bubi bubi, kabili takatale.

19, 20. (a) Yehova lyonse abomfya amaka yakwe ukulingana ne mibele nshi imbi, kabili mulandu nshi ici cabela ica kusansamusha? (b) Cilangililo nshi mwingapeela ku kulanga ukuilama kwa kwa Yehova, kabili mulandu nshi mwacitemenwa?

¹⁹ Ibukisheni ukuti amaka te mibele fye yeka iyo Yehova akwata. Ku ntanshi tuli no kusambilila ulwa bupingushi bwakwe, amano yakwe, no kutemwa kwakwe. Lelo tatulingile ukutunganya ukutila imibele ya kwa Yehova yaba fye iyaumina kumo, kwati abomfya fye imibele imo pa nshita imo. Tuli no kumona mu fipandwa fili ku ntanshi ukuti Yehova lyonse abomfya amaka yakwe ukulingana no bupingushi bwakwe, amano yakwe, no kutemwa kwakwe. Tontonkanyeni pa mibele na imbi Lesa akwata, iyo bakateka ba muno calo bashakwata—ne yi mibele ya kuilama.

²⁰ Elenganyeni ukuti mwakumanya umutuulushi, uwa maka ica kuti mwaumfwa no mwenso. Lelo mu kupita kwa nshita mwasanga ukuti alinakilila. Lyonse aliba uwaiteyanya kabili alafwaisha ukubomfya amaka yakwe ukwafwa no kucingilila abantu, maka maka balya abayanguka ukufyengwa. Tabomfya bubi bubi amaka yakwe. Mwaumfwa uko abantu bamubepesha ukwabula umulandu, kabili ali fye uwashangila lelo uwatekanya, kabili uwa cikuuku. Muletontonkanya kuti mwaba abanakilila no kuilama amukwata amaka uyo muntu akwatako? Ilyo mwaishiba umuntu wa musango yo, bushe teti mufwaye ukumupalama? Kwaliba ifingi ifitulenga ukupalamina kuli Yehova wa maka yonse. Moneni amashiwi yonse apafumine umutwe wa cino cipandwa: “Yehova akokolo kukalipa, kabili mukulu ku maka.” (Nahumu 1:3) Yehova tasuswa ukubomfya amaka yakwe ukulimuna abantu, nangu fye babifi. Alifuuka umutima kabili wa cikuuku. Alilanga ukuti “akokolo kukalipa” te mulandu ne miku ubwingi iyo bamukalifya.—Amalumbo 78:37-41.

21. Mulandu nshi Yehova ashipatikishisha abantu ukucita ifyo alefwaya, kabili cinshi ici citusambilisha pali wene?

²¹ Tontonkanyeni pa kuilama kwa kwa Yehova mu nshila na imbi. Nga mwalikwete amaka ayashapelela, bushe muletontonkanya ukuti inshita shimo kuti mwafwaya abantu ukucita ifintu mu nshila mulefwaya ficitilwemo? Yehova, na maka yakwe yonse, tapatikisha abantu ukumubombela. Nangu ca kuti ukubombela Lesa e nshila fye yeka iya ku mweo wa muyayaya, Yehova tatupatikisha ukumubombela. Lelo, mu cikuuku alikatamika umuntu umo umo pa kumupeela amaka ya kuisalila. Alasoka pa lwa fifuma mu kusala kwalubana no kutweba ifilambu fyaba mu kusala bwino. Lelo aleka fwe bene tuisalile. (Amalango 30:19, 20) Yehova tasekela mu mulimo ubombwa mu kupatikishiwa nelyo pa mulandu wa kutiina amaka yakwe ayafulisha. Afwaya abengamubombela mu kuitemenwa, ku mulandu wa kumutemwa.—2 Abena Korinti 9:7.

22, 23. (a) Cinshi cilanga ukuti Yehova abekelwa mu kupeelako bambi amaka? (b) Cinshi tuli no kusambilila mu cipandwa cikonkelepo?

²² Natulande pa mulandu wa kulekelesha uo tushifwile ukubela no munsokwe pali Lesa Wa maka yonse. Abantunse ba maka balatiina ukwakanyako bambi amaka yabo. Lelo Yehova, abekelwa mu kupeela abamupepa amaka. Alapeelako bambi amaka ayengi, nga filya apako Umwana wakwe. (Mateo 28:18) Yehova alapeela ababomfi bakwe amaka mu nshila na imbi. Baibolo ilondolola ati: “Fyenu, mwe Yehova, ubukulu na bumpalume no kuyemba no kupulama na bukatebebe, pantu conse icili mu muulu na pa nshi cenu. . . . Mu kuboko kwenu muli amaka na bumpalume, kabili mu kuboko kwenu e muli ukukusha no kukosha bonse.”—1 Imilandu 29:11, 12.

²³ Cine cine, Yehova akaitemenwa ukumupako amaka. Alapeela fye no “kucishamo kwa maka” ku balefwaya ukumubombela. (2 Abena Korinti 4:7) Bushe tamumfwa ukuti mulefwaya ukupalama kuli uyu Lesa wa maka, uubomfya amaka yakwe muli shi nshila sha cikuuku kabili ishalamwa bwino? Mu cipandwa calakonkapo, tuli no kulanda sana pa fyo Yehova abomfya amaka yakwe ku kubumba.

[Amafutunoti]

Amepusho ya Kutontonkanyapo

2 Imilandu 16:7-13 Ni shani fintu imicitile ya Mfumu Asa ilangilila ifyo cabipisha ukufilwa ukucetekela amaka ya kwa Yehova?

Amalumbo 89:6-18 Bushe amaka ya kwa Yehova yambukila shani abamupepa?

Esaya 40:10-31 Ni shani fintu amaka ya kwa Yehova yalondololwa pano, yakula shani, kabili kuti yatunonsha shani ifwe umo umo?

Ukusokolola 11:16-18 Finshi Yehova alaya ifyo akacita ku ntanshi ku maka yakwe, kabili mulandu nshi ico cisansamushisha Abena Kristu ba cine?

[Icikope pe bula 39]

“Moneni, Yehova alepita”

Icipandwa 5

Amaka ya Kubumba—“Uwacitile Umuulu na Pano Isonde”

1, 2. Ni shani fintu akasuba kalangilila amaka ya kwa Yehova aya kubumba?

BUSHE mwalyontapo umulilo ubushiku ilyo kutalele? Napamo mwaletambika amaboko pa ntamfu yalinga ukufuma ku mulilo pa kuti muipakishe icikabilila. Nga mwapalamako sana, umulilo walekabisha. Nga mwatalukako sana, impepo yalemwikata.

² Kwaba “umulilo” uukafya imibili yesu mu nshita ya kasuba. Uyo “mulilo” waba ukwalepa bakilomita amamilioni 150 ukufuma pe sonde!a Akasuba kafwile kalikwata amaka ayengi icine cine pantu tulomfwa icikabilila ca kako ukufuma ukwalepe fyo! Lelo, isonde lishinguluka ilya ntulo ya lubuuto iyakabisha pa ntamfu fye iyalinga. Isonde alipalamishako, amenshi yonse kuti yakama; alitalukisha, amenshi yonse pe sonde kuti yakamantana. E ico isonde nga lyapalamishako atemwa lyatalukishako teti pabe ica mweo pa calo. Ulubuuto lwa kasuba lulakabilwa sana pa kuti kube ubumi pe sonde, kabili ulu lubuuto lwalisanguluka kabinge lulabomba bwino, no kuwama lwaliwama.—Lukala Milandu 11:7.

3. Cishinka nshi icacindama ico akasuba kekalilako ubunte?

³ Lelo, abantu abengi tabapoosako amano ku kasuba, nangu line imyeo yabo epo yashintilila. Kanshi, tabasambililako ifyo akasuba kengatusambilisha. Baibolo isosa pa lwa kwa Yehova aiti: “Ni mwe mwateyenye umweshi na kasuba.” (Amalumbo 74:16) Cine cine, akasuba kaletela Yehova umucinshi, “uwacitile umuulu na pano isonde.” (Amalumbo 19:1; 146:6) Akasuba cintu fye cimo pa fingi ifya mu muulu ifitusambilisha ulwa maka yafulisha aya kubumba ayo Yehova akwata. Natubebete sana fimo ifya mu muulu, e lyo twise kwi sonde ne fya mweo fyabapo.

“Inwineni Amenso Yenu mu Muulu, Moneni”

4, 5. Bushe akasuba kakwata amaka yaba shani kabili kakula shani, lelo kaba shani nga kukalinganya ku maplaneti yambi?

⁴ Nga fintu napamo mwaishiba, akasuba lutanda. Kamoneka akakulupo pa ntanda sha bushiku, pantu kena kalipalaminapo kwi sonde. Yafula shani amaka ya kako? Pa kati na nkati, akasuba kakaba ukufika ku madigri Celsius 15,000,000. Nga mwasunako akaputusha kanoononoono ukufuma pa kati na nkati ka kasuba no kukaleta pe sonde, nga tamulefwaya ukubabuka kano mwatalukako bakilomita ukucila pali 140 ukufuma kuli yo ntulo ya cikabilila iinoononoono! Cila sekondi, akasuba kafumya amaka yalingana na maka yengafuma mu kupuuka kwa mabomba ya manyukiliya imintapendwa.

⁵ Akasuba kakalamba nga nshi ica kuti isonde kuti lyaingilamo imiku 1,300,000. Bushe ninshi akasuba e lutanda lwakulisha ukucilamo? Iyo, abasambilila ifya maplaneti beta akasuba ati ulutanda lwatusa ulwa mutuntula. Umutumwa Paulo alembele ati “ulutanda lwacilana no lutanda lubiye ku bukata.” (1 Abena Korinti 15:41) Taishibe ifyo ayo mashiwi yapuutwamo yaba aya cine. Kwaba ulutanda lumo ulukalamba icine cine ica kuti nga lwabikwa apaba akasuba, isonde lyonse kuti balikupa. Ulutanda na lumbi ulukalamba nga lwabikwa apaba akasuba kuti lwafika na kuli planeti umbi uwitwa Saturn—nangu line uyo planeti aba ukutali sana ne sonde ica kuti casendeele indeke iiya ku maplaneti imyaka 4 pa kufikako, kabili yalebutuka imiku 40 ukucila ifibutuka impolopolo ya mfuti!

6. Ni shani fintu Baibolo ilangilila ukuti impendwa ya ntanda ikalamba ukulingana no kumona kwa muntunse?

⁶ Icacilanapo ukupesha amano pa bukulu bwa ntanda ni mpendwa ya shiko. Na kuba, Baibolo itubulula ukuti intanda napamo shaba imintapendwa, shalyafya ukupenda kwati fintu cayafya ukupenda “umusensenga wa pali bemba.” (Yeremia 33:22) Aya mashiwi yalola mu kuti kwaba intanda ishingi nga nshi ukucila isho twingamona na menso. Na kabushe, nga ca kuti kalemba wa Baibolo, pamo nga Yeremia, aloleshe mu muulu ubushiku no kwesha ukupenda intanda alemona, nga apendele fye 3,000 nelyo ukucilapo panono, pantu e ntanda amenso yesu yengamona mu bushiku bwalengama ukwabula ukubomfya ifya kumwenako. Iyo mpendwa kuti yalingana ne mpendwa ya musensenga mwingafumbata fye mu kuboko kumo. Lelo, icishinka ca kuti, intanda shingi icipesha amano, kwati musensenga wa pali bemba.b Nani wingapenda iyo mpendwa?

7. (a) Ni ntanda shinga napamo ishaba mu cipinda bushiku ca Milky Way, kabili bwingi bwaba shani ubo? (b) Ukufilwa ukupenda ifipinda bushiku ukwa basambilila ifya maplaneti finshi kutweba, kabili finshi ici citusambilisha pa lwa maka ya kubumba aya kwa Yehova?

⁷ Ilembo lya kwa Esaya 40:26 lyayasuka aliti: “Inwineni amenso yenu mu muulu, moneni; nani uwalengele intanda ishi? Untu afumya umulalo wa shiko mu mpendwa, shonse shiine eta mwi shina ne shina.” Amalumbo 147:4 yatila: “E upende mpendwa ya ntanda.” Bushe “impendwa ya ntanda” ni inga? Ico cipusho tacayanguka. Abasambilila ifya maplaneti batunganya ati kwaba intanda amabilioni 100 mu cipinda bushiku ca Milky Way.c Lelo ici cipinda bushiku twabamo ni cimo fye pa fipinda bushiku ifingi, ifyabamo intanda ishingi ukucilanapo. Nge fipinda bushiku fyaba finga? Abasambilila ifya maplaneti bamo batunganya ukuti fyaba amabilioni 50. Bambi batunganya ukuti fyaba amabilioni 125. Kanshi umuntu alifilwa no kutunganya impendwa ya fipinda bushiku, pali bufi ukwishiba ubwingi bwa ntanda shabamo. Lelo, Yehova alishiba iyo mpendwa. E lyo, alenika no lutanda lumo lumo ishina!

8. (a) Kuti mwalondolola shani ubukulu bwa cipinda bushiku iciitwa Milky Way? (b) Bushe Yehova atantika shani ukusela kwa ifi fyabumbwa mu muulu?

⁸ Akatiina kesu kuti kakulilako ilyo twatontonkanya pa bukulu bwa fipinda bushiku. Catunganishiwa ukuti icipinda bushiku ico tumona ica Milky Way calepa ama light years 100,000. Elenganyeni myengelele ya lubuuto iilebutukila pali bakilomita 300,000 pali sekondi umo. Pa kuti iyo myengelele ya lubuuto yabuke ici cipinda bushiku, kuti papita imyaka 100,000! Kabili ifipinda bushiku fimbi fikalamba imiku iingi ukucila ici tumona. Baibolo itila Yehova ‘ayansa’ iyi myulu yakulisha kwati ni nsalu. (Amalumbo 104:2) Na kabili atantika ukuti ifi fyabumbwa filesela. Fyonse fye ukutampila ku bungululu bwa pa kati ka ntanda ukufika ku fipinda bushiku ifyakulisha, fisela ukulingana na mafunde ya fiko ayo Lesa abikako. (Yobo 38:31-33) Ico calenga basayantisti balinganye ukusela busaka busaka ukwa ifi fyabumbwa mu muulu ku kusela kwakonkana ubusaka sana ukwa bacinda! Tontonkanyeni kanshi pa Wabumbile ifi fyonse. Bushe tamutiina Lesa wakwata amaka ayengi nge fi aya kubumba?

“Uwacita Pano Isonde ku Maka Yakwe”

9, 10. Ni shani fintu amaka ya kwa Yehova yamoneka ukukuma ku cifulo abikilapo amaplaneti, Jupiter, isonde, no mweshi?

⁹ Amaka ya kwa Yehova aya kubumba yalamoneka na pa mushi wesu, e kutila pe sonde. Abika isonde bwino bwino muli ulu lwelele lwakulisha. Basayantisti bamo basumina ukuti isonde teti likale mu fipinda bushiku fimbi pantu te kuti fitungilile ubumi. Kanshi iciputulwa cikalamba ica cipinda bushiku ca Milky Way, tacapangilwe ukuti mube ifya mweo iyo. Ici cifulo capampwamo intanda. Amaka yabamo yaliluma sana ica kuti ilingi line kushala fye kwempe intanda ukupunkana. Mu mbali ya fipinda bushiku tamwaba ifingatungilila ubumi. Amaplaneti yabela fye apalinga.

¹⁰ Isonde lilamwenamo muli planeti ulicingilila uwaba ukutali lelo umukalamba—uyu etwa Jupiter. Uyu planeti uwacila Isonde imiku 1,000, alikwata amaka yatinta ayengi nga nshi. Cinshi cicitika? Alatinta nelyo ukutandula ifintu fibutukisha ukupita mu lwelele. Basayantisti batunga abati akubula Jupiter, ifintu fipama isonde nga filonaula icine cine ukucila ifyo ficita ino nshita. Lwa mupepi, isonde lilamwenamo muli ci cintu cipeela ulubuuto—e kutila umweshi. Umweshi tawaba fye cintu cayemba kabili “inyali ya bushiku,” lelo ulenga isonde ukubelelela ilyabeyamako. Uku kubeyama kwe sonde kulenga kuleba ukwalukaaluka kwa fiputulwa fya mwaka, mulya mwine fikonkanina—kabili ico cilafwilisha sana ubumi pe sonde.

11. Ni shani fintu umwela washinguluke sonde wapangwa ku kuba ica kucingilila?

¹¹ Amaka ya kwa Yehova aya kubumba yalamoneka muli fyonse ifyo aelenganya pe sonde. Tontonkanyeni pa mwela washinguluke sonde, uwaba bucingo. Akasuba kafumya imyengelele ya kwafwa lelo iikali. Ilyo iyi myengelele ikali yafika mu mwela wa mu muulu uwashinguluke sonde, ilenga umwela wa oksijini ukusanguka umwela witwa ozone. Uyu mwela wa ozone uupangwa, nomba e wikata iyo myengelele ikali. Kanshi, isonde pa kupangwa lyalipeelwe no bucingo bwa liko!

12. Ni shani fintu ukushinguluka kwa menshi mu mwela kulangilila amaka ya kubumba aya kwa Yehova?

¹² Ulo lubali fye lumo twalandapo ulwa mwela wasakaana uwashinguluke sonde uwalinga ku kutungilila ifibumbwa fya mweo pe sonde ne fyaba mupepi nalyo. Cimo icipapwa cicitika mu mwela caba kushinguluka kwa menshi. Cila mwaka, akasuba kalandulula amenshi ayengi sana ukufuma muli fibemba. Aya menshi yapanga amakumbi, ayolwilwa ukutali ku mwela wa mu muulu. Aya menshi, ayasangululwa bwino bwino nomba yalaloka nge mfula, imfula yabuuta, nelyo nga menshi makaasa, ukubweseshapo yalya yayandulwike. Caba fye nga fintu Lukala Milandu 1:7 asosa ati: “Imilonga yonse iya kuli bemba, lelo bemba tesula; ukuntu imilonga iya, e ko ibwekeshapo ukuya.” Ni Yehova eka e wingabikako ukushinguluka kwa menshi ukwa musango yu.

13. Bushininkisho nshi ubwa maka ya kwa Kabumba tumona mu fimenwa fya pe sonde na mu mushili?

¹³ Konse uko twamona ubumi, tumona ubushininkisho bwa maka ya kwa Kabumba. Ukufuma ku fimuti fyalulubala ifingacila ubutali icikuulwa ca ntunti 30 ukufika na ku tumenwa twacepesha utwaisula muli fibemba no kuletako umwela wa oksijini untu tukabila, amaka ya kwa Yehova aya kubumba yalamoneka. Umushili wine waisulamo ifya mweo—imyambo, no twa mweo tumbi utunono, fyonse fibombela pamo ku kwafwa ifimenwa ukukula. Baibolo isosa pa lwa mushili ukuti walikwata amaka, kabili iyo te mpuso.—Ukutendeka 4:12.

14. Maka ya musango nshi yaba muli atomu wacepesha?

¹⁴ Ukwabula no kutwishika, Yehova e “Wacita pano isonde ku maka yakwe.” (Yeremia 10:12) Amaka ya kwa Lesa yalamoneka na mu tuntu tunoononoono abumba. Ku ca kumwenako, amaatomu milioni umo nga yatantikwa pamo teti yalingane ukutikama no mushishi umo uwa muntu. Nangu fye atomu yakushiwa mpaka yalepa nge cikuulwa ca ntunti 14, umutima wa iko kuti wabela pa ntunti yalenga 7 kabili teti ukule ukucila pa kabulukushi kamo aka mucele. Nalyo line, ako kene kamutima akanoononoono kalikwata amaka ayengi nga nshi ayamonekela ku kupuuka kwe bomba lya nyukiliya!

“Icipema Conse”

15. Pa kulanda pa nama mpanga ishalekanalekana, cinshi Yehova asambilishe Yobo?

¹⁵ Ubushinino na bumbi ubwamonekesha ubwa maka ya kubumba aya kwa Yehova bwaba kufula kwa bwina nama pe sonde. Amalumbo 148 yatantawila ifintu ifingi ifilumbanya Yehova, kabili icikomo 10 cilanda na pa “finama ne fitekwa fyonse.” Ukulanga umulandu umuntu alingile ukutiinina Kabumba, Yehova inshita imo alandile na Yobo pa lwa nama pamo nge nkalamo, impunda ya mpanga (nelyo, colwa), imboo, imfubu, ne ng’wena. Cishinka nshi calelandwapo? Nga umuntu alatiina ifi fibumbwa fya maka, ifya kutiinya, kabili ifishingatekwa, bushe tafwile ukucilanapo ukutiina Uwafibumbile?—Yobo, ifipandwa 38-41.

16. Cinshi camupapusha sana pa lwa fyuni fimo ifyo Yehova abumba?

¹⁶ Amalumbo 148:10 yalanda na pa “fyuni fya mapindo.” Taleni tontonkanyeni imitundu ya fiko ubwingi! Yehova aebele Yobo ulwa kwa mwakatala, “[uuseka] kabalwe no watentemapo.” Cine cine ici cuni, icalepa amamita 2.5 nangu line tacipupuka, kuti cabutuka pa makilomita 65 pe awala limo kabili ulutampulo lumo lwalepa amamita 4.5! (Yobo 39:13, 18) Lubali lumbi, icuni ciitwa albatross cipoosa inshita ikalamba iya bumi bwa ciko mu lwelele pa muulu wa bemba. Ici cuni calicenjela sana ku kulelemba kabili amapindo ya ciko nga kuyatambulula yalepa amamita yatatu. Kuti calelemba pa nshita yalepa ukwabula ukupampaila amapindo. Nga kucilanya na kasoosa ketwa bee hummingbird, e koni kacepesha pano isonde akaba fye amasentimita 5 mu butali. Lelo kapampaila amapindo ya kako ukufika ku miku 80 pali sekondi umo! Basoosa, ababengeshima ngo tubekobeko, balalela nge ndeke sha pakapaka kabili balapupuka fye na cimfutyanuma.

17. Bushe cishimweshimwe ciitwa blue whale cakula shani, kabili mu cifyalilwa fye cinshi tufwile ukucita pa numa ya kutontonkanya pa nama Yehova abumba?

¹⁷ Amalumbo 148:7 yasoso kuti nangu fye ni “bashimweshimwe ba muli bemba” balatasha Yehova. Tontonkanyeni pa nama imo iyo abengi batila e nama yakulisha pano isonde ponse iitwa blue whale. Uyu ‘shimweshimwe’ wa mu menshi kuti alepa amamita 30 nangu ukucilapo. Ukufina kuti alingana ne nsofu ishikalamba 30. Ululimi lwakwe fye, lwafina nge nsofu imo. Umutima wakwe walingana na motoka munono. Uyu mutima wakulisha utunta imiku 9 pali miniti umo—ukupusana no mutima wa kwa soosa uwingatunta imiku napamo 1,200 pali miniti umo. Umushipa umo fye uwa ici ci blue whale, ukalamba ica kuti umwana munono kuti aamfulamo. Imitima yesu kanshi ilatucincisha ukubwekeshapo ukukonkomesha kwaba ku kusondwelela kwe buuku lya Amalumbo ukwa kuti: “Lekeni icipema conse citashe Yehova.”—Amalumbo 150:6.

Ukusambililako ku Maka ya Kubumba aya kwa Yehova

18, 19. Fyafula shani ifya mweo fyalekanalekana ifyo Yehova abumba pano isonde, kabili cinshi ifibumbwa fitusambilisha pa lwa bumulopwe bwakwe?

¹⁸ Cinshi tusambililako ku fyo Yehova abomfya amaka yakwe aya kubumba? Tufwile ukuba na katiina pa kumona ifyo ububumbo bwakwe bwalekanalekana. Kemba wa malumbo umo abilishe ati: “Ifyo yafule milimo iyo mwacita, mwe Yehova! . . . Pano isonde paisulapo ifibumbwa fyenu.” (Amalumbo 104:24) Cishinka ico! Abaishibisha ifya bumi basanga ukuti pe sonde paba imitundu ya fya mweo ukucila pali milioni umo; nalyo line, batila kuti fyafika na ku mamilioni 10, bambi ati ku mamilioni 30, bambi na bo ati ukucilapo. Umuntunse uwaishiba ukulenga kuti asanga ukuti inshita shimo alafilwa ukwelenganya. Lelo, ukwelenganya kwa kwa Yehova—e kuti amaka yakwe aya kwelenganya no kubumba ifipya kabili ifyalekanalekana—ukwabula no kutwishika tayapwa.

¹⁹ Ifyo Yehova abomfya amaka yakwe aya kubumba fitusambilishako ulwa bumulopwe bwakwe. Ishiwi line ilya kuti “Kabumba” lilenga Yehova ukuibela kuli fyonse fimbi ifyaba mu bubumbo bonse, pantu fyonse fine “fibumbwa.” Nangu fye Mwana wafyalwa eka uwa kwa Yehova, uwali “cibinda wa mulimo” (NW) pa kubumba, mu Baibolo tetwa ati Kabumba nelyo ati Kabumba munankwe. (Amapinda 8:30; Mateo 19:4) Lelo, aba “libeli lya ku cibumbwa conse.” (Abena Kolose 1:15) Icifulo ca kwa Yehova pamo nga Kabumba cimupeela insambu isha kuba na maka ya bumulopwe, eka fye mu kubumbwa konse.—Abena Roma 1:20; Ukusokolola 4:11.

20. Calola mwi ukuti Yehova alatusha ukutula apo apwishishe ifya kubumba pe sonde?

²⁰ Bushe Yehova alileka ukubomfya amaka yakwe aya kubumba? Kwena, Baibolo itila ilyo Yehova apwile ifya kubumba pa bushiku bwalenga 6, “mu bushiku bwa cinelubali [7] e mo atushishe ku milimo yakwe yonse iyo acitile.” (Ukutendeka 2:2) Umutumwa Paulo alondolwele ukuti ubu “bushiku” bwalenga 7 bwalepa amakana ya myaka, pantu bwali bucili buletwalilila mu nshiku shakwe. (AbaHebere 4:3-6) Lelo bushe ‘ukutusha,’ e kutila Yehova alileka imilimo yonse? Iyo, Yehova taleka kubomba. (Amalumbo 92:4; Yohane 5:17) Ukutusha kwakwe kanshi, kufwile kuleka ukubumba kwa fya pe sonde. Lelo imilimo yakwe iya kufishapo ubufwayo bwakwe, yalitwalilila ukwabula ukucilimwa. Iyo milimo yasanshamo ukupuutamo Amalembo ya Mushilo. Imilimo yakwe yasanshamo no kuletako “icibumbwa cipya,” icili no kulandwapo mu Cipandwa 19.—2 Abena Korinti 5:17.

21. Ni shani fintu amaka ya kubumba aya kwa Yehova yakambukila abantunse ku ciyayaya?

²¹ Ilyo ubushiku bwa kutusha ubwa kwa Yehova bukasuka bukapwe, akasosa ulwa milimo yakwe pe sonde ati “naciwamisha,” kwati fintu asosele pa mpela ya bushiku bwalenga 6 ubwa nshiku sha kubumba. (Ukutendeka 1:31) Lelo ku ntanshi, ifyo ali no kubomfya amaka yakwe aya kubumba ayashipwa, tukamona. Kwena, te ca kutwishika ukuti tukatwalilila ukucincimushiwa ku fyo Yehova abomfya amaka yakwe aya kubumba. Ku ciyayaya conse, tukasambilila ifingi pa lwa kwa Yehova ukupitila mu fya kubumba fyakwe. (Lukala Milandu 3:11) Ilyo tukalasambilila ifingi pali wene, e lyo tukacilapo ukuba na katiina—kabili e lyo tukapalama sana kuli Kabumba wesu Uwakulisha.

[Amafutunoti]

Amepusho ya Kutontonkanyapo

Amalumbo 8:3-9 Ni shani fintu ifyo Yehova abumba fingatusambilisha ukuicefya?

Amalumbo 19:1-6 Cinshi amaka ya kubumba aya kwa Yehova yengatucincisha ukucita, kabili mulandu nshi?

Mateo 6:25-34 Ni shani fintu ukutontonkanya pa maka ya kubumba aya kwa Yehova kwingatwafwa ukucimfya amasakamika no kwishiba ifya kutangishako mu mikalile yesu?

Imilimo 17:22-31 Ni shani fintu Yehova abomfya amaka yakwe aya kubumba kutusambilisha ukuti ukupepo tulubi kwalilubana no kuti Lesa taba kutali kuli ifwe?

[Icikope pe bula 48]

Yehova ‘ateyenye umweshi na kasuba’

[Icikope pe bula 49]

“Shonse shiine eta mwi shina ne shina”

Icipandwa 6

Amaka ya Konaula—“Yehova Musalifi ku Bulwi”

1-3. (a) Cintiinya nshi abena Israele balolenkene na co ku bena Egupti? (b) Bushe Yehova alwilileko shani abantu bakwe?

ABENA Israele balicilikilwe pa kati ka mpili shaansha na bemba ashingaabukwa. Abashilika ba bena Egupti, aba bukatu, balebakunkunika, bakoselepo fye ukuti mpaka babalofye.a Lelo, Mose acincishe abantu ba kwa Lesa ukukanaleka isubilo lyabo ukupela. Abalaile ati: “Yehova alemulwila.”—Ukufuma 14:14.

² Nalyo line, cimoneka kwati Mose alilile kuli Yehova, na o Lesa ayaswike ati: “Cinshi ico ulelilila kuli ine? . . . Tumpule nkonto yobe, tambika no kuboko kobe pali bemba, no kumwakanya pa kati.” (Ukufuma 14:15, 16) Taleni elenganyeni ifyacitike. Yehova ilyo line aeba malaika wakwe, kabili intumba ye kumbi yayaiminina ku numa ya bena Israele, napamo ukusaalala nge cibumba no kucilikila abena Egupti balesansa. (Ukufuma 14:19, 20; Amalumbo 105:39) Mose atambika ukuboko. Umwela uwakosa waensha amenshi, na bemba aakanika pa kati. Amenshi yatuntumikwa no kutumbana kwati fibumba, ukusha inshila iyapabuka iya kuti uluko lonse lupite!—Ukufuma 14:21; 15:8.

³ Pa kumona amaka ya musango yu, Farao alingile ukweba ifita fyakwe ukucimba no kubwelelamo. Lelo, Farao wa cilumba abeba ukuti basanse. (Ukufuma 14:23) Abena Egupti bapumpana no kusupila abena Israele, lelo ukusansa kwabo bwangu bwangu kwafulunganishiwa ilyo imipeto ya maceleta yabo yatendeka ukusokoka. Ilyo abena Israele bafika bushilya mu mutende, Yehova aeba Mose ati: “Tambiko kuboko kobe pali bemba, no kuleka amenshi yabwelele pa bena Egupti, pa maceleta yabo, na pa ba pali bakabalwe babo.” Amenshi yalibwelele, no kushiika Farao na bashilika bakwe!—Ukufuma 14:24-28; Amalumbo 136:15.

4. (a) Bushe pali Bemba Wakashika, Yehova alangile ukuti aba shani? (b) Bamo kuti baumfwa shani pa lwa uku kulangisha amaka ukwa kwa Yehova?

⁴ Ukulubulwa kwa luko lwa bena Israele pali Bemba Wakashika cali cintu ca lulumbi pa fintu Lesa abombele na bantunse ku numa. Palya Yehova alangile ukuti “musalifi ku bulwi.” (Ukufuma 15:3) Lelo bushe mumfwa shani pali aya maka ya kwa Yehova? Ca cine ukuti inkondo, yalikalifya abantunse no kubacululusha. Bushe amaka ya kwa Lesa aya konaula yalenga mumutaluke ukucila ukumupalamina?

Ukucilanya Inkondo sha Bulesa ne sha Bantunse

5, 6. (a) Mulandu nshi cabela icalinga ukuti Lesa aleitwa “Yehova wa milalo”? (b) Bushe inkondo sha kwa Lesa shapusana shani ne sha bantunse?

⁵ Ukulingana no lulimi Baibolo yalembelwemo, Lesa alikwata ilumbo lya kuti “Yehova wa milalo,” imiku mupepi na 300 mu Amalembo ya ciHebere ne miku ibili mu Amalembo ya ciGriki. (1 Samwele 1:11) Apo ni Kateka wa Kubumbwa konse, Yehova alikwata imilalo iingi iya bamalaika. (Yoshua 5:13-15; 1 Ishamfumu 22:19) Iyi milalo yakwata amaka ya konaula icine cine. (Esaya 37:36) Ubonaushi bulengwa na bantunse tabwawama no kutontonkanyapo. Lelo, tufwile ukwibukisha ukuti inkondo sha kwa Lesa shapusana ne nkondo sha cabe cabe isha bantunse. Bamushika abantunse ne ntungulushi sha mapolitiki kuti baesha ukulondolola abati inkondo balelwa ni pa kuti ciwamine abekala calo. Lelo inkondo sha bantunse lyonse shibamo ubufunushi na bukaitemwe.

⁶ Lelo, Yehova tabalamuka fye no kwimya inkondo icimyeimye. Amalango 32:4 yatila: “Cilibwe icasansuka, ya mpomfu imicitile yakwe; pantu imibele yakwe yonse bupingushi: Lesa wa cishinka kabili uwabulo bupondamishi, uwalungama kabili uwatambalala.” Icebo ca kwa Lesa citila ubukali bwabula ukuilama, ubunkalwe, no lukaakala fibi. (Ukutendeka 49:7; Amalumbo 11:5) Kanshi Yehova tacita kantu apabula umulandu. Tabomfya amaka yakwe aya konaula icibomfyebomfye kabili ayabomfya fye nga tapali mwa kusengulwila. Kwati fye ni fintu alondolwele ukupitila muli kasesema Esekiele ati: “Bushe ukubekwa mbekelwe mfwa ya mubifi? Cisemo ca kwa Shikulu Yehova. Bushe te mu kubwela kwakwe mu mibele yakwe, no kuba no mweo, e mo mbekelwa?”—Esekiele 18:23.

7, 8. (a) Bushe Yobo aleti ni kwi kwafumine ukucula kwakwe? (b) Ni shani fintu Elihu alungike Yobo pali ci? (c) Cinshi twingasambilila ku cacitikile Yobo?

⁷ Mulandu nshi, kanshi, Yehova abomfesha amaka ya konaula? Ilyo tushilayasuka, kuti twaibukisha Yobo umulungami. Satana aletwishika nampo nga Yobo kuti aba uwa mpomfu nga aeshiwa. Na kuba aletwishika abantunse bonse. Pa kuti uko kutwishika kupwe, Yehova alekele Satana ukwesha bumpomfu bwa kwa Yobo. Ici calengele Yobo ukulwala, ukusanguka umupiina, no kufwilwa abana. (Yobo 1:1–2:8) Yobo taishibe ifyabimbilwemo, kabili ena aleti amacushi yakwe kwali kukandwa kwa kufyengwa fye kuli Lesa. Aipwishe Lesa umulandu amwimikile “ica kupoosapo,” “umulwani.”—Yobo 7:20; 13:24.

⁸ Umulumendo we shina lya Elihu asansalike icilubo cali mu mitontonkanishishe ya kwa Yobo ati: ‘Utila, Nalilungama ukucila Lesa.’ (Yobo 35:2) Cine cine, butumpe ukutontonkanya ukuti twalishiba ifingi ukucila Lesa nelyo ukutunga ukuti wa lufyengo. Elihu atile: “Cibe ukutali kuli Lesa ukucito bubifi, ca butolo ku Wa maka yonse ukucito bupondamishi.” Pa numa, akonkenyepo no kuti: “Wa maka yonse, te kuti tumwiluke; Mukulu ku maka na ku bupingushi, na mu bwingi bwa bulungami tafyenga.” (Yobo 34:10; 36:22, 23; 37:23) Teti tutwishike ukuti ilyo Lesa alwa, ninshi pali icalenga. Apo twaishibe fyo, lekeni tulande pali fimo ifilenga Lesa wa mutende inshita shimo ukucito bulwi.—1 Abena Korinti 14:33.

Ifilenga Lesa Wa Mutende Ukucito Bulwi

9. Mulandu nshi Lesa wa mutende alwila?

⁹ Pa numa ya kulumbanya Lesa ati “musalifi ku bulwi,” Mose abilishe ati: “Pa milungu pali uyani uwaba nga imwe, mwe Yehova? Nani uwaba nga imwe, umukankaala ku mushilo.” (Ukufuma 15:11) Kasesema Habakuki na o alembele ati: “Mwaba na menso ayasanguluka, tamwingalolesha pa bubi, kabili tamwingamona pa bupondamishi.” (Habakuki 1:13) Nangula Yehova ni Lesa wa kutemwa, na kabili ni Lesa uwa mushilo, uwa bulungami, kabili uwa bupingushi. Inshita shimo, iyi mibele e ilenga alebomfya amaka yakwe aya konaula. (Esaya 59:15-19; Luka 18:7) E ico Lesa tabifya bumushilo bwakwe ilyo alwa. Na kuba, umulandu alwila nico wa mushilo.—Ukufuma 39:30.

10. (a) Ni lilali pa muku wa kubalilapo kwaimine ukukabila kwa kuti Lesa alelwa inkondo kabili cali shani? (b) Ni nshila nshi yeka fye iyo ubulwani bwasobelwe pa Ukutendeka 3:15 bwingapwilamo, kabili bunonshi nshi ici cingaletela abantunse balungama?

¹⁰ Tontonkanyeni icacitike pa numa abantunse ba kubalilapo Adamu na Efa bapondokele Lesa. (Ukutendeka 3:1-6) Yehova atekelesha bulya bupondamishi bwabo, icifulo cakwe ica Bumulopwe bwa Kubumbwa konse nga calisuulwa. Apo ni Lesa umulungami, tapali mwa kusengulwila kano fye ukubapingwila ukufwa. (Abena Roma 6:23) Mu kusesema kwa mu Baibolo ukwa kubalilapo, asobele ukuti pali no kuba ubulwani pa babomfi bakwe na bakonka “icisoka” Satana. (Ukusokolola 12:9; Ukutendeka 3:15) Ubu bulwani mu kupelako kuti bwapwa fye nga ca kuti Satana ashonaulwa. (Abena Roma 16:20) Lelo ubo bupingushi kuti bwalenga abantunse abalungami ukupaalwa, ukufumya ukusonga kwa kwa Satana pe sonde no kuleka isonde lyonse ukuba paradise. (Mateo 19:28) Ilyo iyo nshita ishilafika, ababa kuli Satana bali no kufwaya ukulacena abantu ba kwa Lesa no kufwaya ukonaula bumupashi bwabo. Inshita shimo shimo, Yehova ali no kulacilima.

Lesa Abombelapo ku Kufumyapo Ububifi

11. Mulandu nshi Lesa amwenene ukuti tapali mwa kusengulwila kano fye ukuleta ilyeshi lya menshi pe sonde lyonse?

¹¹ Ilyeshi lya menshi mu nshiku sha kwa Noa lyali ca kumwenako ca kucilima ububifi. Ukutendeka 6:11, 12 kutila: “Ku menso ya kwa Lesa pano isonde palyonaike, kabili pano isonde paiswilepo ulufyengo. Awe Lesa aloleshe pano isonde, kabili, moneni, naponaika; ico abantunse bonse nabonaule mibele yabo pano isonde.” Bushe Lesa ali no kuleka ababifi ukulofya imibele isuma ukufika kuli kapeleko? Iyo. Yehova amwene ukuti tapali mwa kusengulwila kano fye ukuleta ilyeshi lya menshi pe sonde lyonse ukufumyapo bonse abapampamine pa kuleta ulukaakala no kucita bucisenene.

12. (a) Cinshi Yehova asobele pa lwa “bufyashi” bwa kwa Abrahamu? (b) Mulandu nshi abena Amore bali no kulofiwa?

¹² E fyo cali na ku bupingushi Lesa apingwile abena Kanaani. Yehova asosele ukuti muli Abrahamu e mwali no kufuma “ubufyashi” umo indupwa shonse isha pe sonde shali no kuifwailo kupaalwa. Ukulingana no bo bufwayo, Lesa abikile icipope ca kuti ubufyashi bwa kwa Abrahamu bwali no kupeelwa icalo ca Kanaani, icalo caikelemo abantu baleitwa abena Amore. Cinshi abantu bengamwenako ukuti Lesa alikwete nsambu sha kutenuna aba bantu ukubafumya mu calo cabo? Yehova asobele ukuti tali no kutenuna balya bantu mpaka pakapite imyaka 400—ukufikila “amampuulu ya bena Amore” ‘yakesule.’b (Ukutendeka 12:1-3; 13:14, 15; 15:13, 16; 22:18) Muli ilya nshita, imibele ya bena Amore yalibipishe icine cine. Icalo ca Kanaani casangwike icalo ca kupepamo utulubi, ukusuumyo mulopa, kabili ubupulumushi bwa bwaume no bwanakashi bwalibipishe nga nshi. (Ukufuma 23:24; 34:12, 13; Impendwa 33:52) Abekashi bali muli cilya calo baleoca fye na bana mu mulilo ku kupeela amalambo. Bushe Lesa wa mushilo kuti aleka abantu bakwe ukubishanya na bantu babipa umusango yu? Iyo! Abilishe ati: “Icalo calikowela; e ico nacipempwila amampuulu ya ciko, kabili icalo caluka abekashi ba ciko.” (Ubwina Lebi 18:21-25) Lelo Yehova taipeye abantu icipayeipaye. Abena Kanaani balemenene ku bulungami, pamo nga Rahabu na bena Gibeone, balipuswike.—Yoshua 6:25; 9:3-27.

Ukulwilako Ishina Lyakwe

13, 14. (a) Mulandu nshi Yehova ashakwatile mwa kulosha kano fye ukushisha ishina lyakwe? (b) Finshi Yehova acitile pa kufumya umuseebanya pe shina lyakwe?

¹³ Apo Yehova wa mushilo, ishina lyakwe nalyo lya mushilo. (Ubwina Lebi 22:32) Yesu asambilishe abasambi bakwe ukupepa ati: “Ishina lyenu libelwe akatiina [libe ilyashila, NW].” (Mateo 6:9) Ukupondoka kwa mu Edene kwalikoweshe shina lya kwa Lesa, ukumutwishika, no kutwishika imitekele yakwe. Yehova te kuti alekepo fye pa kuseebanishiwa uyo musango no kupondoka. Takwete mwa kulosha kano fye ukucitapo cimo pa kufumyapo umuseebanya pe shina lyakwe.—Esaya 48:11.

¹⁴ Tontonkanyeni na pa bena Israele. Ilyo lyonse bali abasha mu Egupti, ubulayo bwa kwa Lesa kuli Abrahamu ubwa kuti mu Bufyashi bwakwe e mukapaalilwa indupwa shonse isha pe sonde bwalemoneka ubwa fye. Lelo pa kubalubula no kubapanga uluko, Yehova afumishe umuseebanya pe shina lyakwe. E calengele kasesema Daniele mwi pepo ukwibukisha ati: “Mwe Shikulu Lesa wesu, [mwafumishe] abantu benu mu calo ca Egupti ku kuboko ukwakosa no kuicitile shina.”—Daniele 9:15.

15. Mulandu nshi Yehova alubwilile abaYuda ukufuma muli bunkole mu Babele?

¹⁵ Na kuba, Daniele apepele ifi pa nshita lintu abaYuda balekabila Yehova ukucitapo cimo pa mulandu we shina Lyakwe. AbaYuda bacintomfwa bali muli bunkole, uno muku mu Babele. Umusumba wabo ukalamba, uwa Yerusalemu, wali cibolya. Daniele alishibe ukuti abaYuda nga babweshiwa ku calo ca ku mwabo, ishina lya kwa Yehova lyali no kucindikwa. E ico Daniele apepele ati: “Shikulu, beleleni uluse; mwe Shikulu, peepekeni kabili citeni, mwishimba, pa mulandu wa mwe bene, mwe Lesa wandi, pantu ishina lyenu lyapeelwa ku musumba wenu na ku bantu benu.”—Daniele 9:18, 19.

Ukulwilako Abantu Bakwe

16. Londololeni ico ukufwaisha kwa kwa Yehova ukwa kucingilila ishina lyakwe kushipilibwila ukuti aba uwatalala kabili kaitemwe.

¹⁶ Bushe ifi Yehova afwaisha ukucingilila ishina lyakwe, e kutila aba fye uwatalala kabili kaitemwe? Iyo, pantu nga alecite fintu umwabela bumushilo bwakwe no kutemwa ubupingushi, alacingilila abantu bakwe. Tontonkanyeni ifyaba mu Ukutendeka icipandwa 14. Mulya tubelengamo ulwa shamfumu shine ishasanshile no kusenda Lote, umwana wa kwa munyina wa kwa Abrahamu, capamo no lupwa lwakwe. Pa kwafwiwa na Lesa, Abrahamu acimfishe umupwilapo filya fita fyaishibishe sana ubulwi! Uku kucimfya napamo kwali e kwa ntanshi ukulembwa mwi “buuku lya Fya bulwi fya kwa Yehova,” nakalimo e buuku lyabamo ne nkondo shimbi ishishalembwa na mu Baibolo. (Impendwa 21:14) Pali no kukonka ukucimfya na kumbi ukwingi.

17. Cinshi cilanga ukuti Yehova alwilileko abena Israele na lintu babe nabengila mu calo ca Kanaani? Shimikeni ifya kumwenako.

¹⁷ Ilyo fye abena Israele bashilaingila mu calo ca Kanaani, Mose abalaile ati: “Yehova Lesa wenu alemutangilila, akamulwila umwabelele fyonse ifyo amucitile mu Egupti.” (Amalango 1:30; 20:1) Ukutampila pali Yoshua, impyani ya kwa Mose, no kupulinkana mu nshita sha Bapingushi na mu kuteka kwa shamfumu sha busumino isha Yuda, Yehova cine cine alwilileko abantu bakwe, ukubalenga ukucimfya abalwani babo icipesha amano.—Yoshua 10:1-14; Abapingushi 4:12-17; 2 Samwele 5:17-21.

18. (a) Mulandu nshi tufwile ukutashisha pa kuti Yehova tayaluka? (b) Cinshi cikacitika ilyo ubulwani bwalondololwa pa Ukutendeka 3:15 bukafika pa kalume?

¹⁸ Yehova tayaluka; kabili ubufwayo bwakwe ubwa kulenga lino isonde ukuba paradise tabwayaluka. (Ukutendeka 1:27, 28) Lesa acili alipata ububifi. Lelo alitemwa sana abantu bakwe kabili nomba line fye ali no kubacitila fimo. (Amalumbo 11:7) Na kuba, cileenekelwa ukuti nomba line fye, kuli no kuba ukwaluka kukalamba ukukuma ku bulwani bwalondololwa pa Ukutendeka 3:15. Yehova na kabili ali no kuba “umusalifi ku bulwi” pa kuti ashishe ishina lyakwe no kucingilila abantu bakwe!—Sekaria 14:3; Ukusokolola 16:14, 16.

19. (a) Langilileni umulandu twingapalamina kuli Lesa nga twamona ifyo abomfya amaka ya konaula. (b) Bushe ukwishiba ukuti Lesa aliitemenwa ukutulwilako kufwile ukutulenga ukumfwa shani?

¹⁹ Tontonkanyeni pali ci cilangililo: Tutile umuntu no lupwa lwakwe basanswa ku ciswango kabili ashashala na co no kucipaya. Bushe muleti abakashi bakwe na bana kuti bamusuusha pa co acita? Iyo, kuti mwaenekela ukuti uku kutemwa kwakwe kuti kwabafika pa mitima. E fyo cilingile ukuba na kuli Lesa, tatufwile ukufuupulwa pa fyo abomfya amaka yakwe aya konaula. Ifi aitemenwa ukulwa pa kuti atucingilile cilingile ukutulenga ukumutemwa nga nshi. Umucinshi twamupeela pa maka yakwe ayashapelela ulingile ukufulilako. E ico, kuti ‘twapyungila Lesa ukumutemuna no bufuuke na katiina.’—AbaHebere 12:28.

Palameni ku “Musalifi ku Bulwi”

20. Ilyo tulebelenga ifyalembwa mu Baibolo pa lwa nkondo sha kwa Lesa isho twafilwa ukumfwikisha, kuti twacita shani, kabili mulandu nshi?

²⁰ Kwena, Baibolo tailondolola tonse fye pa fintu Yehova apingula ukukuma ku nkondo shakwe. Lelo lyonse kuti twashininkisha ulwa cishinka ca kuti: Yehova tabomfya amaka yakwe aya konaula icibomfyebomfye, mu lufyengo, kabili mu bunkalwe. Ilingi line, ukubelenga ifyebo fishingulwike ku cilelandwapo mu Baibolo nelyo ukubelenga ifyo cali kuti kwatwafwa ukwishiba bwino. (Amapinda 18:13) Nangu ni lintu twafilwa ukusanga ifishinka fyonse, ukusambilila fye na fimbi pa lwa kwa Yehova no kutontonkanya pa mibele yakwe iyawamisha kuti kwatwafwa ukupwisha ukutwishika ukuli konse twingalatwishika. Ilyo twacite fi, tusanga ukuti kwaliba imilandu iingi iyo tulingile ukucetekela Lesa wesu, Yehova.—Yobo 34:12.

21. Nangu ca kuti Yehova inshita shimo “musalifi ku bulwi,” bushe umutima wakwe waba shani?

²¹ Nangu ca kuti Yehova alaba “umusalifi ku bulwi” nga cakabilwa, te kutila alikaluka. Mu cimonwa umo Esekiele amwene iceleta lya mu muulu, Yehova amonwa ngo waipekanya ukulwisha abalwani bakwe. Lelo, Esekiele amwene Lesa nashingulukwa no mukolamfula—uwaba ciishibilo ca mutende. (Ukutendeka 9:13 NW; Esekiele 1:28; Ukusokolola 4:3) Kanshi, Yehova alitekanya kabili wa mutende. Umutumwa Yohane alembele ati: “Lesa kutemwa.” (1 Yohane 4:8) Imibele ya kwa Yehova yonse yalilingana nga nshi. Kanshi lishuko ukupalama kuli Lesa wa musango yo uwa maka, lelo uwa kutemwa!

[Amafutunoti]

Amepusho ya Kutontonkanyapo

2 Ishamfumu 6:8-17 Mulandu nshi ukwishiba ukuti Lesa “musalifi ku bulwi” kwingatukosesha mu nshita sha macushi?

Esekiele 33:10-20 Ilyo Yehova ashilabomfya amaka yakwe aya konaula, lishuko lya cinshi mu nkumbu apeela abatoba ifunde lyakwe?

2 Abena Tesalonika 1:6-10 Ni shani fintu ukonaulwa kwa babifi ukuleisa kukelulula ababomfi ba kwa Lesa?

2 Petro 2:4-13 Cinshi cilenga Yehova ukubomfya amaka yakwe aya konaula, cinshi ici cisambilisha abantunse bonse?

[Icikope pe bula 58]

Pali Bemba Wakashika, Yehova alangile ukuti “musalifi ku bulwi”

Icipandwa 7

Amaka ya Kucingilila—“Lesa Aba Kuli Ifwe Icubo”

1, 2. Busanso nshi abena Israele balimo ilyo baleingila mu citungu ca Sinai mu 1513 B.C.E., kabili finshi Yehova asosele ku kubakosha?

ABENA Israele bali mu busanso ilyo baleingila mu citungu ca Sinai ku kwamba kwa 1513 B.C.E. Bali no lwendo lushailepela, ulwa kupita “mu matololo yakalamba kabili ya kutiinya, umwali insoka sha busungu na bakaling’ongo.” (Amalango 8:15) Kabili kwali ifyalo fya bulwani ifingabasansa. Yehova e waletele abantu bakwe muli fi. Apo ali ni Lesa wabo, bushe kuti abacingilila?

² Amashiwi ya kwa Yehova yali ya kukosha nga nshi aya kuti: “Imwe namumone fyo nacitile ku bena Egupti, ne fyo namusendela pa mapindo ya kwa kapumpe, no kumuleta kuli ine.” (Ukufuma 19:4) Yehova acinkwileko abantu bakwe ukuti alibapokolwele ku bena Egupti, cali kwati abomfeshe bakapumpe, ukubatwala ku buntungwa. Lelo kwaba na fimbi ifilenga ukuti “amapindo ya kwa kapumpe” yalinge ukwimininako ubucingo bwa kwa Lesa.

3. Mulandu nshi “amapindo ya kwa kapumpe” yabela cilangililo calinga ica bucingo bwa bulesa?

³ Kapumpe tabomfya fye amapindo yakwe ayakalamba, ayakosa ku kupupukilako mu muulu. Nga nakukaba, nakapumpe akansa mapindo yakwe ku kuba icintelelwe pa twana twakwe ku kasuba kalotoka, amapindo ayenganyunshika ukufika ku mamita yabili. Inshita shimbi, alonganya utwana twakwe mu mapindo yakwe ku kutukafya nga nakutalala. Kwati fye fintu nakapumpe alinda abana bakwe, e fyo na Yehova abakile no kucingilila uluko ulucece ulwa bena Israele. Nomba mu matololo, abantu bakwe bali no kusanga icubo mu cintelelwe ca mapindo yakwe ayakalamba kulila fye batwalilila aba busumino. (Amalango 32:9-11; Amalumbo 36:7) Lelo bushe ifwe muno nshiku kuti calinga ukwenekela ukuti Lesa akatucingilila?

Ubulayo bwa Kucingililwa na Lesa

4, 5. Mulandu nshi twingacetekela umupwilapo ubulayo bwa kuti Lesa akatucingilila?

⁴ Yehova teti afilwe nangu panono ukucingilila ababomfi bakwe. Ni “Lesa Uwa maka yonse,” ilumbo lilangilila ukuti akwata amaka yashingafilwa. (Ukutendeka 17:1) Nge bimbi lishingacilimwa, amaka yabomfiwa aya kwa Yehova teti yacincintilwe. Apo kuti acita icili conse icilingene no kufwaya kwakwe, kuti twaipusha ati, ‘Bushe kufwaya kwa kwa Yehova ukubomfya amaka yakwe ukucingilila abantu bakwe?’

⁵ Icasuko, mwi shiwi limo, ni ee! Yehova atulaya ukuti ali no kucingilila abantu bakwe. Amalumbo 46:1 yatila: “Lesa aba kuli ifwe icubo kabili ubukose, mu fya kumanama asangwa ukwafwa apakalamba.” Apo Lesa ‘tabepa,’ kuti twacetekela umupwilapo ifyo atulaya ukuti akatucingilila. (Tito 1:2) Natumone ifilangililo fimo ifyalondololwa bwino ifyo Yehova abomfya ku kulondolola ifyo acingilila.

6, 7. (a) Umucemi wa mu Baibolo alecingilila shani impaanga shakwe? (b) Ni shani fintu Baibolo ilangilila ukuti Yehova alafwaisha ukucingilila no kusakamana impaanga shakwe?

⁶ Yehova Mucemi, na ifwe “tuli bantu bakwe, umukuni wa bucemi bwakwe.” (Amalumbo 23:1; 100:3) Impaanga e nama imo iyayangukisha ukusansa. Mu nshita sha mu Baibolo, umucemi alingile ukuba uwakosa ukuti acingilile impaanga ku nkalamo, imimbulu, na babere, pamo na bapuupu. (1 Samwele 17:34, 35; Yohane 10:12, 13) Lelo inshita shimo pa kucingilile mpaanga ukunakilila kwalekabilwa. Nga ca kuti impaanga yafyalila ukutali na kwi cinka, umucemi usakamana alelinda iyi mpaanga pa nshita ilefyala apo cinganguka ukuisansa, kabili alesenda akana kashikwete maka no kukatwala kwi cinka.

⁷ Pa kuilinganya ku mucemi, Yehova aletulaya ukuti afwaisha ukutucingilila. (Esekiele 34:11-16) Muleibukisha ifyalondolwelwe pali Yehova pali Esaya 40:11, ifyalandilwepo mu Cipandwa 2 ica cino citabo. Palya patila: “Ngo mucemi e fyo alisho mukuni wakwe, ku kuboko kwakwe aulonganya, asendela pa cifuba cakwe abana ba mpaanga.” Bushe umwana wa mpaanga aba shani pa “cifuba” ca mucemi, e kutila pa nsalu ya mwingila wakwe iya pa cifuba? Umwana wa mpaanga kuti apalama ku mucemi, limo no kumukumya ku kuulu. Lelo umucemi e ufwile ukukontama, ukwimya umwana wa mpaanga, no kumusendela pa cifuba apo engacingililwa. Ico cilelangilila ifyo Umucemi wesu Umukalamba aitemenwa ukutubaka no kutucingilila!

8. (a) Ni bani Lesa alaya ukucingilila, kabili ici calangililwa shani pa Amapinda 18:10? (b) Pa kusanga icubo mwi shina lya kwa Lesa, finshi fifwaikwa?

⁸ Ubulayo bwa kwa Lesa ubwa kutucingilila bwaba cipangano—acingilila fye abapalama kuli wene. Amapinda 18:10 yatila: “Ishina lya kwa Yehova lupungu ulwakosa, e mo abutukilo mulungami no kuba fye.” Mu nshita sha mu Baibolo, inshita shimo balekuula impungu mu matololo ukwa kubutukila mu kuuba. Lelo uwasanswa umwine e wali no kufulumukila ku lupungu ku kucingililwa. E fyo caba na ku kuuba mwi shina lya kwa Lesa. Te kushimbula fye ishina lya kwa Lesa; ishina lya kwa Lesa talyaba nge cipuuta ca kucite fipapwa. Lelo tufwile ukwishiba Umwine wa ilyo ishina no kumucetekela no kwikala umwabela ifipimo fyakwe ifyalungama. Yehova wa cikuuku sana pa kutulaya ukuti nga twaya kuli wene ne citetekelo, akaba kwati lupungu lwa kutucingilila!

“Lesa . . . Ali na Maka ya Kututuula”

9. Finshi Yehova acita ku kulangilila ukuti tapelela fye pa kulaya ukuti akatucingilila?

⁹ Yehova tapelela fye pa kulaya ukuti akatucingilila. Mu nshita sha mu Baibolo, acitile ifipesha amano ku kulanga ukuti aliba na maka ya kucingilila abantu bakwe. Mu nshita sha bena Israele, “ukuboko” kwa kwa Yehova ukwa maka ilingi line kwalecincintila abalwani ba maka. (Ukufuma 7:4) Lelo, Yehova alebomfya na maka yakwe aya kucingilila ku kulwilako abantu bamo bamo.

10, 11. Fya kumwenako nshi ifya mu Baibolo ifilanga ifyo Yehova abomfeshe amaka yakwe aya kucingilila?

¹⁰ Ilyo abaHebere bacaice batatu—Shadraki, Meshaki, na Abednego—bakeene ukuwa pa nshi ku cimpashanya ca golde ica Mfumu Nebukadnesari, imfumu yabubuka mu bukali yabatiinishe ati yali no kubapoosa mwi lungu lya mulilo ilyakafiwe imiku iingi. Nebukadnesari, uwali e mfumu yakwatishe amaka ilya nshita pe sonde lyonse, atumfishe no kuti: “Ni uyani umulungu uwingamutuula mu kuboko kwandi.” (Daniele 3:15) Aba balumendo batatu balicetekele umupwilapo ukuti Lesa wabo ali na maka ya kubacingilila, lelo tabatile aali no kubapokololako muli ci. E ico bayaswike abati: “Nga cabe fi, Lesa uo tupepa ali na maka ya kututuula.” (Daniele 3:17) Cine cine, lilye lungu lya mulilo ulebilima, na lintu lyakafiwe imiku 7 ukucila ifyo lyalekafiwa lyonse, talyali bwafya kuli Lesa wabo uwa maka yonse. Alibacingilile, kabili imfumu yapatikishiwe ukusumina aiti: “Takuli mulungu umbi uwingapokolole fi.”—Daniele 3:29.

¹¹ Yehova na kabili alangishe amaka yakwe aya kucingilila mu cipesha amano icine cine ilyo akuushishe ubumi bwa Mwana wakwe uwafyalwa eka ukwisa mwi fumo lya kwa nacisungu umuYuda, Maria. Malaika aebele Maria ati “ukemite fumo, no kufyalo mwana mwaume.” Malaika alondolwele ati: “Umupashi wa mushilo ukesa pali iwe, na maka ya Wapulamo yakakufimba.” (Luka 1:31, 35) Cimoneka kwati, Mwana Lesa tatalile aba uwayanguka ukusansa nge fyo ali pali yi nshita. Bushe ulubembu no kukanapwililika kwa kwa nyina umuntunse kwali no kwambukila akana kali mu mala? Bushe Satana ali no kucena nelyo ukwipaya ulya Mwana ilyo Ashilafyalwa? Nakalya! Cali kwati Yehova, abikapo icibumba ca kucingilila Maria ica kuti—nangu kukanapwililika, amaka yacena, umuntunse inkomi, nelyo icibanda—tafyali na konaula akana kalekula mu mala, ukufuma fye apo kaimitilwe. Yehova atwalilile ukucingilila Yesu ilyo ali umusepela. (Mateo 2:1-15) Umwana wa kwa Lesa uwatemwikwa tali na konaulwa, ukufikila inshita iyo Lesa asontele.

12. Mulandu nshi Yehova inshita shimo mu cipesha amano alecingilila abantu bamo mu nshita sha mu Baibolo?

¹² Mulandu nshi Yehova acingilile abantu bamo mu cipesha amano muli ulya musango? Ilingi line Yehova acingilile abantu pa kuti acingilile icintu cimo icacilapo ukucindama: e kutila ukufishiwapo kwa bufwayo bwakwe. Ku ca kumwenako, calefwaikwa ukuti ilyo Yesu aali akanya apusushiwe pa kuti ubufwayo bwa kwa Lesa bufishiwepo, kabili ici kuli pele pele cili no kulenga abantunse bonse ukunonkelamo. Ifyalembwa pali aya maka yakwe aya kucingilila fyaba mu Malembo yapuutwamo, “[ayalembeelwe] ku kutusambilisha, ukuti mu kutwalilila kabili mu kutukoselesha kwa malembo e mo tube no kucetekela.” (Abena Roma 15:4) Cine cine, ifi fya kumwenako filenga ukutetekela twatetekela Lesa wesu uwa maka yonse kukoseleko. Lelo bucingo nshi twingenekela kuli Lesa ilelo?

Umo Ukucingilila kwa Bulesa Kushalola

13. Bushe Yehova akatucitila ifipesha amano nangu cibe shani? Londololeni.

¹³ Ubulayo bwa kuti Lesa akatucingilila tabwalola mu kuti Yehova akatucitila ifipesha amano nangu cibe shani. Lesa wesu tatulaya ukuti tukekala imikalile yabula amafya muli buno bwikashi bukote. Ababomfi ba kwa Yehova abengi balaba na mafya yabipisha, pamo ngo bupiina, inkondo, ukulwala, ne mfwa. Yesu aebelepo fye abasambi bakwe ati bamo bamo napamo bakepaiwa pa mulandu wa busumino bwabo. E mulandu wine Yesu akomailepo sana ukuti ukushipikisha ukufika ku mpela kulafwaikwa. (Mateo 24:9, 13) Nga ca kuti Yehova abomfeshe amaka yakwe aya cipesha amano ku kutucingilila muli fyonse fye, Satana kuti akwata apa kuseebanishisha Yehova no kutwishika nga ca kuti ukuipeela kwesu kuli Lesa kwa cine cine.—Yobo 1:9, 10.

14. Fya kumwenako nshi filanga ukuti Yehova tacingilila ababomfi bakwe bonse mu nshila imo ine?

¹⁴ Nangu fye ni mu nshita sha mu Baibolo, Yehova tabomfeshe amaka yakwe aya kucingilila ku kucingilila ababomfi bakwe ukukanafwa bwangu. Ku ca kumwenako, umutumwa Yakobo aipaiwe kuli Herode napamo mu mwaka wa 44 C.E., lelo, pa numa fye ya ico, Petro alipokolwelwe “mu minwe ya kwa Herode.” (Imilimo 12:1-11) Kabili Yohane, munyina kwa Yakobo, alikokwele ukucila Petro na Yakobo. Caumfwika kanshi ukuti teti twenekele Lesa ukucingilila ababomfi bakwe bonse mu nshila imo ine. E lyo “inshita ne ca mankumanya” na fyo fiponena ifwe bonse. (Lukala Milandu 9:11) Ninshi, Yehova atucingilila shani ilelo?

Yehova Alacingilila lwa ku Mubili

15, 16. (a) Bushininkisho nshi twakwata ubwa kuti Yehova alicingilila bakapepa bakwe bonse bene lwa ku mubili? (b) Mulandu nshi twingacetekela ukuti Yehova akacingilila ababomfi bakwe ino nshita na mu “bucushi bukalamba”?

¹⁵ Taleni tontonkanyeni pa kucingililwa kwa ku mubili. Apo tuli bakapepa ba kwa Yehova, twenekela ukuti bonse bene kuti atucingilila. Nga te ifyo, Satana kuti atushukila. Tontonkanyeni ulwa ici: Satana “kateka wa pano isonde,” kuti afwaya sana ukulofya ukupepa kwa cine. (Yohane 12:31; Ukusokolola 12:17) Amabuteko yamo aya maka pe sonde yalibinda umulimo wesu uwa kushimikila kabili yalyesha ukutulofya. Lelo, abantu ba kwa Yehova batwalilila abashangila kabili tabaleka ukushimikila! Mulandu nshi ifyalo fya maka fyafililwa ukulesha umulimo wa ili bumba lya Bena Kristu ilimoneka ilinono kabili nge lishacingililwa? Pantu Yehova alitucingilila ku mapindo yakwe aya maka!—Amalumbo 17:7, 8.

¹⁶ Ni shani pa lwa kucingililwa kwa ku mubili mu “bucushi bukalamba” ubuleisa? Tatufwile ukutiina ubupingushi bwa kwa Lesa. Na kabushe, “Shikulu aishibo kupokolola bakapepa ku ca kwesha, no kulinda abashalungama ukufika ku bushiku bwa bupingushi.” (Ukusokolola 7:14; 2 Petro 2:9) Pali ino nshita, te kuti tutwishike ulwa fintu fibili. Ica ntanshi ca kuti, Yehova takatale aleka ababomfi bakwe aba cishinka ukulofiwa ukufuma pe sonde. Ica bubili ca kuti, akalambula aba mpomfu no kubapeela umweo wa muyayaya mu calo cipya ica bulungami—nga bafwa, icilambu akabapa kubabuusha ku bafwa. Ku bakafwa bena, ubucingo bwabo kwibukishiwa na Lesa.—Yohane 5:28, 29.

17. Ni shani fintu Yehova atubaka ukupitila mu Cebo cakwe?

¹⁷ Na ndakai line, Yehova alatubaka ukupitila mu “cebo” cakwe ica mweo, icakwata amaka ya kukunta abantu ku mitima no kubaalula. (AbaHebere 4:12) Nga tulebomfya ifishinte fyabamo, kuti twacingililwa pa kuti tatucenenwe lwa ku mubili. Esaya 48:17 asoso kuti: “Ine ndi Yehova, . . . uukusambilisho kuti ucenjele.” Ukwabula no kutwishika, ukukonka ifyalembwa mu Cebo ca kwa Lesa mu mikalile yesu kuti kwawamya ubumi bwesu no kutantalishako imyeo yesu. Ku ca kumwenako, pa mulandu wa kuti tulomfwila ukufunda kwa mu Baibolo ukwa kutaluka ku bulalelale no kuisangulula ku kukantana konse, tatucitako ifintu fikowesha abantu no konaula imyeo ya bengi abashipepa. (Imilimo 15:29; 2 Abena Korinti 7:1) Tulatasha sana pa kuti Icebo ca kwa Lesa cilatucingilila!

Yehova Alatucingilila mu fya ku Mupashi

18. Kucingililwa kwa musango nshi ukwa ku mupashi Yehova atucingilila?

¹⁸ Icacindamisha ca kuti Yehova alatucingilila mu fya ku mupashi. Lesa wesu uwa kutemwa alatucingilila ukuti bumupashi bwesu bwionaulwa kabili alatupeela ifyo tukabila pa kuti tushipikishe ifya kwesha no kubakilila bucibusa bwesu nankwe. Kanshi Yehova alabombelapo ku kucingilila imyeo yesu, te pa myaka fye inono lelo ku ciyayaya. Moneni fimo ifyo Lesa atupeela ifingacingilila bumupashi bwesu.

19. Ni shani fintu umupashi wa kwa Yehova wingatwafwa ukushipikisha ica kwesha icili conse twingaba naco?

¹⁹ Yehova e ‘Umfwo kupepa.’ (Amalumbo 65:2) Ilyo amafya ya mu bumi yafulisha, ukupongolwela ifili mu mutima kuli wene, kuti kwalenga na ku mutima kwayanguka. (Abena Filipi 4:6, 7) Te kuti afumyepo ifya kwesha mu cipesha amano, lelo ku kwasuka ipepo lyesu ilyafuma ku mutima, kuti atupa amano ya kwishiba ifya kucita pali co ca kwesha. (Yakobo 1:5, 6) Yehova alacita ne fyacilapo, alapa umupashi wa mushilo ku bamulomba. (Luka 11:13) Uyo mupashi wa maka kuti watwafwa ukushipikisha ica kwesha icili conse nelyo ubwafya twingaba nabo. Kuti watupeela “ukucishamo kwa maka” pa kuti tushipikishe mpaka Yehova mu calo cipya akafumyepo amafya yonse ayatukalifya.—2 Abena Korinti 4:7.

20. Ni shani fintu amaka ya kucingilila aya kwa Yehova yengapitila muli bakapepa banensu?

²⁰ Inshita shimo, Yehova ku maka yakwe aya kucingilila kuti atucingilila ukubomfya bakapepa banensu. Yehova alikula abantu bakwe mwi sonde lyonse ukuba “aba bwananyina.” (1 Petro 2:17; Yohane 6:44) Muli ubu bwananyina bwa kutemwa, tumona ubushininkisho bwine bwine ubwa fintu umupashi wa mushilo uwa kwa Lesa waba na maka ya kuwamya abantu. Umupashi ulenga tuletwala ifisabo—e kutila imibele yawamisha, pamo ngo kutemwa, icongwe, no busuma. (Abena Galatia 5:22, 23) E ico, nga tuli na mafya kabili uwasumina munensu akuntwa ku mutima ica kuti atupandako amano nelyo ukutwebako amashiwi yamo aya nkosho, kuti twatasha Yehova pa kulanga amaka yakwe aya kucingilila ukupitila muli bamunyina.

21. (a) Fya kulya nshi ifya mu nshita iyene Yehova atupeela ukupitila mu “musha wa cishinka kabili uwashilimuka”? (b) Bushe imwe pa lwenu mwanonkelamo shani mu kupekanya kwa kwa Yehova ukwa kucingilila bumupashi bwesu?

²¹ Kwaba na fimbi Yehova atupeela ku kutucingilila, ne fi fyaba: fya kulya fya ku mupashi mu nshita iyene. Pa kutwafwa ukusanga amaka mu Cebo cakwe, Yehova alilaasa “umusha wa cishinka kabili uwashilimuka” ukutupeela ifya kulya fya ku mupashi. Umusha wa cishinka abomfya impapulo, ukusanshako bamagazini ba Ulupungu lwa kwa Kalinda na Loleni!, pamo no kulongana kunono no kukalamba, na mabungano ku kutupeelelamo “ifya kulya mu nshita iyene”—e kutila ifyo tukabila, kabili pa nshita tulefikabila. (Mateo 24:45) Bushe mwalitala amumfwapo cimo ku kulongana kwa Bwina Kristu—napamo mu casuko umo ayaswike, mu lyashi, nelyo mwi pepo—ico camupeele amaka no kukoselesha uko kwine mwalefwaya? Bushe mwalitala amumfwa kwati icipande cimo ica mu lupapulo lwesu calembeelwe fye imwe? Ibukisheni ukuti Yehova e upekanya fyonse ifyo pa kuti acingilile bumupashi bwesu.

22. Ni mu nshila nshi Yehova lyonse abomfesha amaka yakwe, kabili mulandu nshi ico ciwamina fwe bantunse?

²² Cine cine Yehova ni nkwela “kuli bonse abooba muli wene.” (Amalumbo 18:30) Twaumfwa ukuti ino nshita tabomfya amaka yakwe ku kutucingilila ku masanso yonse fye. Lelo, lyonse alabomfya amaka yakwe ukushininkisha ukuti ubufwayo bwakwe bwabomba. Mu kupita kwa nshita, ifyo acita filawamina abantu bakwe. Nga twapalama kuli wene no kwikalilila mu kutemwa kwakwe, Yehova akatupeela umweo wapwililika ku ciyayaya. Pa kuba ne co cilolelo, tumona ubucushi bonse tupitamo muli buno bwikashi ukuti buntu “bwayanguka ubwa kashita akanononono.”—2 Abena Korinti 4:17.

Amepusho ya Kutontonkanyapo

Amalumbo 23:1-6 Ni shani fintu Yehova, ngo Mucemi Mukalamba acingilila no kusakamana abantu bakwe abapale mpaanga?

Amalumbo 91:1-16 Ni shani fintu Yehova atucingilila ku masanso ya ku mupashi, kabili cinshi twingacita pa kuti aletucingilila?

Daniele 6:16-22, 25-27 Cinshi Yehova acitile pa kusambilisha imfumu imo iya ku kale ulwa maka Yakwe aya kucingilila, kabili cinshi twingasambilila kuli ci ca kumwenako?

Mateo 10:16-22, 28-31 Kucincintilwa nshi twingenekela, lelo mulandu nshi tushilingile ukutiinina abatucincintila?

[Icikope pe bula 69]

“Asendela pa cifuba cakwe”

Icipandwa 8

Amaka ya Kubweseshamo Ifintu—Yehova ‘Alelenga Ifintu Fyonse Ifipya’

1, 2. Kuloba kwa finshi abantunse bamona ilelo, kabili ifi fitukuma shani?

UMWANA alufya nangu aonaula ica kwangasha atemwisha kabili alalila. Umusowa waleta ubulanda! Lelo bushe mwalimona ifyo icinso ca mwana ciba no buseko ilyo umufyashi abweseshamo icalubile? Umufyashi kuti napamo afwaya fye ukuli ico ca kwangasha nelyo ukucilungisha fye. Lelo umwana alatemwe cibi no kupapa. Icamoneke kwati naciloba cabweshiwa!

² Yehova, Umufyashi wapulishamo, alikwata amaka ya kubweseshamo ifyo abana bakwe aba pe sonde bengatila fyaliloba. Kwena, tatulelanda pa fya kwangasha fye. Muli shino “inshita ishayafya,” tulalufya ifintu fimo ifikalamba ukucilapo. (2 Timote 3:1-5) Ifingi ifyo abantu bakatamika lyonse fimoneka kwati kuti fyaloba—ifintu pamo nge ng’anda, ifipe, incito, nelyo fye ubumi busuma. Na kabili kuti twapelelwa ilyo twatontonkanya ifyo ifilengwa na Lesa fileonaulwa icilelenga no kuloba kwa fya mweo ifingi nga nshi. Lelo icituponya sana pa musao caba ni mfwa ya bantu twatemwa. Ukuyumfwa abapelelwa kabili ababulwa amaka kulenga twabongoteka.—2 Samwele 18:33.

3. Cilolelo nshi ica kusansamusha icalandwa pa Imilimo 3:21, kabili cinshi Yehova akabomfya pa kucifishapo?

³ Kanshi cilasansamusha nga nshi ukwishiba ukuti Yehova alikwata amaka ya kubweseshamo ifintu! Nga fintu twalamona, fingi icine cine ifyo Lesa engabwesesha abana bakwe aba pe sonde kabili akafibweseshapo. Na kuba, Baibolo ilanga ukuti Yehova afwaya “ukubweseshamo ifintu fyonse.” (Imilimo 3:21) Pa kucite ci, Yehova akabomfya Ubufumu bwa kwa Mesia, ubutekwa na Mwane, Yesu Kristu. Ubushininkisho bulanga ukuti ubu Bufumu bwatendeke ukuteka mu muulu mu 1914.a (Mateo 24:3-14) Finshi fikabweshiwa? Natumone ifintu fimo ifikalamba ifyo Yehova abweseshamo. Cimo cintu tumona kabili calitukuma. Fimbi fikacitika icalo conse ku ntanshi.

Ukubwesha Ukupepa Kwasanguluka

4, 5. Cinshi cacitikiile abantu ba kwa Lesa mu 607 B.C.E., kabili lisubilo nshi Yehova abapeele?

⁴ Cimo ico Yehova abwesha kale caba kupepa kwasanguluka. Pa kuti tumfwikishe umo ici cilolele, natulande panono pa lyashi lya kale ilya bufumu bwa Yuda. Ico calatupeelako ifyebo fya kucincimusha ifyalatulenga ukumfwikisha ifyo Yehova abomfya amaka yakwe aya kubweseshamo ifintu.—Abena Roma 15:4.

⁵ Elenganyeni ifyo abaYuda ba busumino baumfwile mu 607 B.C.E. ilyo Yerusalemu aonawilwe. Umusumba wabo uwatemwikwa walyonawilwe, ifibumba fya uko fyalibongolwelwe. Icabipishe ca kuti, itempele lya lulumbi ilyakuulile Solomone, icifulo cimo mpo icalipo ukupepa kwasanguluka ukwa kwa Yehova pe sonde lyonse, lyashele icipompa. (Amalumbo 79:1) Abapuswike batwelwe bunkole ku Babele, bashiile icalo cabo icapomoka icalelulumbamo inama sha mpanga. (Yeremia 9:11) Abantunse bena baleti nomba capwililila fye. (Amalumbo 137:1) Lelo Yehova, uwasobele kale sana ulwa ubu bonaushi, abapeele isubilo lya kuti inshita ya kubweseshamo ifintu yali ku ntanshi.

6-8. (a) Cintu nshi calandwapo imiku ne miku mu fyalembele bakasesema abaHebere, kabili ni shani fintu uko kusesema konse kwafishiwepo? (b) Muno nshiku, ni shani fintu abantu ba kwa Lesa bamona ukufishiwapo kwa kusesema kwa kubweseshamo ifintu?

⁶ Na kuba, ifyalembele bakasesema ba ciHebere imiku ne miku fyalelanda pa kubweseshamo.b Yehova abomfeshe aba bakasesema ku kulaya ukuti icalo cali no kubweshiwa no kwikalwamo cipya cipya, ukuba icafunda, icacingililwa pa kuti tacisanshilwe ku fiswango na ku balwani. Alandile pa calo cabo icabweshiwa ukuti ni paradise! (Esaya 65:25; Esekiele 34:25; 36:35) Ukupepa kwasanguluka nako kwali no kubweshiwa, ne tempele lyali no kukuulwa cipya cipya. (Mika 4:1-5) Uku kusesema konse kwalengele abaYuda bali bankole ukuba ne subilo, ukubafwa ukushipikisha imyaka 70 iya bunkole mu Babele.

⁷ Inshita ya kubweseshamo ifintu yasukile yafika. AbaYuda balilubwilwe ukufuma mu Babele no kubwelela ku Yerusalemu no kuyakuula cipya cipya itempele lya kwa Yehova. (Esra 1:1, 2) Ilyo lyonse bakakatile ku kupepa kwasanguluka, Yehova alibapaalile no kulenga icalo cabo ukufunda no kuba ica busambashi. Alibacingilile ku balwani na ku fiswango ifyaikele mu calo ilyo cali icibolya pa myaka iingi. Bafwile balisekelele nga nshi pa maka ya kwa Yehova aya kubweseshamo ifintu! Lelo filya fintu fyali fye kufishiwapo kwa ntanshi ukunono ukwa kusesema kwa kubweseshamo ifintu. Ukufikilishiwa kukalamba kwali no kwisa “mu nshiku ishikakonkapo,” inshiku shesu, ilyo Impyani yalaiwe pa nshita ntali iya Mfumu Davidi yali no kutekwa pa cipuna ca bufumu.—Esaya 2:2-4; 9:6, 7.

⁸ Pa numa fye Yesu abikilwe pa Bufumu mu muulu mu 1914, apoosele amano ku fya ku mupashi ifyalekabila abantu ba kwa Lesa pe sonde. Kwati fye fintu Koreshe wa ku Persia yalubwile abaYuda bashelepo ukufuma mu Babele mu 537 B.C.E., Yesu alubwile abashalapo ba mu baYuda ba ku mupashi, na bakonshi bakwe, ukubafumya mu maboko ya Babele wa muno nshiku, e kutila ubuteko bwa calo ubwa kupepa kwa bufi. (Abena Roma 2:29; Ukusokolola 18:1-5) Ukufuma mu 1919 ukuya ku ntanshi, ukupepa kwasanguluka kwalibweshiwa apo kulingile ukuba mu mikalile ya Bena Kristu bene bene. (Malaki 3:1-5) Ukutule yo nshita, abantu ba kwa Yehova balimupepa mwi tempele lya ku mupashi ilyasangululwa—e kutila ukutantika kwa kwa Lesa ukwa kupepa kwasanguluka. Mulandu nshi ici cacindamina kuli ifwe ilelo?

Umulandu Ukubweshiwa kwa ku Mupashi kwacindamina

9. Pa numa ya nshita sha batumwa, cinshi amacalici ya mu Kristendomu yacitile ku kupepa Lesa, lelo cinshi Yehova aacita mu nshiku shesu?

⁹ Tontonkanyeni ifyacitike ku kale. Abena Kristu mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo bali na mapaalo ya ku mupashi ayengi. Lelo Yesu na batumwa bakwe basobele ukuti ukupepa kwa cine kwali no kukoweshiwa no kuloba. (Mateo 13:24-30; Imilimo 20:29, 30) Pa numa ya nshita sha batumwa, kwaishile Kristendomu. Bashimapepo bakwe basuminishe ifisambilisho fya cisenshi ne micitile. Na kabili ni cikanga balenge ukupalama kuli Lesa ukuba icintu cishingacitika, ico baleti abamo Batatu kabili abati ici tapali uwingacumfwikisha, kabinge balesambilisha abantu ukuyebelela imembu shabo kuli bashimapepo no kupepa kuli Maria na ku “batakatifu” abapusanapusana ukucila ukupepa kuli Yehova. Nomba pa numa ya myaka yafulisha iya kukowesha kwa musango yo, cinshi Yehova aacita? Muli cino calo—icalo caandatilwa no kupepa kwa bufi no kukoweshiwa ku micitile iishili ya bukapepa—Lesa alicilima no kubwesha ukupepa kwasanguluka! Kuti twasosa ukwabula no kukukumya atuti, uku kubwesha ukupepa kwasanguluka e cimo pa fintu fyacindamisha ifyacitika muno nshiku.

10, 11. (a) Fintu nshi fibili ifyaba muli paradise wa ku mupashi, kabili fyamukuma shani? (b) Bantu ba musango nshi Yehova alonganya muli paradise wa ku mupashi, kabili cinshi bakaba ne shuko lya kumona?

¹⁰ Kanshi Abena Kristu ba cine lelo baba muli paradise wa ku mupashi. Finshi fyaba muli uyu paradise wa ku mupashi? Mwaba ifintu fibili ifikalamba. Ica kubalilapo mipepele yasanguluka iya kupepa Lesa wa cine, Yehova. Alitupeela imipepele iishabamo ubufi ne fya kupotanya. Alitupeela ifya kulya fya ku mupashi. Ici cilenga tusambilile pa lwa kwa Shifwe wa ku muulu, twishibe ifya kumutemuna, no kupalama kuli wene. (Yohane 4:24) Ica bubili muli uyu paradise wa ku mupashi, bantu. Nga fintu Esaya asobele, “mu nshiku ishikakonkapo,” Yehova alisambilisha abamupepa imibele ya mutende. Alipwisha inkondo pa kati kesu. Te mulandu no kuba abashapwililika, alatwafwa ukufwala “ubuntu bupya.” Alabikapo umupashi wa mushilo pa kubombesha kwesu, kabili uyu mupashi ulenga tuleba ne mibele yawamisha. (Abena Efese 4:22-24; Abena Galatia 5:22, 23) Ilyo mwabomba ukulingana ne fifwaya umupashi wa kwa Lesa, ninshi cine cine mwaba muli paradise wa ku mupashi.

¹¹ Yehova alonganya abo atemwa ukuba muli paradise wa ku mupashi—e kutila abamutemwa, abatemwa umutende, kabili “abaibukila ukuti balakabila ifya ku mupashi.” (Mateo 5:3, NW) Abo e bakaba ne shuko lya kumona ukubweshiwa kwawamisha—e kuti ukubweshiwa kwa bantunse ne sonde lyonse.

“Moneni, Ifintu Fyonse Nafilenge Fipya”

12, 13. (a) Mulandu nshi ukusesema kwa kubweseshamo ifintu kufwile ukufikilishiwa na kabili? (b) Bufwayo nshi Yehova abumbiile isonde nga fintu asosele mu Edene, kabili mulandu nshi ici citupeelela isubilo lya fya ku ntanshi?

¹² Cimoneka kwati ukusesema ukwingi ukwa kubweseshamo ifintu takulanda fye pa kubweseshamo kwa ku mupashi. Ku ca kumwenako, Esaya alembele pa nshita ilyo abalwala, abalemana, impofu, na bankomamatwi bali no kundapwa ne mfwa ine yali no kuminwa, ukuminwa kwa pe. (Esaya 25:8; 35:1-7) Ukusesema kwa musango yo takwafishiwepo icine cine mu Israele wa ku kale. Kabinge nangula twalimona ukufishiwapo kwa ku mupashi ukwa ifi filayo muno nshiku, kwaliba umulandu wa kushininkishisha ukuti ku ntanshi, kukaba ukufishiwapo kwa cine cine, ukwa mwi sonde lyonse. Twaishiba shani?

¹³ Mu Edene, Yehova alondolwele bwino bwino ubufwayo apangiile isonde ati: Lyali no kwikalwamo na bantunse ba nsansa, abatuntulu, abaikatana. Umwaume no mwanakashi bali no kulinda isonde ne fibumbwa fyonse, no kulyalula lyonse ukuba paradise. (Ukutendeka 1:28) Ico capusana sana ne fyo ifintu fili pali ndakai. Lelo mwitwishika, ubufwayo bwa kwa Yehova bonse tabucilimwa nangu panono. (Esaya 55:10, 11) Yesu, Imfumu Mesia iyasontwa na Yehova, akaleta Paradise pe sonde lyonse.—Luka 23:43.

14, 15. (a) Cinshi Yehova akacita pa kulenga “ifintu fyonse . . . fipya”? (b) Bushe ubwikalo bukaba shani mu Paradise, kabili cinshi mwatemwapo sana?

¹⁴ Elenganyeni ukumone sonde lyonse lyaaluka Paradise! Pa lwa iyo nshita, Yehova atila: “Moneni, ifintu fyonse nafilenge fipya.” (Ukusokolola 21:5) Tontonkanyeni ifikacitika iyo nshita. Ilyo Yehova apwa ukubomfya amaka yakwe aya konaula ku kulofya buno bwikashi bubifi ubukote, kukashala “imyulu ipya ne calo cipya.” E kutila ubuteko bupya ukufuma mu muulu bukateka abekashi bapya pe sonde lipya abakaba ni abo abatemwa Yehova kabili abacita ukufwaya kwakwe. (2 Petro 3:13) Satana, ne fibanda fyakwe incito ikapwa. (Ukusokolola 20:3) Pa numa ya myanda ya myaka, abantunse pa muku wa kubalilapo tabakomfwe kulya kusonga kwabipa, ukwa lupato. Ukwabula no kutwishika, ukwilulukwa kukomfwika, kukalamba icine cine.

¹⁵ Lyene tukasuka tukabe na maka ya kusakamana lino isonde lyayemba kwati fye fintu cali no kuba ukutula pa kutendeka. Isonde lyalikwata amaka ya kuibukulula. Ifishiba ne mimana kuti fyaisangulula nga ca kuti ifikowesha fyafumishiwapo; impanga yaonaulwa ku nkondo kuti yabukuluka nga ca kuti inkondo shapwa. Fintu cikasansamusha ukubomba ukulingana na maka isonde lyakwata aya kuibukulula, ukwafwako ukulisangula ibala lyayemba, Edene wa mwi sonde lyonse umwaba ifyalekanalekana ifingi! Ukucila ukulaipayaula inama no kulofya ifimenwa, umuntunse takonaule ifilengwa na Lesa ifili fyonse. Nangu fye bana tabakaletiina ifiswango.—Esaya 9:6, 7; 11:1-9.

16. Mu Paradise, kubweseshamo nshi kukakuma umuntu umo umo uwa busumino?

¹⁶ Kukaba no kupuupuutulwa kwa bantu. Pa numa ya Armagedone, abakapusuka bakamona ukundapa kwa mwi sonde lyonse ukwa cipesha amano. Nga fintu Yesu acitile ilyo ali pe sonde, akabomfya amaka Lesa amupeela ku kushibula amenso ya mpofu, ukukomona amatwi ya bankomamatwi, ukuposha abalemana na banakuka. (Mateo 15:30) Abakote bakacankwa ico bakaba no bukose, no butuntulu pamo ne mpamfu sha ku bulumendo nelyo isha ku bukashana. (Yobo 33:25) Inkanda tayakabe iyafunyanyafunyanya, ifilundwa fyalemana fikololwa, ne micincili ikapeelwa amaka yapya. Abantunse ba busumino bonse bakomfwa ukuti amaka ya lubembu no kukanapwililika filepwa panono panono. Fintu tukatasha Yehova Lesa pa maka yakwe aya kubweseshamo ifintu ayawamisha! Nomba natulande sana pa cintu cimo ica kusansamusha icikacitika muli yi nshita ya kubweseshamo ifintu.

Ukubwesesha Abafwa Umweo

17, 18. (a) Mulandu nshi Yesu akalipilile abaSaduke? (b) Cinshi cacitike icalengele Eliya ukulomba Yehova ukubuusha uwafwa?

¹⁷ Mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo C.E., bashimapepo bamo, abaleitwa abaSaduke, tabatetekele ukubuuka ku bafwa. Yesu alibakalipile ati: “Mwaluba, ico mushaishiba amalembo, nangu maka ya kwa Lesa.” (Mateo 22:29) Cine cine, Amalembo yasokolola ati Yehova alikwata ayo maka ya kubweseshamo abafwa. Akacita shani fyo?

¹⁸ Elenganyeni icacitike mu nshiku sha kwa Eliya. Mukamfwilwa alelele umwana uwanakuka, umwana wakwe umo fye mpo. Uyu kalume ali nafwa. Kasesema Eliya uwali mweni wa kwa uyu mukamfwilwa pa nshiku ishingi, afwile alifulunganishiwe. Alipuswishepo uyu mwana ukuti efwa ku nsala. Eliya afwile alitemenwe sana uyu kalume. Nyina alibongoteke. Uyu kalume e o aleibukishishako fye umulume wakwe uwafwa. Napamo alesuubila no kuti uyu mwana ali no kumusunga nga akota. Pa kuba uwafulunganishiwa, uyu mukamfwilwa aleti alekandwa pa filubo fyakwe ifya kale. Eliya alifililwe ukwikala fye alemona uko ubu busanso bulepikaninako. Atentembele icitumbi ukufuma kuli nyina uwacifukatile, no kucisenda ku muputule wakwe uwa pa muulu, e lyo alombele Yehova Lesa ukubweseshamo umweo wa mwana.—1 Ishamfumu 17:8-21.

19, 20. (a) Ni shani fintu Abrahamu alangile ukuti alitetekele amaka ya kubweseshamo ifintu aya kwa Yehova, kabili ni pi pashintilile ico icitetekelo? (b) Cinshi Yehova acitile ku kulambula icitetekelo ca kwa Eliya?

¹⁹ Eliya tali e wa kubalilapo ukucetekela mu kubuuka kwa bafwa. Imyaka iingi ku numa, Abrahamu acetekele ukuti Yehova alikwete amaka ya musango yo aya kubweseshamo ifintu—kabili ukucetekela kwakwe takwali ni bucisuminesumine. Ilyo Abrahamu ali ne myaka 100 no mukashi wakwe Sara ali ne myaka 90, Yehova abweseshemo amaka yabo aya bufyashi ayali ayafwa, kabili mu cipesha amano alengele Sara ukufyala umwana mwaume. (Ukutendeka 17:17; 21:2, 3) Pa numa ya ico, ilyo ulya kalume akulile, Yehova alombele Abrahamu ukuti epaye umwana wakwe nge lambo. Abrahamu alangile ukuti wa citetekelo, atile Yehova kuti abuusha Isaki wakwe uwatemwikwa ukufuma ku bafwa. (AbaHebere 11:17-19) Napamo citetekelo cakosa umusango yo e calengele ukuti ilyo Abrahamu ashilanina ulupili ku kuyaipaya umwana wakwe nge lambo, alaye ababomfi bakwe ati wene na Isaki bali no kubwela bonse.—Ukutendeka 22:5.

²⁰ Yehova atengele Isaki, e ico takwali na kuba ukubuusha uwafwa ilya nshita. Lelo kuli Eliya, umwana wa kwa mukamfwilwa ali nafwa kale—lelo tapalepele sana. Ilyo Yehova abuushishe umwana alambwile icitetekelo ca kwa kasesema! Lyene Eliya apeele ulya kalume kuli nyina, no kusosa aya mashiwi yashakalabwe aya kuti: “Mona umwana obe ali no mweo”!—1 Ishamfumu 17:22-24.

21, 22. (a) Bushe ukubuuka kwa bafwa ukwalembwa mu Malembo kwali kwa bufwayo nshi? (b) Mu Paradise, bushe ukubuuka kukapela kwi, kabili nani akabomba uyo mulimo?

²¹ Kanshi pa muku wa kubalilapo mu fyalembwa mu Baibolo, twamona uko Yehova abomfya amaka yakwe aya kubweseshamo ubumi bwa muntunse. Ku ntanshi, Yehova apeele na Elisha, Yesu, Paulo, na Petro amaka ya kubwesha abafwa ku bumi. Kwena, balya babuushiwe mu kupita kwa nshita balifwile na kabili. Nalyo line, ifyo ifyalembwa mu Baibolo fitulanga ifyawamisha ifili no kucitika ku ntanshi.

²² Mu Paradise, Yesu akafishapo umulimo wakwe pamo nga “ukubuuka kabili umweo.” (Yohane 11:25) Akabuusha imintapendwa, ukubapeela ishuko lya kwikala muli Paradise pe sonde umuyayaya. (Yohane 5:28, 29) Elenganyeni ukumonana cipya cipya ilyo ifibusa fyatemwana e lyo na balupwa, abalekene pa nshita yalepa ku mulandu wa mfwa, balekumbatana, nabasekelela icine cine! Abantunse bonse bakalumbanya Yehova pa maka yakwe aya kubweseshamo ifintu.

23. Kulangisha nshi ukwapulamo ukwa maka ya kwa Yehova, kabili ni shani fintu ici ciputula ifikansa no kutwebekesha ukuti isubilo lyesu ilya ku ntanshi likafishiwapo?

²³ Yehova alibika ica kuputula ifikansa ica kutwebekesha ukuti isubilo lya musango yo lya cine cine. Pa kulangisha amaka yakwe ayapulishamo, abuushishe Umwana wakwe, Yesu, ukuba icibumbwa ca ku mupashi ica maka, ukukonka pali Yehova. Yesu wabuushiwa amoneke kuli bansangwapo imyanda ne myanda. (1 Abena Korinti 15:5, 6) Nangu umuntu atwishika shani, ubo bushininkisho bulingile ukumushinina. Yehova alikwata amaka ya kubweseshamo ubumi.

24. Mulandu nshi twingacetekela ukuti Yehova akabuusha abafwa, kabili lisubilo nshi ifwe umo umo twingateesa?

²⁴ Yehova alikwata amaka ya kubuusha abafwa e lyo alafwaya no kubabuusha. Umuntu wa busumino Yobo alipuutilwemo ukusosa ati Yehova na kuba alafuluka ukubwesha abafwa. (Yobo 14:15) Bushe tamufwaya ukupalama kuli Lesa wesu, uufwaisha ukubomfya amaka yakwe aya kubweseshamo ifintu mu nshila ya kutemwa nge yo? Lelo, ibukisheni ukuti ici ni cimo fye ica fintu ifingi ifyo Yehova akabomfyamo amaka yakwe aya kubweseshamo ifintu ku ntanshi. Ilyo mulepalama pe kuli wene, lyonse muleteesa ishuko lyawamisha ilya kuti kuti mwasangwako ku kumona Yehova ‘alenga ifintu fyonse fipya.’—Ukusokolola 21:5.

[Amafutunoti]

Amepusho ya Kutontonkanyapo

2 Ishamfumu 5:1-15 Ni shani fintu umuntu umo mu nshita sha mu Baibolo anonkelemo mu maka ya kubweseshamo ifintu aya kwa Yehova pa mulandu wa kuti ali uwaicefya?

Yobo 14:12-15 Kucetekela nshi Yobo akwete, kabili ni shani fintu ifi fikomo fingakuma isubilo lyesu ilya fya ku ntanshi?

Amalumbo 126:1-6 Bushe Abena Kristu lelo kuti baumfwa shani pa lwa kubweshiwa kwa kupepa kwasanguluka no kubimbwamo babimbwamo?

Abena Roma 4:16-25 Mulandu nshi cacindamina ukutetekela amaka ya kubweseshamo ifintu aya kwa Yehova?

[Icikope pe bula 85]

“Mona umwana obe ali no mweo”!

Icipandwa 9

“Kristu Maka ya kwa Lesa”

1-3. (a) Cintu nshi ica kutiinya icacitikile abasambi pali Bemba wa Galili, kabili cinshi Yesu acitile? (b) Mulandu nshi calungamina ukwita Yesu ati “Kristu maka ya kwa Lesa”?

ABASAMBI bali no mwenso. Bali mu bwato baleabuka Bemba wa Galili ilyo mu kupumikisha kwaishile icikuuku ca mwela. Ukwabula no kutwishika balimwenepo ifikuuku pali uyu bemba—nobushe, bamo bali balondo babelesha.a (Mateo 4:18, 19) Lelo ici “cikuuku ca mwela” calikosele, kabili bwangu bwangu calengele bemba ukululunkana nga nshi. Aba baume balibombeshe ukupindulula ubwato, lelo icikuuku calibacilile amaka. Amenshi ‘yalesempukila mu bwato,’ no bwato bwaleisula. Te mulandu ne ci cimpungili, Yesu ali mu tulo twine twine ku cisolo ca bwato, ico alinakile pa numa ya kusambilisha amabumba akasuba konse. Apo abasambi baleti e mfwa yabo, balimushibwishe, balepaapaata abati: “Mwe Shikulu, tutuuleni; twalaloba.”—Marko 4:35-38; Mateo 8:23-25.

² Yesu tatiinine. Mu kucetekela akalipile umwela na bemba ati: “Ba tondolo, talala.” Apo pene umwela na bemba fyalyumfwilile—icikuuku na mabimbi fyalinakile, awe kwali no “kukutama kukalamba.” Nomba abasambi batiinine icine cine. Baleisosha abati: “Nga kanshi uyu nani?” Cine cine, muntu wa musango nshi uwingakalipila umwela na bemba kwati alekalipila umwana ashumfwa?—Marko 4:39-41; Mateo 8:26, 27.

³ Lelo Yesu tali muntuuntu fye. Amaka ya kwa Yehova yalebombela muli wene kabili emo yamonekele mu nshila ya cipesha amano. Umutumwa wapuutilwemo Paulo kanshi alilungike pa kusosa pali wene ati “Kristu maka ya kwa Lesa.” (1 Abena Korinti 1:24) Ni mu nshila nshi amaka ya kwa Lesa yamonekele muli Yesu? Kabili imikalile yesu kuti yakumwako shani ku fintu Yesu abomfya amaka?

Amaka ya Mwana wa kwa Lesa Uwafyalwa Eka

4, 5. (a) Maka nshi Yehova apeele Umwana wakwe uwafyalwa eka? (b) Ni shani fintu uyu Mwana apangashiwe pa kuti abumbe ifyo Wishi alefwaya?

⁴ Tontonkanyeni pa maka Yesu akwete ilyo ashilaba umuntunse. Yehova abomfeshe “amaka yakwe ya pe” ilyo abumbile Umwana wakwe uwafyalwa eka, uwaishileishibikwa ati Yesu Kristu. (Abena Roma 1:20; Abena Kolose 1:15) Pa numa ya ico, Yehova apeeleko uyu Mwana amaka ayengi, ukumupeela umulimo wa kubumba ifyo Lesa alefwaya. Baibolo ilanda pa lwa uyu Mwana ilyo ashilaba umuntunse ati: “Ifintu fyonse fyalengelwe kuli wene, kabili ukwabula wene takwalengelwe cintu nangu cimo icalengelwe.”—Yohane 1:3.

⁵ Teti twelenganye no kwelenganya ifyo uyo mulimo wakulile. Tontonkanyeni pa maka yalekabilwa pa kulenga imintapendwa ya bamalaika ba maka, ukubumbwa konse ukumoneka na mabilioni ya fipinda bushiku, kumo ne sonde ne fya mweo fyabapo ifyapusanapusana. Pa kubomba iyo milimo, Umwana uwafyalwa eka ali no kubomfya amaka yalumisha mu kubumbwa konse—na ya yaba mupashi wa mushilo uwa kwa Lesa. Uyu Mwana alisekelele sana pa kuba Cibinda wa Mulimo, untu Yehova abomfeshe ku kubomba fyonse fimbi.—Amapinda 8:22-31.

6. Ukukonka pa mfwa yakwe pe sonde no kubuushiwa, maka nshi no lupaka Yesu apeelwe?

⁶ Bushe uyu Mwana wafyalwa eka kuti apokelela amaka na yambi? Pa numa ya mfwa ya kwa Yesu pe sonde no kubuushiwa, atile: “Kuli ine kwapeelwa amaka yonse mu muulu na pano isonde.” (Mateo 28:18) Cine cine, Yesu alipeelwa amano ne nsambu sha kubomfya amaka yakwe konse konse. Apo ni “Mfumu ya Shamfumu kabili Shikulu wa Bashikulu,” alipeelwa insambu sha “[kufubalisha] bumulopwe bonse no lupaka lonse na maka”—ayamoneka na yashimoneka—ayalwisha Wishi. (Ukusokolola 19:16; 1 Abena Korinti 15:24-26) Lesa “tashile cintu nangu cimo icishanakila kuli” Yesu—e kutila, ukufumyako fye Yehova umwine.—AbaHebere 2:8; 1 Abena Korinti 15:27.

7. Mulandu nshi twingashininkishisha ukuti Yesu takatale abomfya bubi bubi amaka Yehova amupeela?

⁷ Bushe tufwile ukusakamikwa atuti napamo Yesu akabomfya bubi bubi amaka yakwe? Awe iyo! Yesu alitemwa Wishi icine cine kabili te kuti acite icili conse ica kumufulwisha. (Yohane 8:29; 14:31) Yesu alishiba bwino bwino ukuti Yehova tabomfya bubi bubi amaka yakwe ayafulisha. Yesu aliimwena umwine ukuti Yehova afwaya inshita sha “kuilango kuti wa maka ku kwafwa ababa ne mitima ya mpomfu kuli wene.” (2 Imilandu 16:9) Cine cine, Yesu atemwa abantunse filya fine fye na Wishi abatemwa, e co kuti twacetekela ukuti Yesu lyonse akabomfya amaka yakwe ku kucita ifisuma. (Yohane 13:1) Yesu alilanga ukufuma na kale ukuti alabomfya bwino amaka yakwe. Natulande pa maka akwete ilyo ali pe sonde na fintu akuntilwe ukuyabomfya.

“Uwa Maka ku . . . Cebo”

8. Pa numa ya kusubwa, cinshi Yesu apeelwe amaka ya kucita, kabili abomfeshe shani amaka yakwe?

⁸ Cimoneka kwati Yesu tacitilepo ifipesha amano ilyo alekula mu Nasarete. Lelo ifintu fyalyalwike pa numa abatishiwe mu 29 C.E., ninshi ali ne myaka napamo 30. (Luka 3:21-23) Baibolo itweba ati: “Lesa [alimusubile] Umupashi wa mushilo na maka, [aendawike] alecite cisuma no kuposha bonse abatekwo buluku kuli Kaseebanya.” (Imilimo 10:38) Bushe amashiwi ya kuti “alecite cisuma,” tayalelanga ukuti Yesu alibomfeshe bwino amaka yakwe? Pa numa ya kusubwa, ‘aishileba ni kasesema wa maka ku milimo na ku cebo.’—Luka 24:19.

9-11. (a) Ni kwi Yesu alesambilishisha ilingi, kabili bwafya nshi akwete? (b) Mulandu nshi amabumba yapapile imisambilishishe ya kwa Yesu?

⁹ Ni shani fintu Yesu ali uwa maka ku cebo? Ilingi line alesambilishisha pa lwalaala—ku lulamba lwa bemba na mu mbali ya mpili pamo na mu misebo na mu fisankano. (Marko 6:53-56; Luka 5:1-3; 13:26) Bakomfwa wakwe nga baalefumapo fye nga balefwaya, nga ca kuti ifyo alesosa tafibasekeshe. Muli ilya nshita ilyo takulaba amabuuku, bakomfwa abatemwa ifyo balesambilila balefisungila fye ku mutwe na mu mutima. Kanshi isambilisho lya kwa Yesu lyalingile ukuwama pa kuti abantu bapooseko amano, kabili lyalingile ukuba ilyaanguka ukumfwa no kwibukisha. Lelo ifi fyonse tafyali bwafya kuli Yesu. Ku ca kumwenako, tontonkanyeni pa Lyashi lyakwe ilya pa Lupili.

¹⁰ Ulucelo lumo ku kwamba kwa mwaka wa 31 C.E., ibumba lyalilongene mwi samba lya lupili mupepi na Bemba wa Galili. Bamo bafumine ku Yudea na ku Yerusalemu ukwalepa bakilomita 100 ukufika kuli 110. Bambi bafumine ku fyabu fya Turi na Sidone, ku kapinda ka ku kuso. Abalwele abengi bapaleme kuli Yesu ukuti bamukumye, na o alibondepe bonse. Ilyo takwali nangu umo uwashele no bulwele bukali mwi bumba, atampile ukubasambilisha. (Luka 6:17-19) Lintu apwile ukusosa, balipapile ifyo baumfwile. Mulandu nshi?

¹¹ Ilyo papitile imyaka yafulilako, umo uwaumfwileko lilya lyashi alembele ati: “Amabumba yapapile imisambilishishe yakwe; pantu alebasambilisha ngo waba na maka.” (Mateo 7:28, 29) Baleumfwa no kumfwa ukuti Yesu alelanda na maka. Alelandilako Lesa kabili aletungilila isambilisho lyakwe ku Cebo ca kwa Lesa ica maka. (Yohane 7:16) Ifyebo fya kwa Yesu fyalyangwike ukumfwa, ukukonkomesha kwakwe kwalenashanasha, kabili takuli uwingapaasha ifyebo fyakwe ifya kushinina. Ifyebo alelanda fyalefika pa kashongotwelo ka milandu kabili no kufika pa mitima ya bakomfwa wakwe. Abasambilishe ifya kusanga insansa, ifya kupepa, ifya kufwaya Ubufumu bwa kwa Lesa, ne fya kucita nga balefwaya inshita ya ku ntanshi iya mutelelwe. (Mateo 5:3–7:27) Ifyebo fyakwe fyabalamwine imitima ya bali ne nsala ya kumfwe cine no kucito bulungami. Abantu ba musango yo baliitemenwe ‘ukuikaanya’ no kusha fyonse pa kuti bamukonke. (Mateo 16:24; Luka 5:10, 11) Ubu bunte bwine bwine ubulelanga ukuti ifyebo fya kwa Yesu fyali fya maka.

“Uwa Maka ku Milimo”

12, 13. Ni nshi twingalandila ukuti Yesu ali “uwa maka ku milimo,” kabili ifipesha amano fyakwe fyapusenepusene shani?

¹² Yesu ali “uwa maka [na] ku milimo.” (Luka 24:19) Amalandwe yashimika ifipesha amano ukucila pali 30 ifyo acitile—fyonse fine “na maka ya kwa Shikulu [Yehova].”b (Luka 5:17) Ifipesha amano fya kwa Yesu fyalikumine imikalile ya bantu abengi nga nshi. Ifipesha amano fibili fye, cilya ica kuliisha abaume 5,000 na pa numa abaume 4,000 “ukufumyako abanakashi na bana,” napamo abantu bafikile muli ba 20,000!—Mateo 14:13-21; 15:32-38.

¹³ Ifipesha amano fya kwa Yesu fyali ifyapusanapusana. Alikwete amaka pa fiwa, tacalemwafya ukufitamfya. (Luka 9:37-43) Alikwete amaka pa fyabumbwa, ayalwile amenshi ukuba umwangashi. (Yohane 2:1-11) Icasungwishe abasambi bakwe ca kuti alyendele pali Bemba wa Galili ninshi kuli no mwela ukalamba. (Yohane 6:18, 19) Alikwete amaka pa malwele, ukundapa ubulema, amalwele ya mutatakuya, na yengepaya abantu. (Marko 3:1-5; Yohane 4:46-54) Pa kundapa alebomfya inshila shapusanapusana. Bamo baundepwe ninshi ali ukutali sana, ilintu bambi alebakumya fye. (Mateo 8:2, 3, 5-13) Bamo baundepwe apo pene, bambi na bo panono panono.—Marko 8:22-25; Luka 8:43, 44.

14. Caleba shani pa kuti Yesu alange ukuti alikwata amaka ya kufubalisha imfwa?

¹⁴ Nacimoneka kanshi ukuti Yesu alikwete amaka ya kufubalisha imfwa. Imiku itatu, abuushishe abafwa, abweseshe umukashana wa myaka 12 ku bafyashi bakwe, abuushishe umwana umo fye mpo uwa kwa mukamfwilwa, no kubuusha indume yatemwikwa ku nkashi shibili. (Luka 7:11-15; 8:49-56; Yohane 11:38-44) Takwali icili conse icamwanshishe. Abuushishe umukashana wa myaka 12 ukufuma ku bafwa ilyo papitile fye akashita pa numa ya kufwa. Abuushishe umwana mwaume wa kwa mukamfwilwa ukufuma pa busamba, ukwabula no kutwishika ubu bwine e bushiku afwile. Kabili abuushishe Lasaro ukufuma ku nshishi pa numa ali uwafwa pa nshiku shine.

Ukubomfya Amaka Ukwabula Bukaitemwe, Akapaatulula, Kabili mu Kulangulukilako

15, 16. Bushininkisho nshi bulanga ukuti Yesu tali kaitemwe mu fintu alebomfya amaka yakwe?

¹⁵ Bushe kuti mwaelenganya ifyo amaka Yesu akwata yengabomfiwa bubi bubi ayaba mu maboko ya kwa kateka ushapwililika? Lelo Yesu tali na lubembu. (1 Petro 2:22) Alikeene ukwambukilwa na bukaitemwe, ukufwaya ukulumbuka, no bufunushi ifilenga abantu bashapwililika ukubomfya amaka yabo ku kululunkanya bambi.

¹⁶ Yesu tali kaitemwe mu mibomfeshe ya maka yakwe, taleyabomfya ku kuinonsha umwine. Ilyo ali ne nsala, alikeene ukweba amabwe ukuti yabe umukate wa kuti alye. (Mateo 4:1-4) Apo akwete fye ifikwatwa finono, cali bushininkisho bwa kuti talebomfya amaka yakwe ku kumwenamo ifyuma. (Mateo 8:20) Kwaba ubushininkisho na bumbi ubwa kuti te bukaitemwe bwalelenga abombe imilimo ya maka. Ilyo acitile ifipesha amano, aleipusulako umwine. Nga aundapa uwalwala, amaka yalefuma muli wene. Aleishiba ukuti amaka yafuma, nangu ni lintu aundapa fye umo. (Marko 5:25-34) Nangu ni fyo, aleleka amabumba ya bantu ukumukumya, kabili baleundapwa. (Luka 6:19) Uku kwali kubulwa bukaitemwe icine cine!

17. Bushe Yesu alangile shani ukuti alesalulula pa kubomfya amaka yakwe?

¹⁷ Yesu alesalulula pa kubomfya amaka yakwe. Talebomfya fye amaka yakwe ku kuitakisha nelyo ukucita ifipapwa ku mataki fye. (Mateo 4:5-7) Talefwaya ukucita ifishibilo pa mulandu fye wa kuti Herode alefwaya ukumonako. (Luka 23:8, 9) Ukucila ukusabankanya ukuti alikwata amaka, ilingi line Yesu aleeba abo aleundapa ukuti beeba muntu nangu umo. (Marko 5:43; 7:36) Talefwaya abantu baletontonkanya fimo pali wene ukulingana ne fya kukukumya ifyo baumfwa fye.—Mateo 12:15-19.

18-20. (a) Cinshi calekuma inshila Yesu alebomfeshamo amaka yakwe? (b) Mumfwa shani pa nshila intu Yesu aundapilemo umwaume umo nkomamatwi?

¹⁸ Uyu muntu wa maka Yesu, alipusene sana na balya bakateka abalebomfya amaka yabo ukwabula ukulangulukilako ifilekabila bambi ne fyo balecululuka. Yesu aleangwa abantu. Ukumona fye abalecucutika kwalemulenga ukwikatwe nkumbu icine cine ica kuti alekuntwa ku mutima ukuti acefyeko ukucula kwabo. (Mateo 14:14) Alebalangulukilako ifyo baleumfwa ne fyo balekabila, kabili uku kwangwako kusuma kwalekuma inshila alebomfeshamo amaka yakwe. Ica kumwenako cifika pa mutima cisangwa pali Marko 7:31-37.

¹⁹ Pali iyi nshita, amabumba yasangile Yesu no kumuletela abalwele abengi, kabili alibaposeshe bonse. (Mateo 15:29, 30) Lelo Yesu asoobwelepo umwaume umo no kumusakamana mu nshila yaibela. Uyu mwaume ali ni nkomamatwi kabili cibulubusa. Yesu afwile alimwene ukuti uyu mwaume aleumfwa umwenso ne nsoni. Yesu alimulangulukileko no kumufumya pe bumba ukuti babe ku mbali. Lyene Yesu acitile ifishibilo ku kumweba ifyo ali no kucita. “Abikile iminwe yakwe mu matwi ya muntu; kabili afwisa amate, no kumukumya ku lulimi.”c (Marko 7:33) Lyene, Yesu aloleshe mu muulu no kwisha icefu uku alepepa. Ifi Yesu acitile fyalelanga uyu mwaume ukuti, ‘Ico ndekucitila ca ku maka ya kwa Lesa.’ E lyo Yesu atile: “Komokesha.” (Marko 7:34) Awe uyo muntu atampile ukumfwa, kabili atendeke ukulanda fye bwino.

²⁰ Fintu cisansamusha ukutontonkanya ukuti na lintu alebomfya amaka ya kundapa ayapeelwa na Lesa ku kundapa abacushiwa, Yesu alelangulukilako bambi ifyo baleyumfwa! Bushe tacitukosha ukwishiba ukuti Yehova apeela Ubufumu bwa buMesia kuli Kateka wa cililishi, uulangulukilako umusango yo?

Icishibilo ca Fili ku Ntanshi

21, 22. (a) Cinshi ifipesha amano fya kwa Yesu fyalesobela? (b) Apo Yesu alikwata amaka pa fyabumbwa pe sonde, cinshi twingenekela ilyo akalateka mu Bufumu bwakwe?

²¹ Ifya maka Yesu acitile ilyo ali pe sonde fyali fye citontonshi ca mapaalo yawamisha ayali no kwisa ilyo akateka nge mfumu. Mu calo cipya ica kwa Lesa, na kabili Yesu akacite fipesha amano—lelo mwi sonde lyonse! Tontonkanyeni pali fimo ifyawamisha ifili ku ntanshi.

²² Yesu akawamya ifyabumbwa pe sonde ukuti fikalebomba bwino bwino. Ibukisheni ukuti alilangile ukuti kuti alama amaka ya fyabumbwa pe sonde lintu atalalike icikuuku ca mwela. Cine cine kanshi, ilyo Kristu akalateka mu Bufumu, abantunse tabakatiine ukuti balaponenwa ne fikuuku fya mwela, ifinkukuma, impili shipuulika umulilo, nelyo amasanso yambi aya mu fyabumbwa pe sonde. Apo Yesu ni Cibinda wa Mulimo, untu Yehova abomfeshe ku kubumba isonde ne fya mweo fyabapo, alishiba bwino bwino ifyo isonde lyapangwa. Alishiba ifyo ifyalengwa pe sonde fingabomfiwa mano mano. Ilyo akalateka, isonde lyonse likaba Paradise.—Luka 23:43.

23. Ni shani fintu Yesu akapeela abantunse ifyo bakabila apo akaba ni Mfumu?

²³ Ni shani pa lwa fikabila abantunse? Amaka ya kwa Yesu aya kuliisha amakana ya bantu ukubomfya fye ifya kulya finono, kutwebekesha ukuti ukuteka kwakwe kukafumyapo insala. Cine cine, ifilyo ifingi, nga fyaananishiwa mu mulinganya, fikalenga insala ukupwililila. (Amalumbo 72:16) Amaka yakwe pa malwele ne ntenda yalangilila ukuti abalwala, impofu, bankomamatwi, na balemana bakondapwa—ukundapililwa kabili umuyayaya. (Esaya 33:24; 35:5, 6) Amaka yakwe aya kubuusha abafwa yatwebekesha ukuti ubulamba bwakwe nge Mfumu ya ku muulu busanshamo amaka ya kubuusha imintapendwa ya bantu abo Wishi afwaya ukwibukisha.—Yohane 5:28, 29.

24. Ilyo tuletontonkanya pa maka ya kwa Yesu, finshi tulingile ukwibukisha, kabili mulandu nshi?

²⁴ Ilyo tuletontonkanya pa maka ya kwa Yesu, natuleibukisha ukuti uyu Mwana apashanya filya fine fyaba Wishi. (Yohane 14:9) Ifyo Yesu abomfya amaka kanshi fitulangilila bwino bwino ifyo Yehova abomfya amaka. Ku ca kumwenako, tontonkanyeni pa nshila ya cililishi iyo Yesu aundapilemo uwa fibashi umo. Pa kwikatwe nkumbu, Yesu akumishe ulya mwaume no kutila: “Nintemwa.” (Marko 1:40-42) Ukupitila mu fyalondololwa nge fi, cili kwati Yehova aleti, ‘Ifi e fyo momfya amaka yandi!’ Bushe tamukuntwa ku mutima ukulumbanya Lesa wa maka yonse no kutasha pa kubomfya amaka yakwe mu kutemwa kwa musango yo?

[Amafutunoti]

Amepusho ya Kutontonkanyapo

Esaya 11:1-5 Ni shani fintu Yesu alanga “umupashi wa . . . bumpalume,” kabili ico kuti catulenga ukuba no kucetekela nshi mu kuteka kwakwe?

Marko 2:1-12 Ukundapa kwa kwa Yesu ukwa cipesha amano kulanga ukuti apeelwa amaka nshi?

Yohane 6:25-27 Nangu ca kuti Yesu mu cipesha amano alipeele abantu ifyo imibili yabo yalekabila, cinshi cali ubuyo bwine bwine ubwa butumikishi bwakwe?

Yohane 12:37-43 Mulandu nshi bansangwapo bamo pa fipesha amano fya kwa Yesu bashamutetekele, kabili cinshi ici cingatusambilisha?

[Icikope pe bula 91]

“Bamona Yesu aleenda pali bemba”

Icipandwa 10

“Mube Abapashanya Lesa” mu Fyo Mubomfya Amaka

1. Bwesho nshi ubwafisama ubo abantunse bashapwililika bacimfiwako mu kwanguka?

“KULI onse uwakwata amaka kulaba ubwesho bumo ubwafisama.” Ayo mashiwi ya kwa kalemba wa nshintu uwa mu mwanda wa myaka uwalenga 19 yalanda pa busanso bumo ubwafisama: no bu bwaba kubomfya amaka bubi bubi. Ku ca bulanda, calyanguka sana ku bantunse bashapwililika ukucimfiwa kuli ubu bwesho. Cine cine, ukutula fye kale na kale “abantu bacito lukambo ku bantu ku kubabifya.” (Lukala Milandu 8:9) Ukubomfya amaka ukwabula ukutemwa kwalenga abantunse ukucula nakalya nakalya.

2, 3. (a) Cinshi ica kusungusha pa fintu Yehova abomfya amaka? (b) Maka nshi pambi twingakwata, kabili tulingile ukubomfya shani ayo maka yonse?

² Lelo bushe te ca kusungusha ukuti Yehova Lesa, uwakwata amaka yashipelela, tabomfya bubi bubi ayo maka? Nga fintu twamona mu fipandwa fifumineko, lyonse abomfya amaka yakwe—nampo nga ya kubumba, aya konaula, aya kucingilila, nelyo aya kubweseshamo ifintu—ukulingana no bufwayo bwakwe ubwa kutemwa. Ilyo twatontonkanya pa nshila abomfeshamo amaka yakwe, cilatukoselesha ukupalama kuli wene. Ico nomba, kuti catukunta ku mitima ukuti ‘tube abapashanya Lesa’ mu fyo tubomfya amaka yesu. (Abena Efese 5:1) Lelo maka nshi fwe bantunse abace twakwata?

³ Ibukisheni ukuti umuntu alengelwe “mu cata ca kwa Lesa” na mu cipasho cakwe. (Ukutendeka 1:26, 27) Kanshi, na ifwe twalikwatako amaka eyefilya. Twalikwata amaka ya kupwishishisha ifintu, ukubomba; amaka ya kutungulula nelyo ukwangalila bambi; amaka ya koongola bambi, maka maka abatutemwa; twalikwata na maka ya ku mubili (ubukose); nelyo ifyuma. Kemba wa malumbo alandile pa lwa kwa Yehova ati: “Kuli imwe kwaba akamfukumfuku ka mweo.” (Amalumbo 36:9) Kanshi Lesa mu kulungatika atemwa mu manshoko, e ntulo ya maka ayali yonse twanonkela mu nshila ya mpomfu. E ico tufwaya ukuyabomfya mu nshila shimutemuna. Kuti twacita shani ifyo?

Ukutemwa E Muti

4, 5. (a) Cinshi caba umuti wa kubomfya amaka bwino, kabili ni shani fintu imicitile ya kwa Lesa umwine itulange ci? (b) Bushe ukutemwa kukatwafwa shani ukubomfya amaka bwino?

⁴ Umuti wa kubomfya amaka bwino kutemwa. Bushe ifyo Lesa acita tafitulange ci? Ibukisheni ifyalandilwe mu Cipandwa 1 pa mibele yapulamo iya kwa Lesa ine, e kutila amaka, ubupingushi, amano, no kutemwa. Pali iyi mibele ine, ni ili kwi iyapulishamo? Kutemwa. 1 Yohane 4:8 atila “Lesa kutemwa.” Cine cine, ubuntu bwa kwa Yehova bwine kutemwa; fyonse ifyo acita fitungululwa no kutemwa. E ico lyonse ilyo abomfya amaka, kutemwa kulenga kabili kuli pele pele cilawamina abamutemwa.

⁵ Ukutemwa kukatwafwa na ifwe ukubomfya bwino amaka yesu. Na kabushe, Baibolo itweba ati ukutemwa “kucite congwe” kabili “takuifwaila ifya kuko.” (1 Abena Korinti 13:4, 5) Kanshi nga tuli no kutemwa tatwakabe aba lucu nelyo abankalwe ku bantu twakwatapo amaka. Lelo, tukabacindika no kutangishako ifingabawamina ukucila ukutangisha fye ifituwamina.—Abena Filipi 2:3, 4.

6, 7. (a) Bushe akatiina ka kuli Lesa cinshi, kabili mulandu nshi iyi mibele ingatwafwila ukusengauka ukubomfya amaka bubi bubi? (b) Langilileni ifyo ukutiina ukufulwisha Lesa kwayampana no kutemwa Lesa.

⁶ Ukutemwa kwalyampana ne mibele imbi iingatwafwa ukusengauka ukubomfya amaka bubi bubi: iyi mibele katiina ka kuli Lesa. Mulandu nshi iyi mibele yacindamina? Amapinda 16:6 yatila: “Ku katiina ka kuli Yehova kuli ukufuma ku bubi.” Ukubomfya bubi bubi amaka cine cine ni nshila na imbi iyabipa iyo tufwile ukufumako. Akatiina ka kuli Lesa kakatulenga ukuilama no kukanakalukila abo twakwatapo amaka. Mulandu nshi? Umulandu umo wa kuti twalishiba ati tukalubulula kuli Lesa pa fyo tucita kuli abo twakwatapo amaka. (Nehemia 5:1-7, 15) Lelo fingi fyaba mu katiina ka kuli Lesa. Baibolo yampanya akatiina ku kutemwa Lesa. (Amalango 10:12, 13) Aka katiina kasanshamo ukutiina ukufulwisha Lesa—te kutiina fye ukuiletelela, lelo kutiina pa mulandu wa kuti twalimutemwa icine cine.

⁷ Natulangilile: Tontonkanyeni pali bucibusa busuma ububa pali kalume na wishi. Kalume alomfwa ifyo wishi amutemwa. Lelo kalume aleshiba na fintu wishi afwaya alecita, kabili alishiba ukuti wishi akamusalapula nga atumpa. Kalume tekala fye mu munsokwe ku kutiina wishi. Lelo, alatemwa wishi icine cine. Kalume abekelwa mu kucita icili no kulenga wishi ukubekelwa muli wene. E fyo caba na ku katiina ka kuli Lesa. Apo twalitemwa Yehova, Shifwe wa ku muulu, tulatiina ukucita icili conse icingamulengo “kulunguluka ku mutima wakwe.” (Ukutendeka 6:6) Lelo, tufuluka ukulengo mutima wakwe ukusamwa. (Amapinda 27:11) E mulandu wine tufwaila ukubomfya bwino amaka yesu. Natubebete ifyo twingacite co.

Mu Lupwa

8. (a) Maka nshi abalume bakwata mu lupwa, kabili yafwile ukubomfiwa shani? (b) Ni shani fintu umulume engalanga ukuti alacindika umukashi wakwe?

⁸ Intanshi tontonkanyeni pa lupwa. Ilembo lya Abena Efese 5:23 litila, “umulume e mutwe wa mukashi.” Bushe umulume ali no kubomfya shani amaka yakwe ayapeelwa na Lesa? Baibolo yaeba abalume ukwikala na bakashi babo “umwabelo kwishiba, nga ku cipe icishakosesha; [ukubapeela] umucinshi.” (1 Petro 3:7) Ishiwi lya ciGriki ilyapilibulwa “umucinshi” lipilibula “umutengo, . . . ukucindika.” Umusango umbi uwa ili shiwi upilibulwa “ifya bupe” na ‘ifyafina.’ (Imilimo 28:10, NW; 1 Petro 2:7) Umulume uwacindika umukashi wakwe teti amupume; teti amuseebanye nelyo ukumushobaula ica kuti aumfwa kwati wa cabe cabe. Lelo aleshiba ukuti alicindama kabili alamucindika. Alanga ku fyo asosa ne fyo acita ilyo bali beka na pa cintubwingi, ukuti amona umukashi ngo wa mutengo. (Amapinda 31:28) Umulume wa musango yo alanonka ukutemwa no mucinshi ukufuma ku mukashi wakwe, e lyo ne cacindama, alasenaminwa na Lesa.

9. (a) Maka nshi abakashi bakwata mu lupwa? (b) Cinshi cingafwa umukashi ukubomfya ukulamuka kwakwe ku kutungilila umulume wakwe, kabili cinshi cikafumamo?

⁹ Abakashi nabo balikwatako amaka mu lupwa. Baibolo ishimika ulwa banakashi ba bukapepa, abo ukwabula ukupula mu kutantika kwa bumutwe, babomfeshe amano no kulenga abalume babo ukuwamya nelyo ukubafwa ukusengauka ukupingula kwalubana. (Ukutendeka 21:9-12; 27:46–28:2) Napamo kuti umukashi alikampuka ukucilo mulume, nelyo kuti alilamuka muli fimo ifyo umulume wakwe ashalamukamo. Nalyo line, afwile ukuba na “katiina” ku mulume wakwe no ‘kumunakila nga kuli Shikulu.’ (Abena Efese 5:22, 33) Ukukwata ubuyo bwa kutemuna Lesa kuti kwayafwa umukashi ukubomfya amaka yakwe ku kutungilila umulume wakwe ukucila ukumusaalula nelyo ukwesha ukumuteka. Umwanakashi wa musango yo, “uwa mano wa mu banakashi,” alabombela pamo no mulume wakwe no kukuula ulupwa. Ne co cilenga abakilile umutende na Lesa.—Amapinda 14:1.

10. (a) Maka nshi Lesa apeela abafyashi? (b) Bushe ishiwi lya “ukufunda,” lyalola mwi, kabili ni shani fintu abafyashi bafwile ukufunda? (Moneni no tulembo twa pe samba.)

¹⁰ Abafyashi nabo balikwata amaka Lesa abapeela. Baibolo ikonkomesha aiti: “Na imwe, mwe bashibo, mwilenga abana benu ukufulwa; lelo mubalele mu kufunda no kukonkomesha kwa kwa Shikulu.” (Abena Efese 6:4) Mu Baibolo, ishiwi “ukufunda” kuti lyapilibula “ukukusha, ukukansha, ukusambilisha.” Abana bakabila ukufundwa; balakula bwino nga kuli ifya kutungulula ifyo bengomfwa, no mwa kupelela. Baibolo yampanya ukufunda kwa musango yo ku kutemwa. (Amapinda 13:24) Kanshi, “inkonto ya kulimuna” tailingile ukucena nelyo ukubongolola inkuntu.a (Amapinda 22:15; 29:15) Ukufunda nga kuli ukwakosesha nelyo ukwa bunkalwe ukwabula no kutemwa ninshi mulebomfya bubi bubi amaka yenu nga bafyashi kabili kuti calenga umutima wa mwana ukufunshika. (Abena Kolose 3:21) Lubali lumbi, ukufunda kwalinga ukwa mutembo kulenga abana ukumfwa ukuti abafyashi babo balibatemwa kabili bafwaya bakakule abasuma.

11. Ni shani fintu abana bengabomfya bwino amaka?

¹¹ Ni shani pa lwa bana? Kuti babomfya shani amaka bwino? Amapinda 20:29 yatila, “ubukata bwa balumendo maka yabo.” Cumi inshila yawamisha abacaice bengabomfeshamo amaka yabo no bukose yaba kubombela “Kalenga” wesu. (Lukala Milandu 12:1) Abacaice balingile ukwibukisha ukuti ifyo bacita kuti fyayambukila ifyo abafyashi bayumfwa. (Amapinda 23:24, 25) Ilyo abana baumfwila abafyashi babo ababa na katiina kuli Lesa no kwenda mu nshila yalungama, balalenga imitima ya bafyashi babo ukusekelela. (Abena Efese 6:1) Imyendele ya musango yu ‘e itemuna Shikulu.’—Abena Kolose 3:20.

Mu Cilonganino

12, 13. (a) Bushe baeluda balingile ukumona shani amaka yabo mu cilonganino? (b) Peeleni icilangililo ukulanga umulandu baeluda balingile ukusungila impaanga mutembo mutembo.

¹² Yehova aliteyanya ukuti bakangalila baletungulula mu cilonganino ca Bwina Kristu. (AbaHebere 13:17) Aba baume bafikapo balingile ukubomfya amaka Lesa abapeela ku kwafwilisha no kulundako bumupashi bwa mpaanga. Bushe icifulo ca baeluda cibapeela insambu ya kutitikisha bakapepa banabo? Awe iyo! Baeluda tabafwile ukumona icifulo cabo mu cilonganino nge cibasumbula, kabili balekabila ukuicefya. (1 Petro 5:2, 3) Baibolo yeba bakangalila aiti: “Akucemeni ulukuta lwa kwa Shikulu ulo anonkeele mu mulopa [wa Mwana wakwe, NW] wine.” (Imilimo 20:28) Uyu wine e mulandu ukalamba uwa kubela aba mutembo ku mpaanga imo na imo.

¹³ Kuti twabomfye ci cilangililo. Cibusa wenu uwa pa mutima aseekesha kuli imwe icipe atemwisha. Mwalishiba no kuti umunenu alipoosele ndalama ishingi pa kucishita. Bushe teti mulecitembatemba, no kucisakamana sana? Na Lesa na o aliseekesha icipe caumo mutengo icine cine kuli baeluda: ne ci cipe cilonganino, ico ababamo bapashanishiwa ku mpaanga. (Yohane 21:16, 17) Yehova alitemwa sana impaanga shakwe—na kuba, alishitemwa ica kuti ashishitile no mulopa wa mutengo uwa Mwana wakwe uwafyalwa eka, Yesu Kristu. Uyu mutengo waumisha ukucilapo uo Yehova ashitilemo impaanga shakwe. Baeluda baicefya balebukishe co kabili basunga impaanga sha kwa Yehova nge shashitwa muli uyo mutengo.

“Amaka ya Lulimi”

14. Maka nshi ululimi lwakwata?

¹⁴ Baibolo itila: “Imfwa no mweo fili ku maka ya lulimi.” (Amapinda 18:21) Ca cine, ululimi kuti lwaonaula ifingi. Nani uwa muli ifwe uushatala omfwa ifyo amashiwi yabulo kulangulukilako atemwa aya musaalula yakalipa? Lelo ululimi lwalikwata na maka ya kundapa. Amapinda 12:18 yatila, “ululimi lwa ba mano lulaposha.” Cine cine, amashiwi ya kukoselesha, ayasuma kuti yaba kwati kusuba amafuta yasuma aya kutontolola, aya kundapa. Moneni ifya kumwenako fimo fimo.

15, 16. Ni mu nshila nshi twingabomfya ululimi ku kukoselesha bambi?

¹⁵ Ilembo lya 1 Abena Tesalonika 5:14 licincisha aliti, “kosheni abatompoke mitima.” Na babomfi ba kwa Yehova aba busumino inshita shimo kuti batompoke mitima. Kuti twayafwa shani aba musango yo? Batasheni mu kulungatika, kabili mu bufumacumi pa kubafwa ukumona ubucindami bwabo mu menso ya kwa Yehova. Belengeni na bo amashiwi ya nkosho aya mu malembo ya mu Baibolo ayalanga ukuti Yehova cine cine alitemwa kabili alasakamana “abaputuke misana” na “bafunshike mitima.” (Amalumbo 34:18) Nga twabomfya amaka ya lulimi ku kusansamusha bambi, tulanga ukuti tulepashanya Lesa wesu uwa cililishi, “kasansamusha wa bapopomenwa.”—2 Abena Korinti 7:6, New American Standard Bible.

¹⁶ Kuti twabomfya amaka ya lulimi na ku kukoselesha bambi abakabila sana ukukoseleshiwa. Bushe kapepa munenu nafwilwa umutemwikwa? Amashiwi ya cililishi aya kulanga ukuti tulasakamana kuti yasansamusha uuleloosha. Bushe munyina umukoloci nelyo nkashi aleyumfwa kwati tatemwikwa? Ululimi lulangulukilako kuti lwaebekesha abakoloci ukuti balikatamikwa kabili balitemwikwa. Bushe umo alilwalilila? Ukumwebako amashiwi ya cikuuku pali lamya nelyo pa kumupempula kuti kwamusansamushako ku mutima. Fintu Kabumba wesu afwile atemwa ilyo twabomfya amaka yesu aya kulanda ku kusosa “icawama ku kukuula”!—Abena Efese 4:29.

17. Ni nshila nshi iyacindama twingabomfeshamo ululimi lwesu ku kunonsha bambi, kabili mulandu nshi tufwile ukucitile fyo?

¹⁷ Inshila yacindamisha sana iya kubomfeshamo ululimi lwesu yaba kwebako bambi imbila nsuma ya Bufumu bwa kwa Lesa. Amapinda 3:27 yatila: “Witana busuma ku munobe, ilyo cili mu maka ya kuboko kobe ukubucita.” Tufwile ukwebako bambi iyi mbila nsuma ya kubapususha. Tatufwile ukumaamina ubu bukombe Yehova atupa muli bukapekape bwakwe. (1 Abena Korinti 9:16, 22) Lelo Yehova atwenekela ukubombesha shani uyu mulimo?

Ukubombela Yehova ‘ku Maka Yesu Yonse’

18. Cinshi Yehova afwaya tulecita?

¹⁸ Ukutemwa twatemwa Yehova kutulenga ukubombako sana ubutumikishi bwa Bwina Kristu. Ukukuma kuli ci, finshi Yehova enekela tulecita? Cintu cimo ico ifwe bonse twingapeela, te mulandu ne mikalile yesu: “Conse ico mulecita, bombeni no mutima onse, nga kuli Shikulu, te ku bantu iyo.” (Abena Kolose 3:23) Ilyo Yesu alelanda ifunde lyakulisha pali yonse, atile: “Uletemwa Sokulu Lesa obe ku mutima obe onse, na ku mweo obe onse, na ku mano yobe yonse, na ku maka yobe yonse.” (Marko 12:30) Yehova kanshi enekela ifwe umo umo ukumutemwa no kumubombela ku myeo yesu yonse.

19, 20. (a) Apo umweo usanshamo umutima, amano, na maka, mulandu nshi ifi fintu fyalumbwilwa pale pale pali Marko 12:30? (b) Bushe ukubombela Yehova no mweo onse e kutila shani?

¹⁹ Bushe ukubombela Lesa no mweo onse e kutila shani? Umweo e muntu wine, ukusanshako amaka yakwe no kutontonkanya kwakwe. Apo umweo usanshako no mutima, umuntontonkanya, na maka, mulandu nshi ifi fyalumbwilwa pale pale pali Marko 12:30? Tontonkanyeni pali ci cilangililo. Mu nshita sha mu Baibolo, abantu inshita shimo baleishitisha (e kuti ukushitisha umweo wabo) mu busha. Lelo, uyo musha pambi te kuti abombele shikulu wakwe no mweo onse; te kuti abomfye amaka yakwe yonse nelyo amano yakwe yonse ku kupakamisha ifya kwa shikulu wakwe. (Abena Kolose 3:22) Kanshi, napamo Yesu alumbwile amano, umuntontonkanya, na maka ku kukomailapo ukuti tatufwile ukushako icili conse ilyo tulebombela Lesa. Ukubombela Lesa no mweo onse e kutila kuipeelesha fwe bene, ukubomfya amaka yesu no bukose ukufika apo twingapesha mu mulimo wakwe.

²⁰ Bushe ukubomba no mweo onse calola mu kuti bonse tufwile ukupoosa inshita imo ine na maka mu butumikishi? Ico ca kutali, pantu imikalile ya muntu no muntu na maka fyalipusanapusana. Ku ca kumwenako, uwacaice uushilwalilila kabili uwakosa kuti abomba inshita yalepa mu kushimikila ukucila uwanakuka ku mulandu wa bukote. Umushimbe uushatangalikwa ku fya lupwa kuti abomba sana ukucila uwakwata ulupwa lwa kusunga. Nga ca kuti twalikwata amaka ya kubomba kabili imikalile yesu iletusuminisha ukubombesha mu butumikishi, tufwile ukutasha nga nshi! Ukuba kwena, teti tufwaye ukulalengulula bambi nangu panono, ukuilinganya kuli bambi pa lwa kushimikila. (Abena Roma 14:10-12) Lelo, tulefwaya ukubomfya amaka yesu ku kukoselesha bambi.

21. Ni nshila nshi yawamisha kabili iyacindamisha iya kubomfeshamo amaka yesu?

²¹ Yehova aba e cipasho capwililika mu kubomfya amaka bwino. Tulefwaya ukulamupashanya ukufika apo twingapesha nga bantunse bashapwililika. Kuti twabomfya bwino amaka yesu nga tulecindika abo twakwatapo amaka. Kabinge tulefwaya ukubomba no mweo onse umulimo wa kushimikila uwa kupususha abantu untu Yehova atweba ukubomba. (Abena Roma 10:13, 14) Ibukisheni ukuti Yehova alatemwa nga ca kuti imwe mwapeela no mweo wenu onse icawamisha ukulingana na maka yenu. Bushe umutima wenu taumukunta ukufwaya ukubombesha ilyo mulebombela Lesa ulangulukilako kabili uwa kutemwa ngo yu? Iyi e nshila yawamisha kabili iyacindamisha iya kubomfeshamo amaka yenu.

[Futunoti]

Amepusho ya Kutontonkanyapo

Amapinda 3:9, 10 “Fyuma nshi” ifyo twakwata, kabili kuti twafibomfya shani ku kucindika Yehova?

Lukala Milandu 9:5-10 Mulandu nshi tufwile ukubomfesha amaka yesu nomba mu nshila ingalenga Lesa ukubekelwamo?

Imilimo 8:9-24 Pano pashimikwa ukubomfya amaka bubi bubi ukwa musango nshi, kabili kuti twasengauka shani ukulufyanya kwa musango yu?

Imilimo 20:29-38 Cinshi ababa mu fifulo fya kwangalila mu cilonganino bengasambililako ku ca kumwenako ca mutumwa Paulo?

[Icikope pe bula 103]

Abalume na bakashi babomfya bwino amaka ilyo balelanga ukutemwana no mucinshi

[Icikope pe bula 104]

Ukushimikila imbila nsuma—e nshila imo iyawamisha iya kubomfeshamo amaka yesu