Icipandwa 17

‘Iye, Kushika kwa Mano ya kwa Lesa!’

1, 2. Cinshi Yehova alefwaya cicitike pa bushiku bwalenga 7, kabili amano ya kwa Lesa yaeshiwe shani pa kutampa kwa ubu bushiku?

UKONAIKA! Abantunse, abaali e cintu cikalamba icalengelwe mu bushiku bwalenga 6, mu kupumikisha bawilile mu bubi. Yehova asosele pali “conse ico acitile,” ukusanshako na bantunse ukuti, “naciwamisha.” (Ukutendeka 1:31) Lelo pa kutendeka kwa bushiku bwalenga 7, Adamu na Efa basalilepo ukukonkelesha Satana no kupondoka. Baipoosele mu lubembu, ukukanapwililika, kabili mu mfwa.

² Camoneke kwati ubufwayo bwa kwa Yehova pa lwa bushiku bwalenga 7 bwalyonawilwe umupwilapo. Bulya bushiku na bo bwali no kulepa imyaka amakana, kwati fye ni nshiku 6 ishatangilile. Yehova atile bwalishila, kabili kuli pele pele muli bulya bushiku isonde lyonse lyali no kuba paradise waisulamo ulupwa lwa bantunse bapwililika. (Ukutendeka 1:28; 2:3) Lelo pa numa ya kulya kupondoka kwabipisha, ni shani fintu icintu ca musango yo cingacitika? Cinshi Lesa aali no kucita? Pano nomba pali ukwesha kwakakala ukwa mano ya kwa Yehova—napamo ukwesha kwakulisha.

3, 4. (a) Mulandu nshi ifyo Yehova acitile pa kupondoka kwa mu Edene fyabela ca kumwenako citiinya ica mano yakwe? (b) Bushe ukuicefya kulingile ukutulenga ukwibukisha icishinka nshi ilyo tulesambilila pa lwa mano ya kwa Yehova?

³ Yehova alyankwileko apo pene. Apingwile balya bacipondoka mu Edene, kabili iyo ine nshita apeele icitontonshi ca fintu fyawamisha: e kuti ubufwayo bwakwe ubwa kupwisha ifibi fyonse ifyo batendeke. (Ukutendeka 3:15) Ubufwayo bwa kwa Yehova ubwa kufika apatali bwali no kufuma mu Edene ukupita mu makana ya myaka yonse iya bantunse no kutwalilila, ukuyafika ku ntanshi. Ubu bufwayo bwalyanguka nga nshi lelo ubwashika icine cine ica kuti kabelenga wa Baibolo kuti apoosa inshita ya mweo wakwe onse alemwenamo mu kusambililapo no kutontonkanyapo. Kabili, ubufwayo bwa kwa Yehova bukafishiwapo nangu cibe shani. Bukapwisha ububifi bonse, ulubembu, ne mfwa. Bukabwesha abantunse ba busumino ku kupwililika. Ifi fyonse fikacitika ilyo ubushiku bwalenga 7 bushilapwa, pa kuti Yehova akafishepo ubufwayo bwakwe kwi sonde na ku bantunse filya fine fye ateyanya, te mulandu ne cingacitika!

⁴ Amano ya musango yo yalatiinya, bushe te ifyo? Cafikile umutumwa Paulo pa mutima ica kuti alembele ati: ‘Iye, kushika kwa mano ya kwa Lesa!’ (Abena Roma 11:33) Ilyo tulesambilila pa fintu fyalekanalekana pa lwa iyi mibele ya kwa Lesa, ukuicefya kulingile ukutulenga ukwibukisha icishinka cacindama ica kuti, te kuti twiluke amano ya kwa Yehova yonse apo yapela. (Yobo 26:14) Intanshi, natulondolole icaba iyi ine mibele ya kutiinya.

Bushe Amano ya Bulesa Cinshi?

5, 6. Bushe ukwishiba na mano fyayampana shani, kabili bushe ukwishiba kwa kwa Yehova kwakula shani?

⁵ Amano fyapusana no kwishiba. Amakompyuta kuti yaishiba ukucita ifintu ifingi, lelo kuti caansha ukwelenganya umuntu nga asosa ati amakompyuta ya mano. Lelo, ukwishiba na mano fyalyampana. (Amapinda 10:14) Ku ca kumwenako, nga mulefwaya bamupandeko amano pa lwa kundapa ubulwele bwabipisha, bushe kuti mwaya ku waishiba fye ifinono nangu uushaishiba no kwishiba pa fya miti? Nakalya! E ico ukwishiba kwine kwine kulakabilwa pa kuti tukwate amano ya cine.

⁶ Ukwishiba Yehova aba na ko takwapelela. Apo ni “Mfumu ya muyayaya,” wena e ka fye e waikala umuyayaya. (Ukusokolola 15:3) Kabili muli yo mintapendwa ya myaka yonse, aliba uwaibukila kuli fyonse fye. Baibolo itila: “Takuli icibumbwa icishimoneka ku menso yakwe; awe ifintu fyonse fyabo bwamba kabili fyalikupukulwa ku menso ya kwa uyo tuli no kulubululako.” (AbaHebere 4:13; Amapinda 15:3) Apo Yehova ni Kabumba, alishiba bwino sana ifyo abumba, kabili alimona imicitile ya bantunse ukutula pa kutendeka. Alabebeta imitima ya muntu umo umo, tapali ifyo ashimona. (1 Imilandu 28:9) Apo aatubumbile na maka ya kuisalila, alatemwa ilyo amona ukuti tulepingula mano mano mu mikalile yesu. Apo e ‘umfwo kupepa,’ alakutika ku mapepo ayengi nga nshi pa nshita imo ine! (Amalumbo 65:2) Kabili twalipwa no kwishiba ati Yehova alebukisha fyonse fye.

7, 8. Ni shani fintu Yehova alanga ukwiluka, umucetekanya, na mano?

⁷ Yehova tapelela fye pa kwishiba. Alamona ne fyo ifishinka fyayampana kabili aleluka fyonse ifibimbilwemo ifilengwa ne mintapendwa ya fishinka fimbi. Alalingulula no kupingula, ukupaatululo busuma ukubulekanya no bubi, icacindama ne ca cabe cabe. Kabinge, tamona fye pa muulu lelo alapulinkanya ukufika na mu mutima. (1 Samwele 16:7) Kanshi Yehova aleluka kabili aba no mucetekanya, ifintu ifyacila sana pa kwishiba. Lelo amano yalicilapo ukucindama.

⁸ Amano yaba kubomfya ukwishiba, umucetekanya, pamo no kwiluka. Na kuba, amashiwi yamo ayabomfiwe pa kubala mu Baibolo ayapilibulwa “amano” nga kuyakonka fye yapilibula “ukubomba” nelyo “amano yabomba.” E ico amano ya kwa Yehova te malanda kanwa fye. Yalabomba, kabili yalatunguluka. Yehova lyonse abomfya ukwishiba kwakwe ukushapelela no kwiluka kwakwe ukwashika ku kupingula ifisuma nga nshi, no kucita ifyo apingula ukubomfya inshila yawamisha iingabomba. Ayo e mano yene yene! Yehova alanga ukuti amashiwi ya kwa Yesu aya kuti: “Amano yapeelelwe nsambu ku fifumamo,” ya cine. (Mateo 11:19) Imilimo ya kwa Yehova mu kubumbwa konse yaba bushininkisho bwine bwine ubwa kuti wa mano.

Ubushininkisho bwa Mano ya Bulesa

9, 10. (a) Mano ya musango nshi Yehova alanga, kabili ayalanga shani? (b) Ni shani fintu ulusandesande lupeela ubushininkisho bwa mano ya kwa Yehova?

⁹ Bushe mwalitala amupapa ukulamuka kwa ntukushi ipanga ifintu fyayemba ifibomba bwino? Ayo, mano yapulamo. (Ukufuma 31:1-3) Yehova umwine e ntulo kabili e wakwata amano ya musango yo ayengi. Imfumu Davidi yasosele pa lwa kwa Yehova ati: “Ndemutootela, pa kuti nalengelwe mu musango wa kutiinya kabili uwa kupapa; yapesha amano imilimo yenu. Umutima wandi mwaliwishibishe.” (Amalumbo 139:14) Cine cine, ilyo tulesambilila sana pa lwa mubili wa buntunse, e lyo amano ya kwa Yehova yacilamo ukutupapusha.

¹⁰ Ku kulangilila: Ubumi bwenu bwatampile ngo lusandesande lumo—ilini ukufuma kuli banyinenwe, lyalinonyiwe ku nsandesande sha bufyashi ukufuma kuli bashinwe. Bwangu bwangu, ulo lusandesande lwatendeke ukwakanikana. E mwaishilefuma imwe, mwe bapangwa ne nsandesande ukufika ku matrilioni 100. Insandesande shinono nga nshi. Insandesande 10,000 kuti shalingana fye ubukalamba na kalitoni kali pa mpela ya uno sentensi. Lelo, ulusandesande lumo na lumo lwalipikana icipesha amano. Lwalipikana ukucila mashini iili yonse iyapangwa no muntu nelyo fakitare. Basayansi batila ulusandesande lwaba ngo musumba we linga—umo baceeceeta bwino bwino ifileingila ne filefuma, umwaba imyendele isuma, ifya kumfwaninamo, ukwa kupanga amalaiti, amafakitare, ifimbotela ukwa kupoosa ifisooso no kufisangulula, ifya kucingilila, pamo ne capala ubuteko pa kati na nkati ka lusandesande. Kabinge, ulusandesande lumo kuti lwapanga ulusandesande lumbi ulwalingana na lo muli fyonse pa maawala fye ayanono!

11, 12. (a) Cinshi cilenga insandesande mu kana kalekula mu mala ukulekana, kabili ici cilingana shani ne fyaba pa Amalumbo 139:16? (b) Ni shani fintu bongobongo wa muntunse alanga ukuti ‘twalengelwe mu kupapa’?

¹¹ Kwena, te shonse insandesande ishapalana. Ilyo insandesande sha kana akalepangwa mu nda shitwalilila ukwakanikana, shitendeka ukubomba imilimo yapusanapusana. Shimo shikaba sha kusenda ubukombe; shimbi isha mafupa, isha micincili, isha mu mulopa, ne sha mu menso. Uku konse ukulekanalekana kwatantikilwa kabela mu butala bwa nsandesande ubwa plani wa mfyalo, uwitwa DNA. Davidi apuutilwemo ukusosa kuli Yehova ati: “Ilyo nali mu nda akashimu akashilakula, amenso yenu yalimwene, kabili mwi buuku lyenu e mo shalembelwe, shonse shiine, inshiku shandi.”—Amalumbo 139:16.

¹² Ifilundwa fya mu mubili fimo fyalipikana nga nshi. Ku ca kumwenako, tontonkanyeni pa lwa bongobongo wa muntu. Bamo batila bongobongo e cintu cacilapo ukupikana mu bubumbo bonse. Mwaba insandesande amabilioni 100 ishisenda ubukombe—iyo mpendwa ilingene ne ntanda shaba mu cipinda bushiku cesu. Ishi nsandesande shasalangana ukuyaikatana ne myanda ya nsandesande shimbi. Basayansi batila muli bongobongo wa muntu kuti mwaingila ifyebo fyonse ifyaba mu malaibrari yonse aya pe sonde kabili batila, na kuba ifyebo fingengilamo fingi ica kuti te kuti fipimwe. Te mulandu ne myaka ubwingi basayansi basambilila ici cilundwa icalengelwe mu musango ‘wa kupapa,’ balisumina ukuti napamo tabakatale abeshiba bwino bwino ifyo cibomba.

13, 14. (a) Ni shani fintu utunyelele ne fibumbwa fimbi filanga ukuti fyaba no “mununsha,” kabili cinshi ico citusambilisha pa lwa kwa Kabumba wafibumbile? (b) Mulandu nshi twingasosela ukuti ifyabumbwa pamo nga tandabube fyalengwa “mu mano”?

¹³ Lelo, abantunse baba fye ca kumwenako cimo ica mano ya kubumba aya kwa Yehova. Amalumbo 104:24 yatila: “Ifyo yafule milimo iyo mwacita, mwe Yehova! fyonse ifyo mu mano e mo mwaficitila; pano isonde paisulapo ifibumbwa fyenu.” Amano ya kwa Yehova yalamoneka mu fintu abumba fyonse ifyatushinguluka. Ku ca kumwenako, akanyelele, kaba no “mununsha.” (Amapinda 30:24, NW) Cine cine, amabumba ya tunyelele yaliteyanishiwa busaka busaka. Amabumba ya tunyelele yamo yalasakamana utushishi twitwa ama aphid, ukutulinda, no konkamo umulyo kwati e fitekwa fya tuko. Utunyelele tumbi tubomba nga balimi, ukulima “utulimwa” utufufuma pa mushili utwapala limbwelimbwe. Ifibumbwa na fimbi ifingi fyalipeelwa umununsha wa kubomba ifikalamba. Kwaba imipupukile ya kwa lunshi imo iyo indeke sha bantunse ishapangwa bwino sana shafilwa ukukonkelesha. Ifyuni fikuuka fyendela ku ntanda, fimbi fyenda ukulingana no kwalola amaka ye sonde, nelyo ukubomfya icaba nga mapu waba mu kati. Abaishibisha ifya bumi bapoosa imyaka iingi balesambilila pa micitile yapikana iyabikwa muli fi fibumbwa. Kanshi Kelenganya wa bulesa uwabikile aya mano muli fi fibumbwa afwile wa mano nga nshi!

¹⁴ Basayansi balisambilila ifingi ku mano ya kwa Yehova aya kubumba. Balitampa no kwesha ukupashanya ifyabumbwa. Ku ca kumwenako, napamo mwalipapa sana pa lwa tandabube. Lelo abaishiba buinjiniya batila ici cintu, cisungusho. Tulya tumyando utumoneka utwanaka twalikosa ukucila inshimbi, no kucila ubushishi bapikwila insengeleti iyo impolopolo itunamo. Twakosa shani? Elenganyeni ukuti tandabube akushiwa mpaka alingana ne sumbu lya kwikatamo isabi. Tandabube wakule fyo kuti aikata indeke ikalamba iilepupuka mu muulu! Cine cine, Yehova alenga ifintu fyonse ifya musango yo “mu mano.”

Amano Bushilya bwe Sonde

15, 16. (a) Bushininkisho bwa musango nshi imyulu yaisulamo intanda ipeela pa lwa mano ya kwa Yehova? (b) Bushe icifulo ca kwa Yehova ica kuba Mushika Wapulamo pa myanda mishila ya bamalaika cishininkisha nshi pa lwa kwa uyu Kangalila?

¹⁵ Amano ya kwa Yehova yalamoneka na mu fyo acita mwi ulu lyonse. Imyulu yaisulamo intanda, iyo twalandilepo sana mu Cipandwa 5, tayasalangana fye mu cimfundawila. Pa mulandu wa mano yaba mu “mafunde yensha ifya mu muulu” aya kwa Yehova, imyulu yaliteyanishiwa bwino bwino mu fipinda bushiku, ifyo na fyo fyaba mu fisansangu, ifyo fisansangu na fyo fyapanga ifisansangu fyakulisha. (Yobo 38:33, The New Jerusalem Bible) E mulandu wine kanshi Yehova etila ifi fya mu muulu ati “umulalo”! (Esaya 40:26, NW) Lelo, kwaba umulalo na umbi uulanga sana amano ya kwa Yehova.

¹⁶ Nga fintu twamwene mu Cipandwa 4, Lesa akwata ilumbo lya kuti “Yehova wa milalo” pa mulandu wa kuti e Mushika Wapulamo uwa myanda mishila ya milalo ya fibumbwa fya ku mupashi. Ubu bwaba bushininkisho bwa maka ya kwa Yehova. Lelo, amano yakwe yasanshiwamo shani? Tontonkanyeni pali ici: Yehova na Yesu tabatala abaleka ukubomba. (Yohane 5:17) Kanshi, na bamalaika bakapyunga ba Wapulishamo na bo bene baba ne milimo pe. Ibukisheni no kuti, balicila abantunse, balilamuka nga nshi kabili ba maka icine cine. (AbaHebere 1:7; 2:7) Lelo Yehova alilenga bamalaika bonse abo ukuba abapamfiwa lyonse, ukubomba umulimo walondoloka ne nsansa—‘ukucite cebo cakwe’ no ‘kucite co afwaya’—pa mintapendwa ya myaka. (Amalumbo 103:20, 21) Uyu Kangalila afwile akwata amano yapulishamo!

Yehova “Wa Mano Eka”

17, 18. Mulandu nshi Baibolo isosela ati Yehova e “wa mano eka,” kabili mulandu nshi amano yakwe yalingile ukutupesesha amano?

¹⁷ Pa kumona ubushininkisho ubu bonse, bushe kuti twapapa umulandu Baibolo isosela ukuti amano ya kwa Yehova yalisumbukisha? Ku ca kumwenako, isosa ukuti Yehova “wa mano eka.” (Abena Roma 16:27) Yehova eka e wakwata amano yapulamo. E ntulo ya mano ya cine yonse. (Amapinda 2:6) E mulandu wine Yesu, uwakwatisha amano pali fyonse ifibumbwa fya kwa Yehova, tashintilile pa mano yakwe umwine lelo alandile ifyo Wishi alemweba.—Yohane 12:48-50.

¹⁸ Moneni ifyo umutumwa Paulo alandile pa lwa kuibela kwa mano ya kwa Yehova. Atile: “Iye, kushika kwa bucindami kabili ukwa mano kabili ukwa kwishiba ifya kwa Lesa! Ifya bupingushi fyakwe, ifyo fyabulo kupenengwamo! Ne mibombele yakwe, ifyo yabulo kulondololwa!” (Abena Roma 11:33) Pa kutendeka ne shiwi lya kupapa muli ici cikomo ukubilikisha ati “iye,” Paulo alelondolola ifyo aumfwile—kabili pano, alitiinishiwe apakalamba. Ishiwi lya ciGriki abomfeshe ku kupilibula “ukushika” lyalingana sana ne shiwi “umuyenge.” Kanshi amashiwi yakwe yalenga umo ukwelenganya. Ilyo twatontonkanya pa mano ya kwa Yehova, ciba kwati tulelolesha mu muyenge wabule mpela, uwashika, uwakulisha ica kuti te kuti twishibe na bwino bwino ifyo wakula, kabili te kuti tuulondolole bwino atemwa ukuupima. (Amalumbo 92:5) Bushe ico taciletulenga ukuicefya?

19, 20. (a) Mulandu nshi kapumpe abela cishibilo calinga ica mano ya bulesa? (b) Bushe Yehova alanga shani ukuti alikwata amaka ya kumona ifya ku ntanshi?

¹⁹ Yehova e “wa mano eka” na muli fimbi: E wakwata fye amaka ya kumona ifya ku ntanshi. Ibukisheni ukuti Yehova abomfya kapumpe uumona ifili apatali ku kwimininako amano ya bulesa. Kapumpe kuti afina fye bakilogramu 5, lelo amenso yakwe yalikula ukucila aya muntu umukalamba. Kapumpe alamone icine cine, kabili kuti amona akanama aka kwikata akanono ilyo ali mu muulu sana, ilyo ali apasansuka ukufika na ku makilomita ayengi! Yehova umwine inshita imo asosele pa lwa kwa kapumpe ati: “Ku menso [alolesho] kutali.” (Yobo 39:29) E fyo na Yehova ‘engalolesho kutali,’—ku fya ku ntanshi!

²⁰ Mu Baibolo mwaba ubushininkisho ubwa ici. Mwaba ukusesema ukushaifulila, nelyo ifintu fyalembelwe ilyo fishilacitika. Ifyali no kufuma mu nkondo shimo shimo, ukwima no kubongoloka kwa fyalo fyakwatisha amaka, ne micenjelo ya bulwi iya bamushika ba fita bamo, fyonse fyalisobelwe muli Baibolo—inshita shimo ninshi kushele ne myanda ya myaka pa kuti fikacitike.—Esaya 44:25–45:4; Daniele 8:2-8, 20-22.

21, 22. (a) Mulandu nshi kushabela umulandu wa kutontonkanishisha ati Yehova alimwena kabela fyonse ifyo muli no kucita mu bumi? Langilileni. (b) Twaishiba shani ukuti amano ya kwa Yehova tayaba ayashilangulukilako atemwa ayabula icililishi?

²¹ Bushe e kutila Lesa alimwena kabela ifyo muli no kucita mu bumi? E fisosa bamo abasambilisha ati Lesa alalingila kabela umuntu no muntu. Lelo, ukutontonkanya kwa musango yo ninshi kulasuula amano ya kwa Yehova, pantu ninshi e kutila alafilwa ukuilama pa kumona ifya ku ntanshi. Natulangilile: Tutile mwalikwata ishiwi ilisuma kabili mulemba ubusaka sana, bushe ninshi mwakulaikalila fye ukwimba inshita yonse? Ukutontonkanye fyo bupumbu! Na Yehova wine alikwata amaka ya kwishibila kabela ifya ku ntanshi, lelo tayabomfya inshita yonse. Nga alecite fyo ninshi aletupokolola amaka twakwata aya kuisalila, ayaba bupe bwawamisha ubo Yehova ashakatale atupoka.—Amalango 30:19, 20.

²² Icabipisha ca kuti, ukutontonkanya ukuti Yehova alalingila libela umuntu no muntu, cimo no kutila mu mano yakwe tamwaba kutemwa, tamwaba kulangulukilako, atemwa icililishi. Lelo ubo bufi bwafiita fititi! Baibolo isambilisha ukuti Yehova “wa mano ku mutima.” (Yobo 9:4) Te kutila alikwata umutima wa cine cine, lelo Baibolo ilingi line ibomfya ilyo ishiwi ku kulangilila ukuyumfwa kwa mu kati, pamo ngo kutemwa. E ico amano ya kwa Yehova, ukupala imibele yakwe imbi, yatungululwa no kutemwa.—1 Yohane 4:8.

23. Ukupulamo kwa mano ya kwa Yehova kulingile ukutulenga ukucita cinshi?

²³ Kanshi, amano ya kwa Yehova kuti yacetekelwa nga nshi. Yalicila nga nshi pa mano yesu ica kuti Icebo ca kwa Lesa mu kutemwa citucincisha ati: “Tetekela Yehova umutima obe onse, na ku kwiluka kobe we mwine wishintililako; uko konse wenda umwishibe, na o akatambalike nshila shobe.” (Amapinda 3:5, 6) Nomba natubebete amano ya kwa Yehova pa kuti twingapalama kuli Lesa wesu uwa mano yonse.

Amepusho ya Kutontonkanyapo

Yobo 28:11-28 Bushe amano ya bulesa ya mutengo nshi, kabili fisuma nshi fingafuma mu kutontonkanya pali aya mano?

Amalumbo 104:1-25 Bushe amano ya kwa Yehova yamoneka shani mu fyo abumba, kabili ico cimulenga ukuumfwa shani?

Amapinda 3:19-26 Nga twatontonkanya pa mano ya kwa Yehova no kuyabomfya, kuti cakuma shani imikalile yesu iya cila bushiku?

Daniele 2:19-28 Mulandu nshi Yehova etilwa Uusokolole fya nkama, kabili cinshi twingacita pa mano ya mu kusesema ayaba mu Cebo cakwe?

[Ifikope pe bula 174]

Nani walengele ifyabumbwa pe sonde ukuti fibe no “mununsha”?

Icipandwa 18

Amano mu “Cebo ca kwa Lesa”

1, 2. Ni “kalata” nshi Yehova atulembela, kabili mulandu nshi?

BUSHE muleibukisha kalata wa kulekelesha mwapokelele ukufuma ku munenu mwatemwa uwikala ukutali? Finono ifitusansamusha nga kalata wa munensu twatemwa uo alembamo ifili ku mutima. Tulatemwa ukumfwa umutende wakwe, ifilecitika uko aba, na mapange yakwe. Ukumfwana kwa musango yo kulalenga abatemwana ukupalamana, nangula bekala ukwatalukana.

² Cinshi kanshi icingatusansamusha sana ukucila pa kupokelela ubukombe bwalembwa ukufuma kuli Lesa twatemwa? Yehova na o, caba kwati alitulembela “kalata”—e kutila Icebo cakwe, Baibolo. Umo emo atwishibisha untu aba, ifyo aacita, ifyo afwaya ukucita, na fimbi ifingi. Yehova atupeela Icebo cakwe pantu afwaya tupalame kuli wene. Lesa wesu uwa mano yonse asalile inshila yawamisha iya kumfwaninamo na ifwe. Inshila Baibolo yalembelwemo e lyo ne fyabamo filanga amano yashingalinganishiwako.

Mulandu Nshi Atupeelele Icalembwa?

3. Ni mu nshila nshi Yehova aebelemo Mose Amalango?

³ Bamo kuti bapapa abati, ‘Cinshi Yehova ashabomfeshe inshila ya cisungusho pa kulanda na bantu—napamo, ishiwi fye ukufuma ku muulu?’ Na kuba, Yehova inshita shimo alilandile na bantu ukufuma ku muulu ukubomfya bamalaika. Ku ca kumwenako, e fyo acitile ilyo alepeela abena Israele Amalango. (Abena Galatia 3:19) Ishiwi ukufuma ku muulu lyali lya kutiinya—lyaletiinya nga nshi ica kuti abena Israele baebele Yehova ukuti aleke ukulanda na bo muli yi nshila lelo alebomfya Mose pa kulanda na bo. (Ukufuma 20:18-20) Kanshi Amalango, ne fipope fya yako mupepi na 600, fyaebelwe kuli Mose pa kanwa, amashiwi yasoselwe, e yalembelwe.

4. Londololeni umulandu ukushimikilana fye kushali na kubela ni nshila isuma iya kwishibishishamo abantu amalango ya kwa Lesa.

⁴ Lelo ni shani nga ca kuti yalya Malango tayalembelwe? Bushe Mose nga alibukishe amashiwi yene ayabomfiwe muli yalya mafunde yashika no kushimikilako uluko ukwabula ukupusa? Ni shani pa lwa nkulo shali no kukonkapo? Bushe bali no kulashimikilwa fye? Iyo nga tayali ni nshila isuma iya kwishibishishamo bambi amalango ya kwa Lesa. Elenganyeni icingacitika nga mwali no kweba icebo cimo ku muntu umo pa batanteme mu mulongo uutali, e lyo uyo aeba uukonkelepo na umbi ifyo fine mpaka ukufika ku wa ku mpela. Ico uuli ku mpela aumfwa kuti capusana sana ne fyo mwaceba uwa kubalilapo. Ifyebo fya mu Malango ya kwa Lesa tafyali mu busanso bwa musango yo.

5, 6. Cinshi Yehova aebele Mose ukucita ne fyebo Fyakwe, kabili mulandu nshi cawamina ukukwata Icebo ca kwa Yehova icalembwa?

⁵ Mano mano Yehova asalile ukuti ifyebo fyakwe filembwe. Aebele Mose ati: “Lembe fyebo ifi; pantu pa misosele ya fyebo ifi nacite cipingo na iwe kabili na bana ba kwa Israele.” (Ukufuma 34:27) E fyatendeke ukulembwa kwa Baibolo, ukufuma mu 1513 B.C.E. Pa myaka yakonkelepo 1,610, Yehova “alelandila . . . mu fyakaniko ifingi ne misango iingi” ku bantunse mupepi na 40 abo baishilelemba Baibolo. (AbaHebere 1:1) Muli yo nshita, bakalemba baipeelesha balitekenye nga nshi ukuti balembe ifyalungama ilyo balekopolola ifyebo pa kuti babakilile Amalembo.—Esra 7:6; Amalumbo 45:1.

⁶ Yehova alitucindamika icine cine pa kutulembela ifyebo. Bushe mwalipokelelapo kalata iyo mwatemenwe nga nshi—napamo umwali icisansamushi mwalekabila—ica kuti mwaliisungile mulebelengapo imiku ne miku? E fyo caba na kuli “kalata” Yehova atulembela. Apo Yehova alilemba ifyebo fyakwe, kuti twafibelenga libili libili no kutontonkanya pa fyo filanda. (Amalumbo 1:2) Lyonse ilyo twakabila ukukoseleshiwa kuti ‘twakoseleshiwa mu malembo.’—Abena Roma 15:4.

Mulandu Nshi Abomfeshe Abantunse ku Kulemba?

7. Bushe amano ya kwa Yehova yamoneka shani ifi abomfeshe bakalemba abantunse?

⁷ Yehova abomfeshe amano no kuleka abantunse balembe Icebo cakwe. Tontonkanyeni pali ci: Nga ca kuti Yehova abomfeshe bamalaika ukulemba Baibolo, bushe nga ilatukuma mu nshila itukuminamo? Bamalaika nga balondolwele Yehova ukulingana na fintu bamumona mu fifulo fyabo ifyasansabala, nga balondolwele ifyo bena baipeelesha kuli wene, kabili nga bashimike pa lwa babomfi ba kwa Lesa aba busumino abantunse. Lelo bushe cine cine nga twalikumamo ukumfwa nga filya fibumbwa fya ku mupashi, ifyatucila sana ku bwishibilo, ubukokole, na maka?—AbaHebere 2:6, 7.

8. Ni mu nshila nshi bakalemba ba Baibolo babalekele ukubomfya amano yabo? (Moneni utulembo twa pe samba.)

⁸ Pa kubomfya bakalemba abantunse, Yehova atupeele filya fine fye twalekabila—e kutila icalembwa ‘capuutwamo kuli Lesa’ lelo icabamo no buntu. (2 Timote 3:16) Acitile shani ifi? Ilingi line, cimoneka kwati alilekele bakalemba ukuitontonkanishisha pa kusala “ifyebo fya kutemuna, no kulembo kwalondoka ifyebo fya cine.” (Lukala Milandu 12:10, 11) E mulandu wine mu Baibolo mwabela imilembele yapusanapusana; imilembele yalelingana ne nkulilo no buntu bwa kwa kalemba umo na umo.a Nalyo line, aba bantu “ni pa kobelwa ku Mupashi wa mushilo e po . . . balandiile.” (2 Petro 1:21) Ne cafumamo caba cine cine, “cebo ca kwa Lesa.”—1 Abena Tesalonika 2:13.

9, 10. Mulandu nshi ukubomfya bakalemba abantunse ku kulemba Baibolo kulundilako ubuntu no kulenga itukume?

⁹ Ukubomfya bakalemba abantunse kulenga Baibolo ukumfwikamo buntu kabili cilenga itukume. Bakalemba bali bantu aba myumfwile imo ine nga ifwe. Apo bali abashapwililika, baleba na mesho na mafya nga ya yene tukwatako. Inshita shimo, umupashi wa kwa Yehova walebapuutamo ukulemba pa lwa fintu baleumfwa ne fyo baleshomboka na fyo. (2 Abena Korinti 12:7-10) E ico pa kulemba balebomfya amashiwi yalondolola ukuti e bo ifyo fintu fyalecitikila, amashiwi aya kuti nga ni malaika walembele nga tayabomfeshe.

¹⁰ Moneni ku ca kumwenako, Imfumu Davidi iya Israele. Pa numa ya kucita imembu shabipisha, Davidi ashikile ilumbo ilyo alondolwele ifya mu mutima wakwe fyonse, ukupaapaata ukuti Lesa amulekelele. Alembele ati: “Ku lubembu lwandi nsangululeniko. Pantu ifya bupulumushi fyandi ine nalifiishiba; no lubembu lwandi luli pali ine pe. Moneni, mu mampuulu e mo napaapilwe, na mu lubembu e mo mayo anjimitile. Mwimfwintula ku cinso cenu; mwipoka no mupashi wenu wa mushilo kuli ine. Amalambo ya kwa Lesa mutima uwalopota, umutima uwalopota uwafunshika tamwakausuule, mwe Lesa.” (Amalumbo 51:2, 3, 5, 11, 17) Bushe mwaumfwa na mu mutima wenu ifyo uyu kalemba aleshikitika? Muntu fye uushapwililika e wingalanda amashiwi ya musango yo ayafuma ku mutima.

Mulandu Nshi Cabela Citabo pa lwa Bantu?

11. Filangililo nshi ifya bantu ba cine cine ifyalembwa mu Baibolo “ku kutusambilisha”?

¹¹ Kwaba na cimbi icilenga ukuti Baibolo itukume. Ilanda sana pa lwa bantu—aba cine cine—ababombeele Lesa na bashamubombeele. Tubelenga pa fyo balecita, amacushi yabo, no kusekelela kwabo. Tubelenga pa fyalebacitikila ukulingana ne micitile yabo mu bumi. Ifintu fya musango yo fyabikilwemo “ku kutusambilisha.” (Abena Roma 15:4) Muli fi filangililo fya bantu ba cine cine, Yehova atusambilishisha mu nshila iitufika pa mitima. Moneni ifya kumwenako fimo.

12. Ni mu nshila nshi ifyalembwa mu Baibolo pa lwa bantunse babulwa ubusumino fitwafwila?

¹² Baibolo ilalanda pa lwa bantu babulwa ubusumino, na babifi ne fyabacitikile. Muli ifi fyalembwa, imicitile yabo yalelanga imibele yabipa, ne co cilenga filetwangukila ukumfwa. Ku ca kumwenako, ifunde lilesha ukubulwa bucishinka kuti lyaumfwika sana nga twabelenga pali Yuda, umuntu wabulilwe bucishinka, ilyo alefutuka Yesu. (Mateo 26:14-16, 46-50; 27:3-10) Ifyalembwa nge fi filatufika sana pa mitima, ukutwafwa ukwishiba imibele yabipisha no kuikaana.

13. Ni mu nshila nshi Baibolo itwafwila ukumfwikisha imibele isuma?

¹³ Baibolo ilanda na pa babomfi ba kwa Lesa aba busumino abengi. Tulabelenga pa lwa kuipeelesha kwabo na bucishinka. Tulamona abantu bali ne mibele tulingile ukuba na yo pa kuti tupalame kuli Lesa. Ku ca kumwenako, icitetekelo. Baibolo ilalondolola cintu icitetekelo caba no kutweba fintu cifwaikwa nga tulefwaya ukutemuna Lesa. (AbaHebere 11:1, 6) Lelo mu Baibolo mwaba na bantu bacitile ifintu fyalangile ukuti ba citetekelo. Tontonkanyeni pa lwa citetekelo ca kwa Abrahamu ilyo afwaile ukutuula Isaki nge lambo. (Ukutendeka, icipandwa 22; AbaHebere 11:17-19) Ku fyalembwa fya musango yo, tulomfwilapo na fimbi pa fintu ishiwi “icitetekelo” lipilibula kabili cilanguka ukulyumfwikisha. Kanshi Yehova wa mano nga nshi pa kuti tatukonkomesha fye ukuba ne mibele isuma lelo alapeela ifya kumwenako fya bantu ba cine cine abali ne yo mibele!

14, 15. Cinshi Baibolo itweba pa lwa mwanakashi umo uwaile kwi tempele, kabili cinshi tusambilila pa lwa kwa Yehova kuli ici calembwa?

¹⁴ Ifyalembwa pa lwa bantu ba cine cine ifyaba mu Baibolo ilingi filatusambilishako cimo pa lwa mibele ya kwa Yehova. Tontonkanyeni pa fyo tubelenga pa lwa mwanakashi umo untu Yesu amwene mwi tempele. Ilyo aikele mupepi ne fipao fya kupoosamo indalama, Yesu aletamba uko abantu balepoosamo imisangulo. Aba fyuma abengi balishile, bapeele “ica mu kupaka kwabo.” Lelo Yesu alolekeshe sana mukamfwilwa umubusu. Ubupe bwakwe bwali “tunyampuku tubili twa ndalama, utulenga akalikopere kanono kamo.”b E ndalama fye ashele na sho. Yesu, uwalemone fintu filya fine fye Yehova alefimona, atile: “Uyu mukamfwilwa mubusu apooselemo ukucila bonse abalepoosa mu cipao.” Ukulingana na yo mashiwi, apooselemo ishingi ukucila ishapooselemo bonse balya ukushisansha pamo.—Marko 12:41-44; Luka 21:1-4; Yohane 8:28.

¹⁵ Pa bantu bonse abaishile kwi tempele bulya bushiku, uyu mukamfwilwa eka fye e walandwapo mu Baibolo, bushe ico taciletusambilisha fimo? Kuli ci cacitike, Yehova aletusambilisha ukuti aba ni Lesa uutasha. Alatemwa ukupokelela ubupe bwesu nga twapeela no mweo onse, te mulandu ne fyo buli nga twalinganya ne fyo bambi balepeela. Iyi e nshila yawamisha iyo atusambilishishemo ici cishinka ca kusansamusha!

Ifishisangwa mu Baibolo

16, 17. Bushe amano ya kwa Yehova yamoneka shani na mu fintu asalile ukukanalemba mu Cebo cakwe?

¹⁶ Ilyo mwalembela umutemwikwa wenu kalata, te fyonse mwingasanshamo. E ico mulasalulula ifya kulemba. Na Yehova wine alisalile pa kulanda pa bantu bamo bamo na pa fyalecitika fimo fimo mu Cebo cakwe. Lelo muli uku kulondolola, Baibolo tailanda tonse fye. (Yohane 21:25) Ku ca kumwenako, ilyo Baibolo itweba pa lwa bupingushi bwa kwa Lesa, ifyo yalandapo teti fyasuke amepusho yesu yonse. Amano ya kwa Yehova yalamonwa na mu fintu asalile ukukanalemba mu Cebo cakwe. Yamoneka shani?

¹⁷ Imilembelwe ya Baibolo ilalenga tweshiwe ukumona ifyaba mu mitima yesu. Ilembo lya AbaHebere 4:12 litila: “Icebo [nelyo ubukombe] ca kwa Lesa ca mweo, kabili caliluma no kutwo kucilo lupanga lonse ulwatwila kubili kubili, kabili cilatula na ku kulekanyo mutima no mupashi, . . . cilingulula amatontonkanyo na mapange ya mutima.” Ubukombe bwa mu Baibolo bulengila mu kati na nkati, ukusokolola ifyo tutontonkanya na mapange yesu aya cine cine. Abaibelenga no mulengulula ilingi balasunguka nga babelenga fimo ifishikwete ifyebo fyakumanina ifyo balefwaya ukumfwa. Aba musango yo kuti batwishika no kutwishika nga ca kuti Yehova cine cine wa kutemwa, wa mano, kabili wa mulinganya.

18, 19. (a) Mulandu nshi tushilingile ukusakamikwa nga ca kuti icalembwa mu Baibolo cimo caleta amepusho ayo tushingasuka apo pene? (b) Cinshi cifwaikwa nga tulefwaya ukumfwikisha Icebo ca kwa Lesa, kabili bushe ci cishininkisha shani ukuti Yehova wa mano yapulamo?

¹⁸ Lelo, nga twasambilila bwino Baibolo no mutima wa bufumacumi, tusambilila pa lwa kwa Yehova ukulingana na fintu Baibolo yonse imulondolola. E ico tatusakamikwa nga ca kuti ifyalembwa fimo fyaleta amepusho ayo tushingasanga ifyasuko apo pene. Ku ca kumwenako: Pa kubika pamo utupimfya tupimfya ukuti tupange cimo, napamo intanshi te kuti tusange akapimfya kamo atemwa te kuti tumona ifyo akapimfya kamo kengalingamo. Nalyo line, napamo kuti kale kale natubika utupimfya tumo pamo ica kuti twaishiba ifyo ico cintu cili no kumoneka. E fyo caba na ku kusambilila Baibolo, panono panono tulasambilila pa lwa fintu uyu Lesa Yehova aba, kabili tuleshiba ifyashininkishiwa. Nangula pa kubala tatumfwikishe icalembwa cimo nelyo ukumona ifyo cilingana ne mibele ya kwa Lesa, ukusambilila Baibolo kale kale kwalitusambilisha ifingi pa lwa kwa Yehova ica kuti kuti twamona ukuti ni Lesa uushifilwa kulanga ukutemwa no mulinganya.

¹⁹ Kanshi pa kumfwikisha Icebo ca kwa Lesa, tufwile ukucibelenga no kucisambilila no mutima wa bufumacumi kabili ukwabula ukulemenena ukuli konse. Bushe ubu te bushininkisho bwa mano yapulamo aya kwa Yehova? Abantunse bacenjela kuti balemba ifitabo ifya kuti “aba mano na ba mucetekanya” fye e bengafibelenga no kufyumfwa. Lelo pa kulemba icitabo ca kumfwa fye abakwata imitima yalungama—kano pali amano ya kwa Lesa!—Mateo 11:25.

Icitabo ca “Mano Yene Yene”

20. Mulandu nshi Yehova fye eka e wingatweba imikalile yawamisha, kabili finshi fyaba mu Baibolo ifingatwafwa?

²⁰ Yehova mu Cebo cakwe alatweba imikalile yawamisha. Apo e Kabumba wesu, e waishiba bwino bwino ifyo tukabila ukucila ne fyo twaishiba. Kabili ifyo abantunse bakabila—e kutila ukufwaya ukutemwikwa, ukufwaya insansa, no kufwaya ukuba na bucibusa busuma—tafyayaluka. Mu Baibolo mwaba “amano yene yene” ayengi ayengatwafwa ukwikala imikalile yalondoloka. (Amapinda 2:7) Icipande cimo na cimo ica cino citabo ca kusambililamo, cilimo icipandwa cilelondolola ifyo twingomfwila ukufunda kwa mano ukwa mu Baibolo, lelo pano natulandepo fye pa ca kumwenako cimo.

21-23. Kufunda nshi ukwa mano kwingatwafwa ukukanaenda ne cikonko ku mukoshi no kukalifiwa?

²¹ Bushe mwalimona ukuti balya benda ne cikonko ku mukoshi no kupata abanabo ilingi e bo cibipila abene beka? Ukwenda ne cikonko ku mukoshi cintu cayafya sana. Ilyo twasungilile cikonko, e cintu twakulatontonkanyapo fye lyonse, tatwakabe no mutende, kabili cikashinshibika ukusekelela kwesu. Ukufwailisha kwa basayansi kutubulula ukuti ukwenda ne cikonko ku mukoshi kuti kwalenga twaingililwa bwangu no bulwele bwa ku mutima na malwele yambi ayabipa. Kale sana ilyo basayansi bashilasanga ifya musango yo, Baibolo mano mano yatile: “Nashako ubukali, no kuleke cipyu.” (Amalumbo 37:8) Nga kuti twacita shani ifyo?

²² Icebo ca kwa Lesa cabamo uku kufunda kwa mano ukwa kuti: “Ukushilimuka kwa muntu kumukokosho kukalipa; kabili ukuleka fye ku bupululmushi e kutakisha kwakwe.” (Amapinda 19:11) Ukushilimuka kwaba maka ya kupulinkanya, ukumona ne fishilemoneka. Ukushilimuka e kwafwilisha ukumfwikisha, pantu kuti kwatwafwa ukwiluka umulandu umuntu umo asosele nelyo ukucite cintu mu nshila imo. Ukwesha ukwishiba ico emininepo, ifyo aleumfwa, ne filelenga, kuti kwatwafwa ukukanamulengulula no kumufulilwa.

²³ Mu Baibolo mwaba uku kupanda amano na kumbi ukwa kuti: “[Mulebelelano] luse nga umo aba na kafiimbo ku mubiye; ifyo Shikulu amubelelo uluse, e fyo na imwe mubelele uluse.” (Abena Kolose 3:13) Amashiwi ya kuti ‘mulebelelano luse’ yatubulula ukuti tufwile ukutekanishisha bambi, ukusuulako kuli fimo ifyo bacita ifitukalifya. Ukushishimisha kwa musango yo kuti kwatwafwa ukukanaenda ne cikonko ku mukoshi na pa fishilingile. ‘Ukubelelo luse’ e kukanakalifiwa. Lesa wesu uwa mano alishiba ukuti tulakabila ukubelela bambi uluse nga ca kuti pali umulandu wa kucitile fyo. Te kutila ababelelwe uluse e bo cili no kuwamina beka, lelo na ifwe bene kuti tuleikala mutende mutende no mutima nteeka. (Luka 17:3, 4) Mwandi mano yasuma ayaba mu Cebo ca kwa Lesa!

24. Cinshi cicitika nga twakonka amano ya bulesa mu mikalile yesu?

²⁴ Ukutemwa kwakwe ukwapulamo kwalengele ukuti Yehova afwaye ukutwebako fimo. Asalile inshila yawamisha—e kutila ukulemba “kalata” iyalembwa na bantunse baletungululwa no mupashi wa mushilo. Kanshi, amano ya kwa Yehova umwine e yaba muli uyo “kalata.” Aya mano ya “cishinka nga nshi.” (Amalumbo 93:5) Ilyo tulekonka aya mano mu mikalile yesu no kushimikilako bambi pa lwa yene, tupalama kuli Lesa wesu uwa mano yonse. Mu cipandwa cikonkelepo, tuli no kulanda pa ca kumwenako na cimbi icapulamo ica mano ya kwa Yehova ayamwena apatali: e kutila amaka yakwe aya kusobela ifya ku ntanshi no kufishapo ubufwayo bwakwe.

[Amafutunoti]

Amepusho ya Kutontonkanyapo

Amapinda 2:1-6 Kubombesha nshi kufwaikwa nga tulefwaya ukukwata amano yaba mu Cebo ca kwa Lesa?

Amapinda 2:10-22 Tukanonkelamo shani mu kumfwila ukufunda kwa mano ukwa mu Baibolo?

Abena Roma 7:15-25 Ni shani fintu ili lembo lilangilila ukuti cali ca mano ukuleka abantunse e balemba Icebo ca kwa Lesa?

1 Abena Korinti 10:6-12 Cinshi twingasambilila ku fya kusoka fyaba mu Baibolo ukukuma ku bena Israele?

[Icikope pe bula 180]

“Amalembo yonse yantu yapuutwamo kuli Lesa”

Icipandwa 19

“Amano ya kwa Lesa aya mu Nkama”

1, 2. Ni “nkama” nshi tulingile ukufwaya ukwishiba, kabili mulandu nshi?

INKAMA! Apo shilacincimuna umutima no kupesha amano, abantunse ilingi line balafilwa ukukaka inkama. Lelo Baibolo itila: “Ubukata bwa kwa Lesa kufise cebo.” (Amapinda 25:2) Cine cine, apo Yehova ni Kateka wa Bubumbo bonse kabili Kalenga, alikwata insambu sha kufisa fimo ku bantunse mpaka inshita yakwe iyalinga iya kufisokolwelapo.

² Lelo, kwaliba inkama imo iya kucincimuna iyo Yehova asokolola mu Cebo cakwe. Itwa “ica nkama ca kupanga [kwa kwa Lesa].” (Abena Efese 1:9) Nga mwasambililapo kuti mwaishiba iyo nkama no kwishibilapo na fimbi. Ukwishiba iyi nkama kuti kwaisamupususha kabili kuti kwalenga mwaishibako pa lwa mano ya kwa Yehova ayashingapimwa.

Yasokololwa Panono Panono

3, 4. Ni shani fintu ukusesema kwalembwa pa Ukutendeka 3:15 kwapeele isubilo, kabili ni “nkama” nshi yasanshiwemo?

³ Ilyo Adamu na Efa babembwike, camoneke kwati ubufwayo bwa kwa Yehova ubwa kuti muli paradise wa pe sonde mube abantunse bapwililika bwalifufiwe. Lelo, ilyo line fye Lesa abombeele pali ubo bwafya. Atile: “Ndebika no bulwani pa kati ka iwe [we nsoka] no mwanakashi, kabili pa kati ka bufyashi bobe no bufyashi bwakwe: bwene bwakulakulasa ku mutwe, nobe wakulabulasa ku citende.”—Ukutendeka 3:15.

⁴ Aya mashiwi yali ya kupesha amano, aya manshoko. Bushe uyu mwanakashi ali nani? Nani ali insoka? Nani wali “ubufyashi,” ubwali no kulasa insoka ku mutwe? Adamu na Efa baletunganya fye. Lelo, ifyebo fya kwa Lesa fyalimo isubilo ku bana abali bonse abali no kuba aba busumino abali no kufuma muli balya babili ababulilwe ubusumino. Ubulungami bwali no kucimfya. Ubufwayo bwa kwa Yehova bwali no kufishiwapo. Lelo cali no kuba shani? Eya, iyo yali ni nkama! Baibolo ita ici ati “mano ya kwa Lesa aya mu nkama, ayafiswa.”—1 Abena Korinti 2:7.

5. Peeleni ica kumwenako umulandu Yehova alesokolwela inkama panono panono.

⁵ Apo Yehova e “Uusokolole fya nkama,” mu kuya kwa nshita ali no kusokolola ifishinka fyacindama ifyakuma ku kufishiwapo kwa iyi nkama. (Daniele 2:28) Lelo ali no kucite fyo panono panono. Ku ca kumwenako, kuti twatontonkanya pa fyo wishi aasuka nga ca kuti kalume amwipusha ati, “Tata, ni kwi nafumine?” Wishi wa mano eba fye umwana ifinono ifyo engomfwa pa mushinku afikile. Ilyo umwana alekulilako, wishi alamweba ifyafulilako. Na Yehova wine, alamona inshita abantu bakwe bengomfwikisha ukusokolola kwa bufwayo bwakwe.—Amapinda 4:18; Daniele 12:4.

6. (a) Mulimo nshi icipingo, nelyo icipangano, cibomba? (b) Mulandu nshi cipapushisha ukuti Yehova kuti acita ifipingo na bantunse?

⁶ Bushe Yehova alesokolola shani ifyo fintu? Abomfeshe ifipingo fyafulilako, atemwa ifipangano, ku kusokolola ifingi. Napamo na imwe inshita imo mwalicitapo icipangano—nalimo ku kushita ing’anda nelyo ukukongwesha nangu ukukongola indalama. Ico cipangano ukulingana ne funde cali cilayo ca kuti ifyo mwasuminishanya fili no kucitwa. Lelo mulandu nshi Yehova engakabila ukupanga ifipingo, atemwa ifipangano, na bantunse? Icebo cakwe cine cine kuti caba cilayo ca kuti ifyo alaya nangu cibe shani fikacitika. Ca cine, lelo inshita shimo, ku cebo cakwe Lesa mu cikuuku alilundako ne fipangano umwabela amafunde. Ifi fipangano fyaikashiwa filenga fwe bantunse bashapwililika ukuba no bucetekelo bwakosa mu filayo fya kwa Yehova.—AbaHebere 6:16-18.

Icipingo na Abrahamu

7, 8. (a) Cipingo nshi Yehova apangile na Abrahamu, kabili cinshi casokolwele pa lwa nkama? (b) Ni shani fintu Yehova panono panono alangile bwino bwino umwali no kufuma Ubufyashi bwalaiwe?

⁷ Ilyo papitile imyaka ukucila pali 2,000 ukufuma apo umuntunse atamfiwe mu Paradise, Yehova aebele umubomfi wakwe uwa busumino Abrahamu ati: “Ukufusha nkafusho bufyashi bobe nge ntanda sha mu muulu . . . kabili mu bufyashi bobe e mo shikaifwailo kupaalwa inko shonse isha pano isonde; pa kuti nuumfwe shiwi lyandi.” (Ukutendeka 22:17, 18) Ici tacali cilayo fye; Yehova acipangile nge cipingo ca mwi funde kabili acitungilile no mulapo wakosa. (Ukutendeka 17:1, 2; AbaHebere 6:13-15) Cilapapusha sana ukuti Shikulu Mulopwe cine cine alicitile icipangano ca kuti akapaala abantunse!

⁸ Icipingo na Abrahamu casokolwele ukuti Ubufyashi bwalaiwe bwali no kwisa ngo muntunse, pantu bwali no kufuma mu bufyashi bwa kwa Abrahamu. Lelo bushe aali no kuba ani? Mu kuya kwa nshita, Yehova asokolwele ukuti pa bana ba kwa Abrahamu, Isaki e wali no kuba icikolwe ca ubu Bufyashi. Pa bana ba kwa Isaki babili, Yakobo e wasalilwe. (Ukutendeka 21:12; 28:13, 14) Pa numa, Yakobo aseseme pa lwa umo uwa mu bana bakwe 12 ati: “Umulumbu tawakafume kuli Yuda, nangu ni nkonto ya bumushika mu ceni cakwe, akasuke esa uo ubufumu bwakwe, kuli wene e kukabe cumfwila ca nko sha bantu.” (Ukutendeka 49:10) Nomba caishileishibikwa ukuti ubu Bufyashi aali no kuba ni mfumu, uwali no kufuma muli Yuda!

Icipingo na Israele

9, 10. (a) Cipingo nshi Yehova apangile no luko lwa bena Israele, kabili cali no bucingo nshi? (b) Ni shani fintu Amalango yalangile ukuti abantunse balakabila icilubula?

⁹ Mu 1513 B.C.E., Yehova atantike ifyali no kupekanishisha ukusokololwa na kumbi pa lwa iyi nkama. Acitile icipingo na bafumine muli Abrahamu, e kutila uluko lwa bena Israele. Nangula ca kuti ino nshita tacibomba, ici cipingo ca Malango ya kwa Mose calefwaikwa mu bufwayo bwa kwa Yehova ubwa kuleta Ubufyashi alaile. Cali shani ifyo? Tontonkanyeni pa nshila shitatu. Ica ntanshi, Amalango yali nge cibumba ca kucingilila. (Abena Efese 2:14) Ifipope fya yako ifyalungama fyali cicingo pa kati ka baYuda na Bena fyalo. Kanshi Amalango yalibombele ku kubakilila umutande wa Bufyashi bwalaiwe. Pa mulandu maka maka uwa bucingo bwa musango yo, lulya luko e ko lwali lintu inshita yalinga iya kwa Lesa yafikile iya kuti Mesia afyalilwe mu mukowa wa kwa Yuda.

¹⁰ Ica bubili ca kuti Amalango yalangilile ukwabula no kushako ukuti abantunse balakabila icilubula. Apo Amalango yali ayapwililika, yalengele cimoneke ukuti abantunse ababembu te kuti bakonke ifyabamo mu kukumanina. Kanshi yabeleleko “[ku kusokolola, NW] bumpulamafunde, lukasuke alwisa Ulubuto [Ubufyashi] ulwalailwe.” (Abena Galatia 3:19) Amalango yalengele kube ukufimba pa membu ukupitila mu malambo ya nama. Nomba, apo “umulopa wa ng’ombe shilume ne mbushi te kuti usende imembu,” nga fintu Paulo alembele, aya malambo yali fye cinshingwa ce lambo lya cilubula ilya kwa Kristu. (AbaHebere 10:1-4) Kanshi ku baYuda ba busumino, cilya cipingo caishileba ni “kafundisha . . . ukufika na kuli Kristu.”—Abena Galatia 3:24.

11. Cilolelo nshi cawamisha ico icipingo ca Malango capeele abena Israele, lelo mulandu nshi uluko lulya mu cinkumbawile lwapusumwinine ico cilolelo?

¹¹ Ica butatu, cilya cipingo calengele uluko lwa bena Israele ukuba ne cilolelo cawamisha. Yehova abebele ukuti nga bali no kutungilila cilya cipingo, bali no kuba “ubufumu bwa bashimapepo kabili uluko lwa mushilo.” (Ukufuma 19:5, 6) Muli balya bena Israele ba cifyalilwa, e mwafumine aba ntanshi aba mu bufumu bwa bashimapepo ubwa ku muulu. Lelo, abena Israele mu cinkumbawile balisangukile cilya cipingo ca Malango, balikeene Mesia uwali e Bufyashi, kabili balipusumwine cilya cilolelo. Ni bani lyene bali no kukumanisha impendwa ya ba mu bufumu bwa bashimapepo? Kabili bushe ulo luko lwapaalwa lwali no kwampana shani no Bufyashi bwalaiwe? Ifyo fintu ifya muli iyi nkama fyali no kusokololwa mu nshita yalinga iya kwa Lesa umwine.

Icipingo ca Bufumu ica kwa Davidi

12. Cipingo nshi Yehova acitile na Davidi, kabili finshi ici calundilepo pa lwa nkama ya kwa Lesa?

¹² Mu mwanda wa myaka uwalenga 11 B.C.E., Yehova alilundilepo na fimbi pa lwa nkama ilyo acitile icipingo na cimbi. Alaile Imfumu ya busumino Davidi ati: “Nkemiko mwana obe uukakukonkapo, . . . no kupampamiko bufumu bwakwe. . . . Nkapampamike cipuna ca bufumu bwakwe umuyayaya.” (2 Samwele 7:12, 13; Amalumbo 89:3) Umutande wali no kufumamo Ubufyashi bwalaiwe nomba waishilesonta ku muntu umo, e kutila ing’anda ya kwa Davidi. Lelo bushe umuntuuntu fye kuti ateka “umuyayaya”? (Amalumbo 89:20, 29, 34-36) Kabili bushe imfumu ya buntunse fye kuti yalubula abantunse ku lubembu ne mfwa?

13, 14. (a) Ukulingana na Amalumbo 110, bulayo nshi Yehova alaya Imfumu yakwe iyasubwa? (b) Kusokolola nshi na kumbi pa lwa Bufyashi bwaleisa ukwasoseelwe muli bakasesema ba kwa Yehova?

¹³ Ilyo apuutilwemo, Davidi alembele ati: “Icisemo ca kwa Yehova kuli shikulu: Ikala ku kwa kulyo kwandi, nkasuke ncita abalwani bobe icipuna ca makasa yobe. Yehova nalapa, kabili takatelule, ati, Iwe uli shimapepo umuyayaya, uwa pa musango wa kwa Melkisedeke.” (Amalumbo 110:1, 4) Amashiwi ya kwa Davidi yalelanda fye pa Bufyashi bwalaiwe, nelyo Mesia. (Imilimo 2:35, 36) Iyi Mfumu tayali no kuteka mu Yerusalemu, lelo ukufuma ku muulu, “ku kwa kulyo” kwa kwa Yehova. Ico cali no kupeela iyi mfumu amaka pa calo ca bena Israele e lyo na pe sonde lyonse. (Amalumbo 2:6-8) Pano na fimbi fyalisokolwelwe. Moneni ukuti Yehova alapile umulapo wakakala uwa kuti Mesia aali no kuba “shimapepo . . . uwa pa musango wa kwa Melkisedeke.” Nga filya fyali Melkisedeke, uwali imfumu kabili shimapepo mu nshiku sha kwa Abrahamu, Ubufyashi bwali no kwisa bwali no kusontwa kuli Lesa umwine ku kuba Imfumu kabili Shimapepo!—Ukutendeka 14:17-20.

¹⁴ Mu kupita kwa myaka, Yehova abomfeshe bakasesema bakwe ukusokolwelapo na fimbi pa lwa iyi nkama yakwe. Ku ca kumwenako, Esaya asokolwele ukuti Ubufyashi bwali no kufwa imfwa ya kupeela ilambo. (Esaya 53:3-12) Mika asobele uko Mesia aali no kufyalilwa. (Mika 5:2) Daniele asobele fye ne nshita ubu Bufyashi bwali no kwisa e lyo no kwipaiwa.—Daniele 9:24-27.

Inkama Yasokololwa!

15, 16. (a) Cali shani pa kuti Umwana wa kwa Yehova ‘afyalwe ku mwanakashi’? (b) Cinshi Yesu apyene ku bafyashi bakwe abantunse, kabili ni lilali afikile ngo Bufyashi bwalaiwe?

¹⁵ Ifyo uku kusesema kwali no kufishiwapo cali ni nkama mpaka ilyo Ubufyashi bwamoneke. Ilembo lya Abena Galatia 4:4 litila: “Ilyo yafikile inshita, Lesa atumine Umwana wakwe, uwafyelwe ku mwanakashi.” Mu mwaka wa 2 B.C.E., malaika aebele nacisungu umuYuda Maria ati: “Mona, ukemite fumo, no kufyalo mwana mwaume, ne shina lyakwe ukamwinike Yesu. Wene akabo mukalamba, no kwitwa Umwana wa Wapulamo, kabili Shikulu Lesa akamupeele cipuna ca bufumu ica kwa Davidi wishi . . . , Umupashi wa mushilo ukesa pali iwe, na maka ya Wapulamo yakakufimba; kabili e co icikafyalwa ciketilwa ica mushilo, Umwana wa kwa Lesa.”—Luka 1:31, 32, 35.

¹⁶ Pa numa, Yehova akuushishe ubumi bwa Mwana wakwe ukufuma mu muulu ukwisa mwi fumo lya kwa Maria, ica kuti afyelwe ku mwanakashi. Maria aali ushapwililika. Lelo, Yesu tapyeneko ukukanapwililika kwakwe, pantu aali “Mwana wa kwa Lesa.” Kabili abafyashi ba kwa Yesu abantunse bafumine muli Davidi, mu cifyalilwa kabili ukulingana ne funde Yesu alikwete nsambu sha kuba impyani ya kwa Davidi. (Imilimo 13:22, 23) Pa lubatisho lwa kwa Yesu mu 29 C.E., Yehova alimusubile no mupashi wa mushilo no kutila: “Uyu e mwana wandi uwatemwikwa, umo mbekelwa.” (Mateo 3:16, 17) Lilya, e lyo Ubufyashi bwafikile! (Abena Galatia 3:16) Yali ni nshita ya kusokolola na fimbi pa lwa iyi nkama.—2 Timote 1:10.

17. Bushe fimbi fyalundilwepo shani pa bupilibulo bwa Ukutendeka 3:15?

¹⁷ Mu butumikishi bwakwe, Yesu alondolwele ukuti insoka ya pa Ukutendeka 3:15 ni Satana no bufyashi bwa nsoka ni balya bakonka Satana. (Mateo 23:33; Yohane 8:44) Pa numa, calisokolwelwe ifyo bonse aba bali no kucimfiwa umuyayaya. (Ukusokolola 20:1-3, 10, 15) Kabili calondolwelwe ukuti umwanakashi ni “Yerusalemu wa mu muulu,” ukuteyanya kwa ku muulu ukwa kwa Yehova, ukwaba ngo mukashi wakwe ukwapangwa ne fibumbwa fya ku mupashi.a—Abena Galatia 4:26; Ukusokolola 12:1-6.

Icipingo Cipya

18. Cinshi caba ubufwayo bwa “cipingo cipya”?

¹⁸ Napamo ukusokolola kukalamba pali konse kwali pa bushiku ilyo Yesu ashilafwa, ilyo aebele abasambi bakwe aba busumino pa lwa “cipingo cipya.” (Luka 22:20) Ici cipingo cipya na co cali no kufumamo “ubufumu bwa bashimapepo” filya fine fyacitile icacitangilile, e kutila icipingo ca Malango ya kwa Mose. (Ukufuma 19:6; 1 Petro 2:9) Lelo, ici cipingo tacali no kupanga uluko lwa cifyalilwa, lelo ulwa ku mupashi, “Israele wa kwa Lesa,” uwapangwa na bakonshi basubwa aba busumino aba kwa Kristu epela. (Abena Galatia 6:16) Aba mu cipingo cipya bali no kubombela pamo na Yesu mu kupaala abantunse!

19. (a) Mulandu nshi icipingo cipya citungulukila mu kuletako “ubufumu bwa bashimapepo”? (b) Mulandu nshi Abena Kristu basubwa betilwa ‘ifibumbwa fipya,’ kabili ni banga bakabomba mu muulu na Kristu?

¹⁹ Lelo mulandu nshi icipingo cipya citungulukila mu kuletako “ubufumu bwa bashimapepo” ku kupaala bantunse? Pantu ukucila ukusenuka abasambi ba kwa Kristu ukuti babembu, cilenga ukuti imembu shabo shilekelelwe ukupitila mwi lambo lyakwe. (Yeremia 31:31-34) Ilyo baba abalungama pa ntanshi ya kwa Yehova, alababuula no kubabika mu lupwa lwakwe ulwa ku muulu no kubasuba no mupashi wa mushilo. (Abena Roma 8:15-17; 2 Abena Korinti 1:21) Kanshi balapita mu ‘kufyalwa libili ku kuba no kucetekela kwa mweo . . . ukwabakilwa [bene] mu muulu.’ (1 Petro 1:3, 4) Apo ukusumbulwa kwa musango yo kupya ku bantunse, aba Bena Kristu bafyalwa ku mupashi betwa ‘ifibumbwa fipya.’ (2 Abena Korinti 5:17) Baibolo isokololo kuti kuli pele pele abantu 144,000 e bakaba ku muulu ukuteka abantunse balubulwa.—Ukusokolola 5:9, 10; 14:1-4.

20. (a) Cinshi cimbi casokolwelwe pa lwa nkama mu 36 C.E.? (b) Ni bani bali no kukwata amapaalo yalaiwe kuli Abrahamu?

²⁰ Aba basubwa capamo na Yesu baba “imbuto sha kwa Abrahamu.”b (Abena Galatia 3:29) Abasalilwe intanshi ni balya bafyalilwe mu buYuda. Lelo mu 36 C.E., kwali ulubali na lumbi ulwa nkama ulwasokolwelwe: Abena fyalo, nelyo abashali baYuda, bali no kusanshiwamo mwi subilo lya ku muulu. (Abena Roma 9:6-8; 11:25, 26; Abena Efese 3:5, 6) Bushe Abena Kristu basubwa beka fye e bali no kukwata amapaalo yalaiwe kuli Abrahamu? Iyo, pantu ilambo lya kwa Yesu linonsha aba pano isonde bonse. (1 Yohane 2:2) Mu kuya kwa nshita, Yehova asokolwele ukuti “ibumba likalamba” ilishingapendwa baali no kupusuka impela ya bwikashi bwa kwa Satana. (Ukusokolola 7:9, 14) Imintapendwa ya bantu na bambi bali no kubuushiwa no kuba ne subilo lya kwikala muli Paradise umuyayaya!—Luka 23:43; Yohane 5:28, 29; Ukusokolola 20:11-15; 21:3, 4.

Amano ya kwa Lesa ne Nkama

21, 22. Ni shani fintu inkama ya kwa Yehova ilanga amano yakwe?

²¹ Iyi nkama yaba kulanga kwa cipesha amano ukwa “mano ya [misango misango, NW] aya kwa Lesa.” (Abena Efese 3:8-10) Mwandini mano yapulamo Yehova alangile pa kupanga iyi nkama, lyena na mu kusokolola yene panono panono! Mano mano alilangulukileko abantunse pa kupelebela kwabo, ukuleka balange ifyo imitima yabo yaba icine cine.—Amalumbo 103:14.

²² Yehova na kabili alangishe amano yashingalinganishiwako pa kusala Yesu ukuba Imfumu. Umwana wa kwa Yehova alicetekelwa sana ukucila icibumbwa icili conse mu bubumbo bonse. Ilyo ali umuntunse, Yesu alipitile mu macushi ayapusanapusana. Alishiba bwino bwino amafya ya bantunse. (AbaHebere 5:7-9) Nga ni shani pa lwa bakateka banankwe Yesu? Pa myaka iingi, abaume na banakashi—abasalwa ukufuma mu mishobo yonse, indimi, ne fikulilo fyapusanapusana—balisubwa. Pamo ngo muntu umo umo, aba balipita mu mafya yapusanapusana no kuyacimfya, takwaba ubwafya ubo bashapitamo no kucimfya. (Abena Efese 4:22-24) Cikaba ca nsansa ukutekwa ne shi shamfumu kabili bashimapepo ba nkumbu!

23. Lishuko nshi Abena Kristu bakwata ukukuma ku nkama ya kwa Yehova?

²³ Umutumwa Paulo alembele ati: “Ica nkama icafishilwe ku nshita na ku nkulo isha pe . . . nacilengwa ukumoneka ku bashila bakwe.” (Abena Kolose 1:26) Cine cine, abasubwa aba mushilo ba kwa Yehova balyumfwikisha ifingi pa lwa iyi nkama, kabili balyebako ne mintapendwa ya bantu bambi pa lwa fintu baishiba. Mwandi lishuko ifwe bonse twakwata! Yehova “[atulenga] twishibe ica nkama ca kupanga kwakwe.” (Abena Efese 1:9) Natwebeko bambi iyi nkama yawamisha, ukubafwa na bo ukupenenga mu mano yashingapimwa aya kwa Yehova Lesa!

[Amafutunoti]

Amepusho ya Kutontonkanyapo

Yohane 16:7-12 Bushe Yesu apashenye shani inshila ya kwa Wishi iya kusokolola icine panono panono?

1 Abena Korinti 2:6-16 Mulandu nshi abengi bafililwa ukumfwikisha inkama sha kwa Yehova, kabili kuti twacita shani ifwe pa kushumfwikisha?

Abena Efese 3:10 Lishuko nshi Abena Kristu ilelo bakwata ukukuma ku nkama ya kwa Lesa?

AbaHebere 11:8-10 Ni shani fintu iyi nkama yakoseshe icitetekelo ca bantu ba ku kale, nangula ifishinka fya iko tabafyumfwikishe?

[Icikope pe bula 190]

“Nkafusho bufyashi bobe nge ntanda sha mu muulu”

Icipandwa 20

“Wa Mano ku Mutima”—Lelo Uwaicefya

1-3. Mulandu nshi twingashininkishisha ukuti Yehova aliicefya?

WISHI alefwaya ukusambilisha umwana munono isambililo lyacindama. Alefwaya sana ukumufika pa mutima. Kuti acita shani? Bushe afwile ukumwininina pa mutwe no kumukalipila nga nshi? Nelyo bushe alingile ukusunsumana ukufika pa ciimo ca mwana no kulanda nankwe mu kutekanya, mu nshila ya kukolopeka? Cine cine wishi wa mano, uwaicefya kuti atununuka umwana wakwe mu kutekanya.

² Bushe Yehova ni Wishi wa musango nshi—uwa cilumba nelyo uwaicefya, uwakaluka nelyo uwatekanya? Yehova alishiba fyonse, kabili wa mano yonse. Lelo bushe mwalimona ukuti ukwishiba no kulamuka te lingi filenga abantu ukuicefya? Nga fintu Baibolo isosa, “ukwishiba kulatuumika.” (1 Abena Korinti 3:19; 8:1) Lelo Yehova, “uwa mano ku mutima,” aliicefya no kuicefya. (Yobo 9:4) Te kutila aba ne cifulo cacepa nelyo ukuti te katebebe, lelo taba na cilumba. Mulandu nshi cabele fyo?

³ Yehova wa mushilo. Kanshi icilumba, icaba mibele iikowesha, tacaba muli wene. (Marko 7:20-22) Kabinge, moneni ifyo kasesema Yeremia asosele kuli Yehova: “Ukwibukisha [Yehova umwine] akebukisha umweo obe no kwinamina pali ine.”a (Inyimbo sha Bulanda 3:20, NW) Taleni elenganyeni! Yehova, Shikulu Mulopwe uwa kubumbwa konse aliitemenwe ‘ukwinama,’ nelyo ukuicefya ukufika ku cipimo ca kwa Yeremia, pa kuti fye angwe bwino ulya muntunse ushapwililika. (Amalumbo 113:7) Cine cine, Yehova aliicefya. Lelo bushe ukuicefya kwa bulesa cinshi kusanshamo? Kwayampana shani na mano? Kabili mulandu nshi kwacindamina kuli ifwe?

Ifyo Yehova Alanga Ukuti Aliicefya

4, 5. (a) Ukuicefya cinshi, kumonekela mwi, kabili mulandu nshi kushilingile ukumwenwa ngo bunake nelyo umwenso? (b) Ni shani fintu Yehova aicefeshe ku fintu alecita kuli Davidi, kabili bushe ukuicefya kwa kwa Yehova kwacindama shani kuli ifwe?

⁴ Ukuicefya e bupete, e kutila ukukanaituntumba no ukukanaba ne icilumba. Ukuicefya kwaba mibele ya lwa nkati iya mutima iimonekela ku bufuuke, ukutekanya, no kukanaumina kumo. (Abena Galatia 5:22, 23) Lelo, tatulingile ukutontonkanya ukuti iyi mibele itemuna Lesa yaba bunake nelyo umwenso. Yalilingana no bukali bwa kwa Yehova ubwalungama no kubomfya kwakwe ukwa maka. Kabili ku kuicefya kwakwe no bufuuke, Yehova alanga ubukose bwakwe ubwingi, amaka yakwe aya kuilama bwino bwino. (Esaya 42:14) Bushe ukuicefya kwayampana shani na mano? Icitabo cimo icilanda pa fya mu Baibolo citila: “Kuli pele pele ukuicefya kulondololwa ukuti . . . kubulwa bukaitemwe kabili e shinte lya mano yonse.” Kanshi te kuti kube amano yene yene ukwabula ukuicefya. Bushe ukuicefya kwa kwa Yehova kutunonsha shani?

⁵ Imfumu Davidi yaimbiile Yehova aiti: “Mwampeele nkwela ya kupususha kwenu; kabili ukuboko kwenu kwa kulyo kulantungilila, no [kuicefya, NW] kwenu kulankusha.” (Amalumbo 18:35) Cili kwati Yehova aliibweseshe pa nshi pa kuti abombele uyu muntunse fye uushapwililika, ukumucingilila no kumutungilila cila bushiku. Davidi alishibe ukuti nga ali no kupusuka—nelyo fye kuli pele pele ukukula mu kuteka kwakwe—cali no kuba fye pa mulandu wa kuitemenwa kwa kwa Yehova ukwa kuicefya muli iyi nshila. Na cine, nani uwa muli ifwe uwingasuubila ukupusuka akubula Yehova ukuicefya, ukuitemenwa ukuibwesesha pa nshi pa kuti acite kuli ifwe nga Wishi watekanya kabili uwa kutemwa?

6, 7. (a) Mulandu nshi Baibolo ishisosela pali Yehova ukuti alishiba umwa kupeleela? (b) Bushe ubufuuke na mano fyayampana shani, kabili nani abika ica kumwenako capulamo ukukuma kuli ci?

⁶ Moneni ukuti ukuicefya kwapusana no kwishiba umwa kupeleela. Cisuma sana ku bantu ba busumino ukwishiba umwa kupeleela pa lwabo. Ico calyampana na mano nga filya fine fyaba no kuicefya. Ku ca kumwenako, Amapinda 11:2 yatila: “Ku [baishiba umwa kupeleela, NW] kwaba amano.” Lelo, Baibolo taisosapo pali Yehova ati aishiba umwa kupeleela. Cinshi? Pantu Uwa maka yonse takwata umwa kupeleela kano fye umo afwaya umwine pa mulandu wa fipimo fyakwe ifyalungama. (Marko 10:27; Tito 1:2) Kabinge, apo e Wapulamo, tainashisha ku uli onse. Kanshi iyi mibele, iya kwishiba umwa kupeleela te kuti ibombe kuli Yehova.

⁷ Ukuba kwena, Yehova aliicefya kabili mufuuke. Eba ababomfi bakwe ukuti ubufuuke bulakabilwa nga bali no kukwata amano ya cine. Icebo cakwe cilanda pa “bufuuke bwa mano.”b (Yakobo 3:13) Tontonkanyeni pa fyo Yehova acita ukukuma kuli ci.

Yehova mu Kuicefya Alapeelako Bambi Imilimo Kabili Alakutika

8-10. (a) Mulandu nshi cabela ica kupapusha ukuti Yehova alaitemenwa ukupeelako bambi imilimo no kukutika? (b) Ni shani fintu Uwa maka yonse aba uwaicefya mu mibombele yakwe na bamalaika bakwe?

⁸ Kwaba ubushininkisho bwa kusansamusha ubwa kuicefya kwa kwa Yehova ukwa kuitemenwa ukupeelako bambi imilimo no kukutika. Cilapapusha ukuti alakutika no kukutika; Yehova takabila kwafwiwa nelyo ukupandwa amano. (Esaya 40:13, 14; Abena Roma 11:34, 35) Lelo, Baibolo libili libili itweba ukuti Yehova alaicefya muli fi.

⁹ Ku ca kumwenako, tontonkanyeni pa cintu caibela icacitikile Abrahamu. Abrahamu apokelele abalendo batatu, aleita umo pali abo ati “Yehova.” Aba batandashi bali ni bamalaika, lelo umo uwa muli bene aishiile mwi shina lya kwa Yehova kabili alebombela mwi shina Lyakwe. Ilyo ulya malaika alesosa no kucita fimo, cali kwati Yehova umwine e walesosa no kucite fyo fintu. Muli uyu e mo Yehova aebeele Abrahamu ukuti Alyumfwile “ukukuutila Sodomu na Gomora.” Yehova atile: “Ndetentemuka ndeyamona ngo kucita kwabo kwapelela pa nkuuta iyaisa kuli ine; kabili nga te fyo nkeshiba.” (Ukutendeka 18:3, 20, 21) Kwena, amashiwi ya kwa Yehova tayalolele mu kuti Uwa maka yonse aali no ‘kutentemuka’ umwine. Lelo, na kabili atumine bamalaika ukumwimininako. (Ukutendeka 19:1) Cinshi? Bushe Yehova uumona fyonse te kuti ‘eshibe’ ifyalecitika muli cilya citungu? Kuti aishiba. Lelo ukucila ukucite fyo, Yehova mu kuicefya apeele bamalaika umulimo wa kufwailisha ifyalecitika no kutandalila Lote no lupwa lwakwe mu Sodomu.

¹⁰ Yehova alakutika no kukutika. Inshita imo aebele bamalaika bakwe ukutubulula inshila shapusanapusana isha kuwishishamo Imfumu ibifi Ahabu. Yehova talekabila ukwafwa kwa musango yo. Lelo, alisuminisheko ku kutubulula kwa kwa malaika umo no kumweba ukucita ifyo fine atubulwile. (1 Ishamfumu 22:19-22) Bushe uko takwali kuicefya?

11, 12. Cali shani pa kuti Abrahamu amone ukuicefya kwa kwa Yehova?

¹¹ Yehova alaitemenwa no kukutika ku bantunse bashapwililika abalefwaya ukumweba ifibasakamike. Ku ca kumwenako, ilyo Yehova aebele Abrahamu umuku wa kubalilapo ukuti Alefwaya ukonaula Sodomu na Gomora, ulya mwaume wa busumino alipeshiwe amano. Abrahamu atile: “Citaluke kuli imwe ukucita ngo musango uyu,” asosele no kuti: “Bushe Kapingula wa pano isonde ponse takacite icalungama?” Aipwishe nga ca kuti Yehova aali no kuleka ilya misumba nga mwasangwa abalungami 50. Yehova amwebele ati kuti aileka. Lelo Abrahamu alipwishe na kabili, ukubwesha impendwa kuli 45, lyene kuli 40, aleya alebwesha fye impendwa pa nshi. Te mulandu ne fyo Yehova alemulaya, Abrahamu aikalile fye ukubweshako impendwa mpaka afika pali 10. Napamo Abrahamu aali talaishiba bwino ifyo Yehova aba uwa nkumbu. Kwena, Yehova mu kutekanya kabili mu kuicefya alekele cibusa wakwe kabili umubomfi wakwe Abrahamu ukulanda muli yi nshila ifyamusakamike.—Ukutendeka 18:23-33.

¹² Ni banga abantunse abalamuka, abasambilila abengakutika mu kutekanya ku muntu bacila sana ukulamuka?c Ifyo e fyaicefya Lesa wesu. Muli kulya kwine kulanshanya, Abrahamu aishilesanga no kuti Yehova ‘alakokolo kukalipa.’ (Ukufuma 34:6) Napamo ilyo ailwike ati takwete nsambu ya kutwishika imicitile ya Wapulamo, Abrahamu apaapeete imiku ibili ati: “Shi belafulwa baShikulu.” (Ukutendeka 18:30, 32) Kwena, Yehova tafulilwe. Cine cine, alikwata “ubufuuke bwa mano.”

Yehova Wa Mutembo Kabili Alalangulukilako

13. Bushe amashiwi ya kuti ‘ukukanaumina kumo’ yalinga ukubomfiwa ku kulondolola ifyaba Yehova?

¹³ Ukuicefya kwa kwa Yehova kumonekela mu mibele na imbi iisuma nga nshi—iya mutembo. Abantunse bashapwililika tabakwata iyi mibele nangu panono. Yehova taitemenwa fye ukukutika ku fibumbwa fyakwe ifyacenjela epela, lelo alaitemenwa no kwalukako nga ca kuti ico tacilepinkana ne fishinte fyakwe ifyapwililika. Iyi mibele na yo e ishibisha amano ya bulesa. Yakobo 3:17 atila: “Amano ayafuma mu muulu . . . ya mutembo.” Ni shani Yehova uwa mano yonse aba uwa mutembo? Icikalamba sana ca kuti, taumina kumo. Ibukisheni ukuti ishina lyakwe litusambilisha ukuti Yehova ailenga ukuba icilefwaikwa pa kuti afishepo ubufwayo bwakwe. (Ukufuma 3:14) Bushe ico tacilelanga ukuti taumina kumo kabili wa mutembo?

14, 15. Cinshi icimonwa ca kwa Esekiele pa lwe celeta lya mu muulu ilya kwa Yehova citusambilisha pa lwa kuteyanya kwa mu muulu ukwa kwa Yehova, kabili kwapusana shani no tubungwe twa bantu?

¹⁴ Kwaba ubulondoloshi bumbi mu Baibolo ubutwafwa ukumfwikisha ifyo Yehova ashaumina kumo. Kasesema Esekiele alangilwe icimonwa ca kuteyanya kwa kwa Yehova ukwa mu muulu ukwa fibumbwa fya ku mupashi. Amwene iceleta ilikalamba icine cine, “ica kwendelapo” Yehova umwine ico lyonse Atungulula. Ica kusungusha sana myendele ya ciko. Imipeto ikalamba yaloseshe ku ntunga shine kabili yaiswileko amenso ica kuti kuti yamona konse konse kabili kuti yaya ukuli konse apo pene, ukwabula ukwiminina nelyo ukupetuka. Kabili ili celeta talyalekunkuluka fye kwati ca kwendelapo icapangwa no muntu icayafya ukwensha. Lyalebutuka ngo kubutuka kwa nkuba, kabili kuti lyaya ku ntunga iili yonse ukwabula ukupetuka! (Esekiele 1:1, 14-28) Cine cine, ukuteyanya kwa kwa Yehova, ukupala Mulopwe wa maka yonse umwine uukutungulula, kulateluka icine cine, ukulingana no kwalukaaluka kwa fintu ne fintu kufwile ukubombapo.

¹⁵ Abantunse kuti baesha fye ukupashanya uko kuteluka kwapwililika. Lelo, ilingi line abantunse no tubungwe twabo baba abaumina kumo icine cine. Natulangilile: Ingalaba iikalamba nelyo icilishitima ca fipe kuti fyaba ifikalamba nga nshi kabili ifya maka. Lelo bushe ifi fibili kuti fyayaluka bwangu ilyo ifintu fyateuluka? Nga ca kuti icintu cimo caponena mu nyanji uko icilishitima cilelola, te kuti cileuke. Ukwiminina kwa kupumikisha takwayanguka. Icilishitima ca fipe kuti cakunkuluka pali bakilomita mupepi na babili ukutula apo amabuleki yakakilwe! Ingalaba ikalamba na yo kuti yatwalilila ukwenda pali bakilomita 8 pa numa ya kushimya amainjini. Nangu nga bacinja ukuti amainjini yalebwelela ku numa, kuti yatwalilila ukwenda pali bakilomita batatu! E fyaba ne filonganino fya bantu ifyaumina kumo no kukanateluka. Pa mulandu wa cilumba, abantu ilingi balakaana ukwaluka ukulingana ne filekabilwa nelyo ukulingana ne fyo ifintu fili. Ukuumina kumo ukwa musango yo kwalenga utwampani ukubongoloka no kuwisha fye amabuteko. (Amapinda 16:18) Tufwile ukusansamuka sana pa kuti ifyo te fyaba Yehova no kuteyanya kwakwe!

Ifyo Yehova Alanga Ukuti Wa Mutembo Kabili Alalangulukilako

16. Yehova alangile shani ukuti taumina kumo mu fyo acitile kuli Lote pa ntanshi ya bonaushi bwa Sodomu na Gomora?

¹⁶ Tontonkanyeni na kabili pa lwa konaulwa kwa Sodomu na Gomora. Lote no lupwa lwakwe balyebelwe bwino bwino ifya kucita kuli malaika wa kwa Yehova ati: “Ku lupili e ko ubutukile.” Lelo, Lote tatemenwe ci. Apaapeete ati: “[Iyo mukwai, mwe Yehova!, NW].” Apo aleti aali no kufwa nga afulumukila ku mpili, Lote apaapeete ukuti bamusuminishe no lupwa lwakwe ukufulumukila ku musumba wali mupepi uwa Soari. Ibukisheni ukuti Yehova apangile ukonaula ulya musumba na o. Kabinge, Lote takwete ishinte line line ilya kutiinina. Yehova cine cine kuti abakilila umweo wa kwa Lote na mu mpili! Nangu cibe fyo, Yehova alinakile ku kupaapaata kwa kwa Lote no kutengela umusumba wa Soari. Malaika aebele Lote ati: “Mona, nakusuminisha na kuli ici cintu.” (Ukutendeka 19:17-22) Bushe ico tacalangile ukuti Yehova taumina kumo?

17, 18. Ni shani ifyo Yehova alangile ukuti taumina kumo mu fintu acitile ku bena Ninebe?

¹⁷ Yehova alankula na ku kulapila kwafuma ku mutima, no kucita ica nkumbu kabili icalungama lyonse. Tontonkanyeni pa cacitike ilyo kasesema Yona atuminwe ku musumba ubifi, kabili uwa lukaakala uwa Ninebe. Ilyo Yona aendawike mu misebo ya Ninebe, ubukombe bwapuutwamo abilishe bwali fye ubwayanguka ubwa kuti: Mu nshiku fye 40 ulya musumba wa maka wali no konaulwa. Lelo, ifintu fyalyalwike icipesha amano. Abena Ninebe balilapiile!—Yona, icipandwa 3.

¹⁸ Kuti twasambililako fimo ilyo twalinganya fintu Yehova acitile na fintu Yona acitile ilyo ifintu fyayalwike. Yehova alyalwike, ukuilenga ukuba Kalekelela wa membu ukucila ukuba “umusalifi ku bulwi.”d (Ukufuma 15:3) Lelo Yona wena, auminine fye pa cintu cimo kabili tali ne nkumbu nangu panono. Ukucila ukukanaumina kumo nga filya fyaba Yehova, wena acitile kwati cilishitima nelyo ingalaba filya tulandilepo kale. Abilishe ubonaushi, kanshi ubonaushi ebo alefwaya bwise! Lelo, Yehova mu kutekanya asambilishe ulya kasesema wakwe uushatekanya isambililo ilishingalabwa pa fya kukanaumina kumo ne nkumbu.—Yona, icipandwa 4.

19. (a) Kuti twashininkisha shani ukuti Yehova alatulangulukilako mu fintu enekela kuli ifwe? (b) Ni shani fintu Amapinda 19:17 yalanga ukuti Yehova ni Shikulu ‘umusuma kabili uwa mutembo’ kabili aliicefya icine cine?

¹⁹ Na mu kupelako, Yehova alatulangulukilako mu fintu enekela kuli ifwe. Imfumu Davidi yatile: “Wene aliishibe mibumbilwe yesu, aibukisho kuti tuli lukungu.” (Amalumbo 103:14) Yehova alishiba bwino ukupelebela kwesu no kukanapwililika ukucila fintu na fwe bene twaishiba. Tenekela ifyo tushingakumamo. Baibolo ilanda pali bashikulu abantunse “abasuma na ba mutembo” no kubacilanya na “bapondama.” (1 Petro 2:18) Bushe Yehova ni Shikulu wa musango nshi? Moneni ifisosa Amapinda 19:17: “Uukumbusuko mulanda aashima Yehova.” Nacimoneka ukuti ni shikulu fye umusuma kabili uushaumina kumo e wingamona cikuuku conse icacitilwa abalanda. Kabili ili lembo liletubulula ukuti Kabumba wa bubumbo bonse, kanshi, aimona ngo wakwata imisha ku bantunse fye abacita ifya nkumbu ifya musango yo! Uku, kuicefya kwakulisha icine cine.

20. Bushininkisho nshi bwabako ubwa kuti Yehova alomfwa amapepo yesu no kwasuka?

²⁰ Na lelo line Yehova aliba uwafuuka kabili uushaumina kumo mu fintu acita ku babomfi bakwe. Ilyo twapepa natutetekela, alakutika. Kabili nangula tatuma inkombe shakwe bamalaika ku kulanda na ifwe, tatulingile ukutontonkanya ukuti taasuka amapepo yesu. Ibukisheni ukuti ilyo umutumwa Paulo alombele abasumina banankwe ‘ukumupepela’ ukuti akakulwe mu cifungo, asosele no kuti: “Ukuti mbweseshiwe bwangu kuli imwe.” (AbaHebere 13:18, 19) Kanshi amapepo yesu kuti yalenga Yehova ukucita ico napamo ashafwaile kucita!—Yakobo 5:16.

21. Cinshi tushilingile ukutontonkanya pa lwa kuicefya kwa kwa Yehova, lelo cinshi tulingile ukutasha pa lwa wene?

²¹ Kwena, uku konse ukulangisha kwa kuicefya kwa kwa Yehova—e kutila ubufuuke bwakwe, ukuitemenwa ukukutika, ukutekanya kwakwe, ukukanaumina kumo—tafipilibula ukuti Yehova alanashako ifishinte fyakwe ifyalungama. Bashimapepo ba mu Kristendomu kuti batila tabaumina kumo ilyo balepeepula amatwi ya mpaanga shabo ukupitila mu kusundula ifipimo fya kwa Yehova pa lwa mibele isuma. (2 Timote 4:3) Lelo umusango wa bantunse uwa kunashako fimo ukuti fye fibalinge, tawayampana no kukanaumina kumo ukwa kwa Lesa. Yehova wa mushilo; takatale akowesha ifipimo fyakwe ifyalungama. (Ubwina Lebi 11:44) Kanshi, natutemwe ukukanaumina kumo kwa kwa Yehova pantu kwaba bushininkisho bwa kuicefya kwakwe. Bushe tamucankwa nga mwatontonkanya ukuti Yehova Lesa, Umuntu wakwatisha amano mu bubumbo bonse, na kabili aliicefya nga nshi? Mwandi ca buseko icine cine ukupalama kuli uyu Lesa wa kutiinya lelo uwafuuka, uwatekanya, uushaumina kumo!

[Amafutunoti]

Amepusho ya Kutontonkanyapo

Ukufuma 32:9-14 Bushe Yehova aicefeshe shani ilyo aleankula ku fyo Mose apaapaatileko abena Israele?

Abapingushi 6:36-40 Bushe Yehova atekenye shani no kukanaumina kumo pa kwasuka Gideone?

Amalumbo 113:1-9 Bushe Yehova alanga shani ukuicefya mu fyo acita ku bantunse?

Luka 1:46-55 Maria acetekele ukuti Yehova amona shani abaicefya na balanda? Bushe iyo mimwene kuti yatukuma shani?

[Icikope pe bula 200]

Wishi wa mano alaba uwaicefya kabili uwafuuka ku bana bakwe

[Icikope pe bula 208]

Yehova taumina kumo kabili alishiba ukupelebela kwesu

Icipandwa 21

Yesu Asokolola “Amano Yafuma Kuli Lesa”

1-3. Ni shani fintu abaali abena mupalamano ba kwa Yesu bayankwileko kwi sambilisho lyakwe, kabili cinshi bafililwe ukwiluka pa lwa wene?

IBUMBA lyalipapile. Umulumendo Yesu aiminine pa ntanshi yabo mwi sunagoge alesambilisha. Balimwishibe bwino sana—akuliile mu musumba wabo, kabili pa myaka iingi bamwishibe ukuti ni kabasa. Napamo bamo baleikala mu mayanda ayo Yesu ayafwileko ukukuula, atemwa balelimina kuli baplao na makoli ayo apangile.a Lelo kuti bacita shani pe sambilisho lya kwa uyu wali kabasa?

² Abengi abalemumfwa balipapile, no kwipusha abati: ‘Bushe amano aya ayakwata uyu yafuma kwi?’ Lelo basosele no kuti: ‘Uyu ni kabasa, umwana wa kwa Maria.’ (Mateo 13:54-58; Marko 6:1-3) Ku ca bulanda, aba abaali abena mupalamano ba kwa Yesu batile, ‘Uyu kabasa wa muno mushi fye nga ifwe bonse.’ Ukwabula ukutontonkanya na pa mano yali mu fyebo fyakwe, balimukeene. Tabaishibe ukuti amano alebashimikilako tayali yakwe.

³ Ni kwi Yesu afumishe aya mano? Atile: “Isambilisho lyandi te lyandi, lelo lya wantumine.” (Yohane 7:16) Umutumwa Paulo alondolwele ukuti Yesu ‘aisaba kuli ifwe amano yafuma kuli Lesa.’ (1 Abena Korinti 1:30, NW) Amano ya kwa Yehova yasokolwelwa mu Mwana wakwe, Yesu. Ici cali cishinka ica kuti Yesu kuti asosa no kuti: “Ine na Tata tuli bamo.” (Yohane 10:30) Natubebete ifintu fitatu umo Yesu alangile “amano yafuma kuli Lesa.”

Ifyo Asambilishe

4. (a) Ubukombe bwa kwa Yesu bwali no mutwe nshi, kabili mulandu nshi bwabelele ubwacindamisha? (b) Mulandu nshi ukufunda kwa kwa Yesu lyonse kwabelele ukwingabomba kabili ukwalewamina bakoomfwa wakwe?

⁴ Ica kubalilapo, tontonkanyeni pa fyo Yesu asambilishe. Umutwe wa bukombe bwakwe waleti “ubufumu bwa kwa Lesa.” (Luka 4:43) Ubu bwali ubwacindama nga nshi pa mulandu wa fintu Ubufumu bwali no kubomba mu kwebela bumulopwe bwa kwa Yehova no kuletela abantunse amapaalo yabelelela. Mwi sambilisho lya kwa Yesu, mwali no kupanda amano pa lwa mikalile ya lyonse. Alangile ukuti e “Kabilo wa cipesha amano” uwasobelwe. (Esaya 9:6) Cine cine bushe ukufunda kwakwe teti kube fye kwa cipesha amano? Alishibe bwino Icebo ca kwa Lesa no kufwaya kwakwe, alishibe sana imipangilwe ya bantu, kabili atemenwe sana abantunse. Kanshi ukufunda kwakwe lyonse kwaleba ukwingabomba kabili kwalewamina bakoomfwa wakwe. Yesu alelanda “ifyebo fya mweo wa muyayaya.” Cine cine, ukumfwila ukufunda kwakwe kutungulula ku kupusuka.—Yohane 6:68.

5. Fintu nshi fimo Yesu alandile mu Lyashi lya pa Lupili?

⁵ Ilyashi lya pa Lupili lyaba ca kumwenako capulamo ica mano yashingalinganishiwako ayaba mu masambilisho ya kwa Yesu. Ili lyashi, nga fintu lyalembwa pali Mateo 5:3–7:27, kuti lyasenda fye amaminiti 20 ukulilanda. Lelo ukufunda kwa liko, kulabomba imyaka ne myaka—kulabomba ilelo nga fintu fye kwalebomba ilya ine nshita kwalandilwe. Yesu alandile pa fintu fyapusanapusana, ukusanshako ne fya kucita pa kulaumfwana bwino na bambi (5:23-26, 38-42; 7:1-5, 12), ifya kuba ne mibele yasanguluka (5:27-32), ifya kwikala imikalile yaba no bufwayo (6:19-24; 7:24-27). Lelo Yesu tashimikile fye bakoomfwa wakwe ifyebo fya mano; alibalangile ukupitila mu kulondolola, ukupelulula, no kulandapo ubushininkisho.

6-8. (a) Milandu nshi maka maka Yesu alanda iya kukanasakamikilwa? (b) Cinshi cilanga ukuti ukufunda kwa kwa Yesu kulanga amano yafuma ku muulu?

⁶ Ku ca kumwenako, tontonkanyeni pa kufunda kwa mano ukwa kwa Yesu pa fya kucita pa masakamika ya fikwatwa, nga fintu calondololwa muli Mateo icipandwa 6. Yesu atupanda amano ati, “Mwilasakamikilwe myeo yenu ico mwingalya ne co mwinganwa, nangu mibili yenu ico mwingafwala.” (Icikomo 25) Ifya kulya ne fya kufwala fintu fikabilwa, kabili caliba fye bwino ukwangwa ku kukwata ifi fintu. Lelo Yesu atweba ati ‘mwilasakamikwa’ pa fya musango yu.b Mulandu nshi?

⁷ Kutikeni ilyo Yesu alelondolola ukulondolola kwa kushinina. Apo Yehova alitupa ubumi no mubili, bushe teti atupe ifya kulya ifya kutungilila ubo bumi ne fya kufwala fya kufwika uyo mubili? (Icikomo 25) Nga Lesa aliisha ifyuni no kufwika amaluba iciyembo, akacilanapo ukusakamana abantunse abamupepa! (Ifikomo 26, 28-30) Kanshi, ukusakamikwa kushalinga takwafwa kantu. Te kuti kulundeko ubumi bwesu nangu panono.c (Icikomo 27) Kuti twacita shani pa kuti twilasakamikwa? Yesu atufunda ati: Muletangishako ukupepa Lesa mu mikalile yenu. Abacite fyo kuti bacetekela ukuti ifyo bafwaya cila bushiku “fikalundwako” kuli bene kuli Shifwe wa ku muulu. (Icikomo 33) Mu kulekelesha, Yesu alanda pa mitubululo iibomba bwino sana ukuti mwilaleta amasakamika ya bushiku bwa mailo pa bushiku bwa lelo. Mulandu nshi uwa kusakamikwa lelo ifya bushiku bwa mailo? (Icikomo 34) Na kuba, mulandu nshi uwa kusakamikwa pa fintu ifyo napamo ifishakacitike no kucitika? Ukukonka uku kufunda kwa mano kuti kwatupusushako ku kukalipwa imitima muli cino calo cafulamo amasakamika.

⁸ Kanshi ukufunda kwa kwa Yesu kulabomba na lelo nga fintu fye kwalebomba imyaka 2,000 iyapitapo lilya line afundile. Bushe ubo te bushininkisho bwa mano yafuma ku muulu? Ukupanda amano kwa bantunse nangu kuwame shani kulaleka ukubomba kabili kulapitulukwamo nelyo fye ukupyanikwapo. Lelo, isambilisho lya kwa Yesu liikokole. Ico tacilingile no kutupapusha, pantu uyu Kabilo wa Cipesha amano alandile “ifyebo fya kwa Lesa.”—Yohane 3:34.

Imisambilishishe Yakwe

9. Cinshi abashilika bamo basosele pa lwa kusambilisha kwa kwa Yesu, kabili mulandu nshi uku kushabelele kukukumya?

⁹ Ica bubili ico Yesu alangilemo amano ya kwa Lesa misambilishishe yakwe. Pa nshita imo, abashilika batuminwe ukuyamwikata babweleleko minwe mikutwa, abati: “Takwatala akuba untu alandile ngo yu muntu.” (Yohane 7:45, 46) Iyi milandile te ya kukukumya. Yesu, uwafumine “mu muulu,” e wakwete ubutala bwa mano no kubelesha ukucila abantunse bonse abatala ababako. (Yohane 8:23) Cine cine takwatala akuba umuntu uwasambilishe nga wene. Moneni fye pa misambilishishe ibili iya kwa uyu Kasambilisha wa mano.

10, 11. (a) Mulandu nshi twingasungukila pa fyo Yesu alebomfya ifilangililo? (b) Imilumbe finshi, kabili ca kumwenako nshi cilanga ukuti imilumbe ya kwa Yesu yalesambilisha bwino?

¹⁰ Ukubomfya bwino ifilangililo. Twaebwa ukuti “asoseele mu milumbe [“ifilangililo,” NW] ku mabumba; tasosele kuli bene apabulo mulumbe.” (Mateo 13:34) Tulasunguka pa maka yakwe ayashingalinganishiwako aya kusambilisha icine cashika ukubomfya ifintu fya cila bushiku. Ifintu pamo nga abalimi baletanda imbuto, abanakashi balepekanya ukufumbika umukate, abana baleangala pa mushiika, abalondo balepoosa amasumbu pa menshi, abacemi balefwaya impaanga yaluba—fyonse fintu bakoomfwa wakwe bamwene imiku ne miku. Ilyo ku fintu fyabeleshiwa nge fi kwalundwa ifishinka fyacindama, abantu balebukisha ifishinka fya musango yo kabili filashika no kwikalilila mu mintontonkanya ne mitima.—Mateo 11:16-19; 13:3-8, 33, 47-50; 18:12-14.

¹¹ Ilingi line Yesu aleshimika imilumbe, e kutila amalyashi ayepi ayengasambilisha imibele isuma nelyo icine ca ku mupashi. Apo amalyashi yalyanguka ukuumfwa no kwibukisha ukucila ifyebo fya kulanda fye, imilumbe yalyafwilishe ukubakilila isambilisho lya kwa Yesu. Mu milumbe iingi, Yesu alondolwele Wishi ukubomfya ifilangililo fishingalabwa bwangu. Ku ca kumwenako, onse umuntu kuti aumfwikisha icishinka caba mu mulumbe wa mwana walubile—icishinka ca kuti uwaluba nga alapila icine cine, Yehova akamwikatilwe nkumbu no kumupokelela no kutemwa.—Luka 15:11-32.

12. (a) Bushe Yesu abomfeshe shani amepusho mu kusambilisha kwakwe? (b) Ni shani fintu Yesu atalalike abamwipwishe pa lwa maka yakwe?

¹² Ukulamuka pa kwipusha amepusho. Yesu aleipusha amepusho ku kuleka bakoomfwa wakwe baisangile ifyasuko, ukubebete ifili mu mitima yabo, nelyo ukuisalila abene ica kucita. (Mateo 12:24-30; 17:24-27; 22:41-46) Ilyo bashimapepo baipwishe nampo nga ni Lesa wamupeele amaka, Yesu ayaswike ati: “Ulubatisho lwa kwa Yohane, bushe lwafumine mu muulu, nalimo ni ku bantu?” Pa kupapushiwa ne ci cipusho, baletontonkanya abene beka abati: “Nga twatila, Ni ku muulu, aletila kuli ifwe, Nga kanshi cinshi ico tamwamutetekelele? Kabili nga twatila, Ni ku bantu tuletiine bumba; pantu bonse batunga Yohane ukuti ni kasesema.” Basukile bayasuka ati: “Tatwishibe.” (Marko 11:27-33; Mateo 21:23-27) Yesu alibatalalike ne co cipusho cayanguka, no kusokolola ukufutika kwali mu mitima yabo.

13-15. Ni shani fintu umulumbe wa mwina Samaria musuma ulanga amano ya kwa Yesu?

¹³ Inshita shimo Yesu alesansha amepusho yabalamuna ukutontonkanya mu filangililo fyakwe. Ilyo shimafunde umuYuda aipwishe Yesu icalefwaikwa pa kukwata umweo wa muyayaya, Yesu amwebele ifyaba mu Malango ya kwa Mose, ayafunda ukutemwa Lesa no mubiyo. Apo alefwaya ukuilungamika, ulya muntu aipwishe ati: “Ngo munandi nani?” Pa kwasuka Yesu ashimike ilyashi. UmuYuda umo ali pa lwendo eka ilyo asanshilwe ku fipondo, fyamusha ne mpondo. Kwaishile abaYuda babili, uwa ntanshi ni shimapepo e lyo umbi mwina Lebi. Aba babili tabamwangilweko. Lelo kwaishile umwina Samaria umo. Pa kwikatwe nkumbu, amukakile ifilaso kabili ku mulandu wa kutemwa amusendele ukuyafika ku ng’anda ya beni uko engondapwa. Pa kusondwelela ilyashi, Yesu aipwishe uwamwipwishe ati: “Uleti nani wa muli aba batatu abo mubiye wa wawile mu fipondo?” Ulya mwaume ayaswike fye ati: “Uwamubelele uluse.”—Luka 10:25-37.

¹⁴ Bushe uyu mulumbe ulanga shani amano ya kwa Yesu? Mu nshiku sha kwa Yesu, abaYuda baleti ‘abanabo’ ni balya fye balekonka ifishilano fya buYuda—abena Samaria bena tabalebapendelako. (Yohane 4:9) Bushe ilyashi lya kwa Yesu nga lyali lya kuti umwina Samaria e wapuminwe e lyo umuYuda amwafwa, bushe impatila nga yalifumishiwepo? Yesu ashikile ilyashi pa kuti libe lya kuti umwina Samaria e watesenshe umuYuda no kutemwa. Moneni ne cipusho Yesu aipwishe pa mpela ya lyashi lyakwe. Ayalwile ukutontonkanya kwa bantu pe shiwi lya kuti ‘umubiyo.’ Kuti twatila, ico ulya shimafunde aipwishe ca kuti: ‘Bushe nani ningile ukutemwa ngo munandi?’ Lelo Yesu aipwishe ati: “Uleti nani wa muli aba batatu abo mubiye wa wawile mu fipondo?” Yesu talandile sana pa wabelelwe uluse, e kuti uwapuminwe, lelo pa wabelele uluse, e kuti umwina Samaria. Icibusa cine cine cilaitendekelako ukutemwa bambi te mulandu no mushobo wabo. E nshila yawamishe Yesu alengelemo icishinka ukumfwika bwino bwino.

¹⁵ Bushe kuti twapapa umulandu abantu bapapile “imisambilishishe [ya kwa Yesu]” no kupalama kuli wene? (Mateo 7:28, 29) Pa kashita kamo “ibumba likalamba” lyaikele nankwe, ukwabula ne fya kulya!—Marko 8:1, 2.

Imikalile Yakwe

16. Ni mu nshila nshi Yesu ‘alangile’ ukuti aletungululwa na mano ya bulesa?

¹⁶ Icintu ca butatu umo Yesu alangile amano ya kwa Yehova ni mu mikalile yakwe. Amano yamonekela ku fintu yacita; ku fifumamo. Umusambi Yakobo aipwishe ati: “Nani uwa muli imwe uwa mano?” E lyo ayaswike icipusho cakwe ati: “Lekeni imyendele yakwe iyalungama ilange fyo.” (Yakobo 3:13, The New English Bible) Imyendele ya kwa Yesu ‘yalangile’ ukuti aletungululwa na mano ya bulesa. Natumone ifyo alelingulula, mu mikalile yakwe na mu fintu alecita kuli bambi.

17. Finshi filanga ukuti Yesu alelinga bwino bwino mu mikalile yakwe?

¹⁷ Bushe mwalimona ukuti abashaishiba ukulingulula ilingi line balacisha mu cipimo? Pa kuba pa kati, kano umuntu ali na mano. Apo Yesu akwete amano ya bulesa, alelinga bwino bwino. Pali fyonse, aletangishako ifya ku mupashi mu mikalile yakwe. Alyobelwe no mulimo wa kubilisha imbila nsuma. Atile: “E co mfumiine.” (Marko 1:38) Ifikwatwa fyena te fintu fyacindeme sana kuli wene; cimoneka kwati akwete fye ifikwatwa ifinono sana. (Mateo 8:20) Lelo, tali mutukami. Yesu aali muntu wa nsansa kwati fye ni Wishi, uwaba ni “Lesa [wa nsansa, NW],” kabili alengele na bambi na bo ukulasekelela. (1 Timote 1:11; 6:15) Ilyo asangilwe ku mutebeto wa bwinga—e kutila uko lyonse ukuba ukulisha inyimbo, ukwimba, no kusekelela—taile ku kupwishisha bambi insansa. Ilyo umwangashi wapwile, asangwile amenshi ukuba umwangashi usuma, “uulenge mitima ya bantunse ukusamwa.” (Amalumbo 104:15; Yohane 2:1-11) Yesu aleya ukwingi uko bamwitile ku ca kulya, kabili abomfeshe isho nshita ku kusambilisha.—Luka 10:38-42; 14:1-6.

18. Ni shani fintu Yesu alangile ukulingulula kwabula ukuluba mu fyo alecita ku basambi bakwe?

¹⁸ Yesu alelingulula ukwabula ukuluba mu fyo alecita kuli bambi. Ifyo aishibe pa bantunse fyamulengele ukwishiba bwino abasambi bakwe. Alishibe ukuti tabapwililika. Lelo, alemona imibele yabo iisuma. Alimwene ifisuma ifingacita aba bantu abo Yehova akulile. (Yohane 6:44) Yesu aliitemenwe ukubacetekela te mulandu no kupelebela kwabo. Pa kulanga uko kubacetekela, apeele abasambi bakwe umulimo ukalamba. Abatumine ku kubila imbila nsuma, kabili alicetekele ukuti bali na maka ya kubomba uyu mulimo. (Mateo 28:19, 20) Ibuuku lya mu Baibolo ilya Imilimo lilanga ukuti balibombele ulya mulimo batuminwe ukwabula ukulekela pa kati. (Imilimo 2:41, 42; 4:33; 5:27-32) Kanshi, cali ca mano kuli Yesu ukubacetekela.

19. Ni shani fintu Yesu alangile ukuti aali “uwafuuka kabili uwapetama umutima”?

¹⁹ Nga fintu twamwene mu Cipandwa 20, mu Baibolo, ukuicefya no bufuuke fyalyampana na mano. Kwena, Yehova e waba ca kumwenako cawamisha muli fi. Lelo nga Yesu wena? Ca kusansamusha ukumona ukuicefya kwa kwa Yesu mu fintu alecita ku basambi bakwe. Apo aali uwapwililika, alibacilile nga nshi. Lelo, tabasuulile. Talefwaya ukubalenga ukumfwa kwati balicepa nelyo kwati balipelebela. Lelo, alebalangulukilako pa kupelebela kwabo no kubatekanishisha pa filubo fyabo. (Marko 14:34-38; Yohane 16:12) Bushe ifi abana bali abayangukililwa ukuba na Yesu, taciletusambilisha fimo? Cine cine balefwaya ukumupalama pantu bailwike ukuti aali “uwafuuka kabili uwapetama umutima.”—Mateo 11:29; Marko 10:13-16.

20. Ni shani fintu Yesu alangile ukuti taumine kumo ilyo umwanakashi Umwina fyalo uwali no mwana wakwete ciwa amubingile?

²⁰ Yesu alangile ukuicefya kwa bulesa mu nshila na imbi iyacindama. Taleumina kumo nga ca kuti inkumbu e shilekabilwa. Ku ca kumwenako, ibukisheni inshita ilyo umwanakashi Umwina fyalo amupaapeete ukundapa umwana wakwe umukashana uwali ne ciwa. Pa kubala, mu nshila shalekanalekana shitatu Yesu alangile ukuti taali na kumwafwa—intanshi, alifindile; ica bubili, alandiilepo fye ukuti tatuminwe ku Bena fyalo, lelo ku baYuda; ica butatu, alandile icilangililo ico mu kunakilila calangile ukuti taali no kucita ifyo umwanakashi alelomba. Lelo, ulya mwanakashi akoselepo fye, icali bushininkisho bwa citetekelo cikalamba. Pa kulanguluka iyi mibele yaibela, cinshi Yesu acitile? Acitile filya fine pa kubala atile taali na kucita. Aundepe umwana wa ulya mwanakashi. (Mateo 15:21-28) Bushe uko te kuicefya kwapulamo? Kabili ibukisheni ukuti, ukuicefya e shintililo lya mano yene yene.

21. Mulandu nshi tufwile ukwesesha ukupashanya imibele ya kwa Yesu, imilandile, ne micitile yakwe?

²¹ Fintu tufwile ukutasha pa kuti Amalandwe yatusokolwela ifyebo ne micitile ya muntu wa mano ukucila bonse abatala ababako pe sonde! Natuleibukisha ukuti Yesu aali cipasho cine cine ica kwa Wishi. Nga tulepashanya imibele ya kwa Yesu, imilandile, ne micitile yakwe, tukaba na mano yafuma ku muulu. Mu cipandwa cikonkelepo, tuli no kumona ifyo twingabomfya amano ya bulesa mu mikalile yesu.

[Amafutunoti]

Amepusho ya Kutontonkanyapo

Amapinda 8:22-31 Ni shani fintu ukulondolola amano ngo muntu kwalingana na fintu Baibolo isosa pa lwa Mwana wa kwa Yehova ibeli?

Mateo 13:10-15 Ni shani fintu ifilangililo fya kwa Yesu fyalebomba bwino ku kulanga ifyali mu mitima ya bakoomfwa wakwe?

Yohane 1:9-18 Mulandu nshi Yesu abelele na maka ya kusokolola amano ya kwa Lesa?

Yohane 13:2-5, 12-17 Ni shani fintu Yesu asambilishe ku micitile yakwe, kabili cinshi asambilishe abatumwa bakwe kuli yo micitile?

[Icikope pe bula 210]

“Amabumba yapapile imisambilishishe yakwe”

Icipandwa 22

Bushe “Amano Ayafuma mu Muulu” Yalabomba mu Mikalile Yenu?

1-3. (a) Ni shani Solomone alangile ukuti aali na mano yapulamo pa kukalulula umulandu wa banacifyashi balelwila umwana? (b) Finshi Yehova alaya ukutupeela, kabili mepusho nshi yesako?

UYU mulandu wali uwakakala—abanakashi babili balelwila umwana. Aba banakashi baleikala ing’anda imo, kabili cila muntu afyele umwana umwaume, bapusene fye inshiku shinono. Umo pali aba bana alifwile, nomba aba banakashi balelwila umwana umutuntulu.a Takwali nsangwapo nangu umo ku cacitike. Uyu mulandu napamo watalile walubulwilwa mu cilye cacepako lelo tawakalulwilwe. Na mu kupelako, watwelwe kuli Solomone, imfumu ya Israele. Bushe kuti asanga icishinka?

² Pa numa ya kuumfwa ku fyo abanakashi balepaashanya, Solomone aebele aba kuleto lupanga. Lyena, alandile ukwabula ukushinshikila ukuti bakanye umwana pabili, no kwakanya aba banakashi. Ilyo line fye, nyina wine wine apaapaatile imfumu ukuti ipeele umwana—umwana wa mu nda yakwe—kuli uyo mwanakashi umbi. Lelo ulya mwanakashi umbi akoselepo fye ukuti umwana akanishiwe pabili. Solomone nomba alishibe icishinka. Alishibe ifyo nyina atemwa umwana wa kuifyalila, kabili abomfeshe ubo bwishibilo ku kupwisha ulya mulandu. Elenganyeni ifyo nyina aumfwile bwino ilyo Solomone amupeele umwana no kutila: “Wene e nyina.”—1 Ishamfumu 3:16-27.

³ Bushe ayo tayali mano ya kupapusha? Ilyo abantu baumfwile ifyo Solomone apwishishe ulya mulandu, calibapeseshe amano, “pantu bamwene ukuti amano ya kwa Lesa yali muli [wene].” Cine cine, amano ya kwa Solomone yali bupe bwafumine kuli Lesa. Yehova amupeele “umutima wa mano, kabili uwa mucetekanya.” (1 Ishamfumu 3:12, 28) Lelo ni shani pa lwa ifwe? Bushe na ifwe kuti twakwatako amano ayafuma kuli Lesa? Ee, pantu ilyo Solomone apuutilwemo, alembele ati: “Yehova e upeela amano.” (Amapinda 2:6) Yehova alaya ukupeela amano ku bayafwaya mu bufumacumi. Amano e maka ya kubomfya bwino ukwishiba, umucetekanya, no kwiluka. Kuti twakwata shani amano ayafuma mu muulu? Kabili kuti twayabomfya shani mu mikalile yesu?

Kuti Twacita Shani pa ‘Kunonka Amano’?

4-7. Fintu nshi fine ififwaikwa pa kunonka amano?

⁴ Bushe pa kupokelela amano ya bulesa kano tuli abalamuka sana atemwa abasoma sana? Awe. Yehova alaitemenwa ukutupeelako amano yakwe te mulandu ne cikulilo cesu nangu amasambililo yesu. (1 Abena Korinti 1:26-29) Lelo tufwile ukuitendekelako, pantu Baibolo itucincisha ati “nonka amano.” (Amapinda 4:7) Kuti twacita shani pa kunonka amano?

⁵ Ica ntanshi, tufwile ukuba na katiina ka kuli Lesa. Amapinda 9:10 yatila: “Akatiina ka kuli Yehova e ca kubalilapo ca mano [“e citendekelo ca mano,” Baibolo wa ba Diocese of Mbala, 1971].” Akatiina ka kuli Lesa e shinte lya mano yene yene. Mulandu nshi? Ibukisheni ukuti amano e maka ya kubomfya ukwishiba bwino bwino. Ukuba na katiina kuli Lesa e kuinashisha kuli wene no mwenso, umucinshi, no kucetekela. Ako katiina, katuntulu kabili kalacincisha nga nshi. Katulenga ukwalula imikalile yesu ukuti ilingane ne fyo twaishiba pa lwa kufwaya kwa kwa Lesa ne micitile yakwe. E nshila ya mano sana, pantu ifipimo fya kwa Yehova lyonse filenga abafikonka ukumwenamo icine cine.

⁶ Ica bubili, tufwile ukuba abaicefya no kwishiba umwa kupeleela. Te kuti tube na mano ya bulesa nga tatuli abaicefya no kwishiba umwa kupeleela. (Amapinda 11:2, NW) Mulandu nshi cabele fyo? Nga twaliicefya kabili twalishiba umwa kupeleela, tulasumina ukuti tatwaishiba fyonse, no kuti ifyo tutontonkanya te lyonse fiba ifyalungama, no kuti tukabila ukwishiba ifyo Yehova atontonkanya pa fintu fimo. Yehova “acincintila aba miiya,” lelo apeela amano ku baicefya.—Yakobo 4:6.

⁷ Ica butatu icikabilwa kusambilila Icebo ca kwa Lesa icalembwa. Amano ya kwa Yehova yasokolwelwa mu Cebo cakwe. Pa kunonka ayo mano, tufwile ukubombesha pa kuyafwayafwaya. (Amapinda 2:1-5) Icifwaikwa calenga bune lipepo. Nga ca kuti twalomba amano kuli Lesa mu kufumaluka, akatupeelesha ayo mano. (Yakobo 1:5) Amapepo tupepela ukuti umupashi wakwe utwafwe yakaasukwa. Kabili umupashi wakwe kuti watwafwa ukusanga icuma ca mu Cebo cakwe icingatwafwa ukupwisha amafya, ukusoola amasanso, no kupingula mano mano.—Luka 11:13.

8. Nga cine cine twalinonka amano ya bulesa, ni kwi yakamonekela?

⁸ Nga fintu twamwene mu Cipandwa 17, amano ya kwa Yehova yalabomba. Kanshi, nga cine cine twalinonka amano ya bulesa, yakamonekela ku myendele yesu. Umusambi Yakobo alondolwele ifisabo fya mano ya bulesa ilyo alembele ati: “Amano ayafuma mu muulu yena pa kubala yantu ya musangwela, e lyo ya mutende, ya mutembo, ya bupete, yaisulamo uluse ne milimo isuma, [“tayaba na mucisha cinani,” Baibolo wa ba Diocese of Mbala, 1971], kabili ayabula bumyalumyalu.” (Yakobo 3:17) Ilyo tulelanda pali imo na imo iya iyi mibele ya mano ya bulesa, kuti twaipusha atuti, ‘Bushe amano ayafuma mu muulu yalabomba mu mikalile yandi?’

“Ya Musangwela, E lyo ya Mutende”

9. Bushe ukuba no musangwela e cinshi, kabili mulandu nshi cabelamo amano ifi umusangwela waba e mibele yatantikwa intanshi iya mano?

⁹ “Pa kubala yantu ya musangwela.” Ukuba uwa musangwela e kuba uwasanguluka kabili uushakowela ku nse na mu kati. Baibolo yampanya amano ku mutima, lelo amano ayafuma mu muulu te kuti yengile mu mutima wakoweshiwa ku matontonkanyo na mafwayo ya bubifi. (Amapinda 2:10; Mateo 15:19, 20) Lelo, nga ca kuti umutima wesu wa musangwela—e kutila ukufika apo twingapesha apo tuli bantunse bashapwililika—tuli no ‘kufuma ku bubi no kucite cisuma.’ (Amalumbo 37:27; Amapinda 3:7) Bushe tacabamo amano ifi umusangwela waba e mibele yatantikwa intanshi iya mano? Na kabushe, nga tatuli abasanguluka mu mibele na lwa ku mupashi, bushe cine cine kuti twalanga imibele imbi iya mano ayafuma mu muulu?

10, 11. (a) Mulandu nshi cacindamina ukuti tube abacito mutende? (b) Ilyo mwaishiba ukuti namukalifya kapepa munenu, kuti mwacita shani pa kuti mube abacito mutende? (Moneni utulembo twa pe samba.)

¹⁰ “E lyo ya mutende.” Amano ya ku muulu yatulenga ukukonkelela umutende, uwaba cisabo ca mupashi wa kwa Lesa. (Abena Galatia 5:22) Tatufwaya ukupumfyanya “icikakilo ca mutende” icikatanya abantu ba kwa Yehova. (Abena Efese 4:3) Na kabili tulesha na maka ukubwesha umutende ilyo wapumfyanishiwa. Mulandu nshi ici cacindamina? Baibolo itila: “Ikaleni umutende; e lyo Lesa wa kutemwa kabili uwa mutende akaba na imwe.” (2 Abena Korinti 13:11) Lesa wa mutende akaba na ifwe kulila fye tuletwalilila ukwikala umutende. Ifyo tucita kuli bakapepa banensu filambukila sana bucibusa bwesu na Yehova. Bushe kuti twaba shani abacito mutende? Moneni ici ica kumwenako.

¹¹ Kuti mwacita shani ilyo mwaishiba ukuti namukalifya kapepa munenu? Yesu atile: “E ico nga watwale ca bupe cobe pa ciipailo, no kwibukisha palya ukuti munonko ali na kantu kuli iwe, leke ca bupe cobe ku cinso ca ciipailo, kabili uye, ubale uwikishanye no mubiyo, e lyo wise no kutuule ca bupe cobe.” (Mateo 5:23, 24) Kuti mwabomfya uko kufunda ukupitila mu kuitendekelako ukulanshanya na munyinenwe. Cinshi mufwile ukwimininapo? ‘Ukuwikishanya’ nankwe.b Pa kucite fyo, napamo mufwile ukusumina ukuti nakalifiwa, te kukaana iyo. Ilyo mwamubinga, nga mwiminine pa kuwikishanya kabili muleibukishe co ilyo mulelanshanya, ilingi mukasanga ukuti mwawikishanya, ukulombo bwelelo, e lyo no kweleelana. Ilyo mwaitendekelako ukuwikishanya na umbi, mulanga ukuti mutungululwa na mano ya bulesa.

“Ya Mutembo, Ya Bupete”

12, 13. (a) Bushe ishiwi lyapilibulwa “umutembo” pali Yakobo 3:17 lyalola mwi? (b) Kuti twalanga shani ukuti tatwaumina kumo?

¹² “Ya mutembo.” Bushe ukuba no mutembo calola mwi? Ukulingana na basoma ifya mu Baibolo, ishiwi lya ciGriki ilyapilibulwa “umutembo” pali Yakobo 3:17 lyalyafya ukupilibula. Bakapilibula balibomfya amashiwi pamo nga “ukunakilila,” “ukushimba,” na “ukulangulukilako.” Lelo ili shiwi mu ciGriki nga kulikonka fye lipilibula “ukukanaumina kumo.” Kuti twalanga shani ukuti iyo mibele ya mano ayafuma mu muulu ilabomba muli ifwe?

¹³ Abena Filipi 4:5 batila “Icongwe [umutembo] cenu cishibikwe ku bantu bonse.” Baibolo imbi itila: “Mufwile ukwishibikwa ukuti tamwaumina kumo.” (The New Testament in Modern English, iya kwa J. B. Phillips) Moneni ukuti icipendwa sana te fintu tuimona fwe bene; kano fintu bambi batumona, ifyo twaishibikwa. Umuntu uushaumina kumo tapampamina fye pa filanda amafunde nelyo ukufwaya fye ukucita ifyo wena alefwaya. Lelo alaitemenwa ukukutikako kuli bambi, nga calinga, ukunakila na ku fyo balefwaya. Kabili aba uwanakilila, te wa culukusu kabili taba na lucu kuli bambi. Nangula ici cilafwaikwa ku Bena Kristu bonse, calicindamisha maka maka kuli baeluda. Ukunakilila kulenga abantu ukwangukilwa ukubinga uyo eluda. (1 Abena Tesalonika 2:7, 8) Kuti twaipusha fwe bene atuti, ‘Bushe naishibikwa ukuti ndalangulukilako, nshaumina kumo, kabili naba uwanakilila?’

14. Kuti twalanga shani ukuti tuli ba “bupete”?

¹⁴ “Ya bupete.” Ishiwi lya ciGriki ilyapilibulwa “ubupete” talisangwa kumbi mu Amalembo ya Bwina Kristu aya ciGriki. Ukulingana no wasoma umo, ili shiwi “ilingi line libomfiwa ukukuma ku kusalapula kwa mu bushilika.” Lipilibula “ukuba uwayanguka ukunashanasha” kabili “uunakila.” Uutungululwa na mano ayafuma mu muulu alanakila ifyo Amalembo yasosa. Te muntu waishibikwa ukuti alasala ica kucita, lyene akaana ukuteululwa ku fintu fimbi ifingamucilinganya. Lelo wena, alanguka ukuteuluka ilyo alangwa ubushininkisho bwaumfwika ubwa mu Malembo ubwa kuti naluba nelyo ukuti nalufyanya mu kucita kwakwe. Bushe ifyo e fintu mwaishibikwa?

“Yaisulamo Uluse ne Milimo Isuma”

15. Bushe uluse cinshi, kabili mulandu nshi calingila ifi “uluse” ne “milimo isuma” fyalumbwilwa pamo pali Yakobo 3:17?

¹⁵ “Yaisulamo uluse ne milimo isuma.” Uluse lwaba mibele yacindama iya mano ayafuma ku muulu, pantu ayo mano casoswo kuti “yaisulamo uluse.” Moneni ukuti “uluse” ne “milimo isuma” fyalumbwilwa pamo. Ici calilinga, pantu muli Baibolo, uluse ilingi line lwaba kwangwako kwine kwine kuli bambi, icililishi cilenga umuntu ukucita ifya nkumbu ifingi. Icitabo cimo cilondolola ukuti uluse lwaba “kulililako umuntu ubulanda pa fibi ifimuponene no kwesha ukucitapo cimo.” Kanshi amano ya bulesa te mibele yabula icitemwishi, iyatalala, kabili iishibombapo fimo. Lelo yaba ne citemwishi, ilafika pa mutima, kabili ilangwa bambi. Kuti twalanga shani ukuti twaisulamo uluse?

16, 17. (a) Ukulunda pa kutemwa Lesa, cinshi citulenga ukubombako umulimo wa kushimikila, kabili mulandu nshi? (b) Ni mu nshila nshi twingalanga ukuti twaisulamo uluse?

¹⁶ Inshila yawamisha yaba kushimikilako bambi imbila nsuma ya Bufumu bwa kwa Lesa. Cinshi citulenga ukubomba uyu mulimo? Icilenga maka maka kutemwa twatemwa Lesa. Na cimbi icilenga luse, nelyo icililishi kuli bambi. (Mateo 22:37-39) Ilelo, abengi bali “abalulunkaniwa kabili abapaswa, nge mpaanga ishishaba na kacema.” (Mateo 9:36) Balilekeleshiwa no kupofushiwa lwa ku mupashi ku bacemi ba mu mipepele ya bufi. Kanshi tabaishiba ubutungulushi bwa mano ubwaba mu Cebo ca kwa Lesa nelyo amapaalo ayo Ubufumu buli no kuleta pe sonde nomba line. Ilyo twatontonkanya pa fyo abantu tumona babulisha lwa ku mupashi, icililishi cesu ica pa mutima citulenga ukubombesha ukubashimikilako pa lwa bufwayo bwa kwa Yehova ubwabamo ukutemwa.

¹⁷ Ni mu nshila nshi shimbi twingalanga ukuti twaisulamo uluse? Ibukisheni icilangililo ca kwa Yesu ica mwina Samaria uwasangile umuntu wali pa lwendo nalambalala mu mbali ya musebo, balimwibiile kabili balimupumine. Icililishi calengele umwina Samaria ‘amubelele uluse,’ amukakile filaso no kumutensha. (Luka 10:29-37) Bushe ici tacilelanga ukuti uluse lusanshamo no kucitilako abalekabila fimo? Baibolo itweba ati “tubombe icisuma kuli bonse, no kucishamo ku ba bwananyina bwa mu citetekelo.” (Abena Galatia 6:10) Moneni fimo ifingacitwa. Uwasumina munensu umukoloci napamo kuti akabila ukwafwiwa pa kuti asangwe ku kulongana kwa Bwina Kristu. Mukamfwilwa mu cilonganino kuti akabila ukwafwiwa ukuwamya ing’anda. (Yakobo 1:27) Uwafuupulwa kuti akabila “icebo cisuma” ku kumusansamusha. (Amapinda 12:25) Nga twacita ifya luse fya musango yo, tulanga ukuti amano ayafuma ku muulu yalabomba muli ifwe.

“Tayaba na Mucisha Cinani, Kabili Ayabula Bumyalumyalu”

18. Nga tutungululwa na mano ayafuma ku muulu, cinshi tufwile ukutukuta ukunukula mu mitima yesu, kabili mulandu nshi?

¹⁸ “Tayaba na mucisha cinani.” Amano ya bulesa tayaba ne mpatila ya mushobo nelyo ukuba ne cilumba pa calo umo afumako. Nga tuletungululwa na yo mano, tulatukuta ukunukula mu mitima yesu icili conse icingatulenga twaba no musobolola. (Yakobo 2:9) Tatwakatemwepo bamo pa mulandu wa masomo yabo, ifyuma, nelyo pa mulandu wa mulimo bakwata mu cilonganino; kabili tatusuula bakapepa banensu, te mulandu ne fyo bengamoneka aba pa nshi. Nga ca kuti Yehova umwine alitemwa aba musango yo, cine cine tufwile ukumona ukuti calilinga na ifwe ukubatemwa.

19, 20. (a) Ni kwi ishiwi lya ciGriki ilyapilibulwa “bumyalumyalu” lyatuntuka? (b) Kuti twalanga shani “ukutemwa aba bwananyina ukwabulo bumbimunda,” kabili mulandu nshi ici cacindamina?

¹⁹ “Ayabula bumyalumyalu.” Ishiwi lya ciGriki ilyapilibulwa “bumyalumyalu” kuti lyapilibula “uwa fyangalo uuleangala.” Ku baGriki na bena Roma kale, aba fyangalo balefwaya ifya kubafungushanya ilyo baleangala. Kanshi, ishiwi lya ciGriki ilyapilibulwa “bumyalumyalu” batendeke ukulibomfya na ku muntu uleifungushanya, uulebepekesha. Iyi mibele ya mano ya bulesa ifwile ukwambukila ifyo tucita kuli bakapepa banensu na fintu tutontonkanya pali bene.

²⁰ Umutumwa Petro atile ‘icumfwila cesu ica ku Cine’ cifwile ukututungulula ku “kutemwa aba bwananyina ukwabulo bumbimunda [bumyalumyalu].” (1 Petro 1:22) Cine cine, ukutemwa kwesu aba bwananyina takufwile ukuba kwa kabepesho. Tatuifungushanya nelyo ukubepekesha pa kuti tufutike bambi. Ukutemwa kwesu kufwile ukuba ukwine kwine, ukwafuma ku mutima. Nga kwabe fyo, abasumina banensu bakatucetekela, pantu bakeshiba ukuti ifyo fine tumoneka e fyo twaba. Ukufumaluka kwa musango yo kulenga ukuti kube bucibusa bwa bufumacumi pa kati ka Bena Kristu kabili kulalenga mu cilonganino mwaba ukucetekelana.

“Sungeni Amano Yabomba”

21, 22. (a) Solomone afililwe shani ukusunga amano? (b) Kuti twacita shani pa kusunga amano, kabili bunonshi nshi tukamwenamo?

²¹ Amano ya bulesa yaba bupe bwafuma kuli Yehova ubo tulingile ukusunga. Solomone atile: “We mwana wandi, sunga amano [yabomba, NW] no bupanda.” (Amapinda 3:21) Ku ca bulanda, Solomone umwine alifililwe ukucite fyo. Ali uwa mano lyonse ilyo aali no mutima wa cumfwila. Lelo kuli pele pele, abakashi bambi bambi abo aupile bayalwile umutima wakwe ukufuma ku kupepa kwasanguluka ukwa kwa Yehova. (1 Ishamfumu 11:1-8) Icacitikile Solomone cilanga ukuti ukwishiba takwafwa kantu nga takulebomfiwa bwino.

²² Kuti twasunga shani amano yabomba? Tufwile ukubelenga Baibolo lyonse ne mpapulo shilanda pali Baibolo ishipekanishiwa no “musha wa cishinka kabili uwashilimuka,” e lyo no kwesha ukubomfya ifyo tusambilila. (Mateo 24:45) Tukabila ukubomfya amano ya bulesa. Yakatulenga ukuba ne mikalile yawamako ino nshita. Yakatulenga ‘ukwikata ku mweo uwabo mweo wine wine’—no yu waba mweo mu calo cipya ica kwa Lesa. (1 Timote 6:19) Ne cacilapo ca kuti, ukukwata amano ayafuma ku muulu kukatupalamika ku ntulo ya mano yonse, Yehova Lesa.

[Amafutunoti]

Amepusho ya Kutontonkanyapo

Amalango 4:4-6 Kuti twaba shani aba mano?

Amalumbo 119:97-105 Tukanonkelamo shani nga tulesambilila Icebo ca kwa Lesa no mukoosha no kucibomfya?

Amapinda 4:10-13, 20-27 Mulandu nshi tukabila amano ya kwa Yehova?

Yakobo 3:1-16 Bushe abalaashikwa ukwangalila mu cilonganino kuti balanga shani ukuti ba mano kabili ba mucetekanya?

[Icikope pe bula 223]

Pa kukwata amano ya bulesa, tufwile ukubombesha ku kuyafwayafwaya

[Icikope pe bula 227]

Nga twacitila bambi ifya luse, atemwa ifya nkumbu, tulanga “amano ayafuma mu muulu”