Icipandwa 11

“Imibele Yakwe Yonse Bulungi”

1, 2. (a) Lufyengo nshi ulwa kapela makufi Yosefe afyengelwe? (b) Ni shani fintu Yehova apwishishe lulya lufyengo?

LWALI lufyengo lwa kapela makufi. Cilumendo wayemba talufyenye nangu cimo, lelo aisangile ali mu ng’anda ya cifungo, bamubepeshe ati alefwaya ukucenda umwanakashi. Lelo uyu te muku wa kubalilapo afyengelwe. Kale, ilyo ali ne myaka 17, uyu cilumendo Yosefe, alifutwikwe kuli bamunyina abapene bamwipaye. Lyene bamushitishe mu busha ku calo ca kutali. Kulya alikeene ilyo umukashi wa kwa shikulu wakwe alemusembeleka ukuti balaale nankwe. Ulya mwanakashi bakeene acitile amapange ya bucenjeshi no kumubepesha, e fyo aishileisanga mu cifungo. Ku ca bulanda, camoneke kwati takwali nangu umo uwa kulandilako Yosefe.

² Lelo, Lesa “[uwatemwo] bulungami no bupingushi” alemona. (Amalumbo 33:5) Yehova alilungike ifintu no kupwisha lulya lufyengo. Alengele ifintu fyende mu nshila ya kuti Yosefe asukile akakulwa. Kabinge Yosefe, uwapooselwe mu cifungo ca mu “cilindi,” mu kuya kwa nshita abikilwe pa cifulo cikalamba kabili ica mucinshi icine cine. (Ukutendeka 40:15; 41:41-43; Amalumbo 105:17, 18) Na pa mpela, caishilesangwa ukuti Yosefe aali wa kaele, kabili abomfeshe icifulo cakwe ica pa muulu ku kutwala pa ntanshi ubufwayo bwa kwa Lesa.—Ukutendeka 45:5-8.

3. Mulandu nshi tushingapapila ukuti bonse tufwaya umulinganya?

³ Ilyashi lya musango yo lilatuletela ubulanda, bushe te ifyo? Nani uwa muli ifwe uushamonapo ulufyengo nelyo uushafyengwapo? Cine cine, ifwe bonse tufwaya umulinganya. Te ca kupapa, pantu Yehova alitupeela imibele iyo na o akwatako, kabili ubulungi na bo bwaba pa mibele yakwe iyapulamo. (Ukutendeka 1:27) Pa kwishiba Yehova bwino, tukabila ukumfwikisha ubulungi bwakwe. Ici cikalenga tukatamike sana inshila shakwe ishawamisha no kufwaya ukupalama kuli wene.

Bushe Ubulungi Cinshi?

4. Bushe abantunse ilingi line batila ubulungi cinshi?

⁴ Ku bantunse, ubulungi bwaba kubomfya fye amafunde mu mulinganya. Icitabo ca mutwe wa kuti Right and Reason—Ethics in Theory and Practice cisoso kuti “ubulungi bwalundana ne funde, ifyo mufwile ukucita, insambu, ne milimo kabili tabwaba na kapaatulula mu kupingula kabili bupingula ukulingana ne fyo umo alingile ukupingulwa.” Lelo, ubulungi bwa kwa Yehova te bwa kukonka fye ifipope bupofu bupofu pa mulandu wa kuti e cilingile ukubombwa nelyo pa mulandu wa kuti e co afwile fye ukucita.

5, 6. (a) Bushe amashiwi yapilibula “ubulungi” mu lulimi Baibolo yalembelwemo yalola mwi? (b) Calola mwi ukusoso kuti Lesa wa mulinganya?

⁵ Kuti twaumfwikisha ubukulu bwa bulungi bwa kwa Yehova na po bwapela nga twamona amashiwi yabomfiwa mu lulimi Baibolo yalembelwemo. Mu Amalembo ya ciHebere, amashiwi yakalamba ayabomfiwa yaba yatatu. Ishiwi ilingi line ilipilibulwa “ubulungi” na kabili kuti lyapilibula “icalungama.” (Ukutendeka 18:25) Amashiwi yambi yabili ilingi yapilibulwa “ubulungami.” Mu Amalembo ya Bwina Kristu aya ciGriki, ishiwi lyapilibulwa “ubulungami” lyalondololwa ukuti “ukuba uwalungama nelyo uwa mulinganya.” Kanshi, tapaba ubupusano pa bulungami no bulungi.—Amose 5:24.

⁶ E ico, ilyo Baibolo yasosa ati Lesa wa mulinganya, ninshi iletweba ukuti acita ifyalungama kabili ifyabula ulufyengo kabili acite fyo lyonse, ukwabula umusobololo. (Abena Roma 2:11) Kwena, te kuti acite ifyapusanako. Elihu wa busumino atile: “Cibe ukutali kuli Lesa ukucito bubifi, ca butolo ku Wa maka yonse ukucito bupondamishi.” (Yobo 34:10) Cine cine, Yehova teti ‘acite ubupondamishi.’ Mulandu nshi? Kwaba imilandu ibili iyacindama.

7, 8. (a) Mulandu nshi Yehova ashingacitila ulufyengo? (b) Cinshi calenga Yehova ukuba umulungami, nelyo uwa mulinganya mu micitile yakwe?

⁷ Umulandu wa ntanshi, wa kuti wa mushilo. Nga fintu twamwene mu Cipandwa 3, Yehova alisanguluka kabili alitambalala umupwilapo. Kanshi teti acite ubupondamishi, nelyo ukufyenga. Tontonkanyeni umo ico calola. Bumushilo bwa kwa Shifwe wa ku muulu bulenga tucetekele sana ukuti takatale acusha abana bakwe. E kucetekela Yesu akwete. Pa bushiku bwa kupelako ubwa bumi bwakwe pe sonde, apepele ati: “Mwe Tata wa mushilo, babakileni [abasambi] mwi shina lyenu.” (Yohane 17:11) Amashiwi ya kuti “Tata wa mushilo,” mu Malembo yabomfiwa fye kuli Yehova epela. Ico calilinga, pantu takwaba wishi umuntunse uwingalingana na wene bumushilo. Yesu alicetekele sana ukuti abasambi bakwe bali no kucingililwa kuli Wishi, uwasanguluka, uwa busaka, kabili uwataluka umupwilapo ku lubembu lonse.—Mateo 23:9.

⁸ Uwa cibili wa kuti, ukutemwa kwabula bukaitemwe kwaba mu buntu bwine ubwa kwa Lesa. Ukutemwa kwa musango yo kumulenga ukuba umulungami, nelyo ukuba uwa mulinganya kuli bambi. Lelo ulufyengo lonse—e kutila akapaatulula ka mushobo, umusobololo, na kapaatulula fye—ilingi line fifuma ku bufunushi na bukaitemwe, ifintu fyapusaninina no kutemwa. Ukukuma kuli Lesa wa kutemwa, Baibolo itulaya aiti: “Yehova alilungama, atemwo bulungami.” (Amalumbo 11:7) Yehova umwine aisosela ati: “Ine Yehova natemwo bupingushi [“ubulungi,” NW].” (Esaya 61:8) Bushe te ca kusansamusha ukwishiba ukuti Lesa wesu abekelwa mu kucita icalungama, nelyo ica mulinganya?—Yeremia 9:24.

Inkumbu no Bulungi bwa kwa Yehova Ubwapwililika

9-11. (a) Kwampana nshi kwaba pa bulungi bwa kwa Yehova ne nkumbu shakwe? (b) Ni shani fintu ubulungi bwa kwa Yehova ne nkumbu shakwe fyamonekela mu fyo acita ku bantunse ababembu?

⁹ Nga filya fyaba imibele imbi iya buntu bwa kwa Yehova ubushingalinganishiwako, ubulungi bwakwe na bo bwalipwililika tabwapelebela ku cili conse. Pa kusansabika Yehova, Mose alembele ati: “Cilibwe icasansuka, ya mpomfu imicitile yakwe; pantu imibele yakwe yonse bupingushi [“bulungi,” NW]: Lesa wa cishinka kabili uwabulo bupondamishi, uwalungama kabili uwatambalala.” (Amalango 32:3, 4) Lyonse ilyo Yehova acito bupingushi bwa bulungi tabuba na kalema—tabucilamo ukutekelesha kabili tabucila mu cipimo.

¹⁰ Ubulungi bwa kwa Yehova bwalyampana sana ne nkumbu shakwe. Amalumbo 116:5 yatila: “Yehova untu asenamina kabili mulungami [“wa mulinganya,” The New American Bible], awe, Lesa wesu wa nkumbu.” Cine cine, Yehova wa mulinganya kabili wa nkumbu. Iyi mibele ibili taipinkana. Ukubomfya inkumbu te kutila ninshi alasundula ubulungi bwakwe, kwati nga te ifyo, ubulungi bwakwe kuti bwacila mu cipimo. Lelo, ilingi line abomfesha iyi mibele pa nshita imo ine, inshita shimo mu ncitilo imo ine. Moneni ica kumwenako.

¹¹ Abantunse bonse babembu pantu balipyana ulubembu kabili balinga fye ukupokelela icifuma mu lubembu—ne ci ni mfwa. (Abena Roma 5:12) Lelo Yehova tabekelwa mu mfwa sha babembu. Ni ‘Lesa wa kubelelo luse ukwingi, uusenamina kabili uwa nkumbu.’ (Nehemia 9:17) Nalyo line, apo wa mushilo, te kuti atekeleshe ubupondamishi. Kanshi, kuti acita shani pa kubelela inkumbu abantunse abafyalwa ababembu? Icasuko caba mu cisambilisho cimo icacindamisha icaba mu Cebo ca kwa Lesa: e kutila ukupekanya kwa kwa Yehova ukwa kupeela abantunse icilubula ca kupusukilamo. Mu Cipandwa 14 tukasambilila na fimbi pa lwa uku kupekanya kwabamo ukutemwa. Uku kupekanya kwa mulinganya kabili ukwa nkumbu shapulamo. Ukupitila mu cilubula, Yehova kuti abelela ababembu balapila inkumbu ilyo pa nshita imo ine aletwalilila ne fipimo fyakwe ifya bulungi bwapwililika.—Abena Roma 3:21-26.

Ubulungi bwa kwa Yehova bwa Citemwishi

12, 13. (a) Mulandu nshi ubulungi bwa kwa Yehova butupalamikila kuli wene? (b) Cinshi Davidi asambilile pa lwa bulungi bwa kwa Yehova, kabili ni shani fintu ici cingatusansamusha?

¹² Ubulungi bwa kwa Yehova, te mibele ya fye iitutalusha kuli wene, lelo mibele twingatemwa iitupalamika kuli wene. Baibolo ilondolola bwino bwino ifyo ubulungi nelyo ubulungami bwa kwa Yehova bwaba ne cililishi. Lekeni tumone inshila shimo isha citemwishi isho Yehova acitilamo ubulungi.

¹³ Ubulungi bwa kwa Yehova ubwapwililika bumulenga ukuba uwa cishinka ku babomfi bakwe. Kemba wa malumbo Davidi alimwene no kutesekesha ulu lubali lwa bulungi bwa kwa Yehova. Cinshi Davidi asambilile ku fyamucitikile na ku kusambilila imicitile ya kwa Lesa? Atile: “Yehova atemwo bupingushi [ubulungi], talekelesha babile bakwe. Abashalungama bafitwa umuyayaya.” (Amalumbo 37:28) We bulayo ulasansamusha! Lesa wesu takatale alekelesha aba cishinka kuli wene nangu panono. Kanshi kuti twacetekela pa kupalamina kwakwe kuli ifwe na pa kwangwako kwakwe ukwa kutemwa. Apo wa bulungi, ici cikacitika nangu cibe shani!—Amapinda 2:7, 8.

14. Ni shani fintu ukwangwako kwa kwa Yehova ku bacula kumonekela mwi Funde apeele abena Israele?

¹⁴ Ubulungi bwa kwa Lesa bulenga no kuti ukukabila kwa balecucutika kumoneke. Ukwangwa kwa kwa Yehova ku bacula kumonekela mwi Funde apeele abena Israele. Ku ca kumwenako, mwi Funde mwali ukupekanya kwaibela ukwa kuti inshiwa na bamukamfwilwa balesakamanwa. (Amalango 24:17-21) Pa kwishiba ifyo imikalile yali no kwansha indupwa sha musango yo, Yehova umwine aali Mupingushi wabo uwa citemwishi kabili Kacingilila wabo, “uucito bupingushi ku nshiwa na mukamfwilwa.” (Amalango 10:18; Amalumbo 68:5) Yehova asokele abena Israele ati nga balecusha abanakashi na bana bashakwata wa kubapokololako, aali no kumfwa ukulila kwa abo bantu ukwabula no kufilwa. Atile: “Ubukali bwandi bukema.” (Ukufuma 22:22-24) Nangula ubukali tabwaba pa mibele ya kwa Yehova iyapulamo, abantu nga bafyenga bambi ku mufulo, Lesa alakalipa mu bulungami, maka maka nga ca kuti abalecushiwa balanda kabili abashakwata wa kubafwa.—Amalumbo 103:6.

15, 16. Bushinino nshi bwine bwine ubwa kuti Yehova taba na kapaatulula?

¹⁵ Yehova atwebekesha no kuti ‘taaba na kapaatulula, tapoke fisakanwa.’ (Amalango 10:17) Yehova taba nga bantunse abengi aba maka, ena talolesha pa fyuma nelyo pa mimonekele ya muntu. Taba no musobololo nangu panono. Moneni ubushinino bwine bwine ubwa kuti Yehova taba na kapaatulula. Ishuko lya kuba bakapepa wakwe aba cine ababa ne cilolelo ca bumi bwa pe, taalipeela ku banono fye abacindama. Lelo, “uwa mu luko lonse uwamutiina no kubombo kulungama asekelelwa kuli wene.” (Imilimo 10:34, 35) Abantu ukuli konse te mulandu bakankaala atemwa bapiina, te mulandu ne nkanda yabo, nelyo icalo bekalamo, kuti bakwata ili subilo. Bushe uyo te mulinganya wine wine?

¹⁶ Kwaba ulubali na lumbi ulwa bulungi bwa kwa Yehova ulo twingalandapo no kucindika: ulu lwaba ni fintu acita na babembukila ifipimo fyakwe ifyalungama.

Ababi Tabalinga Aba Kaele

17. Londololeni umulandu ulufyengo mu calo lushipilibwila ukuti ninshi ubulungi bwa kwa Yehova bwa fye.

¹⁷ Bamo kuti bapapa abati: ‘Apo Yehova tatekelesha bupondamishi, cinshi twingasosa pa kucula konse ne mibele yabipa ifyafula nga nshi mu calo lelo?’ Ulufyengo lwa musango yo te kutila ninshi ubulungi bwa kwa Yehova bwa fye. Ulufyengo lwafulisha muno calo mulandu wa lubembu abantunse bapyana kuli Adamu. Mwi sonde umo abantunse bashapwililika balola fye mu nshila shabo isha lubembu, ulufyengo lwalifula—lelo kwashala panono ilyo talwakabeko.—Amalango 32:5.

18, 19. Cinshi cilanga ukuti Yehova takatekeleshe pe na pe abatoba amafunde yakwe ku mumbo?

¹⁸ Nangu ca kuti Yehova wa nkumbu ishingi ku bapalama kuli wene mu bufumacumi, takaleke ifintu ifiseebanya ishina lyakwe ilya mushilo fikatwalilile. (Amalumbo 74:10, 22, 23) Lesa wa bupingushi tasentekwa; takapokololeko ababembukila ku mumbo ku bupingushi bwaluma ubo imibele yabo ibakolomwena. Yehova ni “Lesa wa nkumbu kabili uusenamina, uukokolo kukalipa, kabili uwafulisho luse ne cishinka; . . . kabili ababi takabalinge aba kaele nangu pamo.” (Ukufuma 34:6, 7) Umwabela aya mashiwi, Yehova inshita shimo asanga ukuti afwile fye ukukanda abatoba amafunde yakwe ayalungama ku mumbo.

¹⁹ Ku ca kumwenako, tontonkanyeni pa fyo Lesa acitile ku bena Israele. Nelyo ni lintu baikele mu Calo Calaiwe, abena Israele libili libili balesangukila Lesa. Nangula imibele yabo iyabipa yalengele Yehova ‘ukushikitika,’ Lesa tabakeene ilyo line fye. (Amalumbo 78:38-41) Ukucila ukucite fyo, mu nkumbu abapeele ishuko lya kuti baaluke. Abapaapeete ati: “Nshibekelwa mfwa ya mubifi; kano ukuti umubifi abwele ku mibele yakwe, no kubo wa mweo. Bweleni, bweleni ku mibele yenu ibi: cinshi ico mulefwila, mwe ba ng’anda ya kwa Israele?” (Esekiele 33:11) Apo Yehova amona ubumi ukuti bwalyumo mutengo, libili libili atumine bakasesema wakwe ku bena Israele ati napamo kuti babwela ukufuma ku mibele yabo iyabipa. Lelo ilingi line, bankosa mitwe balikeene ukukutika no kulapila. Yehova asukile abapeela mu maboko ya balwani babo pa mulandu we shina lyakwe ilya mushilo na pa mulandu wa cintu liimininako.—Nehemia 9:26-30.

20. (a) Bushe ifyo Yehova alecita ku bena Israele fitusambilisha nshi pali wene? (b) Mulandu nshi inkalamo yalingila ukuba icipasho ca bulungi bwa kwa Yehova?

²⁰ Ifyo Yehova alecita ku bena Israele fitusambilisha ifingi pali wene. Tusambilila ukuti amenso yakwe ayamona fyonse yalamona ubupondamishi no kuti ifyo amona filamukuma sana. (Amapinda 15:3) Cilatusansamusha no kwishiba ukuti afwaya ukubelela inkumbu nga pali umulandu wa kucitile fyo. Kabinge tusambilila ukuti tasupa pa kucita ubupingushi. Pa mulandu wa kutekanya kwa kwa Yehova no kushishimisha, abengi batila takatale akanda ababifi. Lelo ubo bufi bwafiita fititi, pantu ifyo Lesa acitile ku bena Israele fitusambilisha no kuti ukutekanya kwa bulesa kwaba na pa kupeleela. Yehova apampamina pa bulungami. Taba nga bantunse abakwinda ilingi line ukucita ubulungi, wena takwinda ku kucita icalungama. E mulandu wine inkalamo mu fimonwa ilangilila ukubapo kwa kwa Lesa ne cipuna cakwe ica bufumu pantu e yaba icipasho ca bulungi bwabamo ubukose.a (Esekiele 1:10; Ukusokolola 4:7) Kanshi kuti twashininkisha ukuti akafishapo ubulayo alaya ubwa kuti akafumyapo ulufyengo pe sonde. Cine cine, imipingwile yakwe kuti yasupulwa ati: ukushangila apo calinga, inkumbu apo cilekabilwa.—2 Petro 3:9.

Ukupalama Kuli Lesa Wa Bulungi

21. Nga twatontonkanya pa fintu Yehova acita ubulungi, tufwile ukutontonkanya ukuti aba shani, kabili mulandu nshi?

²¹ Nga twatontonkanya pa fintu Yehova acita ubulungi, tatufwile ukutontonkanya ukuti mupingushi wakaluka, umukali uufwaya fye ukupingula incitatubi. Lelo tufwile ukutontonkanya ukuti ni Shifwe wa kutemwa lelo uwashangila, lyonse uusunga abana bakwe mu nshila yawamisha. Apo ni Shifwe wa mulinganya, atemwa umulungami, Yehova alalinganya ukushangila kwakwe ku fyalungama ne cililishi ku bana bakwe aba pe sonde, abakabila ukwafwa kwakwe no kubelelwo luse.—Amalumbo 103:10, 13.

22. Pa kutungululwa no bulungi bwakwe, cilolelo nshi Yehova alenga tukwate, kabili mulandu nshi acitile fi kuli ifwe?

²² Tufwile ukutasha nga nshi pa kuti ubulungi bwa bulesa te bwa kupingula fye incitatubi! Pa kutungululwa no bulungi bwakwe, Yehova alenga ukuti tukwate icilolelo cawamisha icine cine—ica mweo wa muyayaya, uwapwililika mu calo “umwaikalo bulungami.” (2 Petro 3:13) Ico Lesa wesu acitile fi kuli ifwe ni pa mulandu wa kuti ubulungi bwakwe bufwaya ukupususha te kusenuka iyo. Cine cine, ukumfwikisha bwino ubukulu bwa bulungi bwa kwa Yehova kulatupalamika kuli wene! Mu fipandwa fikonkelepo, tuli no kubebetesha pa fyo Yehova abomfya iyi mibele yawamisha.

[Futunoti]

Amepusho ya Kutontonkanyapo

Yeremia 18:1-11 Ni shani fintu Yehova asambilishe Yeremia ukuti Tasupa ukukanda abantu?

Habakuki 1:1-4, 13; 2:2-4 Ni shani fintu Yehova alaile Habakuki ukuti Tali na kutekelesha ulufyengo pe na pe?

Sekaria 7:8-14 Bushe Yehova omfwa shani pa bafyengelesha abanabo?

Abena Roma 2:3-11 Ni pali cinshi Yehova ashintilila pa kupingula umuntu no muntu pamo ne nko?

[Icikope pe bula 111]

Yosefe alifyengelwe no kucula mu cifungo mu ‘cilindi’

Icipandwa 12

‘Bushe Kuli Ulufyengo Kuli Lesa?’

1. Bushe ulufyengo lucitwa kuti lwatukuma shani?

MUKAMFWILWA umukoloci bamufinsha icuma cakwe conse. Akanya bakapoosa kuli nyina wakosa umutima. Umuntu bamukaka pa mulandu ashacitile. Mwaumfwa shani pali fi fya kwelenganya? Napamo cimo na cimo camuletelo luse, pantu na cine tafiweme. Fwe bantunse twalishiba sana icalungama ne calubana. Cilatukalipa lintu bamo bafyengwa. Tufwaya uo bafyenga bamufute no wa lufyengo ukukandwa. Ici nga tacicitike, tulapapa atuti: ‘Bushe Lesa alamona ifilecitika? Cinshi alekelapo fye?’

2. Bushe Habakuki ayankwileko shani ku lufyengo, kabili mulandu nshi Yehova ashamushimawilile pali ci?

² Ukufuma kale na kale, ababomfi ba busumino aba kwa Yehova balipusha amepusho yapalako. Ku ca kumwenako, kasesema Habakuki apepele kuli Lesa ati: “Cinshi ico munengelo kumona ulufyengo lwabipishe fi? Cinshi ico mwalekela ulukaakala, buncitatubi, bumpulamafunde, no bunkalwe ukusalangana konse konse?” (Habakuki 1:3, Contemporary English Version) Yehova tashimawile Habakuki pa kwipusha ukwabula ukulamba, pantu Umwine e wabikile ubulungi mu bantunse. Cine cine, Yehova alitupeelako ubulungi bwakwe ubwapulamo.

Yehova Apata Ulufyengo

3. Mulandu nshi cingasoselwa ukuti Yehova alibukila sana ulwa lufyengo ukutucila?

³ Yehova alamona ulufyengo. Alamone ficitika. Baibolo itweba pa lwa nshiku sha kwa Noa aiti: “Yehova . . . [amwene ukuti] bwafulo bubi bwa bantu pano isonde, no kuti ukulinga konse kwa matontonkanyo ya mitima yabo kwabipa fye inshiku shonse.” (Ukutendeka 6:5) Tontonkanyeni umo ayo mashiwi yalola. Ilingi line, uko twilukila ulufyengo ni ku finono fye napamo ifyo twaumfwa nelyo ifyatucitikila. Lelo, Yehova wena alibukila ulwa lufyengo ulucitwa mwi sonde lyonse. Alamona lonse lwine! Kabinge, alamona no kulinga kwa mitima—e kutila imitontonkanishishe yapumbusa iilenga ulufyengo.—Yeremia 17:10.

4, 5. (a) Bushe Baibolo ilanga shani ukuti Yehova alasakamana abafyengwa? (b) Ni shani fintu Yehova umwine akumwako ku lufyengo?

⁴ Lelo Yehova tamona fye ulufyengo. Alasakamana na bafyengwa. Ilyo abantu bakwe babacushishe ku nko shali ishilwani shabo, Yehova alishikitike pa “kuteta kwabo pa mulandu wa balebafyenenkesha na balebasunkilisha.” (Abapingushi 2:18) Napamo mwalimona ukuti abantu bamo ilyo balemona sana ulufyengo, balakunkuma baleka no kulangulukilako abalefyengwa. Yehova wena te fyo aba! Alimona ulufyengo lonse pa myaka napamo 6,000, lelo acili alilupata nga nshi. Kabili, Baibolo itweba ati ifintu pamo nga “ululimi lwa bufi, iminwe iisumyo mulopa wa kaele,” ne “nte ya bufi iilande fya bufi,” fya muselu kuli wene.—Amapinda 6:16-19.

⁵ Tontonkanyeni na pa fintu Yehova ashimawile nga nshi intungulushi sha lufyengo isha mu Israele. Apuutilemo kasesema wakwe ukubepusha ati: “Bushe te cenu ukwishibo bupingushi [“ubulungi,” NW]?” Pa numa ya kubalondolwela bwino bwino ifyo balebomfya amaka bubi bubi, Yehova asobele ifyali no kucitikila aba bantu babipa. Atila: “Bakakuuta kuli Yehova, na o takabaasuke; akafise cinso cakwe kuli bene mu nshita ilya, pantu bacito bubi mu milimo yabo.” (Mika 3:1-4) Mwandini Yehova alipata ulufyengo! Pantu na o wine alifyengwapo! Pa myanda ya myaka iingi, Satana alamuseebanya apabula no mulandu. (Amapinda 27:11) Kabili, Yehova alikuminweko ku lufyengo lwa makankamike ilyo Umwana wakwe, ‘uushacitile ulubembu,’ aipaiwe kwati kapondo. (1 Petro 2:22; Esaya 53:9) Camoneka kanshi ukuti Yehova alamona ukucula kwa bafyengwa kabili tasuulako fye.

6. Ilyo twafyengwa kuti twacita shani, kabili mulandu nshi?

⁶ Nalyo line, ilyo twamona ulufyengo—nelyo lintu ifwe bene twafyengwa—ca cifyalilwa ukukalipa. Twalengwa mu cipasho ca kwa Lesa, kabili ulufyengo lwalipusaninina na conse cintu Yehova emininako. (Ukutendeka 1:27) Lyena, mulandu nshi Lesa asuminishisha ulufyengo?

Ifikansa pa lwa Nsambu sha kwa Lesa Isha Kuteka

7. Londololeni ifyo insambu sha kwa Lesa isha kuteka shatwishikwe.

⁷ Icasuko ca ico cipusho cayampana sana ne fikansa fya nsambu sha kuteka. Nga fintu tumwene, Kabumba alikwata insambu sha kuteka isonde na fyonse ifyabapo. (Amalumbo 24:1; Ukusokolola 4:11) Lelo, ku kutendeka fye kwa bantunse, insambu sha kwa Yehova isha kuteka shalitwishikwa. Cali shani? Yehova aebele umuntu wa kubalilapo, Adamu, ukukanalya ku muti umo uwa mwi bala aleikala, ilyali Paradise. Cinshi cali no kucitika nga afilwa ukumfwila? Lesa amwebele ati: “Ukufwa ukafwa.” (Ukutendeka 2:17) Ifunde lya kwa Lesa talyali cisendo kuli Adamu atemwa ku mukashi wakwe, Efa. Lelo, Satana ashinine Efa ukuti Lesa alikosha sana ifibindo. Cinshi cali no kucitika nga alya kuli ulya muti? Satana aebele Efa ukwabula ukulamba ati: “Ukufwa tamwakafwe; pantu Lesa aliishibo kuti mu bushiku mukalyako, e mukashibulwa amenso yenu, kabili mukaba nge milungu, abaishibo busuma no bubi.”—Ukutendeka 3:1-5.

8. (a) Ni mwi Satana aloseshe pa kulanda amashiwi aebele Efa? (b) Cinshi Satana atwishike ukukuma ku kuteka kwa kwa Lesa?

⁸ Pa kusose fi Satana aloseshe mu kuti Yehova alefisa ifyebo fimo kuli Efa e lyo no kuti Alimubepele. Satana talefwaya ukutwishika nampo nga Lesa ni kateka wa fyonse. Lelo ico atwishike ca kuti nampo nga alikwata insambu sha kuteka, nampo nga alilinga ukuteka, kabili nampo nga alateka bwino. Mu nshila imbi, aletunga ukuti Yehova taleteka no bulungami kabili taleteka mu nshila ingawamina abatekwa Bakwe.

9. (a) Cinshi cacitikile Adamu na Efa pa kukanaumfwila, kabili mepusho nshi yakakala ici caletele? (b) Mulandu nshi Yehova ashaonawilile fye balya bamusangukile?

⁹ Icakonkelepo ca kuti Adamu na Efa balikeene ukumfwila Yehova kabili baliile ku muti babindilwe. Ukukanaumfwila kwabo kwalengele bapingwilwe ukufwa, umwabelele icipope ca kwa Lesa. Ubufi bwa kwa Satana bwaletele amepusho yakakala. Bushe Yehova cine cine alikwata insambu sha kuteka abantunse, nelyo bushe abantu bafwile ukuiteka? Bushe Yehova ateka mu nshila yawamisha? Yehova afwaya, nga alibomfeshe amaka yakwe ayapulamo no konaula balya bamusangukile palya pene. Lelo icatwishikwe mitekele ya kwa Lesa, te maka yakwe iyo. E ico ukwipaya Adamu, Efa, na Satana nga takwashinine ukuti Lesa ateka no bulungami. Lelo nga kwalengele fye imitekele yakwe itwishikwe ukucilanapo. Inshila fye ya kumwenamo nga ca kuti abantunse kuti baiteka bwino abene, ukwabula Lesa, yali kuleka inshita ipitepo.

10. Bushe ifyacitika ukutula kale cinshi fyalangilila pa lwa kuteka kwa bantunse?

¹⁰ Cinshi inshita yapita yalangilila? Imyaka yonse iyapitapo ukutula ilya nshita abantu balyeshaesha imitekele yapusanapusana, ukusanshako iya kutekwa no muntu umo, demokrasi, ne ya kuti ubuteko e bukwete amaka pa cuma conse. Icafumamo ca kumwenako fye ca mashiwi yabula ukupita mu mbali aya mu Baibolo aya kuti: “Abantu bacito lukambo ku bantu ku kubabifya.” (Lukala Milandu 8:9) E mulandu wine Yeremia asosele ati: “Mwe Yehova, ninjishibo kuti te kwa muntunse ukwenda kwakwe; te kwa muntu uuleya ukushikimika amatampulo yakwe.”—Yeremia 10:23.

11. Mulandu nshi Yehova alekele abantunse ukucula?

¹¹ Yehova alishibe ukufuma pa kutendeka ukuti ubuntungwa bwa bantunse, nelyo ukuiteka, kwali no kuleta ukucula ukwingi. Bushe ninshi, cali lufyengo ukusuminisha ukuti iyi mibele iyali no kufilwa itwalilile? Nakalya! Natulangilile: Tutile namukwata umwana uulekabila ukuya ku opareshoni ukuti ondapwe ubulwele bwingamwipaya. Namwishiba ukuti uyu opareshoni alinokuba uwatapata, kabili ici camuletelo bulanda. Lelo namwishiba no kuti pa numa ya opareshoni umwana wenu akapola. Na Lesa wine alishibe—alisobele no kusobela—ukuti ukusuminisha abantunse ukuiteka kwali no kuleta ukukalipwa no kucula. (Ukutendeka 3:16-19) Lelo alishibe no kuti ukwilulukwa kubelelela kabili ukusuma kwali no kwisa fye nga ca kuti asuminisha abantunse ukuimwena ifyabipa ififuma mu kumusangukila. Muli yi nshila, ifikansa fya kuteka kuti fyapwililila umuyayaya.

Ifikansa pa lwa Bumpomfu bwa Bantu

12. Mulandu nshi Satana apeele abantunse nga fintu calangililwa ku cacitikile Yobo?

¹² Kwaliba ulubali na lumbi kuli uyu mulandu. Ilyo Satana atwishike nga ca kuti Lesa cine cine alilinga ukuteka no kutwishika nga alateka bwino, ico acitile lwambo lwa kwamba Yehova pa lwa nsambu Shakwe isha kuteka; alyamba na babomfi ba kwa Lesa pa lwa bumpomfu bwabo. Ku ca kumwenako, moneni ifyo Satana aebele Yehova pa lwa muntu walungama Yobo: “Bushe imwe tamwapindilila pali wene, na pa ng’anda yakwe, na pali conse ico akwata? Umulimo wa minwe yakwe mwalipaala, ne fitekwa fyakwe fyalifumfumuka mu calo. Lelo, shi tambikeni ukuboko kwenu, mukumyemo na muli conse ico akwata, mumone nga takamutuke pa cinso cenu.”—Yobo 1:10, 11.

13. Bushe Satana aloseshe mwi ilyo apeele Yobo umulandu, kabili ni shani fintu ici cakuma abantunse bonse?

¹³ Satana aletunga ati Yehova alebomfya amaka yakwe aya kucingilila ku kubosha Yobo pa kuti Yobo aipeeleshe kuli wene. Ici kanshi calepilibula ukuti bumpomfu bwa kwa Yobo bwali bwa bufi, ukuti ico alepepela Lesa nico fye alapokelelako fimo. Satana atungile ati nga Yobo tapaalilwe kuli Lesa, na o kuti atuka Kabumba. Satana alishibe ukuti Yobo ali muntu wapulamo mu kuba “uwa mpomfu kabili uwatambalala.”a E ico nga ca kuti Satana ali no kulenga Yobo ukuleka bumpomfu bwakwe, bushe kuti afilwa abantunse bambi? Kanshi Satana aletwishika bucishinka bwa bonse abafwaya ukubombela Lesa. Na kabushe, Satana pa kukusha ifikansa aebele Yehova ati: “Conse ico umuntu [te Yobo eka] akwata kuti apeelela pa mweo wakwe.”—Yobo 1:8; 2:4.

14. Cinshi ifyacitika ku kale fyalanga ukukuma ku kutunga kwa kwa Satana pa lwa bantunse?

¹⁴ Ifyacitika ku kale fyalanga ukuti abengi, baliba aba cishinka kuli Yehova ilyo baeshiwa kwati fye ni Yobo—ne co capusana no kutunga kwa kwa Satana. Balilenga umutima wa kwa Yehova ukusamwa ku mikalile yabo iya busumino, kabili ici calilenga Yehova ukwasuka Satana pa museebanya wakwe uwa matutumuko uwa kuti abantunse kuti baleka ukubombela Lesa nga balecululuka. (AbaHebere 11:4-38) Cine cine, abalungami balikaaninina ukufutatila Lesa. Nelyo ni lintu basanswasanswa ku mafya yabipisha, e lyo bacilanapo ukushintilila pali Yehova pa kuti abakoshe ukuti bashipikishe.—2 Abena Korinti 4:7-10.

15. Mepusho nshi yengepushiwa pa lwa kupingula kwa kwa Lesa ukwapita no kwa ku ntanshi?

¹⁵ Lelo ukucito bulungi kwa kwa Yehova kwabamo ifingi, te fikansa fye ukukuma ku walinga ukuteka ububumbo bonse na pali bumpomfu bwa muntu. Baibolo yatulanga ifyo Yehova apingwile abantu ne nko. Yabamo no kusesema kwa bupingushi bwa bulungi ubo ali no kucita ku ntanshi. Mulandu nshi twingacetekela ukuti Yehova apingula mu bulungami no kuti e fyo akacita na ku ntanshi?

Umulandu Ubulungi bwa kwa Lesa Bwapulilamo

16, 17. Fya kumwenako nshi filanga ukuti imimwene ya bantunse pa lwa bulungi yalipelela?

¹⁶ Kuti casoswa icine cine pa lwa kwa Yehova ati: “Imibele yakwe yonse bupingushi [“bulungi,” NW].” (Amalango 32:4) Takuli umuntu nangu umo uwingaitunga ukuti ifyo e fyo na o apingula, pantu ilingi line imimwene yesu iyapeleela itulenga ukufilwa ukwiluka icalungama. Ku ca kumwenako, tontonkanyeni pali Abrahamu. Apaapeete Yehova pa lwa konaulwa kwa Sodomu—te mulandu no bubifi bwafulishe mulya. Aipwishe Yehova ati: “Bushe cine cine mukonawila abalungami pamo na babi?” (Ukutendeka 18:23-33) Kwena, icasuko cali ni iyo. Yehova alipembelele mpaka Lote umulungami na bana bakwe bafika bwino bwino ku mushi wa Soari, e lyo “aloseshe . . . iya mabwe ya mingu no mulilo” pa Sodomu. (Ukutendeka 19:22-24) Lelo Yona wena, ‘alifiitilwe’ ilyo Lesa aikatilwe abena Ninebe inkumbu. Apo Yona alibilishe kale ukuti kwali no kuba ubonaushi, nga alitemenwe balya bantu abonaulwa—te mulandu no kulapila kwabo ukwa ku mutima.—Yona 3:10–4:1.

¹⁷ Yehova aebekeshe Abrahamu ukuti ubulungi Bwakwe te bwa konaula fye ababifi lelo busanshamo no kupususha abalungami. Lubali lumbi, Yona alingile ukusambilila ukuti Yehova wa nkumbu. Nga ca kuti ababifi bayalula imibele yabo, ‘alalekelela.’ (Amalumbo 86:5) Yehova tacita ubupingushi bwabipa pa kutila abantu beshibe amaka yakwe, kwati ni filya ficita abantunse abacingilila ififulo fyabo, kabili tatana icililishi ku bantu ati epali batila wa bunake. Imibele yakwe yaba ya kulanga inkumbu ilyo lyonse pali umulandu wa kucitila inkumbu.—Esaya 55:7; Esekiele 18:23.

18. Ukubomfya Baibolo langeni ukuti Yehova tacita ifintu pa kukuntukilwa fye.

¹⁸ Lelo, Yehova tafutikwa ku kukuntukilwa fye. Ilyo abantu bakwe bayobeke mu kupepo tulubi, Yehova abilishe no mupampamina ati: “Nkakupingulo mwabele mibele yobe, no kukukanda pa fya muselu fyobe fyonse; amenso yandi tayakakwikatilwe ubulanda, kabili nshakalanguluke; pantu nkakukanda pa mibele yobe.” (Esekiele 7:3, 4) E ico nga ca kuti abantunse bakunkuma mu mibele yabo, Yehova abapingula umwabele mibele yabo. Lelo ubupingushi bwakwe bushintilila pa fishinka. E ico lintu “ukukuutila” Sodomu na Gomora ukukalamba kwaumfwikile kuli wene, Yehova atile: “Ndetentemuka ndeyamona ngo kucita kwabo kwapelela pa nkuuta iyaisa kuli ine.” (Ukutendeka 18:20, 21) Tufwile ukutasha pantu Yehova taapala abantunse abapingula ilyo bashilaumfwa ne fishinka! Cine cine, nga fintu Baibolo imulondolola, Yehova ni “Lesa wa cishinka kabili uwabulo bupondamishi.”—Amalango 32:4.

Cetekeleni Ubulungi bwa kwa Yehova

19. Kuti twacita shani nga twaba na mepusho ya kufulunganya pa lwa fyo Yehova acito bulungi?

¹⁹ Baibolo tailanda pali tonse fye ukukuma ku micitile ya kwa Yehova iya ku numa; kabili tailanda pali tonse fye pa lwa fintu Yehova ali no kupingula abantunse nelyo amabumba ku ntanshi. Lintu twafulunganishiwa pa kumona ifyalembwa mu Baibolo nelyo ukusesema ifishabamo ifyo fishinka, kuti twaba na bucishinka bumo bwine ngo bwa kwa Mika, uwalembele ati: “Nakulalindila Lesa we pusukilo lyandi.”—Mika 7:7.

20, 21. Mulandu nshi twingacetekela ukuti Yehova lyonse akacita icalungama?

²⁰ Kuti twacetekela ukuti mu cili conse, Yehova akacita icalungama. Nangu ni lintu cilemoneka kwati umuntu asuulako fye ku lufyengo lucitika, Yehova alaya ati: “Icilandushi candi, ine nkabweseshapo.” (Abena Roma 12:19) Nga ca kuti tulelindila, tukapashanya ukushininwa kwali no mutumwa Paulo ilyo atile: “Bushe tutile kuli ukuulungana [“ulufyengo,” NW] kuli Lesa? Nakalya!”—Abena Roma 9:14.

²¹ Lelo pali ino nshita, twikala mu “nshita ishayafya.” (2 Timote 3:1) Ulufyengo ne “fya lumanimani” fyalenga ukucululuka kwabipisha. (Lukala Milandu 4:1) Lelo Yehova tayaluka. Na ndakai line alipata ulufyengo, kabili alasakamana nga nshi abafyengwa. Nga twatwalilila aba cishinka kuli Yehova na kuli bumulopwe bwakwe, akatupa amaka ya kushipikisha mpaka inshita asonta iya kufumyapo ulufyengo lonse ilyo Ubufumu bwakwe bukateka.—1 Petro 5:6, 7.

[Futunoti]

Amepusho ya Kutontonkanyapo

Amalango 10:17-19 Mulandu nshi twingacetekela ukuti Yehova te wa kapaatulula muli fyonse ifyo acita?

Yobo 34:1-12 Ilyo mwafyengwa, ni shani fintu amashiwi ya kwa Elihu yengakosha ukucetekela mwacetekela ubulungami bwa kwa Lesa?

Amalumbo 1:1-6 Mulandu nshi cisansamushisha ukwishiba ukuti Yehova alalingulula mu kusakamana imicitile ya balungami na babifi?

Malaki 2:13-16 Ni shani fintu Yehova aleumfwa pa lufyengo lwacitilwe ku banakashi abo balekele ku balume babo ukwabula imilandu yalinga?

[Icikope pe bula 122]

Yehova ‘takonawile abalungami pamo na babi’

Icipandwa 13

“Amalango ya kwa Yehova Yafikapo”

1, 2. Mulandu nshi abantu abengi bashacindikila amafunde, lelo kuti twaumfwa shani pa mafunde ya kwa Lesa?

“AMALANGO [amafunde] yaba ngo muyenge, . . . yamina fye fyonse.” Aya mashiwi yali mu citabo cafumine kale mu 1712. Kalemba wa ici citabo asuushishe amafunde umo imilandu ya mu filye limo yalesende myaka ica kuti no ulefwaya ubupingushi indalama shakwe shonse shapwa. Mu fyalo ifingi, amafunde ne fya bupingushi fyalipikana nga nshi, mwaisula ulufyengo, impatila, na bumyalumyalu, ica kuti ukusuula ifunde kwasalangana fye konse konse.

² Lelo, tontonkanyeni pali aya mashiwi ayalembelwe imyaka 2,700 iyapita aya kuti: “Ifyo natemwa amalango yenu!” (Amalumbo 119:97) Mulandu nshi kemba wa malumbo ayatemenwe ifyo? Pantu aya malango alelumbanya te ya buteko ubuli bonse, lelo yafuma kuli Yehova Lesa. Ilyo mulesambilila amalango ya kwa Yehova, na imwe mukatampa ukumfwa nga filya kemba wa malumbo aleumfwa. Ukusambilila kwa ifyo kukamwafwa ukwishiba ukutontonkanya kwa kwa kapingula wapulamo mu bubumbo bonse.

Kapeela wa Malango Uwapulamo

3, 4. Ni mu nshila nshi Yehova aba Kapeela wa Malango?

³ Baibolo itwebo kuti, “Umo wine e kapeela wa Malango kabili kapingula.” (Yakobo 4:12) Cine cine, Yehova e Kapeela wa Malango umwine mwine. Nangu fye myendele ya fyabumbwa mu muulu itungululwa na “mafunde ya mu muulu.” (Yobo 38:33, The New Jerusalem Bible) Imyanda mishila ya bamalaika ba kwa Yehova aba mushilo na bo batungululwa na mafunde ya kwa Lesa, pantu baliteyanishiwa mu fifulo fyabo kabili babomba ifyo Yehova abeba nga bakapyunga bakwe.—Amalumbo 104:4; AbaHebere 1:7, 14.

⁴ Yehova alipeela abantunse na bo amafunde. Ifwe umo umo twalikwata kampingu, uulanga ukuti twaliba no bupingushi Yehova akwatako. Apo kampingu aba nge funde lya mu kati, kuti atwafwa ukupaatululo busuma ukubulekanya no bubi. (Abena Roma 2:14) Abafyashi besu aba kubalilapo bapeelwe kampingu wapwililika, e ico balekabila fye amafunde ayanono. (Ukutendeka 2:15-17) Lelo, umuntunse ushapwililika akabila amafunde ayengi aya kumutungulula mu kucita ukufwaya kwa kwa Lesa. Ifikolwe pamo nga Noa, Abrahamu, na Yakobo bapokelele amafunde ukufuma kuli Yehova Lesa no kwebako indupwa shabo. (Ukutendeka 6:22; 9:3-6; 18:19; 26:4, 5) Yehova ailengele ukuba Kapeela wa Malango mu nshila yapulamo ilyo apeele uluko lwa bena Israele Amalango ukupitila muli Mose. Aya mafunde yatwafwa ukumwensekesha ubupingushi bwa kwa Yehova.

Ukusupula Amalango ya kwa Mose

5. Bushe Amalango ya kwa Mose yali mafunde yayansha, ayakolobana, kabili mulandu nshi mwayasukile fyo?

⁵ Cimoneka kwati abengi batila Amalango ya kwa Mose yali fye mafunde yayansha, ayakolobana. Ukutontonkanya kwa ifyo kwa bufi icine cine. Mu malango yonse mwaba amafunde ukucila pali 600. Ico kuti caumfwika kwati yengi nga nshi, lelo tontonkanyeni pali ci: Ku kupwa kwa mwanda wa myaka uwalenga 20, amafunde ya calo ca United States yaleisula amabula 150,000 aya fitabo fya mafunde. Nga papita fye imyaka ibili amafunde na yambi 600 yalapangwa! E ico ukukuma ku bwingi, amafunde ya bantunse yengi sana ukucila aya mu Malango ya kwa Mose. Nalyo line, Amalango ya kwa Lesa yaletungulula abena Israele muli fimo ifya mu mikalile ifyo na bapanga amafunde aba muno nshiku bashilatendeka no kutontonkanyapo. Natulandeko pa mafunde yamo yamo.

6, 7. (a) Cinshi cicilanya Amalango ya kwa Mose ku mafunde yambi, kabili lifunde nshi lyakulishe mu Malango? (b) Ni shani ifyo abena Israele baali no kulanga ukuti balenakila ku kuteka kwa kwa Yehova?

⁶ Amalango yasumbwile bumulopwe bwa kwa Yehova. Muli ci, Amalango ya kwa Mose teti yalinganishiwe kwi funde nelyo limo. Ifunde lyakulishe lyali lya kuti: “Umfweni, mwe bena Israele, Yehova Lesa wesu Yehova umo wine: na imwe muletemwa Yehova Lesa wenu imitima yenu yonse, ne myeo yenu yonse, na ku maka yenu yonse.” Ni shani fintu abantu ba kwa Lesa bali no kulanga ukuti balimutemwa? Balingile ukumubombela, ukunakila ku kuteka kwakwe.—Amalango 6:4, 5; 11:13.

⁷ Umwina Israele umo umo alelanga ukuti alanakila ukuteka kwa kwa Yehova ukupitila mu kuinashisha ku ntungulushi alebapa. Abafyashi, bakasomo, abapingushi, bashimapepo, na kwi pele pele, imfumu, bonse bene baleimininako amaka ya kwa Lesa. Yehova alemona ukusangukila abo apeele amaka ukuti cimo no kusangukila wene. Lubali lumbi, abapeelwe amaka na bo kuti baikolomwena ubukali bwa kwa Yehova nga baba no lufyengo nelyo ukuituntumba pa bantu bakwe. (Ukufuma 20:12; 22:28; Amalango 1:16, 17; 17:8-20; 19:16, 17) Kanshi abakwete amaka na baletungululwa balishingemwe ukusumbula bumulopwe bwa kwa Lesa.

8. Ni shani fintu Amalango yasumbwile icipimo ca kwa Yehova ica bumushilo?

⁸ Amalango yasumbwile icipimo ca kwa Yehova ica bumushilo. Amashiwi ya kuti “umushilo” na “bumushilo” yamoneka ukucila pa miku 280 mu Malango ya kwa Mose. Amalango yayafwile abantu ba kwa Lesa ukupaatulula icasanguluka ne cakowela, kabili yalandile pa fintu napamo 70 ifingakowesha umwina Israele ukulingana ne fipope. Aya mafunde yakumine ubusaka bwa ku mubili, imilile, ne fya kushiika ubusali. Amafunde ya musango yo yalebafwa sana ukuba no butuntulu busuma.a Lelo yakwete ubufwayo bwasumbukapo—ubwa kulenga abantu ba kwa Yehova bekalilile mu bubile bwakwe, abapaatukako ku fya lubembu ifyalecita inko ishina mupalamano. Moneni ica kumwenako cimo.

9, 10. Icipingo ce Funde casanshishemo ifipope nshi pa lwa kwampana kwa bwaume no bwanakashi no kufyala, kabili bunonshi nshi bwali mu mafunde ya musango yo?

⁹ Ifipope fya mu cipingo ce Funde fyalondolwele ukuti ukwampana kwa bwaume no bwanakashi no kufyala—nangu fye ni pa bantu baupana—kwalelenga umo ukukowela pa nshita imo. (Ubwina Lebi 12:2-4; 15:16-18) Ifipope fya musango yo tafyasaalwile ifi fya bupe fyasanguluka ifya kwa Lesa. (Ukutendeka 1:28; 2:18-25) Lelo, ayo mafunde yalesumbula bumushilo bwa kwa Yehova, ukulenga bakapepa wakwe ukutwalilila abashakowela. Inko ishina mupalamano sha bena Israele shena shalesaakanya ukupepa no kulaalana e lyo no kusefya kwa fya bufyashi. Mu mipepele ya bena Kanaani mwali na bucilende. Umu mwalefuma imisango yabipisha kabili yaile ilepya fye ngo mulilo wa mpanga. Lelo, Amalango yalengele ukupepa Yehova ukukanasanshiwamo ifya bwaume no bwanakashi.b Mwali ubunonshi na bumbi.

¹⁰ Yalya malango yasambilishe icine cacindama.c Na kabushe, bushe ulubembu lwa kwa Adamu lwambukila shani abantu ba mu nkulo shonse? Bushe te kupitila mu kwampana kwa bwaume no bwanakashi no kufyala? (Abena Roma 5:12) Amafunde ya kwa Lesa yalecinkulako abantu ukuti cine cine lyonse ulubembu e ko lwaba. Na kuba, ifwe bonse, tufyalwa mu lubembu. (Amalumbo 51:5) Tukabila ukulekelelwa no kulubulwa pa kuti tupalame kuli Lesa wesu uwa mushilo.

11, 12. (a) Cintu nshi cacindama ico Amalango yalefwaya pa kupingula? (b) Fya kucingilila nshi fyali mu Malango pa kuti kwiba ukupotonganya ubupingushi?

¹¹ Amalango yasumbwile ubupingushi bwa kwa Yehova ubwapwililika. Amalango ya kwa Mose yalefwaya kuleba umulinganya mu fya bupingushi. E ico Ifunde lyatile: “Umweo pa mulandu wa mweo, ilinso pa mulandu wa linso, ilino pa mulandu wa lino, iminwe pa mulandu wa minwe, ulukasa pa mulandu wa lukasa.” (Amalango 19:21) Kanshi mu milandu ya bumpulamafunde, ukukanda kwali no kulingana no mulandu ucitilwe. Uyu mulinganya walyandatile Ifunde lyonse kabili ukufika na lelo ici calikatama sana nga tulefwaya ukumfwikisha ilambo lya cilubula ilya kwa Kristu Yesu, nga fintu Icipandwa 14 cili no kulondolola.—1 Timote 2:5, 6.

¹² Mu Malango mwali ne fya kucingilila pa kuti kwiba ukupotonganya ubupingushi. Ku ca kumwenako, pa kushininkisha ukuti umulandu walicitwa, kwalefwaikwa inte nangu shibili. Uwashinina umbi ubunte bwa bufi alekandwa icabipisha. (Amalango 19: 15, 18, 19) Amafisakanwa yalibindilwe cibi. (Ukufuma 23:8; Amalango 27:25) Abantu ba kwa Lesa balingile ukuba ne fipimo fya kwa Yehova ifyasumbuka nelyo fye ni mu fya makwebo. (Ubwina Lebi 19:35, 36; Amalango 23:19, 20) Yalya mafunde yasumbuka kabili aya mulinganya yaliwamine abena Israele nga nshi!

Amafunde Ayakomaile pa Nkumbu no Mulinganya pa Kupingula

13, 14. Ni shani fintu Amalango yasumbwile umulinganya pa mupupu na untu baibiile?

¹³ Bushe Amalango ya kwa Mose yali fye mafunde yashingatelulwa, ayabulamo inkumbu? Nakalya! Imfumu Davidi yapuutilwemo ukulemba aiti: “Amalango ya kwa Yehova yafikapo.” (Amalumbo 19:7) Nga fintu na o aishibe bwino, Amalango yalesumbula inkumbu no mulinganya. Cinshi cilanga ukuti e fyo yali?

¹⁴ Mu fyalo fimo lelo, cimoneka kwati mu mafunde balalangulukilako sana bampulamafunde ukucila aba kaele. Ku ca kumwenako, abapupu kuti bapooswa mu cifungo. Pali yo nshita, abaibiilwe napamo tabakatale abalondola ifyo babebiile, lelo abo bene baibiilwe balalipila ne misonko iya kwafwa mu mikalile ne milile ya abo bene bapupu mu fifungo. Mu Israele wa ku kale, takwali ififungo nge fi ifya lelo. Ukukanda kwaleba fye ukwalinga ku mulandu umo umo. (Amalango 25:1-3) Umupupu ali no kufuta uo ebiile. Kabinge, umupupu ali no kulundapo pa kulipila. Finshi ali no kulundapo? Fyalepusanapusana. Cimoneka kwati abapingushi balipeelwe insambu sha kupima ifintu fimo, pamo ngo kulapila kwa mubembu. E mulandu wine kanshi amafuto umupupu ali no kufuta ayaba pa Ubwina Lebi 6:1-7 yacepela sana ukucila yalya aya pa Ukufuma 22:7.

15. Ni shani fintu Amalango yalengele kube inkumbu no bulungi nga ca kuti umo aipeye umuntu ukwabula ukwishiba?

¹⁵ Mu Malango mwali amafunde ayalelanga ukuti calishibwe ati te filubo fyonse fiba ifya ku mumbo. Ku ca kumwenako, nga ca kuti umo aipaya umuntu mu kukanaishiba, tali no kulipila umweo pa mulandu wa mweo nga ca kuti acita icifwile ukucitwa, ukufulumukila ku mishi ya kushinamo iyabikilwe mu Israele onse. Pa numa abapingushi ba muli uyo mushi bapitamo mu mulandu, aleikalilila mulya mpaka shimapepo mukalamba afwa. Lyene aali muntungwa ukuyaikala uko alefwaya. E ico alemwenamo mu nkumbu sha kwa Lesa. Ili funde lyalekomaila na pa bucindami bukalamba ubwa mweo wa muntu.—Impendwa 15:30, 31; 35:12-25.

16. Ni shani fintu Ifunde lyalecingilila insambu sha muntu shimo shimo?

¹⁶ Ifunde lyalecingilila ne nsambu sha muntu. Moneni ifyo lyalecingilila abali ne nkongole. Ifunde lyalibindile ukwingila mu ng’anda ya wa nkongole no kusendamo icipe cimo ukuti e ciikatilo. Lelo, umwine wa nkongole ali no kushala pa nse no kuleka uwa nkongole afumishe kuli wene iciikatilo. Kanshi takwali ukwingilila umuntu mu ng’anda. Nga ca kuti umwine wa nkongole apoka umwingila ku wa nkongole ati e ciikatilo, ali no kubwesha akasuba pa kuwa, pantu kuti aufimbana ubushiku ukuti akangabuke.—Amalango 24:10-14.

17, 18. Ukukuma ku fya nkondo, ni shani fintu abena Israele bapuseneko ne nko shimbi, kabili mulandu nshi?

¹⁷ Nelyo fye ifya nkondo fyaletungululwa na Mafunde. Abantu ba kwa Lesa bali no kulwa fye nkondo nge fibombelo fya kwa Lesa mu “Fya bulwi fya kwa Yehova,” te ku kufwaya fye ukuilanga amaka nelyo ukucimfya fye iyo. (Impendwa 21:14) Ilingi line, abena Israele intanshi balefwaya ukumfwana na balwani ukuti bacimbe. Nga ca kuti uyo mushi wakaana, lyene abena Israele baleushinga—lelo ukulingana na mafunde ya kwa Lesa. Abena Israele bapusanako na bashilika babako ukutula kale, pantu bena tabalesuminishiwa ukucenda abanakashi nelyo ukwipaya icipayeipaye. Nelyo fye impanga tabali na kuyonaula, tabali na konaula imiti ya fitwalo iya balwani babo.d Ku bashilika ba mu nko shimbi takwali ifyo fibindo.—Amalango 20:10-15, 19, 20; 21:10-13.

¹⁸ Bushe cilamukalipa ukumfwa ukuti mu fyalo fimo abana banono balasambilishiwa ubushilika? Mu Israele wa pa kale, takwali umwaume uushilafisha imyaka 20 uwalelembwa ubushilika. (Impendwa 1:2, 3) Nangu fye umwaume umukalamba balemufumya ubushilika nga ali ni kuuwe umwine mwine. Umwaume waupa icupo cipya balemufumya mu bushilika pa mwaka utuntulu, pa kuti ilyo ashilabwelela muli uyu mulimo wingamwipaisha, akamone uko impyani ikafyalwa. Ifunde lyalondolwele ukuti, ici kuti calenga uwaupa ‘asekelesho’ mukashi wakwe uo abuulile.—Amalango 20:5, 6, 8; 24:5.

19. Kupekanya nshi kwali mwi Funde ukwasanshishemo ukucingililwa kwa banakashi, abana, indupwa, bamukamfwilwa, ne nshiwa?

¹⁹ Ifunde lyalecingilila na banakashi, abana, ne ndupwa, no kubasakamana. Lyakambishe abafyashi ukupoosa amano ku bana babo lyonse no kubafunda ifya ku mupashi. (Amalango 6:6, 7) Lyalibindile ukulaalana kwa pa lupwa konse, na bacite fyo bali no kwipaiwa. (Ubwina Lebi, icipandwa 18) Lyalibindile no bucende, ubo ilingi line bonaula indupwa no konaula umutelelwe wabo no kufumyapo umucinshi. Mu Malango mwali ifunde lya kulangulukilako bamukamfwilwa ne nshiwa kabili lyalibindile sana icimusango ca kubacusha.—Ukufuma 20:14; 22:22-24.

20, 21. (a) Mulandu nshi Amalango ya kwa Mose yasuminishishe abena Israele ukuupa impali? (b) Pa lwa kulekana, mulandu nshi Amalango yapusanina ne cipimo cintu Yesu aishilebukulula?

²⁰ Lelo, napamo bambi kuti batwishika pa lwa ici abati, ‘Mulandu nshi Ifunde lyasuminishishe ukuupa impali?’ (Amalango 21:15-17) Tulekabila ukutontonkanya pa mafunde ya musango yo ukulingana na ilya nshita. Abalingila Amalango ya kwa Mose mu kutontonkanya kwa muno nshiku, ukwabula no kutwishika tabakomfwikishe. (Amapinda 18:13) Icipimo Yehova abikile mu Edene, cali ca kuti icupo cali no kuba kwampana kubelelela pa mulume umo no mukashi umo. (Ukutendeka 2:18, 20-24) Lelo, pa nshita Yehova apeele abena Israele Amalango, imisango imo pamo ngo kupalika yali naikokola pa myaka iingi nga nshi. Yehova alishibe bwino bwino ukuti abantu bakwe “abatalame mikoshi” libili libili bali no kufilwa ukumfwila nangu fye amafunde ayayanguka, pamo nge funde lilesha ukupepo tulubi. (Ukufuma 32:9) Kanshi, mano mano tasalile ukuti apindulule ifintu fyonse pa lwa fyupo pali ilya nshita. Lelo ibukisheni ukuti Yehova te katendeka wa mpali. Lelo alibomfeshe Amalango ya kwa Mose ku kupeela ubutungulushi pa lwa mpali pa bantu bakwe na pa kuti kwiba ukulyo mundemwa.

²¹ Na pa lwa kulekana, Amalango ya kwa Mose yalesuminisha umwaume ukuleka umukashi wakwe pa milandu iingi iyabipisha. (Amalango 24:1-4) Yesu atile uku kwali kusuminisha fye Lesa asuminishe abaYuda “pa bwafya bwa mitima [yabo].” Lelo uko kusuminisha kwali fye kwa pa kashita. Ku basambi bakwe, Yesu abuukulwile icipimo ca kwa Yehova ica pa kutendeka pa lwa cupo.—Mateo 19:8.

Ifunde Lyakoseleshe Ukutemwa

22. Ni mu nshila nshi Amalango ya kwa Mose yakoseleseshe ukutemwa, kabili ni bani bali no kutemwikwa?

²² Bushe kuti mwaelenganya ifunde lya muno nshiku ilikoselesha ukutemwana? Amalango ya kwa Mose yakoseleshe ukutemwa ukucila fyonse. Pantu mwi buuku lya Amalango mweka, ishiwi lya “ukutemwa” lilamoneka mu nshila shapusanapusana imiku ukucila pali 20. Ifunde lya cibili ku bukulu mu Malango lyali lya kuti: “Uletemwo mubiyo nga we mwine.” (Ubwina Lebi 19:18; Mateo 22:37-40) Abantu ba kwa Lesa balingile ukuba no kutemwa kwa musango yo te mu bene na bene epela lelo na ku balebeshi abalelebela kuli bene, ukwibukisha ukuti abena Israele na bo inshita imo bali abalebeshi. Bali no kutemwa ababusu na balanda, ukubapako fimo no kukanabashukila pantu fye babusu atemwa balanda. Baebelwe no kuba aba cikuuku no kulangulukilako inama balebomfya ku kubomba umulimo wakosa.—Ukufuma 23:6; Ubwina Lebi 19:14, 33, 34; Amalango 22:4, 10; 24:17, 18.

23. Cinshi kalemba wa Amalumbo 119 atuninkishiwe ukucita, kabili cinshi twingapampaminapo ukucita?

²³ Luko nshi lumbi ulwapeelwe amafunde ya musango yo? Teti tupape kanshi umulandu kemba wa malumbo alembeele ati: “Ifyo natemwa amalango yenu!” Lelo ukutemwa ayatemenwe, takwali kutemwa kwa fye. Kwamulengele acitepo cimo, pantu aletukusha ukumfwila yalya malango no kwikala ukulingana na yene. Akonkenyepo no kuti: “Akasuba konse yene e kwetetula kwandi.” (Amalumbo 119:11, 97) Libili libili alepoosa inshita ukusambilila amalango ya kwa Yehova. Te kuti tutwishike ukuti ilyo alecite fyo, e lyo alecilamo ukuyatemwa. Kabili no kutemwa atemenwe Kapeela wa Malango, Yehova Lesa, kwalekulilako. Ilyo muletwalilila ukusambilila amafunde ya kwa Lesa, shi na imwe mukapalame sana kuli Yehova, Kapeela Mukalamba uwa Malango kabili Lesa wa bupingushi.

[Amafutunoti]

Amepusho ya Kutontonkanyapo

Ubwina Lebi 19:9, 10; Amalango 24:19 Mumfwa shani pali Lesa uupanga amafunde ya musango yo?

Amalumbo 19:7-14 Davidi aleumfwa shani pa lwa “Malango ya kwa Yehova,” kabili amalango ya kwa Lesa yalingile ukuba aya mutengo nshi kuli ifwe?

Mika 6:6-8 Ni shani fintu ili lembo litwafwa ukumona ukuti teti cilungame ukumona amafunde ya kwa Yehova ati yalyafisha?

Mateo 23:23-39 Ni shani fintu abaFarise balangile ukuti tabaumfwikishe ubupilibulo bwine bwine ubwa Malango, kabili ni shani fintu ici citusoka na ifwe?

[Icikope pe bula 132]

Icipandwa 14

Yehova Ateyanya “Icilubula ca pa Bengi”

1, 2. Bushe Baibolo ilondolola shani imibele yabamo abantunse, kabili ni nshila nshi imo fye iya kufuminamo?

“IFIBUMBWA fyonse filetetela no kukomenwe fumo capamo.” (Abena Roma 8:22) Ayo e mashiwi umutumwa Paulo abomfya ku kulondolola imibele ya bulanda twabamo. Ukulingana na bantunse, cimoneka kwati takwaba apa kufumina mu bucushi, ulubembu, ne mfwa. Lelo Yehova tengafilwa ukucite cintu nge fyaba abantunse. (Impendwa 23:19) Lesa wa bupingushi alitupeela inshila ya kufumina mu kucululuka kwesu. Iyi nshila itwa icilubula.

² Icilubula e bupe bwakulisha ubo Yehova apeela abantunse. E cingatulubula ku lubembu ne mfwa. (Abena Efese 1:7) E shinte lye subilo lya mweo wa muyayaya, nampo nga ni ku muulu nelyo mu paradise pe sonde. (Luka 23:43; Yohane 3:16; 1 Petro 1:4) Lelo bushe cine cine icilubula cinshi? Citusambilisha shani ubulungi bwa kwa Yehova ubwapulishamo?

Ifyo Cali pa Kuti Icilubula Cikabilwe

3. (a) Mulandu nshi icilubula cakabiilwe? (b) Mulandu nshi Lesa ashafumishepo fye ubupingushi bwa mfwa pa bana ba kwa Adamu?

³ Icalengele ukuti icilubula cikabilwe lubembu lwa kwa Adamu. Pa kukanaumfwila Lesa, Adamu ashiliile abana bakwe ubupyani bwa kulwala, ubulanda, ukukalipwa, ne mfwa. (Ukutendeka 2:17; Abena Roma 8:20) Lesa tali no kukuntukilwa fye no kufumyapo ubupingushi bwa mfwa. Acite fyo nga alisuulile ifunde lyakwe line ilitila: “Icilambu ca lubembu ni mfwa.” (Abena Roma 6:23) Kabili Yehova asuulako ku fipimo fyakwe ifya bupingushi, mu bubumbo bonse nga mwali icimfundawila no kubulwe funde!

4, 5. (a) Ni shani fintu Satana abepeshe Lesa, kabili mulandu nshi Yehova amwenene ukuti nacilinga ukwasuka ubo bufi? (b) Cinshi Satana atungile pa lwa babomfi ba busumino aba kwa Yehova?

⁴ Nga fintu twamwene mu Cipandwa 12, ukupondoka kwa mu Edene kwaletele ne fikansa fyakakala. Satana alyonawile ishina lisuma ilya kwa Lesa. Cali kwati aletila Yehova wa bufi kabili ni kateka wa lucu umunkalwe uushapeele ifibumbwa fyakwe ubuntungwa. (Ukutendeka 3:1-5) Pa kucita icamoneke kwati kufufya ubufwayo bwa kwa Lesa ubwa kwisusha isonde ku bantu abalungami, Satana na kabili atile Lesa ni cifilwafilwa. (Ukutendeka 1:28; Esaya 55:10, 11) Yehova asuulako fye kuli uku kusonsomba, ifibumbwa fyakwe ifya mucetekanya nga fyalisuulile imitekele yakwe.

⁵ Satana abepeshe na babomfi ba kwa Yehova aba busumino no kutunga ati Balemubombela fye ukuti bamwenemo no kuti nga bacushiwa, teti batwalilile aba busumino kuli Lesa. (Yobo 1:9-11) Iyi milandu yali iyacindama nga nshi ukucila ubwafya bwalimo abantunse. Yehova amwene ukuti nacilinga ukwasuka Satana pa bufi bwakwe. Lelo Lesa kuti apwisha shani iyi milandu e lyo no kupususha abantunse?

Icilubula—Icalinganako

6. Mashiwi nshi yamo ayabomfiwa mu Baibolo ku kulondolola inshila ya kwa Lesa iya kupusushishamo abantunse?

⁶ Inshila ya kwa Yehova iya kupwishishamo ubwafya yali iya nkumbu nga nshi kabili iya mulinganya icine cine—takwali umuntunse nangu umo uwali no kwelenganya iyo nshila. Lelo yali iyayanguka icipesha amano. Iyi nshila yakwata amashina pamo nga ukuwikisha, na icikonsolwelo. (Amalumbo 49:8; Daniele 9:24; Abena Galatia 3:13; Abena Kolose 1:20; AbaHebere 2:17) Lelo napamo ishiwi lilondolola bwino ni lilya Yesu umwine alandile. Atile: “Umwana wa muntu taishile ku kupyungilwa, lelo ku kupyungila, no kupeelo mweo wakwe icilubula [iciGriki, lyʹtron] ca pa bengi.”—Mateo 20:28.

7, 8. (a) Bushe ishiwi “icilubula” mu Malembo lyalola mwi? (b) Ni mu nshila nshi umo icilubula cisanshamo icalinganako?

⁷ Bushe icilubula cinshi? Ishiwi lya ciGriki ilyabomfiwa pano lyafuma kwi shiwi lipilibula “ukulekako, ukukakula.” Ili shiwi lyalebomfiwa ku kulondolola indalama shalelipilwa pa kuti bakakule umufungwa baikete mu nkondo. Pa kwangushako kanshi kuti twatila, icilubula cintu cilipilwa pa kukaabulamo icintu cimbi. Mu Malembo ya ciHebere, ishiwi lyapilibulwa “icilubula” (koʹpher) lyafuma kwi shiwi ilipilibula “ukufimba.” Ku ca kumwenako, Lesa aebele Noa ukuti afwile ‘ukumasa’ (ishiwi ilipilibula ukufimba) icibwato na kofere. (Ukutendeka 6:14) Ici catwafwa ukumfwikisha ukuti ukulubula kupilibula no kufimba imembu.

⁸ Na kabushe, icitabo ca Theological Dictionary of the New Testament cisoso kuti ili shiwi (koʹpher) “lyonse lipilibula icayana,” nelyo icalinganako. E ico, inkupiko ya pa cipao ca cipingo yalemoneka iyalingana ne cipao cine. Mu nshila imo ine, pa kulubula, nelyo ukufimba pa lubembu, umutengo ulingile ukulipilwa uwalingana, nelyo uwingafimba umupwilapo, pa bubi bwafumine muli ulo lubembu. E mulandu wine Ifunde lya kwa Lesa ku bena Israele lyalondolwelele ati: “Umweo pa mulandu wa mweo, ilinso pa mulandu wa linso, ilino pa mulandu wa lino, iminwe pa mulandu wa minwe, ulukasa pa mulandu wa lukasa.”—Amalango 19:21.

9. Mulandu nshi abantu ba busumino bapeleele amalambo ya nama, kabili ni shani fintu Yehova alemona ayo malambo?

⁹ Abantu ba busumino ukufuma kuli Abele ukuya ku ntanshi balepeela amalambo ya nama kuli Lesa. Pa kucite fyo, balelanga ukuti balishiba ati babembu no kuti balekabila ukulubulwa, kabili balelanga ukuti balitetekele ubulayo bwa kwa Lesa ubwa kubalubula ukupitila mu “bufyashi” bwakwe. (Ukutendeka 3:15; 4:1-4; Ubwina Lebi 17:11; AbaHebere 11:4) Yehova alitemwinwe ku malambo ya musango yo kabili apeele aba bakapepa ukuba abalungama pa ntanshi yakwe. Nalyo line, aya malambo ya nama, yali fye ciikatilo. Inama te kuti shifimbe pa membu sha muntu icine cine, pantu shalicepa pa muntu. (Amalumbo 8:4-8) E co Baibolo isosela ati: “Pantu umulopa wa ng’ombe shilume ne mbushi te kuti usende imembu.” (AbaHebere 10:1-4) Yalya malambo yali fye cilangililo, ce lambo lya cilubula iline line ilyali no kwisa.

“Icilubula Calinganako”

10. (a) Ni kuli ani kalubula ali no kulingana, kabili mulandu nshi? (b) Mulandu nshi ilambo lyalekabilwa lya muntunse fye umo mpo?

¹⁰ Umutumwa Paulo atile, “muli Adamu e mo bonse bafwila.” (1 Abena Korinti 15:22) Kanshi icilubula cali no kuba ca mfwa ya muntu uwalingana bwino bwino na Adamu—umuntunse uwapwililika. (Abena Roma 5:14) Takwali icibumbwa cimbi icali no kulinganya umulingo wa bupingushi. Muntunse fye uwapwililika, uushapingwilwa ukufwa imfwa yaletwa na Adamu, e wingapeela “icilubula [calinganako, NW]”—icalingana bwino bwino na Adamu. (1 Timote 2:6) Te kuti cikabile imyanda mishila ya bantunse ukupeelwa ilambo pa kuti umo umo afwile umuntu no muntu uwafuma muli Adamu. Umutumwa Paulo alondolwele ukuti: “Ulubembu lwaingilile mu muntu umo [Adamu] pano isonde, ne mfwa yaingilile mu lubembu.” (Abena Roma 5:12) Kabili “apo ni mu muntu e mwaishiile imfwa,” Lesa ateyenye ukuti ukulubulwa kwa bantunse kwishile “mu muntu.” (1 Abena Korinti 15:21) Acitile shani ifyo?

11. (a) Bushe kalubula aali no ‘kusondela shani umuntunse imfwa’? (b) Mulandu nshi Adamu na Efa bashali na kunonkelamo mu cilubula? (Moneni utulembo twa pe samba.)

¹¹ Yehova ateyenye ukuti umuntu wapwililika aitemenwe ukupeela umweo wakwe nge lambo. Ukulingana na Abena Roma 6:23, “icilambu ca lubembu ni mfwa.” Pa kupeela umweo wakwe nge lambo, uyu kalubula aali no “[kusondela] umuntu onse imfwa.” Nelyo kuti twatila, ali no kulipila icilambu ca lubembu lwa kwa Adamu. (AbaHebere 2:9; 2 Abena Korinti 5:21; 1 Petro 2:24) Ukulingana na mafunde ici cali no kufumamo ifikalamba. Pa kufubalisha ubupingushi bwa mfwa pa bana ba kwa Adamu aba cumfwila, icilubula cali no kupwisha amaka ya lubembu ukufika fye na pa kashongotwelo.a—Abena Roma 5:16.

12. Langilileni fintu ukulipila inkongole imo kwinganonsha abantu abengi.

¹² Ku kulangilila: Elenganyeni ukuti mwikala mwi tauni umo abengi babomba ku kampani kakalamba. Imwe na bena mupalamano benu mulafola bwino kabili mulekala bwino. Lelo ifintu fyayaluka ilyo akampani baisala. Mulandu nshi baisalila? Maneja wa kampani atemwa amafisakanwa, kabili akampani kawa. Ukwabula ukwenekela mwaba amalofwa, kabili imwe na bena mupalamano benu mwafilwa ukulasonkela ifya kusonkela. Abena mwenu, abana, na bo mwakongolako indalama bonse baculilamo ku mulandu na mafisakanwa ya muntu umo. Bushe kuli umwa kusengulwila? Ee! Umukankaala atila alacitapo cimo. Naishiba indalama ubwingi ako kampani kengapanga. Na kabili alangulukilako ababomfi balya abengi ne ndupwa shabo. E ico ateyanya ukuti akalipile inkongole shonse no kwisula kalya kampani. Ukufumyapo isho nkongole kwailulula ababomfi abengi ne ndupwa shabo pamo na bantu babakongweshe fimo. E fyo caba na ku kufumyapo inkongole sha kwa Adamu, kulanonsha imintapendwa ya bantu.

Nani Ateyanya Icilubula?

13, 14. (a) Ni shani fintu Yehova ateyanishishe abantunse icilubula? (b) Ni kuli ani icilubula calipilwa, kabili mulandu nshi uko kulipila kukabilwa?

¹³ Ni Yehova fye e wingateyanya “Umwana wa mpaanga . . . uulesendo lubembu lwa ba pano isonde!” (Yohane 1:29) Lelo Lesa tatumine fye malaika uuli onse ku kulubula abantunse. Lelo, atumine Uwali no kwasuka ukufika kuli kapeleko ku kutunga kwa kwa Satana pa lwa babomfi ba kwa Yehova. Cumi, Yehova apeele ilambo lyapulamo pa kutuma Umwana wakwe uwafyalwa eka, uwali “ica kupekelwa cakwe.” (Amapinda 8:30) Umwana wa kwa Lesa mu kuitemenwa, “aisangwile uwa fye” ukufuma mu buntu ali nabo mu muulu. (Abena Filipi 2:7) Yehova mu cipesha amano akuushishe ubumi no buntu bwa Mwana wakwe uwa ku muulu ibeli ukwisa mwi fumo lya kwa nacisungu umuYuda, Maria. (Luka 1:27, 35) Mu buntunse, aali no kwitwa Yesu. Lelo nga kulingana na mafunde, kuti aitwa Adamu wa cibili, pantu alilingene mu kupwililila na Adamu. (1 Abena Korinti 15:45, 47) Kanshi Yesu kuti aituula ukuba ilambo lya cilubula ca bantunse ababembu.

¹⁴ Ni kuli ani cilya cilubula cali no kulipilwa? Amalumbo 49:7 yalandilapo fye ayati icilubula cali no kulipilwa “kuli Lesa.” Lelo bushe Yehova te mwine uwateyenye ukuti kube icilubula? E o, lelo ici tacipilibula ukuti icilubula caba kukaabushanya kwa fye fye—kwati kubuula indalama mwi tumba limo no kubika mu libiye. Tufwile ukumfwikisha ukuti icilubula te kukaabushanya fye kwa fintu, lelo kukaabushanya ukulingana na mafunde. Pa kuteyanya ukuti icilubula cilipilwe, te mulandu na fintu aali no kuipusula ubukulu, Yehova akomaile pa fyo akakatila ku bupingushi bwakwe ubwapwililika ukwabula ukupungaila.—Ukutendeka 22:7, 8, 11-13; AbaHebere 11:17; Yakobo 1:17.

15. Mulandu nshi calekabilwa ukuti Yesu acule no kufwa?

¹⁵ Muli shinde wa mu 33 C.E., Yesu Kristu mu kuitemenwa ainashishe ku kucululushiwa ukwatungulwile ku kulipila icilubula. Alisumine ukwikatwa pa milandu ya bufi, ukupingulwa, no kupoopelwa ku cimuti ca kuputunkanishiwilwapo. Bushe cine cine calekabilwa ukuti Yesu acule fyo? Ee, pantu ifikansa pa lwa bumpomfu bwa babomfi ba kwa Lesa fyalingile ukupwishishiwa. Kwena, Lesa talekele ukuti Yesu ilyo aali akanya epaiwe kuli Herode. (Mateo 2:13-18) Lelo ilyo Yesu akulile, aali na maka ya kushipikisha ukusansa kwa kwa Satana ukwa bukatu pantu ali naishiba bwino bwino umulandu walipo.b Pa kutwalilila “uwa [cishinka, NW], uwabula akabi, uushakowela, uwapaatuka ku babembu” te mulandu no kusungwa buluku buluku, Yesu ashininkishe apabuuta ukuti Yehova alikwata ababomfi abatwalilila aba busumino na lintu baleeshiwa. (AbaHebere 7:26) E mulandu wine kanshi, pa nshita ya kufwa, Yesu abilikishe kucimfya kucimfya ati: “Nacipwa.”—Yohane 19:30.

Ukupwisha Umulimo Wakwe Uwa Kulubula

16, 17. (a) Ni shani fintu Yesu atwalilile umulimo wakwe uwa kulubula? (b) Mulandu nshi calekabilwa ukuti Yesu amoneke “ku cinso ca kwa Lesa pa mulandu wa ifwe”?

¹⁶ Yesu aali talapwisha umulimo wakwe uwa kulubula. Pa bushiku bwa citatu pa numa ya mfwa yakwe, Yehova alimubuushishe ukufuma ku bafwa. (Imilimo 3:15; 10:40) Pa kucita ici cintu ca lulumbi, Yehova alambwile Umwana wakwe pa mulimo abombele mu busumino e lyo no kumupeela ishuko lya kupwisha umulimo wakwe uwa kulubula, ukubomba nga Shimapepo Mukalamba uwa kwa Lesa. (Abena Roma 1:4; 1 Abena Korinti 15:3-8) Umutumwa Paulo alondolwele ati: “Kristu ilyo aishile shimapepo . . . , apabulo mulopa wa mbushi no wa bana ba ng’ombe, kano umulopa wakwe umwine, aingilemo fye limo Umwashila, no kumone cilubula ca muyayaya. Pantu Kristu taingile umwashila umwacitilwe ku minwe ya buntu (umwapala fye umwine mwine); lelo aingile mu muulu mwine, ku kumonekela nomba ku cinso ca kwa Lesa pa mulandu wa ifwe.”—AbaHebere 9:11, 12, 24.

¹⁷ Kristu tali na kusenda umulopa wakwe uwa cine cine ukwingila mu muulu. (1 Abena Korinti 15:50) Lelo asendele ico ulya mulopa waiminineko: e kutila ukulingana na mafunde, asendele umutengo wa bumi bwakwe ubwa buntunse ubwapeelwe ilambo. E ico apeele umutengo wa bulya bumi pa cinso ca kwa Lesa ku kuba icilubula ca pa bantunse ababembu. Bushe Yehova alipokelele lilye lambo? Ee, kabili camonekele pa Pentekoste wa 33 C.E., ilyo umupashi wa mushilo wapongolwelwe pa basambi 120 mu Yerusalemu. (Imilimo 2:1-4) Nangu ca kuti cilya cintu cali ca kucincimusha, icilubula e lyo fye catendeke ukuleta ubunonshi bwawamisha.

Ifyo Icilubula Citunonsha

18, 19. (a) Mabumba nshi yabili ayanonkelamo mu kuwikishanya ukwaletwa no mulopa wa kwa Kristu? (b) Bunonshi nshi bwaba mu cilubula ku ba mwi “bumba likalamba” ndakai na ku ntanshi?

¹⁸ Muli kalata Paulo alembeele abena Kolose, alondolwele ati Lesa abekelwe muli Kristu ku kuwiikisha ku Mwine ifintu fyonse ukupitila mu kucito mutende mu mulopa wa kwa Yesu uwasuumiwe pa cimuti ca kucushiwilwapo. Paulo alondolwele no kuti muli uku kuwiikisha mwaba amabumba yabili ayapusana, e kutila, “ifya mu muulu” ne “fya pano nse.” (Abena Kolose 1:19, 20; Abena Efese 1:10) Ilyo ibumba lya ntanshi lyabamo Abena Kristu 144,000 abapeelwa isubilo lya kuba bashimapepo mu muulu no kuteka isonde nge shamfumu na Kristu Yesu. (Ukusokolola 5:9, 10; 7:4; 14:1-3) Ukupitila muli aba, umulimo we lambo lya cilubula panono panono uli no kubomba pa bantunse ba cumfwila pa myaka 1,000.—1 Abena Korinti 15:24-26; Ukusokolola 20:6; 21:3, 4.

¹⁹ “Ifya pano nse” bantu abenekela ukuipakisha umweo wapwililika muli Paradise pe sonde. Ilembo lya Ukusokolola 7:9-17 lilondolola ukuti baba “ibumba likalamba” abali no kupusuka “Ubucushi bukalamba” ubuleisa. Lelo tabali no kupembela iyo nshita pa kuti baipakishe ifisuma ififuma mu cilubula. Balisamba kale “amalaya yabo, no kuyabuutusha mu mulopa wa Mwana wa mpaanga.” Apo balicetekela icilubula, na ndakai balepokelela ubunonshi bwa ku mupashi ukufuma kuli kulya kuteyanya kwa kutemwa. Balilungamikwa nge fibusa fya kwa Lesa! (Yakobo 2:23) Pa mulandu we lambo lya kwa Yesu, “[bapalamina] no kupama ku cipuna ca bufumu ica kusenamina.” (AbaHebere 4:14-16) Ilyo batena, balalekelelwa ukulekelelwa kwine kwine. (Abena Efese 1:7) Nangu line tabapwililika, bakwata kampingu wasanguluka. (AbaHebere 9:9; 10:22; 1 Petro 3:21) Kanshi ukuwikishiwa kuli Lesa, te cintu balesubila, lelo baliwikishiwa kale ino ine nshita! (2 Abena Korinti 5:19, 20) Mu kuteka kwa myaka 1,000, panono panono bali no ‘kulubulwa ku busha bwa kubola’ na kuli pele pele bakaba “mu buntungwa bwa bukata bwa bana ba kwa Lesa.”—Abena Roma 8:21.

20. Ni shani fintu ukutontonkanya pa cilubula kumukuma pa lwenu?

²⁰ “Kube ukutootela kuli Lesa muli Yesu Kristu Shikulwifwe” pa kutupeela icilubula! (Abena Roma 7:25) Icilubula nga kumona fye pa muulu cimoneka icayanguka, lelo calishika nga nshi ica kuti cilatutiinya. (Abena Roma 11:33) Kabili ukupitila mu kwetetulapo mu kutasha, icilubula cilatufika pa mitima, ukutupalamika lyonse kuli Lesa wa bulungi. Na ifwe, kwati ni kemba wa malumbo, tulamona apa kutashisha Yehova “[uwatemwo] bulungami no bupingushi.”—Amalumbo 33:5.

[Amafutunoti]

Amepusho ya Kutontonkanyapo

Impendwa 3:39-51 Mulandu nshi calingila ukuti icilubula cibe icalingana bwino bwino ku calufiwe?

Amalumbo 49:7, 8 Mulandu nshi tufwile ukutashisha Lesa pa kuteyanya icilubula?

Esaya 43:25 Ni shani fintu ili lembo liletwafwa ukumona ukuti ipusukilo lya bantunse te mulandu ukalamba Yehova ateyanishishe icilubula?

1 Abena Korinti 6:20 Pa mulandu wa cilubula, bushe imyendele yesu ne mikalile fifwile ukuba shani?

[Icikope pe bula 140]

“Icilubula calinganako pa mulandu wa bonse”

Icipandwa 15

Yesu “Abiko Bupingushi Pano Isonde”

1, 2. Ni pa kashita nshi Yesu akalipe, kabili mulandu nshi?

CAMONEKE fye ukuti Yesu nakalipa—kabili pali umulandu wa kukalipila. Kuti mwafilwa ukwelenganya Yesu nakalipa, pantu aali uwafuuka nga nshi. (Mateo 21:5) Lelo kwena alitekele umutima icine cine, pantu ubukali bwakwe bwali ubwalungama.a Lelo cinshi cakalifye uyu muntu watemwo mutende? Cali lufyengo lwabipisha ulwalecitwa.

² Yesu alitemenwe nga nshi itempele lya mu Yerusalemu. Mwi sonde lyonse, lyali fye e cifulo capeelwe ku kupepelapo Wishi wa ku muulu. AbaYuda ukufuma mu fyalo ifingi baleenda intamfu yalepa ku kuyapepa kwi tempele. Na Bena fyalo baletiina Lesa na bo baleyako, no kwingila mu lubansa lwe tempele ulo bateyanishiwe. Lelo ku kutampa kwa butumikishi bwakwe, Yesu aingile mu ncende ye tempele kabili alisungwike pa co amwene. Cilya cifulo calemoneka ngo mushiika ukucila ukumoneka nge ng’anda ya mapepo! Mwaiswile abasuluushi na bakakaabula ba ndalama. Lelo ni pi paali ulufyengo? Kuli aba bantu, itempele lya kwa Lesa lyali fye cifulo ca kuliilapo bambi amasuku pa mutwe—no kubafinsha. Balecita shani ifyo?—Yohane 2:14.

3, 4. Kuliila pa mutwe ukwa musango nshi ukwa bufunushi kwalecitwa pa ng’anda ya kwa Yehova, kabili cinshi Yesu acitile ku kulungika ifintu?

³ Bashimapepo bapangile icipope ca kuti likobili fye ilya musango umo e lyali no kulipilwa pa kupeela umusangulo we tempele. Abalefuma kumbi balekaabula indalama shabo ukuti bakwateko ilyo ikobili. E ico bakakaabula ba ndalama babikile amatebulo yabo mu kati na nkati ke tempele, no kulalipilisha pa makaabu yonse. Ubukwebo bwa kushitisha inama na bo bwaleleta sana indalama. Abalefuma kumbi abalefwaya ukupeela amalambo kuti bashita ku musuluushi uuli onse mu musumba, lelo abalashi ba pe tempele kuti baisakaana fye abati tailingile ku kupeelwe lambo. Lelo ifya malambo baleshita mu ncende ye tempele fyena tabalekaana nangu panono. Apo balinyanyantile abantu umusango yo, aba basuluushi inshita shimo balekosha imitengo.b Ubu bwali bukwebo ubwabipisha ukucila na mu cipimo. Bwali fye bupuupu!

⁴ Yesu tali na kulekapo fye pali lulya lufyengo. Iyi yali ni ng’anda ya kwa Wishi! Acitile ica kufopwelako ca myando no kutamfya ing’ombe ne mpaanga ukufuma mwi tempele. Lyena aile kuli bakakaabula ba ndalama no kupenuna amatebulo yabo. Elenganyeni uko amakobili yaleitaika pa nshi! Akalipile balya baleshitisha inkunda ati: “Sendeni utu, tufumyeni muno.” (Yohane 2:15, 16) Cilemoneka kwati, tapali nangu umo uwapamine ukusuusha uyu muntu wakosa.

Apala Wishi

5-7. (a) Bushe ukubako kwa kwa Yesu ilyo ashilaba umuntunse kwalengele alemona shani ubupingushi, kabili cinshi twingasambilila ku fyo acitile? (b) Ni shani fintu Kristu alwisha ulufyengo lwaba pali bumulopwe bwa kwa Yehova ne shina lyakwe?

⁵ Lelo kwena, abasuluushi balibwelulwike. Ilyo papitile imyaka napamo itatu, Yesu abombeele pa lufyengo lumo lwine, uno muku ayambwile amashiwi ya kwa Yehova umwine ayalesenuka abasangwile ing’anda Yakwe ukuba “ininga ya fipondo.” (Mateo 21:13; Yeremia 7:11) Cine cine, ilyo Yesu amwene ifyo abantu mu bufunushi baleliila abantu pa mutwe no kukowesha itempele lya kwa Lesa, aumfwile nga fintu Wishi aleumfwa. Kabili ici te ca kupapa, pantu pa mintapendwa ya myaka, Yesu asambilishiwe na Wishi wa ku muulu! E calengele ukuti alemona ulufyengo nga fintu Yehova alumona. Alipalile wishi icine cine. Kanshi nga tulefwaya ukwishiba bwino imibele ya kwa Yehova iya bupingushi, inshila yawamisha kutontonkanya pa fyo Yesu Kristu acitile.—Yohane 14:9, 10.

⁶ Umwana wa kwa Yehova uwafyalwa eka epo aali ilyo Satana acitile ulufyengo lwa kwita Yehova Lesa ati ni kabepa no kutwishika nga ca kuti imitekele Yakwe yalilungama. We bukwakwa ububi! Uyu Mwana alyumfwile no kutunga kwa kwa Satana pa nshita imbi ukwa kuti takwali uwali no kubombela Yehova pa mulandu fye wa kumutemwa, kano pa mulandu wa bukaitemwe. Uku kutunga kwa bufi cine cine kwalikalifye umutima uulungami uwa uyu Mwana. Fintu afwile atemenwe pa kwishiba ukuti aali no kubomba umulimo ukalamba mu kulungika ifi fintu! (2 Abena Korinti 1:20) Aali no kucita shani ifyo?

⁷ Nga fintu twasambilile mu Cipandwa 14, Yesu Kristu alyaswike ukufika kuli kapeleko ubufi Satana abepeshe ifibumbwa fya kwa Yehova ati te fya mpomfu. E ico Yesu abikile icitendekelo ca kwebelwa kwine kwine ukwa bumulopwe bwa kwa Yehova no kushishiwa kwe shina Lyakwe. Yesu, pamo nge Cibombelo Cikalamba ica kwa Yehova, ali no kuleta ubupingushi bwa bulesa mu bubumbo bonse. (Imilimo 5:31) Imikalile yakwe pe sonde na yo yalangile ubupingushi bwa bulesa. Yehova asosele pa lwa wene ati: “Nkabiko Mupashi wandi pali wene, na o akabilo bupingushi ku Bena fyalo.” (Mateo 12:18) Ni shani fintu Yesu afikilishe ayo mashiwi?

Yesu Alondolola “Ubupingushi”

8-10. (a) Ni shani fintu ifishilano fya pa kanwa ifya bashimapepo ba ciYuda fyalengele abantu ukusuula sana abashali baYuda na banakashi? (b) Ni shani fintu amafunde ya pa kanwa yalengele ifunde lya kwa Yehova pa lwe Sabata ukusanguka icisendo?

⁸ Yesu alitemenwe Amafunde ya kwa Yehova kabili aleikala ukulingana na yene. Lelo bashimapepo ba mu nshiku shakwe batwele Amafunde mumbi no kuyabomfya bubi bubi. Yesu abebele ati: “Kalanda kuli imwe, mwe bakalemba na baFarise, ba bumbimunda! . . . [Mushe] fyafinako ifya Malango, ubupingushi no luse ne cishinka.” (Mateo 23:23) Calimoneke fye ukuti balya bakasambilisha ba Mafunde ya kwa Lesa tabalelondolola “ubupingushi.” Ukucila ukucite fyo, balefisa ubupingushi bwa bulesa. Balecita shani fyo? Moneni ifya kumwenako fimo fimo.

⁹ Yehova aebele abantu bakwe ukuipaatulako ku nko sha cisenshi ishabashingulwike. (1 Ishamfumu 11:1, 2) Lelo, intungulushi sha mapepo shimo inkosamitwe shakoseleshe abantu ukusuula bonse abashali baYuda. Muli Mishnah mwali ne funde ili: “Tamufwile ukusha ing’ombe ku ng’anda ya beni iyangalilwa na bena fyalo pantu catunganishiwa ukuti balalaala ne nama.” Impatila ya musango yo kuli bonse abashali baYuda yali lufyengo kabili yalipusene ne fyatubulwilwe mu Mafunde ya kwa Mose. (Ubwina Lebi 19:34) Amafunde yambi ayapangilwe na bantu yasuulile abanakashi. Ifunde lya pa kanwa lyaleti pa kwenda umukashi afwile ukuba ku numa ya mulume, te kwendela pamo no mulume iyo. Umwaume balimusokele ukuti tafwile ukulanda no mwanakashi pa cintubwingi, nangu fye mukashi wakwe. Nga filya cali ku basha, abanakashi tabasuminishiwe ukwikalilako ubunte mu cilye. Kwali fye ne pepo abaume balepepa ku kutasha Lesa pa kuti tabaafyelwe abanakashi.

¹⁰ Bashimapepo bafishile Amafunde ya kwa Lesa mu mafunde ne fipope fyapangilwe na bantu ifingi. Ku ca kumwenako, ifunde lye Sabata, lyaleseshe fye ukubomba pe Sabata, lyatile bulya bushiku bwali bwa kupepa, ukupembesulwa lwa ku mupashi, no kutuusha. Lelo abaFarise balengele lilye funde lyaba cisendo. Baipeele amaka ya kupingula icali no kuba “umulimo” walelandwapo. Balandile pa fintu 39 ukuti na fyo milimo, filya fyaba ukuseepa no kulunga. Ukwakanya ifi fintu mu mabumba kwalengele kube amepusho ayashaifulila. Nga ca kuti umuntu aipaya ulupantila pe Sabata, ninshi alelunga? Nga atimpula ingano sha kulya ilyo aleenda, bushe ninshi aleseepa? Nga ca kuti aundapa umulwele, bushe ninshi abomba? Pa kupwisha amafya ya musango yo, balepangilapo amafunde yashitelulwa, ayapikana.

11, 12. Finshi Yesu alandile pa kusuusha ifishilano fishali fya mu malembo ifya baFarise?

¹¹ Ni shani fintu Yesu aali no kwafwa abantu ukumfwikisha ico ubupingushi bwaba, ilyo ifintu fyali muli yo nshila? Mu misambilishishe yakwe ne mikalile, alisuushishe na maka balya bashimapepo. Intanshi, moneni ifisambilisho fyakwe fimo fimo. Ukwabula ukupita na mu mbali, alisenwike amafunde ayengi ayapangwa na bantu, ati: “[Mwasangule] cebo ca kwa Lesa ca fye ku ca cishilano cenu, ico mushilana.”—Marko 7:13.

¹² Yesu afundile na maka ukuti abaFarise balilubile pa lwe funde lye Sabata—afundile no kuti, na kuba, tabaumfwikishe ubufwayo bwa lilya ifunde. Alondolwele ati, Mesia e “Shikulu we sabata,” kanshi alikwete nsambu sha kundapa abantu pe Sabata. (Mateo 12:8) Pa kukomaila pali co cishinka, acitile ukundapa kwa cipesha amano pa lwalala pe Sabata. (Luka 6:7-10) Uko kundapa kwali cilangililo ca kundapa ali no kucita mwi sonde lyonse mu Kuteka kwakwe Ukwa Myaka 1,000. Ilya myaka 1,000 ikaba e kalume ke Sabata, ilyo abantunse ba busumino bonse bakasuka bakatuushe pa numa ya myanda ya myaka iya kucucutika no kufyambatwa ku lubembu ne mfwa.

13. Lifunde nshi lyapangilwe pa mulandu wa butumikishi bwa kwa Kristu pe sonde, kabili lyapusene shani ne lyalitangilile?

¹³ Yesu na kabili alondolwele ubupingushi ukupitila mwi funde lipya, “[ifunde, NW] lya kwa Kristu,” ilyapangilwe ilyo apwishishe ubutumikishi bwakwe pe sonde. (Abena Galatia 6:2) Ili funde lyapusana na Mafunde ya kwa Mose ayalitangilile, pantu lyene lyashintilile sana pa fishinte, te pa malango yalembwa. Lelo mwali na mafunde ya kulungatika. Limo pali aya Yesu aliitile ati “ifunde lipya.” Yesu asambilishe abakonshi bakwe bonse ukutemwana nga fintu wena abatemenwe. (Yohane 13:34, 35) Ukutemwa kwa kuipusula kwali no kuba e ca kwishibilako bonse abekala umwabela “ifunde lya kwa Kristu.”

Ica Kumwenako ca Kwikala Umwabela Ubupingushi

14, 15. Bushe Yesu alangile shani ukuti alishiba umwapeleela amaka yakwe, kabili mulandu nshi ici cabela ca kusansamusha?

¹⁴ Yesu tasambilishe fye pa lwa kutemwa. Aleikala umwabela “ifunde lya kwa Kristu.” Lyali mu mikalile yakwe. Tontonkanyeni pa nshila shitatu umo imicitile ya kwa Yesu yalondolwele ubupingushi.

¹⁵ Intanshi, Yesu alisakamene icine cine ukuti ecita lufyengo nangu lumo. Napamo mwalimona ukuti ulufyengo ulwingi lwisa nga ca kuti abantunse bashapwililika balaituntumba no kucila umo bafwile ukupelela ukulingana na maka bapeelwa. Yesu te fyo acitile. Pa nshita imo, umuntu umo abingile Yesu no kutila: “Mwe Kasambilisha, mwebe munyinane ukwakana na ine ifya cishale.” Bushe Yesu ayaswike shani? “We muntu we, nani andaashile kapingula atemwa kaakanya pali imwe?” (Luka 12:13, 14) Bushe ico te ca kupapusha? Ukulamuka kwa kwa Yesu, amaka ya kupingula, nangu fye maka Lesa amupeele tafyalingene no uli onse pe sonde; nalyo line, alikeene ukuipoosa muli uyu mulandu, pantu tapeelwe amaka ya kucite fyo. Yesu lyonse alishibe umwa kupeleela, na lintu aali ku muulu pa mintapendwa ya myaka ilyo ashilaisaba umuntunse. (Yuda 9) Ifi Yesu mu kuicefya acetekela ukuti Yehova e wingapingula no mulinganya, cisokolola ukuti alikwata imibele isuma nga nshi.

16, 17. (a) Ni shani fintu Yesu alangishe ubulungi mu kushimikila imbila nsuma ya Bufumu bwa kwa Lesa? (b) Bushe Yesu alangile shani ukuti ubulungi bwakwe bwalimo ne nkumbu?

¹⁶ Ica bubili, Yesu alangishe ubupingushi mu mishimikilile yakwe iya mbila nsuma ya Bufumu bwa kwa Lesa. Taali no mucisha cinani. Lelo, aletukuta ukushimikila ku bantu ba misango yonse, aba fyuma na bapiina. Lelo abaFarise bena balekaana abapiina, abantuuntu fye no kubeta ishina lya musaalula ati ʽam-ha·ʼaʹrets, nelyo “abantu ba pa nshi.” Yesu mu bukose alifumishepo ulu lufyengo. Ilyo alesambilisha abantu imbila nsuma—atemwa ilyo alelya na bantu, ukubaliisha, ukubondapa, nelyo fye ukubabuusha ku bafwa—asumbwile ubulungi bwa kwa Lesa uufwaya “abantu bonse” ukumfwa.c—1 Timote 2:4.

¹⁷ Ica butatu, ubupingushi bwa kwa Yesu bwalimo ne nkumbu icine cine. Alefwaisha ukwafwa ababembu. (Mateo 9:11-13) Aleitemenwa ukwafwa abashali na maka ya kuicingilila. Ku ca kumwenako, Yesu taikatene na bashimapepo mu kutwishika Abena fyalo bonse. Mu nkumbu bamo alebaafwa no kubasambilisha, nangu ca kuti umulimo aishile maka maka wali wa ku baYuda. Alisumine ukucite cipesha amano no kundapa umubomfi wa kwa mushika wa mpuka ya bena Roma, ati: “Nshatala nsanga icitetekelo icakule fi nangu ni muli Israele.”—Mateo 8:5-13.

18, 19. (a) Ni mu nshila nshi Yesu atungilile umucinshi ku banakashi? (b) Ni shani fintu imicitile ya kwa Yesu yatwafwa ukumona ifyo ubukose no bupingushi fyaikatana?

¹⁸ Yesu tasuminisheko ku musango waseekele untu abaYuda balemwenamo abanakashi. Lelo wena mu bukose acitile ica mulinganya. Abanakashi abena Samaria balemonwa abashasanguluka kwati fye Bena fyalo. Nalyo line, Yesu tashimunwike ukushimikila ku mwanakashi umwina Samaria pa cishima ca Sukari. Na kuba, ni kuli uyu mwanakashi e kuntu Yesu alandile umuku wa kubalilapo apabuuta ukuti e Mesia walaiwe. (Yohane 4:6, 25, 26) AbaFarise balesosa ati abanakashi tabalingile ukusambilishiwa Amalango ya kwa Lesa, lelo Yesu apoosele nshita ikalamba na maka ukusambilisha abanakashi. (Luka 10:38-42) Kabili nangula ukulingana ne fishilano abanakashi tabengapeela ubunte bwingacetekelwa, Yesu alicindike abanakashi abengi no kubapeela ishuko lyawamisha ilya kuba e batanshi ukumumona pa numa ya kubuushiwa kwakwe. Abebele no kuyashimikila abasambi bakwe abaume pa lwa ici cintu cacindamisha nga nshi.—Mateo 28:1-10.

¹⁹ Cine cine, Yesu alondolwele ubupingushi ku bena fyalo. Ilingi line ilyo alecite fyo aleibika mu kapoosa mweo. Ifyo Yesu acitile fitwafwa ukumona ukuti pa kusumbula ubulungi bwa cine, kano uli no bukose. Calilinga kanshi ukuti aleitwa “Inkalamo ya mukowa wa kwa Yuda.” (Ukusokolola 5:5) Ibukisheni ukuti inkalamo cishibilo ca bulungi bwabamo ubukose. Lelo, nomba line fye, Yesu ali no kuleta ubupingushi bwakulanapo. Akabiko ‘bupingushi [bwine bwine] pano isonde.’—Esaya 42:4.

Imfumu Mesia “Abiko Bupingushi Pano Isonde”

20, 21. Mu nshiku shesu, ni shani fintu Imfumu Mesia yasumbula ubupingushi mwi sonde lyonse na mu cilonganino ca Bwina Kristu?

²⁰ Ukutula apo abelele Imfumu Mesia mu 1914, Yesu alisumbula ubupingushi pano isonde. Acita shani ifyo? Alitungilila ukufishiwapo kwa kusesema kwakwe ukwa pali Mateo 24:14. Abakonshi ba kwa Yesu pano isonde balisambilisha abantu mu fyalo fyonse icine pa lwa Bufumu bwa kwa Yehova. Nge fyacitile Yesu, na bo balishimikila ukwabula akapaatulula kabili mu mulinganya, bafwaya ukupeela bonse ishuko lya kwishiba Yehova, Lesa wa bupingushi, nampo nga baice nelyo bakalamba, aba fyuma nelyo abapiina, abaume nelyo abanakashi.

²¹ Yesu alesumbula ubupingushi na mu cilonganino ca Bwina Kristu, ico aba e Mutwe wa ciko. Nga fintu casesemwe, alipeela “ifya bupe ku bantu,” e kutila baeluda ba busumino aba Bwina Kristu abatungulula mu filonganino. (Abena Efese 4:8-12) Pa kucema impaanga shaumo mutengo isha kwa Lesa, abo baume bakonka ica kumwenako ca kwa Yesu Kristu mu kusumbula ubupingushi. Lyonse bebukisha ukuti Yesu afwaya impaanga shakwe ukusungwa no mulinganya—te mulandu ne cifulo, ukulumbuka, kabili te mulandu nga ya cuma nelyo ipiina.

22. Bushe Yehova omfwa shani pa lufyengo lwasalangana mpanga yonse mwi sonde lelo, kabili cinshi alaasa Umwana wakwe ukucita?

²² Lelo, nomba line fye, Yesu akabiko bupingushi pano isonde mu nshila iishingalinganishiwako. Ulufyengo lwalisalangana mpanga yonse muli cino calo cabipa. Umwana onse uwafwa ku nsala ninshi mulandu wa lufyengo lushingaba na mwa kulesesha, maka maka nga twatontonkanya pa ndalama ne nshita ifipooswa ku kupanga ifyanso no kuyobeka mu musamwe wa bukaitemwe uwa batemwa ukwangala. Imfwa sha mintapendwa ya bantu cila mwaka ishingacilikilwa shaba fye musango umo uwa lufyengo, kabili ifi fyonse filakolomona ubukali bwalungama ubwa kwa Yehova. Alilaasa Umwana wakwe ukwimya inkondo yalungama ukulwisha buno bwikashi bubifi bonse no kupwisha ulufyengo lonse, ukulupwishishisha.—Ukusokolola 16:14, 16; 19:11-15.

23. Pa numa ya Armagedone, ni shani fintu Kristu akasumbula ubupingushi ku ciyayaya?

²³ Lelo, ubupingushi bwa kwa Yehova te konaula fye ububifi epela. Na kabili alilaasa Umwana wakwe ukuteka nga “Cilolo wa Mutende.” Pa numa ya nkondo ya Armagedone, ukuteka kwa kwa Yesu kukaleto mutende mwi sonde lyonse, kabili akatekela “ku bupingushi.” (Esaya 9:6, 7) Lyene, Yesu akabekelwa mu kufumyapo ulufyengo lonse ulwalenga ukupelelwa ukwingi no kucululuka mwi sonde. Akasumbula ubupingushi bwapwililika ubwa kwa Yehova ku ciyayaya. Kanshi nacicindama ukuti tufwaye ukupashanya ubupingushi bwa kwa Yehova nomba. Natumone ifyo twingacite fyo.

[Amafutunoti]

Amepusho ya Kutontonkanyapo

Amalumbo 45:1-7 Mulandu nshi twingacetekelela ukuti Imfumu Mesia ikasumbula ubupingushi bwapwililika?

Mateo 12:19-21 Ukulingana no kusesema, bushe Mesia ali no kusunga shani abalanda?

Mateo 18:21-35 Bushe Yesu asambilishe shani ukuti ubupingushi bwine bwine bwabamo ne nkumbu?

Marko 5:25-34 Ni shani fintu Yesu alangile ukuti Lesa pa kupingula alalangulukako na pa mibele yabamo umuntu?

[Icikope pe bula 150]

“Sendeni utu, tufumyeni muno”!

Icipandwa 16

“Ukucito Bupingushi” pa Kwenda na Lesa

1-3. (a) Mulandu nshi twabela ne nkongole kuli Yehova? (b) Cinshi Kapususha wesu uwa kutemwa afwaya kuli ifwe?

ELENGANYENI ukuti muli mu bwato ubulebunda. Lilya line fye muleti nomba capwa fye, kapususha aisa no kumwabula, mwapusuka. Kuti mwaumfwa no mutima waikala ilyo uyo kapususha amusenda ukufuma ku busanso no kumweba ati: “Mwisakamana nomba, mwapusuka”! Bushe teti mumfwe kwati muli ba nkongole kuli uyo muntu? Ukulanda fye cishinka, e ulengele ukuti mube no mweo.

² Ici capalanako na cintu Yehova aatucitila. Cine cine twaba ne nkongole kuli wene. Na kabushe, alitupeela icilubula, icalenga ukuti tupusuke ku kutekwa ku lubembu ne mfwa. Tulomfwa abacingililwa atuti kulila fye natutetekela muli lilya ilambo lyaumo mutengo, imembu shesu shilalekelelwa, kabili twalicetekela ukuti tuli no kwisaikala umuyayaya. (1 Yohane 1:7; 4:9) Nga fintu twamwene mu Cipandwa 14, icilubula e nshila yapulamo iyo Yehova alangilamo ukutemwa no bulungi. Bushe tufwile ukucitapo shani?

³ Kuti calinga ukumona fintu Kapususha umwine afwaya kuli ifwe. Ukupitila muli Mika Yehova atila: “We muntu, akulangile icisuma; kabili cinshi cimbi ico Yehova alefwaya kuli iwe, kano ukucito bupingushi, no kutemwo luse, no kwenda bufuke bufuke na Lesa obe?” (Mika 6:8) Moneni ukuti icintu cimo Yehova afwaya kuli ifwe ca kuti ‘tulecito bupingushi.’ Kuti twacita shani ifyo?

Ukukonkelelo “Kulungama . . . kwa Cine”

4. Twaishiba shani ukuti Yehova enekela ukuti tufwile ukwikala ukulingana ne fipimo fyakwe ifyalungama?

⁴ Yehova enekela ukuti tulekonka ifipimo fyakwe ukukuma ku calungama ne calubana. Apo ifipimo fyakwe fyalilinga kabili fyalilungama, ilyo twaikala ukulingana na fyene, ninshi tulekonkelelo bulungi no bulungami. Esaya 1:17 atila, “Sambilileni ukucito busuma, fwaisheni [ubulungi, NW].” Icebo ca kwa Lesa citukonkomesha ‘ukufwayo bulungami.’ (Sefania 2:3) Na kabili citucincisha “ukufwalo buntu bupya, ubwalengelwe mu cipasho ca kwa Lesa mu kulungama . . . kwa Cine.” (Abena Efese 4:24) Ubulungami bwa cine—e kutila ubulungi bwa cine—bulataluka ku lukaakala, ukukowela, na bucisenene, pantu ifi fikowesha ifya mushilo.—Amalumbo 11:5; Abena Efese 5:3-5.

5, 6. (a) Mulandu nshi cishabela cisendo kuli ifwe ukwikala ukulingana ne fipimo fya kwa Yehova? (b) Ni shani fintu Baibolo ilanga ukuti ukukonkelelo bulungami cintu ca kutwalilila?

⁵ Bushe cisendo ukwikala umwabela ifipimo fya kwa Yehova ifyalungama? Iyo. Umutima uwakulilwa kuli Yehova taumona ifyo afwaya ukuti fisendo. Apo twalitemwa Lesa ne mibele yakwe, tufwaya ukwikala imikalile imutemuna. (1 Yohane 5:3) Ibukisheni ukuti Yehova “atemwo bulungami.” (Amalumbo 11:7) Nga cine cine tulefwaya ukupashanya ubulungi bwa kwa Lesa nelyo ubulungami, tufwile ukutemwa ifyo Yehova atemwa no kupata ifyo apata.—Amalumbo 97:10.

⁶ Tacayanguka ku bantunse bashapwililika ukukonkelelo bulungami. Tufwile ukufuula ubuntu bwa kale ne mibele ya buko iya lubembu no kufwala ubuntu bupya. Baibolo itila ubuntu bupya “bulelengwa cipya cipya” ukupitila mu kwishiba kwine kwine. (Abena Kolose 3:9, 10) Amashiwi ya kuti “bulelengwa cipya cipya” yalangilila ukuti ukufwala ubuntu bupya cintu ca kutwalilila, icikabila ukubombesha. Nangu tweshe shani ukucite calungama, kulaba inshita shimo ilyo ubuntu bwesu ubwa lubembu butulenga ukutontonkanya, ukusosa, nelyo ukucita ifyalubana.—Abena Roma 7:14-20; Yakobo 3:2.

7. Bushe tulingile ukumona shani ukutena ilyo tulefwaisha ukukonkelelo bulungami?

⁷ Bushe tulingile ukumona shani ukutena ilyo tulefwaisha ukukonkelelo bulungami? Kwena, tatwingafwaya ukwangusha ukukakala kwa lubembu. Lelo, tatufwile ukuleka, ukumona kwati ukutena kwesu kulelenga ukuti tube abashalinga ukubombela Yehova. Lesa wesu uwa kusenamina aliteyanya ukuti abalapila mu bufumacumi kuti abasenamina na kabili. Moneni aya mashiwi ya kusansamusha aya mutumwa Yohane ayatila: “Ndelembe fi fintu kuli imwe ukuti mwibembuka.” Lelo alandile ifya cine cine ati: “Lelo ngo muntu abembuka [pa mulandu wa kukanapwililika twapyana], natukwato Bukota kuli Shifwe, Yesu Kristu.” (1 Yohane 2:1) Cine cine, Yehova aliteyanya ilambo lya cilubula ilya kwa Yesu pa kuti twingamubombela mu kusenaminwa te mulandu no kuba ababembu. Bushe ico taciletukunta ku mitima ukuti tubombeshe pa kuti tutemune Yehova?

Imbila Nsuma no Bulungi bwa Bulesa

8, 9. Ni shani fintu ukushimikila kwa mbila nsuma kulangilila ubulungi bwa kwa Yehova?

⁸ Kuti twacito bulungi—na kuba, kuti twapashanya ubulungi bwa bulesa—nga tuleshimikilako sana imbila nsuma ya Bufumu bwa kwa Lesa kuli bambi. Bushe ubulungi bwa kwa Yehova ne mbila nsuma fyasuntikana shani?

⁹ Yehova takalete mpela ya buno bwikashi bubifi ukwabula ukusokela kabela. Mu kusesema kwakwe pa lwa fyali no kucitika mu nshita ya mpela, Yesu atile: “Imbila nsuma ili no kubililwa kabela ku nko shonse.” (Marko 13:10; Mateo 24:3) Ukubomfya ishiwi lya kuti “kabela” kulangilila ukuti kuli no kucitika na fimbi pa numa ya mulimo wa kushimikila mwi sonde lyonse. Pa fili no kucitika paba no bucushi bukalamba ubwasobelwa, e kutila ukonaulwa kwa babifi ku kuteyanishisha ukwisa kwa calo cipya icalungama. (Mateo 24:14, 21, 22) Cine cine, tapali nangu umo uwingatila Yehova alifyenga ababifi. Pa kuleka ukuti kube ukusoka, alepeela abo bantu ishuko likalamba ilya kwaluka no kupusuka ubonaushi.—Yona 3:1-10.

10, 11. Ni shani fintu ukushimikilako imbila nsuma kulanga ukuti twalikwatako ubulungi bwa kwa Lesa?

¹⁰ Bushe ukushimikila imbila nsuma kulanga shani ubulungi bwa kwa Lesa? Intanshi, calilungama ukuti tulebombesha ukufika apo twingapesha ku kwafwa bambi ukuti bakapusuke. Tontonkanyeni na kabili pa cilangililo ca kupusushiwa mu bwato bulebunda. Ilyo mwapusuka, muli na mu bwato bumbi, cine cine kuti mwafwaya ukwafwa bambi abacili mu menshi. E fyo caba na kuli ifwe, twalikwata umulimo wa kwafwa abacili baleshomboka mu “menshi” ya cino calo cibifi. Ca cine ukuti abengi balakaana ubukombe bwesu. Lelo ilyo lyonse Yehova atwalilila ukutekanya, twalikwata umulimo wa kubapeela ishuko lya “kulola ku kulapila” no kukwata isubilo lya kupusuka.—2 Petro 3:9.

¹¹ Pa kushimikila imbila nsuma kuli bonse tukumanya, tulanga ubulungi mu nshila na imbi iyacindama: Tulanga ukuti tatwaba na kapaatulula. Ibukisheni ukuti “Lesa taba na kapaatulula ka bantu, lelo uwa mu luko lonse uwamutiina no kubombo kulungama asekelelwa kuli wene.” (Imilimo 10:34, 35) Nga tuli no kupashanya ubulungi Bwakwe, tatufwile ukupingwila kabela abantu. Lelo, tufwile ukwebako bambi imbila nsuma te mulandu no mushobo wabo, ifyo baba mu bwikashi, nampo nga ba cuma nelyo bapiina. Nga tulecite fyo ninshi tulepeela bonse abengakutika ishuko lya kumfwa ku mbila nsuma no kucitapo cimo.—Abena Roma 10:11-13.

Ifyo Tucita Kuli Bambi

12, 13. (a) Mulandu nshi tushilingile ukwangufyanya ukupingula bambi? (b) Bushe ukufunda kwa kwa Yesu pa lwa ‘kukanapingula’ no ‘kukanaseka’ kwalola mwi? (Moneni no tulembo twa pe samba.)

¹² Kuti twacito bulungi na pa kucita kuli bambi fintu Yehova acita kuli ifwe. Calyanguka sana ukulapingula bambi, ukulengulula ifilubo fyabo no kutwishika ifyo bemininepo. Lelo bushe nani uwa muli ifwe uwingafwaya ukuti Yehova aleceeceeta apo twaiminina pa kucita fimo no kuceeceeta ifilubo fyesu ukwabula ne nkumbu? Ifi te fyo Yehova acita kuli ifwe. Kemba wa malumbo atile: “Amampuulu nga mwayamwensekesha, mwe Yehova, mwe Shikulu, nani uwingeminina?” (Amalumbo 130:3) Bushe tatutasha pa kuti Lesa wesu uwa bulungi kabili uwa nkumbu talolekesha fye pa filubo fyesu? (Amalumbo 103:8-10) Kanshi, tufwile ukucita shani kuli bambi?

¹³ Nga twalitesekesha ifyo ubulungi bwa kwa Lesa bwabamo ne nkumbu, tatwakangufyanye ukupingula bambi mu milandu iishitukumine nelyo iishacindama sana. Mu Lyashi lyakwe ilya pa Lupili, Yesu asokele ati: “Mwipingula, ukuti mwipingulwa.” (Mateo 7:1) Ukulingana ne fyalembele Luka, Yesu asosele no kuti: “Mwiseka, lyene tamwakasekwe.”a (Luka 6:37) Yesu alangile ukuti alishibe ati abantunse bashapwililika balitemwa ukupingula. Abalemukutika abakwete umusango wa kupingula bambi bunkalwe bunkalwe, balingile ukuleka.

14. Milandu nshi tufwile ukulekela ‘ukupingula’ bambi?

¹⁴ Mulandu nshi tufwile ukulekela ‘ukupingula’ bambi? Ica kubalilapo ca kuti, amaka yesu yalipeleela. Umusambi Yakobo atucinkulako ati: “Umo wine e kapeela wa Malango kabili kapingula”—no yu ni Yehova. E ico Yakobo aipusha ukwabula ukupita mu mbali ati: “Ni wani we upingulo munobe?” (Yakobo 4:12; Abena Roma 14:1-4) E lyo ukukanapwililika kwesu na ko kuti kwalenga ukupingula kwesu ukuba ukwa lufyengo. Imibele yesu iingi ne fyo twimininapo—pamo ne mpatila, ifyo twakalifiwe, akalumwa, no kuimona abalungama—kuti fyalenga twalamona abanensu bubi bubi. Kwaba na fimbi twapelebelamo, kabili ukutontonkanya pali fi kulingile ukutulenga ukukanayangufyanya ukusanga ifilubo muli bambi. Te kuti twishibe ifiba mu mitima ya bambi; kabili te kuti twishibe fyonse ifyo abantu bambi balepitamo. E ico kanshi, ni fwe bani fwe ba kutunganya abasumina banensu nelyo ukulengulula ukubombesha kwabo mu mulimo wa kwa Lesa? Fintu cingawama ukupashanya Yehova pa kulolesha pa fisuma muli bamunyinefwe na bankashi ukucila ukulolekesha fye ifilubo fyabo!

15. Mashiwi ya musango nshi ne micitile ifishifwile ukuba pali bakapepa ba kwa Lesa, kabili mulandu nshi?

¹⁵ Ni shani pa lwa ba mu lupwa lwesu? Ku ca bulanda, mwi sonde ilelo ukupingula kumo ukwakalukisha kuba mu cifulo mwine umulingile ukuba umutende—no mu, ni mu ng’anda. Ilingi sana tulomfwa ulwa balume ba lucu, abapuma, tulomfwa ulwa banakashi, nelyo abafyashi abashobola no kupuma aba mu ng’anda pe fye. Lelo insele, ukupumya, no kupuma tafifwile ukubapo pali bakapepa ba kwa Lesa. (Abena Efese 4:29, 31; 5:33; 6:4) Ukufunda kwa kwa Yesu ukwa kuti “mwipingula” kabili “mwiseka” kulabomba na lintu tuli mu myesu. Ibukisheni ukuti mu kucito bulungi mwaba no kucita kuli bambi ifyo Yehova acita kuli ifwe. Kabili Lesa wesu takamuka kabili te munkalwe kuli ifwe. Lelo, “wa congwe” kuli bonse abamutemwa. (Yakobo 5:11) Mwandi ca kumwenako cawamisha ico tufwile ukupashanya!

Baeluda Ababombela “ku Bulungi”

16, 17. (a) Cinshi Yehova enekela kuli baeluda? (b) Cinshi cifwile ukucitwa nga ca kuti umubembu afilwa ukulanga ukulapila kwine kwine, kabili mulandu nshi?

¹⁶ Ifwe bonse twaba no mulimo wa kucito bulungi, lelo kuli baeluda ba Bwina Kristu kwena cacilanapo. Moneni ubulondoloshi bwa mu kusesema pa lwa “bacilolo,” atemwa baeluda, ubwalembelwe na Esaya. Atile: “Moneni, Imfumu ikabe mfumu ku bulungami, na bacilolo bakaba bacilolo ku [bulungi, NW].” (Esaya 32:1) Kanshi, Yehova enekela baeluda ukubomba ukulingana no bulungi. Kuti bacita shani ifyo?

¹⁷ Aba baume bafikapo lwa ku mupashi balishiba ukuti ubulungi, nelyo ubulungami, bufwaya ukuti icilonganino cisungwe icasanguluka. Inshita shimo, baeluda bafwile ukupingula imilandu ya kulufyanya kwabipisha. Pa kucite fyo, bebukisha ukuti ubulungi bwa bulesa bufwaya ukubelela uluse nga cingacitwa. E ico baleesha ukutwala umubembu ku kulapila. Lelo ni shani nga ca kuti umubembu afilwa ukulanga ukulapila kwine kwine te mulandu no kubombesha kwa kumwafwa? Mu bulungi bwine bwine, Icebo ca kwa Yehova citila pafwile ukucitwa fimbi ifyafinako. Citila: “Fumyeni muli imwe bene imbifi iyo.” E kutila ukumutamfya mu cilonganino. (1 Abena Korinti 5:11-13; 2 Yohane 9-11) Cilalenga baeluda ubulanda ukucite co, lelo balishiba ukuti cilafwaikwa pa kuti babakilile imibele yasanguluka na bumupashi bwasanguluka ubwa cilonganino. Nalyo line, basuubila ukuti bushiku bumo uyu mubembu akakutuluka no kubwela ku cilonganino.—Luka 15:17, 18.

18. Cinshi baeluda bebukisha ilyo balefunda bambi ukubomfya Baibolo?

¹⁸ Ukubomba ukulingana no bulungi kusanshamo no kufunda bamo abalekabila ukufundwa ukubomfya Baibolo. Kwena, baeluda tabafwailisha ifilubo muli bambi. Kabili tabekalila fye ukufwaya apa kulungikila bambi. Lelo uwasumina munabo kuti “asangilishiwa mu bubi bumo.” Ukwibukisha ukuti ubulungi bwa bulesa te bunkalwe lelo bulalangulukila, kukalenga baeluda “[ukupuupuutula] uwabe fi ne mitima iyanakilila.” (Abena Galatia 6:1) Kanshi, baeluda tabakashimaule uwalufyanya nelyo ukumweba amashiwi yakaluka. Lelo, ukufunda kwa kutemwa kukoselesha uulefundwa. Na lintu balefunda mu kulungatika, e kutila ukulanda ukwabula ukupita mu mbali ifili no kufuma mu micitile ya butumpe, baeluda balebukisha ukuti uwasumina munabo uulufyenye ni mpaanga ya mu mukuni wa kwa Yehova.b (Luka 15:7) Nga ca kuti cine cine icalenga uko kufunda kutemwa kabili uyo muntu afundwa mu kutemwa, ilingi line ninshi kuli no kupuupuutula uwalubile.

19. Finshi baeluda bafwile ukupingula, kabili ni pi bafwile ukushintilila pa kupingula?

¹⁹ Ilingi line baeluda bafwile ukupingula ifikumine abasumina banabo. Ku ca kumwenako, baeluda balakumana mu nshita mu nshita ukumona nampo nga bamunyinabo bambi mu cilonganino nabafikapo ukuti batashiwe ukuba baeluda nelyo ababomfi batumikila. Baeluda balishiba ukuti calicindama ukukanaba na kapaatulula. Bafwaya ukukonka imilingo Lesa abikako ilyo balepingula ukutasha bamunyinabo ukubombe yo milimo, te kushintilila pa fyo baletontonkanya abene. E ico bacita “ukwabulo musobololo; [tabacita] nangu cimo ku kapaatulula.”—1 Timote 5:21.

20, 21. (a) Bushe baeluda batukuta ukuba finshi, kabili mulandu nshi? (b) Cinshi baeluda bengacita ku kwafwa “abatompoke mitima”?

²⁰ Baeluda balacita ubulungi bwa bulesa na muli fimbi. Pa numa ya kusobela ukuti baeluda bali no kuba “bacilolo ku bulungi,” Esaya akonkenyepo ati: “Umuntu no muntu akaba ngo mwa kufisama ku mwela, ngo mwa kubelama ku kupongoloka kwa mfula, nge mimana ya menshi apaumisha, nge cintelelwe ca cilibwe cikalamba mu calo icatembuka.” (Esaya 32:2) Kanshi baeluda balatukuta ukuba aba kusansamusha no kupembesula kuli bakapepa banabo.

²¹ Ilelo, apo kuli amafya ayafulishe fi ayabombomanika abantu, abengi bakabila ukukoselesha. Baeluda, cinshi mwingacita ku kwaafwa “abatompoke mitima”? (1 Abena Tesalonika 5:14) Kutikeni kuli bene no kubalangulukilako. (Yakobo 1:19) Napamo balefwaya ukwebako uo bacetekela “ukusakamana kwa mutima” wabo. (Amapinda 12:25) Bebeni ukuti balakabilwa, balicindikwa, kabili balitemwikwa—cine cine balitemwikwa kuli Yehova na kuli bamunyinabo na bankashi. (1 Petro 1:22; 5:6, 7) Kabinge, kuti mwapepela pamo na ba musango yo no kubapepelako. Ukumfwa uko eluda alebapepelako ipepo lya kufuma ku mutima kuti kwabasansamusha sana. (Yakobo 5:14, 15) Lesa wa bulungi akamona ukubombesha kwenu ukwa kutemwa mu kwafwa abatompoke mitima.

22. Ni mu nshila nshi twingapashanya ubulungi bwa kwa Yehova, kabili cinshi cingafuma mu kucite fyo?

²² Cumi tupalama sana kuli Yehova pa kupashanya ubulungi bwakwe! Ilyo tulesumbula ifipimo fyakwe ifyalungama, ilyo tushimikilako bambi imbila nsuma ya kubapususha, na lintu tusalapo ukulolekesha ifisuma muli bambi ukucila ukulolekesha pa filubo fyabo, ninshi tuli no bulungi bwaba ngo bwa kwa Lesa. Baeluda, ilyo mulecingilila ukusanguluka kwa cilonganino, ilyo mulefunda ukufunda kwa kukuulilila ukwa mu Malembo, ilyo mulepingula ukwabula akapaatulula, na lintu mulekoselesha abapomponteke mitima, ninshi mulecito bulungi bwakwatako Lesa. Fintu cifwile cisekesha umutima wa kwa Yehova nga alolesha ukufuma ku muulu no kumona abantu bakwe baleesha na maka yonse “ukucito bulungi” ilyo baleenda na Lesa wabo!

[Amafutunoti]

Amepusho ya Kutontonkanyapo

Amalango 1:16, 17 Cinshi Yehova alefwaya abapingushi ba mu Israele ukulacita, kabili cinshi baeluda bengasambilila kuli ci?

Yeremia 22:13-17 Lufyengo nshi Yehova asokako, kabili cinshi cifwaikwa pa kupashanya ubulungi bwakwe?

Mateo 7:2-5 Mulandu nshi tushilingile ukwangufyanya ukufwaya ifilubo mu basumina banensu?

Yakobo 2:1-9 Bushe Yehova amona shani ukusobolola abantu, kabili kuti twaumfwila shani uku kufunda mu fyo tucita kuli bambi?

[Icikope pe bula 163]

Tulanga ubulungi bwa kwa Lesa ilyo tuleshimikila imbila nsuma kuli bambi ukwabula akapaatulula

[Icikope pe bula 166]

Baeluda balanga ukuti balikwata ubulungi bwa kwa Yehova ilyo balekoselesha abapomponteke mitima