Cinshi Caba E Mifwaile ya Bumi Bwenu?

‘Natungulwile umutima wandi ku mano . . . nsuke mone co cabe cisuma ku bana ba bantu . . . ku mpendwa ya nshiku sha myeo yabo.’—LUKALA MILANDU 2:3.

1, 2. Mulandu nshi cishabipila ukuitemwa mu kulinga?

MWALIITEMWA mwe bene, bushe te ifyo? Ico cili fye bwino. E mulandu wine tuliila ifya kulya cila bushiku, tulasendama lintu twanaka, kabili twalitemwa ukuba ne fibusa na bo twatemwa. Inshita shimo shimo tulangala ifyangalo, ukoowa, nelyo ukucite fintu fimbi ifyo tuipakisha, ukulangisha ukuti twaliitemwa fwe bene mu kulinga.

² Uko kuitemwa kuleumfwana na cintu Lesa akuntile Solomone ukulemba ukuti: “Icisumako ku muntu takuli kano ica kuti alye, anwe, no kuimweno busuma ku kucucutika kwakwe.” Ukushimpwa pa fyo apitilemo, Solomone alundileko kuti: “Namwene ne ci, ukuti cafuma mu kuboko kwa kwa Lesa; pantu nani uwingalya, nani uwingomfwo kucankwa, [ukuncila, NW]?”—Lukala Milandu 2:24, 25.

3. Fipusho nshi ifya kupelenganya ifyo abengi basanga ukuti tafyakwata ifyasuko?

³ Lelo mwalishibo kuti ubumi te kulya fye, ukunwa, ukusendama, no kusangalalako. Tulalolenkana no kukalipwa, ukulengwe nsoni, na masakamika. Kabili tumoneka ukupamfiwa nga nshi ica kuti tulafilwa ukutontonkanyako pa bupilibulo bwa bumi bwesu. Bushe te fintu caba kuli imwe? Vermont Royster, uwali kale kalemba mukalamba uwa The Wall Street Journal, pa numa ya kubebeta ubwishibilo bwesu ubwaingilishiwako no kulamuka, alembele ukuti: “Kuliko icintu cimo ica kupelenganya. Lintu twatontonkanya pa muntunse wine, amafya yakwe, ulubali lwakwe muli kuno kubumbwa konse, tatwaishibilapo ifingi ukucila ifyo twaishibe pa kutendeka kwa bumi. Tucili tulashala ne fipusho pa lwa bantu twaba no mulandu twabelapo na kuntu tuleya.”

4. Mulandu nshi umo umo uwa ifwe engafwaila ukusanga ifyasuko ku fipusho ifiletubimbamo?

⁴ Ni shani fintu mwingasuka ifi fipusho: Ni fwe bani? Mulandu nshi twabelapo? Kabili ni kwi uko tuleya? Mu July umwaka wapwa, uyu Royster alifwile. Bushe muletila pali ilya nshita alisangile ifyasuko ifya kuti aumfwikisha bwino bwino? Ukulundapo, Bushe kwalibako inshila mwingasangilamo ico? Kabili ni shani fintu ici cingamwaafwa ukuipakisha ubumi bwacilapo ukubamo insansa, no kwikusha? Natumone.

Intulo Ikalamba iya Kushilimuka

5. Mulandu nshi tufwile ukushintilila pali Lesa lintu tulefwaya ifyasuko ku fipusho pa lwa bupilibulo bwa bumi?

⁵ Nga ca kuti twaleisapikila imifwaile ya bumi pa lwesu fye fweka, kuti twasanga fye ifinono nelyo ukukanasangapo icili conse, pamo nga fintu caba ku baume na banakashi abengi, nangu ni balya abasoma nga nshi kabili abaishibisha ifintu. Lelo tatwaba fweka iyo. Kabumba wesu alipayanya ukwaafwa. Lintu mwatontonkanyapo, bushe tali e Ntulo yapulishamo iya kushilimuka na mano, apantu aabako “ukufumo muyayaya no kuyo muyayaya” kabili alishiba fyonse fye pa lwa kubumbwa konse ne fyacitika fyonse? (Ilumbo 90:1, 2) E wabumbile abantunse kabili alimona ifyapitamo abantunse ukutula fye ku kutendeka, e co e Untu tulingile ukushintililapo ku kutushilimuna, te bantunse abashapwililika, abo ukwishiba kwabo no kwiluka fyaba ifyapelela.—Ilumbo 14:1-3; Abena Roma 3:10-12.

6. (a) Ni mu nshila nshi Kabumba apayanishishamo ukushilimuka kukabilwa? (b) Nga Solomone aisamo shani?

⁶ Ilintu te kuti twenekele Kabumba ukwisatootoosha kuli umo umo icaba ubupilibulo bwa bumi, alipayanyako intulo ya kushilimuka—Icebo cakwe icapuutwamo. (Ilumbo 32:8; 111:10) Ukucilisha ibuuku lya kwa Lukala Milandu lyaliba ilya kwaafwa muli ici. Lesa apuutilemo kalemba wa liko, ica kuti “amano ya kwa Solomone yafulile ukucila amano ya bena kabanga bonse.” (1 Ishamfumu 3:6-12; 4:30-34) “Amano ya kwa Solomone” yalipeseshe amano namfumu uwatandele ica kuti asosele ifyo tabamulongwelele nangu ni hafu no kuti abalekutika ku mano ya kwa Solomone baali no kuba aba nsansa mu cine cine.a (1 Ishamfumu 10:4-8) Na ifwe bene kuti twanonka ukushilimuka ne nsansa ukufuma ku mano ya bulesa ayo Kabumba wesu apayenye ukupitila muli Solomone.

7. (a) Cinshi cintu Solomone asondwelele pa lwa mibombele iingi mwi samba lya myulu? (b) Cinshi cilelangilila ukupimununa kwabula ukupita mu mbali ukwa kwa Solomone?

⁷ Lukala Milandu alangilila amano yapeelwa na Lesa, ayayambukile umutima wa kwa Solomone na bongobongo. Apantu alikwete inshita, ifyuma, kabili ali uwashilimuka, Solomone alengwile “conse icicitwa mwi samba lya muulu.” Amwene ukuti ubwingi bwa fyacitilwe “mupu kabili kufuluko mwela,” icili kupimununa kwapuutwamo uko tulingile ukwibukisha lintu tuletontonkanya pa mifwaile yesu mu bumi. (Lukala Milandu 1:13, 14, 16) Solomone alelanda ukwabula ukupita mu mbali, aalelanda icine cine. Ku ca kumwenako, tontonkanyeni pa mashiwi yakwe ayasangwa pali Lukala Milandu 1:15, 18. Mwalishiba ukuti pa myanda ya myaka iingi abantu balyeshaesha imisango yalekanalekana iya mabuteko, inshita shimo mu kufumaluka ukwesha ukupwisha amafya no kuwamyako imikalile ya bantu. Nangu ni fyo, bushe kwalibako amabuteko ayali yonse ayo mu cituntulu yaololola ifintu ‘fyapondama’ ifya ino micitile ishapwililika? Kabili pambi mwalimona ukuti ilyo umuntu aishiba ifyafulilako, e lyo eshiba sana ukuti mu ciputulwa ca bumi icipi, te kuti alungamike ifintu mu kukumanina. Ukwishiba kwa musango yo kulaleta ukufulunganishiwa ku bengi, lelo kuli ifwe te sana.

8. Kubwelelabwelelapo nshi ukwabako pa nshita ntali?

⁸ Icishinka na cimbi ica kulangulukapo cili fintu ifyo fibwelelabwelelapo fye ifitwambukila, pamo nga ukutula no kuwa kwa kasuba nelyo ukukuuka kwa mwela no kukonkomoka kwa menshi. E ko fyali mu nshiku sha kwa Mose, Solomone, Napoléon, ne fikolwe fyesu. Kabili fyalitwalilila. Mu kupalako, “inkulo imo ileya ne nkulo imbi ileisa.” (Lukala Milandu 1:4-7) Ukulingana ne fyo umuntu amona, tapaba ifyayaluka. Abantu ba ku kale na ba nomba babomba imilimo yapalana, ukukwata amasubilo, ukufwaisha, ne fya kupwishishisha fyapalana. Nangu ca kuti pa bantunse, umuntu umo aliipangile ishina lyalumbuka nelyo aali uwapulamo mu kuyemba nelyo ukulamuka, ni kwi kwaba uyo muntu nomba? Aliya kabili napamo alilabwa no kulabwa. Uko te kucishamo kukongamina ku fintu fya kufuupula. Abantu abengi te kuti balumbule fye na mashina ya fikolwe fyabo nelyo ukulanda uko bafyalilwe no kufwila. Kuti mwamona umulandu Solomone mu kushininkisha asosele ukuti imibombele ya buntunse na matukuto mupu.—Lukala Milandu 1:9-11.

9. Ni shani fintu twingafwiwa ukupitila mu kunonka ukushilimuka kwa cine cine pa lwa mibele ya mutundu wa muntu?

⁹ Mu cifulo ca kutufuupula, uku kushilimuna kwa bulesa pa lwa mibele ya mu cinkumbawile iya mutundu wa muntu kuti kwaba ukwa kwaafwa, ukutulenga ukusengauka ukukatamika nga nshi amabuyo nelyo ifikonkelelo ifyo fili no kupita bwangu no kulabwa. Kulingile ukutwaafwa ukupimununa ico tulecita no bumi na cintu tuleesha ukupwishishisha. Ku kulangilila, mu cifulo ca kuba abatukami, kuti twasanga ubuseko mu kulya no kunwa ukwalinga. (Lukala Milandu 2:24) Kabili, nga fintu tuli no kumona, Solomone ali no kufika ku nsondwelelo yashininkishiwa nga nshi kabili iishaiwamina. Mu kwipifya, ili ya kuti tulingile ukutesekesha mu kushika ukwampana kwesu na Kabumba wesu, uwingatwaafwa pa kuti ku ntanshi tukabe aba nsansa shabule mpela, kabili mu kuba ne mifwaile. Solomone akomailepo kuti: “Ukusupula kwa mulandu onse; fyonse nafyumfwika. Bela Lesa akatiina, baka amafunde yakwe; pantu ici e ca buntunse bonse.”—Lukala Milandu 12:13.

Imifwaile Yesu pa Numa ya Kulanguluka Ifiputulwa fya Bumi

10. Ni mu nshila nshi Solomone alingenye inama ku bantunse?

¹⁰ Amano ya bulesa ayasangwa muli Lukala Milandu kuti yatwaafwa na kabili ukulanguluka imifwaile yesu mu bumi. Mu nshila nshi? Ni pa kuti Solomone atontomeshe ukwabula ukulamba pa cine ico pambi tushitontonkanyapo sana. Icine cimo cilebimbamo ukupalana kwabako pa kati ka bantunse ne nama. Yesu apashenye abakonshi bakwe ku mpaanga, lelo abantu ilingi line tabatemwa ukubalinganya ku nama. (Yohane 10:11-16) Nalyo line Solomone alondolweleko ifishinka fimo ifishingakaanwa. Atile: “Lesa abeshe [abana ba bantu] no kuleka baimone abene ukuti bene ni nama fye. Pantu iciponena abana ba bantu e ciponena ne nama; cimo cine ciponena fyonse fibili. Ifyo yabe mfwa ya aba, e fyo yabe mfwa ya isho. . . . Umuntu tacila nama; pantu fyonse fibili mupu. . . . Fyonse fibili fyafumine ku lukungu, na fyonse fibili fibwelela ku lukungu.”—Lukala Milandu 3:18-20.

11. (a) Ni shani fintu ubumi bwa nama bwingalondololwa? (b) Ni shani fintu muleyumfwa pa lwa kubebeta kwa musango yo?

¹¹ Langulukeniko inama iyo mwatemwa ukutamba, napamo kapati nelyo akalulu. (Amalango 14:7; Ilumbo 104:18; Amapinda 30:26) Nelyo kuti pambi mwaelenganya akapale; kwabako imisango ya tupale ukucila pali 300 mu calo conse. Ubumi bwa kako bwaba shani? Pa numa ya kufyalwa, nyina alakonsha pa milungu inono. Bwangu bwangu amasako yalamena kabili kuti kafuma na ku nse. Kuti mwakamona uko kaletolauka ukusambilila ukufwaye fya kulya. Lelo ilingi line kamoneka fye kaleangala, kaleipakisha inshiku sha buteku. Pa numa ya kwikalako umwaka umo nelyo ukucilapo, kalasanga akalume. Lyene kalapanga umwa kwikala nelyo ininga no kukusha utwana. Nga ca kuti kasangako ifitwalo ifingi, imbalala, ne mbuto, utupale kuti twafula no kukusha umushi wa tuko. Lelo mu myaka fye iinono, aka kanama kalakota no kusansalikwa ku masanso na malwele. Mupepi ne myaka ya bukulu 10 kalafwa. Nangu ca kuti kulabako ukupusanapusana kunono ukulingana ne misango yalekanalekana iya tupale, ifyalondololwa e bumi bwa tupale.

12. (a) Ukulande cishinka, mulandu nshi ubumi bwa bantunse abengi bwapalila bulya ubwa nama fye? (b) Cinshi pambi tukatontonkanyapo lintu tukamona inama iyo tulandilepo?

¹² Abantu abengi te kuti basakamikwe pa bumi bwa musango yo ubwa nama, kabili tabenekela akapale ukukwata imifwaile yabamo kupelulula mu bumi. Nangu cibe fyo, ubumi bwa bantunse abengi tabwapusana sana ku bwa nama, bushe te ifyo? Balafyalwa no kulelwa ilyo bali utunya. Balalya, ukukula, no kwangala ilyo bali misepela. Bwangu bwangu balakula ukuba abakalamba, baingila mu cupo, no kufwaya ukwa kwikala no mwa kuliila. Nga ca kuti ifintu fyaenda bwino, kuti bafula no kukusha iŋanda yabo (icisansala) umwa kukushisha abana. Lelo amakumi ya myaka yalapita mu kwangufyanya, kabili balakota. Nga bafikako, kuti pambi bafwa pa numa ya myaka 70 nelyo 80 iyaisulamo “ukucucutika no bucushi.” (Ilumbo 90:9, 10, 12) Napamo mukatontonkanyapo pali ifi fishinka fya kusakamika inshita ikonkelepo mukamona akapale (nelyo inama imbi iyo mwe bene mwishibe).

13. Finshi ficitikila inama na bantunse?

¹³ Kuti mwamona umulandu Solomone alinganishishe ubumi bwa bantu ku bwa nama. Alembele ukuti: “Ku cintu conse kwabe nshita iyalingwa, . . . inshita ya kufyalwa, ne nshita ya kufwa.” Iyo nshita yalekeleshako, iya kufwa, yalipalana kuli fyonse umuntu ne nama, “ifyo yabe mfwa ya aba, e fyo yabe mfwa ya isho.” Alundileko kuti: “Fyonse fibili fyafumine ku lukungu, na fyonse fibili fibwelela ku lukungu.”—Lukala Milandu 3:1, 2, 19, 20.

14. Ni shani fintu abantunse bamo besha ukwalula ubumi bwa lyonse, lelo finshi fifumamo?

¹⁴ Tatulekabila ukumona uku kupimununa kwa kulungatika ukuti kwa kufuupula. Ca cine, bamo baleesha ukwalula iyi mibele, pamo nga ukupitila mu kulundako kubombesha pa kuwamyako ubunonshi bwabo ubwa fya ku mubili ukucila ifyanonkele abafyashi babo. Kuti pambi bapoosa imyaka yalundwako ukusoma pa kuti imikalile yabo ikawamineko, ilintu baleesha ukumfwikisha mu kucilapo imifwaile ya bumi. Nelyo kuti pambi batontomesha pa kutukusha umubili nelyo imiliile pa kuti ubumi buwamineko kabili bekaleko imyaka yafulilako. Kabili uku kubombesha kuti kwaletako ubunonshi bumo. Lelo nani wingashininkisha nampo ngo kweshaesha kwa musango yo kukabomba bwino? Nangu nga ca kuti kwabomba bwino, ni pa butali bwaba shani?

15. Kupimununa nshi ukwa kukanapita mu mbali ukwa bumi bwa bantu abengi ukwaba ukwa cine cine?

¹⁵ Solomone aipwishe ukuti: “Pantu ukufushe fyebo kufusho mupu; kwafwa nshi ku muntunse? Pantu nani uwaishibe cawama ku muntunse mu mweo, mu mpendwa ya nshiku sha mweo wakwe wa mupu isho apisha nge cinshingwa? Nani uwingebo muntunse icikesakonkapo kuli wene?” (Lukala Milandu 6:11, 12) Apantu imfwa ilapwisha ukubombesha kwa muntu bwangu bwangu fye, bushe mwaliba ukwaafwa ukuli konse mu kushomboka ku kunonka ifyuma fyalundwapo nelyo mu kupoosa imyaka iingi mu masambililo ku mifwaile fye ya kunonka ifikwatwa fyafulilako? Kabili apantu ubumi bwalipipa nga nshi, bulapita ukupala icinshingwa, abengi balomfwikisha ukuti takubako inshita iya kwalukila ku buyo bwa buntunse na bumbi ilyo bamona ukuti bwafilwa; kabili umuntu te kuti ashininkishe icili no kucitika ku bana bakwe “pa numa yakwe,”—NW.

Inshita ya Kupanga Ishina Lisuma

16. (a) Cinshi twingacita ico inama shishingacita? (b) Cine nshi cimbi cilingile ukwalula imitontonkanishishe yesu?

¹⁶ Mu kupusanako ne nama, fwe bantunse twalikwata amaka ya kutontonkanya ukuti, ‘Mulandu nshi nabelako? Bushe caba fye cintu calingilwa libela, inshita ya kufyalwa ne nshita ya kufwa?’ Pa kutontonkanya pali ico, ibukisheni icine cisangwa mu mashiwi ya kwa Solomone pa lwa muntu ne nama ayatila: “Fyonse fibili fibwelela ku lukungu.” Bushe ico cilepilibula ukuti umuntu nga afwa ninshi calaala capwa takabeko na kabili? Kwena, Baibolo ilondololo kuti abantunse tabakwata umweo uushifwa uufuma mu mubili pa mfwa. Abantunse myeo, kabili umweo uubembuka ulafwa. (Esekiele 18:4, 20, NW) Solomone aongeshepo kuti: “Aba mweo bantu abaishibo kuti bakafwa, lelo abafwa bantu abashaishiba kantu nangu kamo, kabili takwaba cilambu kuli bene; pantu iciibukisho cabo calabwa. Conse ico iminwe yobe yasanga ica kucita, cita ku maka yobe; pantu takuli ica kucita nangu ca kwelenganya nangu kwishiba nangu mano ku Mbo uko uleya.”—Lukala Milandu 9:5, 10.

17. Cinshi cintu Lukala Milandu 7:1, 2 alingile ukutulenga ukutontonkanyapo?

¹⁷ Pa mulandu wa ici cishinka cishingasengaukwa, langulukeni aya mashiwi: “Lisuma ishina lya mucinshi ukucila amafuta yasuma ayanona, no bushiku bwa mfwa bwawamo kucilo bushiku bwa kufyalwa. Cisuma ukuya ku ŋanda ya kuloosha, ukucilo kuya ku ŋanda ya mutebeto; pa kuti imfwa ni mpela ya bantunse bonse, no wa mweo kuti abikapo umutima wakwe.” (Lukala Milandu 7:1, 2) Te kuti tukaaneko ukuti imfwa yaba ni “mpela ya bantunse bonse.” Tapabapo umuntunse nangu umo uwanwapo umuti wa kutantalisha ubumi, ukulya ifya kutumbinkanya fya mavitamini ifili fyonse, ukukonka imiliile imo, nelyo ukutukusha ukuli konse ukwa mubili ukwafumamo bumi bwa muyayaya. Kabili ilingi line ‘icibukisho cabo cilalabwa’ bwangu bwangu fye pa numa ya mfwa yabo. E co mulandu nshi ishina ‘lya mucinshi lyabela ilisuma ukucila amafuta yasuma ayanona, no bushiku bwa mfwa bwawamino kucilo bushiku bwa kufyalwa’?

18. Mulandu nshi twingashininkishisha ukuti Solomone alisumine mu kubuuka?

¹⁸ Nga fintu tusosele, Solomone talepita mu mbali. Alishibe ifikolwe fyakwe Abrahamu, Isaki, na Yakobo, abo mu kushininkisha abapangile ishina lisuma na Kabumba wesu. Pa kwishibana bwino na Abrahamu, Yehova Lesa alaile ukumupaala no kupaala ubufyashi bwakwe. (Ukutendeka 18:18, 19; 22:17) Ee, Abrahamu alipangile ishina lisuma na Lesa, ukusanguka cibusa wakwe. (2 Imilandu 20:7; Esaya 41:8; Yakobo 2:23) Abrahamu alishibe ukuti ubumi bwakwe no bumi bwa mwana wakwe tabwali lubali lwa kushinguluka kwa bumi ukwa mutatakuya ukwa kufyalwa no kufwa. Mu kushininkisha kwaliko imifwaile ine ine ukucila pali ico. Balikwete icilolelo cashininkishiwa ica kuba aba mweo na kabili, te mu kuti baalikwete umweo uushifwa, lelo pa mulandu wa kuti baali no kubuushiwa. Abrahamu alishininwe ukuti ‘Lesa kuti abuusha [Isaki] ku bafwa.’—AbaHebere 11:17-19.

19. Kumfwikisha nshi twinganonka muli Yobo ukukuma ku bupilibulo bwa kwa Lukala Milandu 7:1?

¹⁹ Ayo e makii ku kumfwikisha umulandu ‘ishina lya mucinshi lyabela ilisuma ukucila amafuta yasuma ayanona, no mulandu ubushiku bwa mfwa bwawamino kucilo bushiku bwa kufyalwa.’ Ukupala Yobo uwamutangilile, Solomone alishininwe ukuti Uwabumbile ubumi bwa buntunse kuti abubwesha. Kuti abwesesha abantunse abafwa ku bumi. (Yobo 14:7-14) Yobo wa busumino asosele ukuti: “Nga mwaita [mwe Yehova], na ine nayasuka, nga mwafuluke cacitwa ku minwe yenu.” (Yobo 14:15) Citontonkanyeni! Kabumba wesu ‘alafuluka’ ababomfi bakwe bonse aba bucishinka abafwa. (“Mukafwaya ukumona na kabili imilimo ya maboko yenu.”—The Jerusalem Bible.) Ukubomfya ilambo lya cilubula ilya kwa Yesu Kristu, Kabumba kuti abuusha abantunse. (Yohane 3:16; Imilimo 24:15) Cili icaumfwika kanshi ukuti, abantunse kuti bapusanako ne nama fye ishifwa.

20. (a) Ni lilali lintu ubushiku bwa kufwa buwamo kucilo bushiku bwa kufyalwa? (b) Ni shani fintu ukubuushiwa kwa kwa Lasaro kufwile kwayambukile abengi.

²⁰ Ici cilepilibulo kuti ubushiku bwa kufwa kuti bwawamo kucilo bushiku bwa kufyalwa, nga ca kuti ukufika pa nshita ya mfwa umuntu alipanga ishina lisuma na Yehova, uwingabuusha aba busumino abafwa. Solomone Mukalamba, Yesu Kristu, alishininkishe ico. Ku ca kumwenako, abweseshe ku bumi umuntu wa busumino Lasaro. (Luka 11:31; Yohane 11:1-44) Nga fintu mwingelenganya, abengi abamweneko uko Lasaro abwelele ku bumi balipeshiwe amano apakalamba, icalengele ukuti batetekele Umwana wa kwa Lesa. (Yohane 11:45) Bushe muletontonkanya ukuti baleyumfwa ifyo ubumi tabwakwete imifwaile, ukuti tabaishibe nangu panono bantu baali na kuntu baleya? Iyo, balishibe ukuti balipuseneko ne nama ishifyalwa, ukwikalako panono, kabili lyene ukufwa. Imifwaile yabo mu bumi yalisuntinkene mu kulungatika kabili mu kupalamisha nga nshi no kwishiba Wishi wa kwa Yesu no kucito kufwaya Kwakwe. Ni shani pa lwa imwe? Bushe ifi fyebo nafimwaafwa ukumona nelyo ukumwensekesha, ifyo ubumi bwenu bwingakwata kabili ifyo bulingile ukukwata imifwaile ya cine cine?

21. Lubali nshi pa kusanga ubupilibulo bwa bumi bwesu ulo tucili tulefwaya ukubebeta?

²¹ Lelo, ukukwata imifwaile ya cine cine kabili iyabamo bupilibulo mu bumi kwalicila pa kutontonkanya pa lwa mfwa no kwisaikalako aba mweo ku ntanshi na kabili. Cisanshamo cintu tulecita no bumi bwesu ubushiku bumo bumo. Ici na co Solomone alicilondolwele bwino bwino muli Lukala Milandu, nga fintu tuli no kumona mu cipande cikonkelepo.

[Futunoti]

Bushe Muleibukisha?

Ni mu nshila nshi inama na bantu fyapalanina?

Mulandu nshi imfwa ilangilila ukuti ukubombesha kwa buntunse ukwingi na matukuto mupu?

Ni mu nshila nshi ubushiku bwa mfwa bwingawamino kucilo bushiku bwa kufyalwa?

Pa kuti tukwate imifwaile yabamo bupilibulo mu bumi, cashintilila pa kwampana nshi?

[Ifikope pe bula 10]

Ni shani fintu ubumi bwenu bwapusanako nga nshi ku bumi bwa nama?