Icipandwa 6
Yehova Lesa Aikatilwa Abashalako Inkumbu
1, 2. Cinshi kasesema Esaya asobele ulwa Yuda na Yerusalemu?
INKUUKA ikali yapama icitungu caisulamo abantu. Ifipuupu, mukukulule wa mfula, na mulamba fyapuma icalo, ukonaula amayanda, amabala, no kwipaya abantu. Lelo bwangu bwangu inkuuka yapita, kabili kwatalala na tondolo. Nomba ni nshita ya kuti abapusuka bakuule cipya cipya.
2 Kasesema Esaya asobela icintu capalako pa lwa Yuda na Yerusalemu. Inkuuka ya bupingushi bwa kwa Lesa iya kutiinya ilepalamina—kabili nailinga ukwisa pantu ulubembu lwa aba bantu lwakulisha. Bakateka na bapabi bonse bene bacita ulufyengo no kusumyo mulopa. Yehova asokolola ulubembu lwa kwa Yuda ukubomfya Esaya kabili asoka ukuti Ali no kupingula lulya luko lwa bucintomfwa. (Esaya 3:25) Icalo ca Yuda cikashala icibolya pa mulandu wa uku kupingula. Ico cifwile caletele Esaya ubulanda.
3. Ni mbila nsuma nshi yaba mu bukombe bwapuutwamo ubwa pali Esaya 4:2-6?
3 Lelo kuli mbila nsuma! Inkuuka ya bupingushi bwalungama ubwa kwa Yehova ili no kupita, kabili kukashalapo bamo. Kanshi, ubupingushi bwa kwa Yehova pali Yuda bukabamo ne nkumbu! Ubukombe bwapuutwamo ubwa kwa Esaya ubwalembwa pali Esaya 4:2-6 bwalanda pali yi nshita ya mapaalo. Caba fye kwati akasuba kamoneka mu makumbi; ifintu fyayaluka ukufuma ku cimpungili ca fya bupingushi—ifyalondololwa pali Esaya 2:6–4:1—ukuya ku kulondolola icalo cabweshiwa icayemba na bantu.
4. Mulandu nshi tulingile ukulandila pa kusesema kwa kwa Esaya ukwa kubweshiwa kwa bashalapo?
4 Ukusesema kwa kwa Esaya pa lwa kubweshiwa kwa bashalapo no mutelelwe wali no kukonkapo kulafikilishiwa na ino nshita—“mu nshiku sha kulekelesha.” (Esaya 2:2-4, New International Version) Natulande pali ubu bukombe bwa pa nshita yalinga, pantu bwaba kusesema kwabamo ubupilibulo kabili bulatusambilisha pa lwa nkumbu sha kwa Yehova na fintu na ifwe twingabelelwe nkumbu kuli wene.
“Umumeno wa kwa Yehova”
5, 6. (a) Esaya alondolola shani inshita ya mutende iyali no kukonka pa ya kululunkana? (b) Bushe ishiwi “umumeno” lyalola mwi, kabili cinshi ici cilangilila pa lwa calo ca Yuda?
5 Imilandile ya kwa Esaya nomba yaba iya kusenamina ilyo alelanda pa lwa mutende wali no kwisa pa numa ya nshita ya kululunkana. Alemba ati: “Muli ubo bushiku umumeno wa kwa Yehova ukabo wayemba kabili uukata, ne fisabo fya calo fikabe fyapulama kabili ifyayemba ku bena Israele abapusuka.”—Esaya 4:2.
6 Pano Esaya alelanda ulwa kubweshiwa. Ishiwi lya ciHebere ilyapilibulwa “umumeno” lilosha ku ‘cintu cimena, umusambo.’ Lyakuma ku lubanda, ukusanda, na mapaalo ya kwa Yehova. Kanshi Esaya alondolola bwino bwino ukuti isubilo eko lili—ukupomona kuleisa takuli na kubelelela. Ipaalo lya kwa Yehova likalenga icalo ca Yuda ico inshita imo cali no lubanda ukutwala ifisabo na kabili.a—Ubwina Lebi 26:3-5.
7. Bushe umumeno wa kwa Yehova uli no kuba shani “uwayemba kabili uukata”?
7 Esaya abomfya amashiwi yaumfwika mu kulondolola ifyo ukwaluka kuli ku ntanshi kuli ukwa lulumbi. Umumeno wa kwa Yehova “ukabo wayemba kabili uukata.” Ishiwi lya kuti “uwayemba” litwibukishako ulwa kuyemba kwa Calo Calaiwe lintu Yehova acipeele kuli Israele kale sana. Cali icayembesha ica kuti calemonwa “icayemba [“icibekobeko,” New American Bible] pa fyalo fyonse.” (Esekiele 20:6) Kanshi amashiwi ya kwa Esaya yalelaya abantu ukuti icalo ca Yuda cali no kukwata ubukata no kuyemba nga pa kubala. Cine cine, cikaba nge cibekobeko ca kuyemfye sonde.
8. Ni bani bakabako ku kuipakisha ukuyemba kwa calo cabweshiwa, kabili Esaya atila bakayumfwa shani?
8 Lelo ni bani bakabako ku kuipakisha ukuyemba kwa calo cabweshiwa? Esaya alemba ati “bena Israele abapusuka.” Kanshi bamo bakapusuka uboni bwa museebanya ubwasobelwe. (Esaya 3:25, 26) Abakashalako ku bapusuka bakabwelela ku Yuda no kuyakuulako cipya cipya. Kuli aba bali no kubwela—“abapusuka”—ifisabo fyapaka ifya calo cabo icabweshiwa fikabe “fyapulama kabili ifyayemba.” (Esaya 4:2) Ukuseebana baseebene ilyo umusumba wapomwenwe kwali no kufumapo, kabili bali no kuba ne cilumba na kabili.
9. (a) Cinshi cacitike mu 537 B.C.E. ku kufikilisha ifyo Esaya asosele? (b) Mulandu nshi cingasoselwe fyo abafyalilwe muli bunkole na bo bali pa “bapusuka”? (Moneni utulembo twa pe samba.)
9 Inkuuka ya bupingushi yalifikile mu 607 B.C.E. lintu abena Babele baonawile Yerusalemu na bena Israele abengi ukufwa, nga fintu Esaya asobele. Bamo balipuswike no kusendwa bunkole ku Babele, lelo akubulaba inkumbu sha kwa Lesa, nga takwapuswike nangu umo. (Nehemia 9:31) Kuli pele pele, Yuda ashele amapopa nakalya nakalya. (2 Imilandu 36:17-21) Lyene, mu 537 B.C.E., inkumbu sha kwa Lesa shalengele “abapusuka” ukubwelela ku Yuda ku kubukulula ukupepa kwa cine.b (Esra 1:1-4; 2:1) Ukulapila kwa kufuma ku mutima ukwa aba bankole babwelele kwalondololwa bwino mu Amalumbo 137, ayo cimoneke fyo yalembelwe ilyo bali muli bunkole nelyo lintu fye balubwilwe. Ilyo babwelele ku Yuda balilimine no kubyala. Tontonkanyeni fintu baumfwile pa kumone fyo Lesa alepaala umulimo wabo, ukulenge calo ukupuuka nge “bala lya Edene” ilyafunda!—Esekiele 36:34-36.
10, 11. (a) Mulandu nshi cingasoselwo kuti Abasambi ba Baibolo bali muli bunkole kuli “Babele Mukalamba” ku kutendeka kwa myaka ya ba 1900? (b) Ni shani ifyo Yehova apaalile abashalapo ba Israele wa ku mupashi?
10 Na mu nshiku shesu kwaliba ukubweshiwa kwapalako. Ku kutendeka fye kwa myaka ya ba 1900, Abasambi ba Baibolo, nga fintu Inte sha kwa Yehova shaleitwa lilya, baile muli bunkole bwa ku mupashi kuli “Babele Mukalamba,” ubuteko bwa calo ubwa kupepa kwa bufi. (Ukusokolola 17:5) Nangu ca kuti balikeene ifisambilisho fya kupepa kwa bufi ifingi, Abasambi ba Baibolo bali bacili ne mfundo shimo shimo isha cina Babele ne fibelesho. Bamo bapooselwe mu fifungo fya cine cine, ku mulandu wa kusongelekanya kwa bashimapepo. Icalo cabo ica ku mupashi—e kuti impanga yabo iya mipepele, nelyo iya ku mupashi—yashele icibolya.
11 Lelo muli shinde wa 1919, Yehova aikatilwe aba bashalapo ba kwa Israele wa ku mupashi inkumbu. (Abena Galatia 6:16) Alimwene ifyo balapile na fintu balefwaya ukumupepela mu cine, e co alengele balubulwe ukufuma mu cifungo ca cine cine, kabili icacindamisha ca kuti alibalubwile kuli bunkole bwa ku mupashi. Aba “bapusuka” balibweshiwe ku mpanga yabo iya ku mupashi iyapeelwa na Lesa, iyo alengele ukufunda icine cine. Iyi mpanga ya ku mupashi yaliyemba, ica kuti yalileta imintapendwa abatiina Lesa ukwisailunda ku bashalapo mu kupepa kwa cine.
12. Ni shani ifyo ifyebo fya kwa Esaya filondolola ubukulu bwa nkumbu sha kwa Yehova ku bantu bakwe?
12 Pano ifyebo fya kwa Esaya filelondolola ubukulu bwa nkumbu Lesa akwatila abantu bakwe. Nangu ca kuti uluko lwa Israele lwapondokele Yehova, abashelepo abalapila alibabelele inkumbu. Na ifwe kuti twasansamushiwa ukwishiba ukuti nangu ni balya babembuka icabipisha kuti babwelela kuli Yehova ne subilo. Abalapila tabalekabila ukutontonkanya ukuti Yehova tengababelela inkumbu, pantu tasuula umutima wa bulanda. (Amalumbo 51:17) Baibolo yatulaya aiti: “Yehova wa nkumbu, kabili wa kusenamina, akokolo kukalipa, kabili afulo luse; ifyo shibo acite nkumbu ku bana bakwe, e fyo Yehova acite nkumbu ku bamutiina.” (Amalumbo 103:8, 13) Cine cine, Lesa wa nkumbu sha ifyo awaminwa ukulumbanya!
Abashalako Baba Aba Mushilo Kuli Yehova
13. Bushe Esaya alondolola shani abashalako abo Yehova ali no kwikatilwa inkumbu pali Esaya 4:3?
13 Natumona kale abashalako abo Yehova ali no kwikatilwa inkumbu, lelo Esaya alundapo ifishinka na fimbi pa kubalondolola. Alemba ati: “Umushashi wa mu Sione, na bashalako mu Yerusalemu, onse uwalembelwo mweo mu Yerusalemu, akasoselwo kuti wa mushilo.”—Esaya 4:3.
14. Bushe “umushashi” na “bashalako” ni bani, kabili mulandu nshi Yehova ali no kubekatilwe nkumbu?
14 Bushe “umushashi” na “bashalako” ni bani? Ni balya abapusuka abalumbulwa mu cikomo citangilileko e kuti abaYuda bankole abali no kusuminishiwa ukubwelela ku Yuda. Nomba Esaya alondolola umulandu Yehova ali no kubekatilwe nkumbu ati—‘ba mushilo.’ Bumushilo cipilibula “ukuba uwa busaka, nelyo ukusanguluka mu fya mipepele; ukushila.” Ukuba uwa mushilo kusanshamo ukuba uwa busaka, nelyo uwasanguluka, mu fyo tusosa no kucita, ukucita icalungama kabili icalinga mu menso ya kwa Yehova. Yehova akekatilwe nkumbu ‘aba mushilo’ kuli wene, kabili akabasuminisha ukubwelela ku Yerusalemu, “umusumba wa mushilo.”—Nehemia 11:1.
15. (a) Amashiwi ya kuti ‘ukulembelwo mweo mu Yerusalemu’ yatucinkulako ulwa mwata nshi uwa ciYuda? (b) Kusoka nshi kwakakala ukwaba mu mashiwi ya kwa Esaya?
15 Bushe abashalako ba busumino bali no kwikalilila kulya? Esaya alaya ati bali no ‘kulembelwo mweo mu Yerusalemu.’ Ici catucinkulako ulwa mwata wa ciYuda uwa kulemba indupwa ne mikowa ya Israele mu fyalembwa. (Nehemia 7:5) Ukulembwa mu calembwa calepilibula ukuti umuntu wa mweo, pantu nga afwa, ishina lyalefuutwamo. Mu Malembo yambi mu Baibolo, tulabelenga pa lwa calembwa ca mampalanya, nelyo ibuuku, umwaba amashina ya bantu Yehova akapeela umweo. Lelo kwaba ifipangano pa kulembwamo, pantu Yehova kuti ‘apasamo’ amashina. (Ukufuma 32:32, 33; Amalumbo 69:28) Amashiwi ya kwa Esaya kanshi yalimo ukusoka kwakakala—abakabwela bali no kwikalilila fye mu calo cabo icabweshiwa kulila fye babelelela aba mushilo kuli Lesa.
16. (a) Cinshi Yehova alefwaya ku bantu asuminishe ukubwelela ku Yuda mu 537 B.C.E.? (b) Mulandu nshi twingasosele fyo Yehova taicusha fye pa kwikatilwa abashalapo basubwa ne “mpaanga shimbi” inkumbu?
16 Mu 537 B.C.E., abasheleko ababwelele ku Yerusalemu bali ne mifwaile yasanguluka—iya kubwesha ukupepa kwa cine. Takwali nangu umo uwakoweshiwa ku fibelesho fya cisenshi ifyo Esaya asokelepo na maka, nelyo uwa myendele yakowela uwali ne nsambu sha kubwelelamo. (Esaya 1:15-17) Ni beka abalemonwa aba mushilo kuli Yehova e bali no kulungama ku Yuda. (Esaya 35:8) E fyacita na bashalapo basubwa. Pa numa ya kufuma muli bunkole bwa ku mupashi mu 1919, aba bashalapo pamo ne “mpaanga shimbi” ishailundako—ishisubila umweo wa muyayaya pe sonde—balibombesha ku kuba aba mushilo kuli Lesa. (Yohane 10:16) Balisha ifisambilisho fya cina Babele fyonse kumo ne fibelesho. Pa lwabo umo umo, balatukuta ukumfwila ifipimo fyasumbuka ifya kwa Lesa pa lwa mibele isuma. (1 Petro 1:14-16) Yehova taicusha fye pa kubekatilwe nkumbu.
17. Mashina ya bani Yehova alemba mwi “buuku lya mweo,” kabili cinshi tulingile ukupampaminapo ukucita?
17 Ibukisheni ukuti Yehova alemona aba mushilo mu Israele no kuti ‘amashina yabo ayalembele ku kuba no mweo.’ Na lelo, Yehova alamona uko tuletukusha ukuba abasanguluka mu mano na mu mubili ilyo ‘tuletuula imibili yesu bulilambo bwa mweo, ubwa mushilo, ubwa kutemuna Lesa.’ (Abena Roma 12:1) Kabili bonse aba mikalile ya musango yo Lesa alabalemba mwi “buuku lya mweo”—e kuti icalembwa cakwe ica mampalanya ica mashina ya bali no kupokelela umweo wa muyayaya, atemwa mu muulu nelyo pano isonde. (Abena Filipi 4:3; Malaki 3:16) E ico natubombeshe pa kuti tubelelele aba mushilo pa ntanshi ya kwa Lesa, pantu e lintu twingasungilila amashina yesu muli lilye “buuku” lyacindama.—Ukusokolola 3:5.
Ubulayo bwa Kubasunga mu Kutemwa
18, 19. Ukulingana na Esaya 4:4, 5, finshi Yehova ali no kusamba, kabili kwali no kubako shani?
18 Esaya nomba alanda pa fintu abekashi ba mu calo cabweshiwa bali no kusanguka aba mushilo na mapaalo bali no kukwata. Atila: “Ilyo Shikulu akasambo busali bwa bana banakashi ba mu Sione, no kukubula mu menshi imilopa ya Yerusalemu mu kati ka uko, ku mwela wa bupingushi, kabili ku mwela wa koca. E lyo pa ncende yonse ya lupili lwa Sione, na pa muulu wa bacipipya abalaalikwa ba uko, Yehova akalenge kumbi ne cushi akasuba, ne cengelo ca mulilo wa lubingu ubushiku; pantu pa bukata ponse pakabe cimpangilile.”—Esaya 4:4, 5.
19 Esaya ku numa alishimawile “abana banakashi ba mu Sione,” abafishile imibele yabo iibi ku mifwalile yabo iya mataki. Na kabili asokolwele umulandu wa mulopa uo bantu bonse bakwete, ukubacincisha ukusamba. (Esaya 1:15, 16; 3:16-23) Lelo pano, alolesha ku ntanshi ku nshita lintu Lesa umwine “akasambo busali,” nelyo imibele yakowela, no ‘kusamba imilopa.’ (Esaya 4:4, New International Version) Bushe uku kusamba kuli no kubako shani? Ku “mwela wa bupingushi, kabili ku mwela wa koca.” Ubonaushi bwa Yerusalemu ubuleisa no kusendwa bunkole ku Babele fili no kuba cifukushi ca bupingushi bwa kwa Lesa no kubilima kwa bukali bwakwe pa luko lwakowela. Abashalako abali no kupusuka ubu bucushi no kubwelela ku myabo bakaba nabaicefya, kabili nabalopololwa. E mulandu wine bakabela aba mushilo kuli Yehova no kubelelwa inkumbu.—Linganyeniko Malaki 3:2, 3.
20. (a) Cinshi amashiwi “ikumbi,” “icushi,” na “umulilo wa lubingu” yacinkulako? (b) Mulandu nshi bankole basangululwa bashilekabila umwenso?
20 Yehova alaya ukupitila muli Esaya ukuti ali no kusunga mu kutemwa abashalako bakwe abasangululwa. Amashiwi ya kuti “ikumbi,” “icushi,” na “umulilo wa lubingu” yatucinkulako ulwa fintu Yehova asungile abena Israele ilyo bafumine mu Egupti. “Intumba ya mulilo kabili ye kumbi” yalibacingilile ku bena Egupti balesupila; e yabatungulwile na mu matololo. (Ukufuma 13:21, 22; 14:19, 20, 24) Lintu Yehova ailangile pa Lupili lwa Sinai, ulu lupili “lwafutumwine icushi monse monse.” (Ukufuma 19:18) Kanshi bankole basangululwa, tabalekabila umwenso. Yehova akaba e Kacingilila wabo. Akaba nabo nampo nga balongana mu mayanda yabo nelyo capamo ku kubungana kwa mushilo.
21, 22. (a) Bushe insakwe, nelyo umusakuta, mulimo nshi ilingi fyalekuulilwa? (b) Lisubilo nshi likwete abashalako abasangululwa?
21 Pa kusondwelela ukulondolola ukucingilila kwa bulesa, Esaya alanda pa mikalile ya lyonse. Alemba ati: “[Kukabe] nsakwe iya cintelelwe ku cikabilila, ne cubo umwa kubelama kuli mukukulule wa mfula.” (Esaya 4:6) Insakwe, nelyo umusakuta, ilingi fyalekuulwa mwi bala lya myangashi nelyo mu cilime fye ku kuubamo akasuba kalotoka aka mu lusuba nelyo impepo na mukukulule wa mfula ya mu mainsa.—Linganyeniko Yona 4:5.
22 Lintu kwaba ukupakasa kwakakala no kukaanya kwaisa nga mukukulule, abashalako abasangululwa bali no kusanga ukuti Yehova e Ntulo yabo iya kucingililwa, umutelelwe, ne cubo. (Amalumbo 91:1, 2; 121:5) Kanshi bali ne subilo ilisuma nga nshi: Nga bataluka ku fisumino fishasanguluka ne fibelesho fya Babele, ukuipetamika ku kusangulula kwa bupingushi bwa kwa Yehova, ukutukusha ukwikalilila aba mushilo, bakaba abacingililwa, kwati bali mu “nsakwe” ya bucingo bwa bulesa.
23. Mulandu nshi Yehova apaalila abashalapo basubwa na banabo?
23 Moneni ukuti icabalilapo kusangululwa, e lyo pakonka amapaalo. E fyo caba na lelo. Mu 1919 abashalapo basubwa baliipetamike ilyo balelopololwa, kabili Yehova ‘alisambile’ ukukanasanguluka kwabo. Ukutule lyo, “ibumba likalamba” ilya mpaanga shimbi na lyo lyalileka Yehova ukulisamba. (Ukusokolola 7:9) Apo balisambwa, abashalapo na banabo balipaalwa—Yehova alibasunga no kubacingilila. Tacita ifipesha amano ku kulesha ukulotoka kwa kupakasa nelyo mukukulule wa kukaanya pali bene. Lelo alabacingilila, kwati kubakuulila ‘insakwe iya cintelelwe ne cubo umwa kubelama kuli mukukulule wa mfula.’ Acita shani ifyo?
24. Bushininkisho nshi ubwa kuti Yehova alipaala abantu bakwe bonse mu kuteyanya?
24 Taleni tontonkanyeni: Amabuteko yamo ayakwatisha amaka yalibinda umulimo wa kushimikila uwa Nte sha kwa Yehova nelyo ukwesha ukuulofya. Lelo, Inte shatwalilila fye ishashangila no kushimikila ukwabula ukuleka! Mulandu nshi ifyalo fya maka fyafililwa ukulesha umulimo wa aka kalibumba kanono kabili akamoneka akashacingililwa? Pantu Yehova abika ababomfi bakwe abasanguluka mu “nsakwe” ya kubacingilila iyo tengabongolola umuntunse nangu umo!
25. Cinshi ukukwata Yehova nga Kacingilila wesu kupilibula kuli ifwe umo umo?
25 Ni shani ulwa ifwe umo umo? Ukukwata Yehova nga Kacingilila wesu tacipilibula ukuti takwakabe amafya mu mikalile yesu muli cino calo. Abena Kristu ba busumino abengi balapita mu mafya, pamo nga ubupiina, amasanso yalengwa ne fyabumbwa pe sonde, inkondo, ukulwala, ne mfwa. Lintu tuli mu kucucutika kwa musango yo, te kwesha ukulaba ukuti Lesa wesu aba na ifwe. Alatucingilila lwa ku mupashi, ukutupeela ifyo tukabila—nangu ukutupa fye “ukucishamo kwa maka”—pa kuti mu busumino tushipikishe ifya kwesha. (2 Abena Korinti 4:7) Apo twalicingililwa mu ceni cakwe, tatukabila kutiina. Na kabushe, icintu nangu cimo “te kuti cibe na maka ya kutupaatululako ku kutemwa kwa kwa Lesa,” kulila fye twabombesha ukuibakilila aba mushilo ku cinso cakwe.—Abena Roma 8:38, 39.
[Amafutunoti]
a Abasoma bamo batila amashiwi ya kuti “umumeno wa kwa Yehova” yalosha kuli Mesia, uwali no kwisa pa numa ya kubweshiwa kwa Yerusalemu. Mu bupilibulo bwa Amalembo ya ciHebere mu ciAramaiki, aya mashiwi yalembwa ati: “Mesia [Kristu] wa kwa Yehova.” Na kuba, ishiwi lya ciHebere limo line (tseʹmach) lyalibomfiwa na kabili na Yeremia ilyo alelanda ulwa kwa Mesia ukuti “Musambo wa bulungami” uwapuuka kuli Davidi.—Yeremia 23:5; 33:15.
b Pa “bapusuka” pali na bafyalilwe muli bunkole. Aba kuti baitwa “abapusuka” pantu ifikolwe fyabo afibulapusuka bulya boni nga tabafyelwe.—Esra 9:13-15; linganyeniko AbaHebere 7:9, 10.
[Icikope pe bula 63]
Inkuuka ya bupingushi bwa kwa Lesa ileishila Yuda