Lekeni Bonse Bacindike Yehova!

“Mwe ba ku kabanga, cindikeni Yehova.”—ESAYA 24:15.

1. Ni shani fintu bakasesema ba kwa Yehova balemona ishina lyakwe, ukucilanya ne mibele nshi iya mu Kristendomu ilelo?

YEHOVA—ishina lya lulumbi ilya kwa Lesa! Fintu bakasesema ba busumino aba ku kale basekelele ukulandila muli lyo ishina! Mu kwanga bacindike Shikulwibo Mulopwe, Yehova, untu ishina lyakwe limwishibisha nga Kapanga Mukalamba uwa Mifwaile. (Esaya 40:5; Yeremia 10:6, 10; Esekiele 36:23) Nelyo fye ni balya abetwa bakasesema banono bali abalandikisha pa kucindika Yehova. Umo uwa aba ali ni Hagai. Mu ibuuku lya kwa Hagai, umwaba fye ifikomo 38, ishina lya kwa Lesa lyabomfiwa imiku 35. Mu busesemo bwa musango yo tamuba bupilibulo lintu ishina lya mutengo Yehova lyapyanikwapo kwi lumbo “Shikulu,” nga fintu abatumwa abacishamo aba mu Kristendomu balipilibula mu mabupilibulo yabo aya Baibolo.—Linganyeniko 2 Abena Korinti 11:5.

2, 3. (a) Ni shani fintu ubusesemo bukalamba bumo ukukuma ku kubweshiwa kwa kwa Israele bwafikilishiwe? (b) Ni mu kusekelela nshi uko abashalapo abaYuda na banabo basekeleleko?

² Pali Esaya 12:2, umusango wa minkubili uwe shina walibomfiwa.a Kasesema abilisha ukuti: “Moneni, Lesa e pusukilo lyandi, ndetetekela, nshabe na mwenso; ubukose bwandi kabili ca malumbo [amaka, NW] candi ni [Jah, NW] Yehova, uwaba kuli ine ipusukilo.” (Moneni na kabili Esaya 26:4, NW.) Muli fyo, ilyo kwashele imyaka mupepi na 200 ukuti Israele alubulwe ukufuma muli bunkole mu Babele, Jah Yehova ukupitila muli kasesema wakwe Esaya apeele ukwebekesha kwa kuti aali Mupusushi wabo uwa maka. Bulya bunkole bwali no kufuma mu 607 B.C.E. ukufika mu 537 B.C.E. Esaya na kabili alembele ukuti: “Ni ne Yehova, uwacite fintu fyonse, . . . nsosela Koreshe, nati, Mucemi wandi, akafishapo ne ca kufwaya candi conse; nsosa ku Yerusalemu, Ukakuulwa, na kwi tempele, Cikabikwe ca kukuulapo cobe.” Uyu Koreshe ali nani? Caishilesangwa ukuti ali ni Mfumu Koreshe iya ku Persia, uwacimfishe Babele mu 539 B.C.E.—Esaya 44:24, 28.

³ Umwabela icebo ca kwa Yehova icalembelwe na Esaya, Koreshe apeele icipope kuli Israele wali muli bunkole ica kuti: “Onse wa muli imwe uwa mu bantu bakwe bonse Lesa abe nankwe, anine aye ku Yerusalemu uuli muli Yuda no kukuule ŋanda ya kwa Yehova Lesa wa bena Israele, e uli Lesa wa mu Yerusalemu.” AbaYuda bashalapo abatemenwe nga nshi capamo na bena Netinimu bashali bena Israele na bana baume ba babomfi ba kwa Solomone balibwelele ku Yerusalemu. Bafikile mu nshita ya kusefya Umutebeto wa Nsakwe mu 537 B.C.E. no kuninika amalambo kuli Yehova pa cipailo cakwe. Umwaka wakonkelepo, mu mweshi wa cibili, balimike umufula wa kukuulapo itempele lya bubili, ninshi uku balepunda mu kwanga no kulumbanya Yehova.—Esra 1:1-4; 2:1, 2, 43, 55; 3:1-6, 8, 10-13.

4. Ni shani fintu Esaya ifipandwa 35 na 55 aishilefikilishiwa?

⁴ Ubusesemo bwa kwa Yehova ubwa kubwesha bwali no kufikilishiwa mu bukata muli Israele ubwa kuti: “Fisekelele amatololo ne mpanga iyaumisha, ifiswebebe fyange no kupuuka nga cananika, . . . fyalamono bukata bwa kwa Yehova, bucisamo bwa kwa Lesa wesu!” “Mukafuma mulesekelela, no kutwalwa mu mutende; impili no tupili fikapongomoko tupundu ku cinso cenu . . . kabili conse ici cikabela Yehova ica kutashe shina, iciishibilo ca muyayaya icishakaputulweko.”—Esaya 35:1, 2; 55:12, 13.

5. Mulandu nshi ukusekelela kwa kwa Israele kushakokwelele?

⁵ Nangu cibe fyo, kulya kusekelela takwakokwele. Abena mupalamano balefwaya ukupuminkana kwa kusakaanya ifisumino pa kukuula itempele. AbaYuda pa kubalilapo balishansha, ukubilisha ati: “Tamuli na ca kucita kuli ifwe ku kukuulila Lesa wesu iŋanda; pantu ni fwe bene tulekuulila Yehova Lesa wa bena Israele, ifyatwebele imfumu Koreshe, imfumu ya Persia.” Balya bena mupalamano nomba baishileba aba kukaanya babipisha. Lyonse “baletompola amaboko ya bantu ba bena Yuda, kabili balebasakamika pa kukuula.” Na kabili baebele impyani ya kwa Koreshe, Artakishashete ifya bufi pa fyalecitika, uyo mu kukonkapo uwapangile cipope ca kubinda ubukuule bwe tempele. (Esra 4:1-24) Pa myaka 17 umulimo walifubalishiwe. Ku ca bulanda, muli yi nshita abaYuda baingile mu kutemwe fikwatwa.

“Yehova Wa Milalo” Asosa

6. (a) Ni shani fintu Yehova ayankwileko ku mibele yali mu Israele? (b) Mulandu nshi ubupilibulo bulemoneka kwati e bwe shina Hagai bwabela ubwalinga?

⁶ Nelyo ni fyo, Yehova alangishe ‘ubukose bwakwe na maka’ ku kulwilako Israele ukupitila mu kutuma bakasesema, ukucilisha Hagai na Sekaria, ku kucinkulako abaYuda ulwa fishingamo fyabo. Ishina lya kwa Hagai lyalundene ne fya mitebeto, pantu cimoneke fyo lipilibula “Uwafyalilwa pa Mutebeto.” Mu kulinga, atendeke ukusesema pa bushiku bwa ntanshi ubwa mweshi wa Mutebeto wa Nsakwe, pa nshita abaYuda balefwaikwa ‘ukuba fye abasamwa.’ (Amalango 16:15) Ukupitila muli Hagai, Yehova apeele ubukombe bune pa ciputulwa ca nshiku 112.—Hagai 1:1; 2:1, 10, 20.

7. Ni mu nshila nshi amashiwi ya kwiswila aya kwa Hagai yalingile ukutukoselesesha?

⁷ Pa kutendeka ubusesemo bwakwe, Hagai atile: “E fyo Yehova wa milalo asosa.” (Hagai 1:2a) Bushe iyo “milalo” kuti baba ni bani? Matulwe ya bamalaika ba kwa Yehova, inshita shimo abaloshiwako mu Baibolo nga ifita. (Yobo 1:6; 2:1; Ilumbo 103:20, 21; Mateo 26:53) Bushe tacitukoselesha ilelo pa kuti Shikulu Mulopwe Yehova umwine alabomfya ifi fita fya mu muulu ifishingacimfiwa ku kutungulula umulimo wa kubwesha ukupepa kwa cine pe sonde?—Linganyeniko 2 Ishamfumu 6:15-17.

8. Mimwene nshi yayambukile Israele, kabili cinshi cafuminemo?

⁸ Finshi fyali mu bukombe bwa kubalilapo ubwa kwa Hagai? Abantu baali nabasosa abati: “Tailaisa inshita iya kuti iŋanda ya kwa Yehova ikuulwe.” Ubukuule bwe tempele, ubwaleimininako ukubweshiwa kwa kupepa kwa bulesa, tacali na kabili cintu ca kwangwako intanshi. Batendeke ukuikuulila amayanda ya bukata. Ukutemwe fikwatwa kwalengele ukucincimukila ukupepa kwa kwa Yehova ukushibantukila. Icafuminemo ca kuti, ipaalo lyakwe lyalifumishiwepo. Ifilime fyabo fyalilekele ukumesha, kabili tabakwete fya kufwala fya kukangabuka mu nshita ya mpepo. Icibwesha cabo catendeke ukucepelako, kabili cali kwati balebika indalama muli tumba uwatulika.—Hagai 1:2b-6.

9. Kukonkomesha nshi ukwakosa, ukwa kukuulilila uko Yehova apeele?

⁹ Yehova apeele uku kukonkomesha kwa maka ukwa kuti: “Bikeni imitima yenu pa mibele yenu” no kwa kuti: “Bikeni: imitima yenu pa fyamuponena.” Mu kushininkisha, Serubabele, umulashi wa Yerusalemu, na shimapepo mukalamba Yoshuab balyankwileko kabili baliswangene mu kukoselesha bantu bonse “[ukumfwa] kwi shiwi lya kwa Yehova Lesa wabo, na ku fyebo fya kwa Hagai kasesema, ifyo Yehova Lesa wabo amutumine; kabili abantu bali na katiina ku cinso ca kwa Yehova.” Ukulundapo, “Hagai inkombe ya kwa Yehova asosele ku bantu muli bunkombe bwa kuli Yehova, ati, Ine ndi na imwe, cisemo ca kwa Yehova.”—Hagai 1:5, 7-14.

10. Ni shani fintu Yehova abomfeshe amaka yakwe ku kwaafwa Israele?

¹⁰ Inkonkotela shimo mu Yerusalemu napamo shatontonkenye fyo ubukata bwe tempele lyakuulwa cipya cipya “tapali” ico bwali no kuba mu kulinganya no bwa lya ntanshi. Nangu cibe fyo, pa numa ya nshiku napamo 51, Yehova akuntile Hagai ukubilisha ubukombe bwa cibili. Abilishe ati: “Kosa, we Serubabele, cisemo ca kwa Yehova. Kosa, we Yoshua mwana Yehosadaki, we shimapepo mukalamba. Koseni, mwe bantu bonse abana calo, cisemo ca kwa Yehova. Koseni, kabili bombeni; pantu ine ndi na imwe, cisemo ca kwa Yehova wa milalo, . . . mwiitina.” Yehova, uyo mu kupita kwa nshita uwali no kubomfya amaka yakwe yonse ‘ukutensho muulu ne calo,’ ashininkishe ukuti ukukaanya konse, nelyo fye cibindo ca mfumu fyacimfiwa. Mu myaka fye isano ubukuule bwe tempele bwalipwishishiwe bwino bwino.—Hagai 2:3-6.

11. Ni shani fintu Lesa aiswishe ‘ubukata ubukulu’ mwi tempele lya bubili?

¹¹ Ubulayo bwamonekesha lyene bwalifikilishiwe ubwa kuti: ‘Fikasuka afiisa ifisuma fya nko shonse, na ine nkesusha mu ŋanda iyi ubukata (e fyo Yehova wa milalo asosa).’ (Hagai 2:7) Ifyo “ifisuma” baishileba bantu bashali abena Israele abaishile mu kupepela pe tempele, apantu lyalebelebesha ubukata bwa kubapo kwakwe ukwa maka. Bushe ili tempele lyakuulwa cipya cipya lyali shani ukulinganishiwa kuli lilya ilyakuulilwe mu nshiku sha kwa Solomone? Kasesema wa kwa Lesa abilishe ati: “Ubukata bwa ŋanda iyi ubukakonkapo bukabo bukulu ukucilo bwa ntanshi, e fyo Yehova wa milalo asosa.” (Hagai 2:9) Mu kufikilishiwa kwa kubalilapo ukwa ubu busesemo, itempele lyakuulwa cipya cipya lyalikokwelepo ukucila ilya kubalilapo—lyali licilipo lintu Mesia amoneke mu 29 C.E. Ukulundapo, ilyo abalwani abasangu tabalasongelekanya ukuti epaiwe mu 33 C.E., Mesia umwine aliletele ubukata lintu ashimikilemo icine.

12. Mifwaile nshi amatempele yabili aya ntanshi yabombele?

¹² Aya matempele yabili aya mu Yerusalemu, ilya kubalilapo ne lya cibili yabombele imifwaile yakatama mu kucita icinshingwa imbali sha mulimo wa bushimapepo uwa kwa Mesia na mu kusungilila ukupepa kwasanguluka ukwa kwa Yehova ukuti kutwalilile pe sonde ukufikila ukumoneka kwa kwa Mesia ukwa cine cine.—AbaHebere 10:1.

Itempele lya ku Mupashi Ilya Bukata

13. (a) Fintu nshi fyacitike ukufuma mu 29 C.E. ukufika mu 33 C.E. ifyakuma itempele lya ku mupashi? (b) Lubali nshi lwakatama ulo ilambo lya cilubula ilya kwa Yesu lyabombele muli fi fya kucitika?

¹³ Bushe ubusesemo bwa kubwesha ubwa kwa Hagai bwalikwata ubupilibulo bwaibela ubwa ku nshita shikakonkapo? Ee mu cine cine! Itempele lyakuulilwe cipya cipya ilya mu Yerusalemu lyasangwike e cishinte ca kupepa kwa cine konse pe sonde. Kabili lyali cinshingwa ce tempele lya ku mupashi ilyakwatisho bukata. Ili tempele lya ku mupashi lyatendeke ukubomba mu 29 C.E. lintu Yehova asubile Yesu ukuba Shimapepo Mukalamba, no mupashi wa mushilo ukwikila pali wene nge nkunda pa lubatisho lwakwe mu mumana wa Yordani. (Mateo 3:16) Pa numa Yesu apwile ubutumikishi bwakwe ubwa pe sonde ubwapwilile mu mfwa ya bulilambo, alibuushiwe ukuya ku muulu, umwaimininweko no Mwashilisha mwe tempele, kabili kulya alipile umutengo we lambo lyakwe kuli Yehova. Uyu mutengo we lambo wali e cilubula, ica kufimba pa membu sha basambi bakwe, no kwisula inshila ya kuti basubwe pa bushiku bwa Pentekoste 33 C.E., ku kuba bashimapepo banono mwi tempele lya ku mupashi ilya kwa Yehova. Ubutumikishi bwabo ubwa busumino ukufika na ku mfwa ya mu lubansa lwe tempele pe sonde yali no kutungulula ku nshita ya ku ntanshi ku kubuushiwilwa ku muulu, ku kutwalilila umulimo wa bushimapepo.

14. (a) Kusekelela nshi kwaendele pamo ne mibombele yapimpa iya cilonganino ca Bwina Kristu ica kwamba? (b) Mulandu nshi uku kusekelela kushakokwelele?

¹⁴ Amakana ya baYuda balapila—na pa numa ukusanshako Abena fyalo—bakonkomokele kuli cilya cilonganino ca Bwina Kristu no kubilishako imbila nsuma ya kuteka kukesa pe sonde ukwa Bufumu bwa kwa Lesa. Ilyo papitile imyaka napamo 30, umutumwa Paulo alondolwele ukuti imbila nsuma yalibililwe “ku cibumbwa conse ca mwi samba lya muulu.” (Abena Kolose 1:23) Lelo ukukonka pa mfwa ya batumwa, ubusangu bukalamba bwalisokelele, kabili ulubuuto lwa cine lwatendeke ukushibantukila. UbuKristu bwine bwine bwalifimbilikishiwe ku fyakaniko fya Kristendomu, ifyashimpilwe pa fisambilisho fya cisenshi na mano ya buntunse.—Imilimo 20:29, 30.

15, 16. (a) Ni shani fintu ubusesemo bwafikilishiwe mu 1914? (b) Kulonganika nshi kwacitike ku kupwa kwa mwanda wa myaka uwalenga 19 na mu kutendeka kwa walenga 20?

¹⁵ Imyanda ya myaka yalipitilepo. Lyene muli ba1870, ibumba lya Bena Kristu bafumaluka batendeke isambililo lyashika ilya Baibolo. Ukufuma mu Malembo, balisontele mu kulungatika ku mwaka wa 1914 ukuti e wali no kwishibisha ukusondwelela kwa “nshita ya bena fyalo.” Ni pali ilya nshita “imyaka” 7 iya mampalanya (imyaka 2,520 iya kuteka kwa buntunse ukwapashanishiwe ku ciswango) yapwile lintu Yesu Kristu—“Uo bucibinda bwakwe” aali no kubikwa pa bufumu mu muulu nge Mfumu ya buMesia iye sonde. (Luka 21:24; Daniele 4:25; Esekiele 21:26, 27) Aba Basambi ba Baibolo, abaishibikwa ilelo nge Nte sha kwa Yehova, balipilikita mu kusalanganya mwi sonde lyonse imbila nsuma ya Bufumu buleisa. Cali ni mu 1919 e lintu amakana yanono aya Nte bayankwileko ku bwite bwa kuya ku kubomba ubwapeelwe pe bungano lya mu Cedar Point, Ohio, U.S.A. Impendwa yabo yalingilishiweko ukufika mu mwaka wa 1935 lintu 56,153 batumine amalipoti ya mulimo wa mwi bala. Muli ulya mwaka, 52,465 e balileko ku fimpashanya fya mukate no mwangashi pa Cibukisho ca mfwa ya kwa Yesu ica cila mwaka, muli fyo ukwishibisha isubilo lyabo ilya kuba bashimapepo na Kristu Yesu mu lubali lwa ku muulu ulwe tempele likalamba ilya ku mupashi ilya kwa Yehova. Bali no kubomba pamo na wene kabili nge shamfumu shinankwe mu Bufumu bwakwe ubwa buMesia.—Luka 22:29, 30; Abena Roma 8:15-17.

¹⁶ Nangu cibe fyo, Ukusokolola 7:4-8 na 14:1-4 kulangilila ukuti impendwa yonse pamo iya aba Bena Kristu basubwa yapelela fye pali 144,000, abengi aba bene abalonganikwe mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo ilyo ubusangu bukalamba tabulasokelela. Ukufuma ku mpela ya mwanda wa myaka uwalenga 19 no kutwalilila ukufika mu walenga 20, Yehova aalepwishishisha ukulonganika kwa ili bumba abasangululwa ku menshi ya Cebo cakwe, ukubilishiwa abalungami ukupitila mu citetekelo mwi lambo lya kukonsolwela ilya kwa Yesu, na kwi pelepele ukukakatikwa ukuba Abena Kristu basubwa abali no kupanga impendwa ya kumanina iya 144,000.

17. (a) Kulonganika nshi kwatwalilila ukutula muli ba 1930? (b) Mulandu nshi Yohane 3:30 abikiilwe pano? (Moneni na Luka 7:28.)

¹⁷ Cinshi cikonkapo lintu impendwa yonse iya basubwa yasalwa? Mu 1935, pe bungano lya lulumbi ilya mu Washington, D.C., U.S.A., calishibishiwe ukuti “ibumba likalamba” ilya pa Ukusokolola 7:9-17 lyali libumba lyali no kwisaishibwa “ilyo papitile” ba 144,000 kabili abo impela yabo yaba bumi bwa muyayaya muli paradise pe sonde. Pa numa ya kwishibisha bwino bwino Yesu wasubwa, Yohane Kabatisha, uukabushiwilwa pe sonde pamo nga umo uwa “mpaanga shimbi,” asosele pa lwa kwa Mesia ati: “Ulya ali no kulakula, lelo ine ndi no kulacepa.” (Yohane 1:29; 3:30; 10:16; Mateo 11:11) Umulimo wa kwa Yohane Kabatisha uwa kupekanishisha Mesia abasambi walepwa ilyo Yesu atendeke umwine ukusala impendwa yafulilako iya baali no kuba muli ba 144,000. Muli ba1930 icacitike cintu capusanako. Impendwa ya “baitwa, kabili abasalwa” ku kuba muli ba 144,000 e yalecepelako ilintu impendwa ye “bumba likalamba” ilya “mpaanga shimbi” e yatendeke ukukulilako nga nshi. Ili bumba likalamba litwalilila ukufulilako ilyo imicitile ibifi iya calo ilepalamina ku kupwa pa Armagedone.—Ukusokolola 17:14b.

18. (a) Mulandu nshi mu kucetekela twingenekelo kuti “amamilioni abali aba mweo nomba tabakatale abafwa”? (b) Mulandu nshi tulingile ukumfwila Hagai 2:4 mu kupimpa?

¹⁸ Mu kutendeka fye kwa ba1920, ilyashi lya cintubwingi ilyaibela ilyapeelwe ne Nte sha kwa Yehova lyakwete umutwe wa kuti “Amamilioni Abali Aba Mweo Nomba Tabakabale Abafwa.” Ubo bulondoloshi napamo bwalangilile ukucishamo ukwenekela ifisuma pali ilya nshita. Ilelo nangu ni fyo kuti twabulanda no kucetekela kwine kwine. Ulubuuto luleingilishiwako pa lwa busesemo bwa Baibolo capamo ne cimfulumfulu ca muli cino calo cilefwa filelangilila apabuuta ukuti impela ya micitile ya kwa Satana ili mupepi, mupepi nga nshi! Lipoti wa Cibukisho uwa 1996 alelangilila ukuti 12,921,933 balisangilweko, pali aba ni 8,757 (amaperesenti .068) epela e balangilile isubilo lyabo ilya ku muulu ukupitila mu kulyako ifimpashanya. Ukubweshiwa kwa kupepa kwa cine kuli mupepi no kupwishishiwa. Lelo twitompoka muli uyo mulimo. Ee, Hagai 2:4 alondololo kuti: “Koseni, mwe bantu bonse abana calo, cisemo ca kwa Jehova. Koseni, kabili bombeni; pantu ine ndi na imwe, cisemo ca kwa Yehova wa milalo.” Shi natupampaminepo ukuti takuli umusango uwa kutemwe fikwatwa nelyo uwa ku calo uukanasha ukupimpila twapimpila umulimo wa kwa Yehova!—1 Yohane 2:15-17.

19. Ni shani na ifwe twingabamo mu kufikilishiwa kwa kwa Hagai 2:6, 7?

¹⁹ Twaliba aba buseko ukuba ne shuko lya kubamo mu kufikilishiwa kwa muno nshiku ukwa kwa Hagai 2:6, 7 apatila: “E fyo Yehova wa milalo atila: Kucili inshita inono, e lyo ine nkatensho muulu ne calo, na bemba no mulundu; nkatensha ne nko shonse, fikasuke afiisa ifisuma fya nko shonse, na ine njisusha mu ŋanda iyi ubukata e fyo Yehova wa milalo asosa.” Ubufunushi, ukubotelela, no lupato fyaba fye mpanga yonse ukupulinkana icalo muli uno mwanda wa myaka uwalenga 20. Mu cine cine cili mu nshiku sha ciko isha kulekelesha, kabili Yehova kale kale alitendeka ‘ukucitensha’ ukupitila mu kuleka Inte shakwe ‘ukubilisho bushiku bwa cilandushi.’ (Esaya 61:2) Uku kutensha kwa kutangilila kukafika pa kalume mu kuba no konaulwa kwa calo pa Armagedone, lelo ilyo iyo nshita ishilafika, Yehova alekula “ifisuma fya nko shonse” ku kwisabomba umulimo wakwe—abantu ba pe sonde abafuuka, abapale mpaanga. (Yohane 6:44) Ili “bumba likalamba” nomba ‘lilebomba [umulimo washila, NW]’ mu lubansa lwa pe sonde ulwa ŋanda ya kumupepelamo.—Ukusokolola 7:9, 15.

20. Ni kwi twingasanga icuma caumisho mutengo?

²⁰ Ukubombela mwi tempele lya ku mupashi ilya kwa Yehova kuleta ubunonshi ubwa mutengo nga nshi ukucila icikwatwa icili conse. (Amapinda 2:1-6; 3:13, 14; Mateo 6:19-21) Ukulundapo, Hagai 2:9 alondolola ukuti: “Ubukata bwa ŋanda iyi ubukakonkapo bukabo bukulu ukucilo bwa ntanshi, e fyo Yehova wa milalo asosa; kabili muno muntu nkapeelo mutende, cisemo ca kwa Yehova.” Cinshi aya mashiwi yapilibula kuli ifwe ilelo? Icipande cikonkelepo cili no kutweba.

[Amafutunoti]

Ifipusho fya Kupitulukamo

Ca kumwenako nshi ica bakasesema tulingile ukukonka ukukuma kwi shina lya kwa Yehova?

Kukoselesha nshi tupokelela ku bukombe bwa kwa Yehova ubwa maka ku bena Israele babweshiwa?

Litempele nshi ilya bukata ilya ku mupashi ilibomba ilelo?

Kulonganika nshi kwakonkana mu muyano mu mwanda wa myaka uwalenga 19 no walenga 20, mu kuba ne filolelo nshi ku ntanshi?

[Ifikope pe bula 7]

Imilalo ya ku muulu iya kwa Yehova ilatungulula no kutungilila Inte shakwe pe sonde