Mulelanda “Ifyebo Ifisuma” Ifingakoselesha aba mu Ng’anda Yenu
BA DAVIDI baikele mu motoka balelolela abakashi ninshi bekalile fye ukulolesha pa nkoloko. Ilyo inshita yaleya ilepita ukwabula ukuti abakashi bafume mu ng’anda, balikalipe. Ilyo abakashi babo ba Diane basukile bafuma mu ng’anda, ba Davidi balipaatile abakashi ninshi nabafulwa sana.
Batile: “Finshi wacilacita inshita yonse iyi? Lyonse fye ulacelwa! Bushe te kuti wendesheko nangu fye ubushiku bumo?”
Ba Diane balyumfwile ububi sana. Balukwishe ifilamba no kubwelela ulubilo mu ng’anda. Ilyo abakashi baile, apo pene fye ba David balilwike ukutila nabalufyanya. Ukootoka kwabo kwalengele fye ifintu ukubipilako. Cinshi bali no kucita? Bashimishe motoka, kabili panono panono bakonkele abakashi babo mu ng’anda.
Bushe tamulesumina ukutila ifi twalandapo filacitika mu mayanda? Bushe mwalilandapo fimo e lyo mwatontonkanya amuti kanshi nga nshacilanda? Nga twalanda fye ukwabula ukutontonkanya, ilingi line tulalanda ifya kuti twaumfwa ububi pa numa. E mulandu wine Baibolo ilandila ukutila: “Umutima wa mulungami welenganye ca kwasuka, lelo akanwa ka babifi kapongolole fyabipa.”—Amapinda 15:28.
Lelo tacanguka ukutontonkanya bwino bwino ilyo ushilasosa fimo, maka maka nga naufulwa nangu waumfwa umwenso, atemwa kuli icikukalipe. Pali bufi nga ba pa ng’anda mulelanda na bo, cilanguka sana ukubapeela umulandu nelyo ukubalengulula. Ico kuti calenga na bo bakalipa nelyo mwatendeka ukukansana.
Nomba cinshi twingacita pa kuti tulelanshanya bwino? Cinshi cingatwafwa ukukanafulwa ica kutila twalufyanya? Kalemba wa Baibolo Solomone, alilandapo fimo ifingatwafwa.
Tontonkanyeni pa fyo Mulefwaya Ukulanda ne Nshila Mwalalandilamo
Ilyo Solomone, uwalembele ibuuku lya kwa Lukala Milandu alandile pa fyo ubumi bwaba ubwa fye, afwile aleumfwa ububi sana pa fyalecitika. Atile: “Napatile umweo.” Inshita imo alandile pa mweo ati, “mupu kabili kufuluko mwela.” (Lukala Milandu 2:17; 12:8) Na lyo line, ibuuku lya kwa Lukala Milandu talilanda fye pa fyo Solomone ashatemenwe. Tafwaile ukulanda pa fibi fyeka fyeka. Ku kupwa kwa ili buuku, Solomone atile “afwaile ukusanga ifyebo ifisuma no kulemba amashiwi yalungama aya cine.”—Lukala Milandu 12:10, New World Translation.
Tatuletwishika ukutila Solomone alimwene ukuti talekabila ukulanga sana ukuti alyumfwile ububi pa fyalecitika. Kanshi kuti twatila cila nshita aleyipusha umwine ukuti: ‘Bushe ifyo ndefwaya ukulanda fya cine nelyo nafilungama? Nga nalanda aya mashiwi, bushe abantu bambi balayatemwa nelyo bushe yalaumfwika bwino?’ Ukufwaya “ifyebo ifisuma” ifya cine, kwalengele elatontonkanya fye pa fyabipa.
Ici calengele alemba ibuuku ilisuma sana kabili ilyabamo amano ya kwa Lesa ayengi sana ayatwafwa ukwishiba icacindama ico umuntu abela pano calo. (2 Timote 3:16, 17) Finshi twingasambililako ku nshila Solomone alandilemo pa fyo ashatemenwe? Kuti twasambililako ukulalanshanya bwino na batemwikwa besu nga fintu twalamona.
Mwilalanda mu Bukali
Tutile kalume afika pa ng’anda ukufuma ku sukulu ninshi nakwata ne cipepala apo bakafundisha balembele ifyo acitile pa mashindano lelo tasansamwike. Bawishi balolesha pa fisambililo alembele e lyo bamona ukuti napona mu cisambililo cimo. Bawishi apo pene bakalipa, baibukisha ne fyo ashalebika amano ku fyo bakafundisha balemweba ukulembela ku ng’anda. Bawishi baumfwa ububi ni cikanga fye bamupaatile abati: “Uli munang’ani sana! Nga ni fi, tapali ico ukacita mu bumi bobe!”
Ilyo bawishi bashilalanda aya mashiwi, kuti cawama bayipusha abati, ‘Bushe ifyo ndefwaya ukulanda fya cine nelyo bushe nafilungama?’ Ici cipusho kuti calenga tabalandile fye pa fyabipa ifishili fya cine pa mulandu fye wa bukali. (Amapinda 17:27) Bushe ca cine ukuti umwana tapali ifyo engacita mu bumi pa mulandu fye wa kuti napona mu cisambililo cimo? Bushe kwena munang’ani, nelyo bushe icalengele ebika amano ku fyo bakafundisha bamupeele ukulembela ku ng’anda ni co fyalemukosela? Baibolo itukoselesha ukutekanya no kumona bwino bwino ifyo umulandu uli. (Tito 3:2; Yakobo 3:17) Abafyashi bafwile ukulanda “amashiwi yalungama aya cine” pa kuti bakoseleshe umwana wabo.
Fwayeni Amashiwi Yalungama
Ilyo bawishi baishiba ifyo balalandapo, kuti bayipusha abati, ‘Bushe nalalanda shani pa kuti umwana wandi omfwe bwino no kutemwa ifyo nalalanda?’ Ca cine ukutila tacayanguka ukusanga ifyebo fyalungama. Lelo abafyashi bafwile ukwishiba ukutila imisepela ilingi line batontonkanya ati nga tabacitile bwino icintu cimo, ninshi bacabecabe. Bena nga bafilwa icintu cimo nangu nga balufyanya, bamona kwati cabipa sana ica kuti baisuula no kuisuula. Umufyashi nga akalipa sana, umwana kuti amona kwati ca cine tapali ico akacita pano calo. Pa Abena Kolose 3:21 patila: “Mwilakalifya abana benu, epali baba no bulanda.”
Amashiwi ya kuti, “lyonse e fyo ucita” nelyo ati “tawatala aucite fi ne fi,” te ya cine pantu te lyonse cibe fyo. Umufyashi nga atila: “Tawakatale aucita icili conse icisuma pa calo,” bushe kwena umwana kuti aimona ukutila alicindama? Awe. Nga ca kutila abafyashi baikalila fye ukweba umwana aya mashiwi, kuti alaimona kwati wacabecabe. Aya mashiwi tayakoselesha kabili te ya cine.
Nangu ca kutila pali ifilubene, cilawama ukulanda sana pa fisuma. Bawishi ba mwana tulandilepo kuti cawama sana nga basosa ukutila: “Mwana wandi, ninjishiba ukutila taumfwile bwino ifi uponene ici cisambililo. Lelo nalishiba ukutila walipoosako amano ku fya ku sukulu. Kanshi leka tulandepo pali ici cisambililo uponene tumone ifyo wingacita pa kuti ukacishibe.” Bawishi nga balefwaya ukwishiba bwino ifyo bengacita pa kwafwa umwana wabo, kuti bamwipusha fimo ifikumine ico cisambililo pa kuti beshibe apabelele ubwafya.
Ukuba ne cikuuku no kufwaya inshila isuma iya kulandilamo kuti kwayafwa sana umwana ukucila ukumupaatila. Baibolo itweba ukutila: “Ifyebo fya nsansa luto lwa mpuma, kulowa ku mutima, kabili butuntulu ku mubili.” (Amapinda 16:24) Abana kumo na bonse pa ng’anda, balatemwa sana nga ca kutila pali umutende ne citemwiko.
Umuntu ‘Alanda Ifyaisula mu Mutima’
Tontonkanyeni pa fyacitile ba David abo twacilandapo pa kutendeka. Bushe nga tacaweme abatekanya no kufwaya “ifyebo ifisuma” ifya cine ukucila ukupaatila fye abakashi pa mulandu fye wa bukali? Ilyo ifya musango yu fyacitika, umwaume afwile ukuyipusha ukuti: ‘Kwena nangu ca kutila umukashi wandi alacelwa, bushe ca cine ukuti lyonse alacelwa? Bushe ino nshita, cili fye bwino ukulanda pali ili lyashi? Bushe ukumupaatila no kumushobaula fyalamwafwa ukuleka ukucelwa?’ Ukutekanya no kuyipusha nge fi, kuti kwatwafwa ukukanafulwisha abo twatemwa abo tushacilafwaya ukuti bafulwe nga twalanda fimo.—Amapinda 29:11.
Lelo ni shani nga ca kutila ilingi line nga tulefwaya ukulanshanya, tulatendeka ukukansana? Tufwile ukwishiba bwino icilenga tulekansana. Ifyo tulanda, sana sana nga natukalipa nelyo natusakamana, e filanga sana ifyaba mu mutima wesu. Yesu atile: “Ku bwingi bwa fyaba mu mutima e fyo akanwa kalanda.” (Mateo 12:34) Kanshi ifyo tulanda e filanga ifyo tutontonkanya, ifyo tufwaya, ne fyo umutima wesu waba.
Bushe ifyo tushitemenwe nga fyacitika tulatekanya no kukanatontonkanya ukuti calala capwa tafyakawame nelyo bushe tulasuubila ukuti ifintu fikawama? Ico cikamonekela ku fyo tulanda e lyo ne milandile yesu. Bushe tupampamina fye pa fyo tulefwaya, no kulamonamo fye ububi mu ficitike e lyo no kulengulula bambi? Nga e fyo twaba, kuti tulefuupula bambi ku mashiwi tulanda ne nshila tulandilamo. Limbi te kuti twishibe no kutila tutontonkanya fye pa fishiweme kabili tulanda fye ifya kufuupula bambi. Kuti tuleimona fye no kuti twaliba fye bwino. Lelo tufwile ukucenjela pantu limbi kuti tuleibeepa.—Amapinda 14:12.
Caliwama pantu twalikwata Icebo ca kwa Lesa. Baibolo kuti yatwafwa ukwishiba ifyaba mu mutima wesu no kumona ifyalungama ne fishalungama ifyo tufwile ukufumyamo. (AbaHebere 4:12; Yakobo 1:25) Te mulandu ne cifyalilwa cesu nangu ifyo twakulile, bonse kuti twayalula ukutontonkanya kwesu ne micitile yesu nga ca kutila cine cine tulefwaya ukwaluka.—Abena Efese 4:23, 24.
Baibolo ilatwaafwa, lelo kwaliba na cimbi icingatwafwa ukwishiba nga tulalanshanya bwino na bambi. Kuti mwaipushako bambi, napamo abena mwenu nelyo umwana pa kuti bamwebe fye icishinka pa fyo mulanshanya na bambi. Ipusheni umunenu uo mwacetekela, uwamwishiba bwino. Mufwile ukuiceefya pa kuti musumine ifyo bamweba no kwaluka nga bamweba umo mushicita bwino.
Tontonkanyeni Ilyo Tamulalanda!
Na pa kulekelesha, nga cine cine tatulefwaya ukukalifya bambi ku fyo tusosa, tufwile ukucita ifyaba pa Amapinda 16:23 apatila: “Umutima wa wa mano umulengo kucenjela mu misosele yakwe, ulaafwa na kanwa kakwe ukufunda.” (Diocese of Mbala) Kwena tacayanguka ukutekanya nga pali ifimukalifye. Na lyo line, nga tulemona icalenga icintu ukucitika ukucila ukupeela bambi imilandu nelyo ukubalengulula, kuti catwangukila ukufwaya amashiwi yalungama aya kulanda na bena.
Kwena bonse tatwapwililika. (Yakobo 3:2) Limo bonse tulalanda ukwabula ukutontonkanya. (Amapinda 12:18) Lelo Icebo ca kwa Lesa kuti catwafwa ukulatontonkanya ilyo tatulalanda no kucindika ifyo bambi baleumfwa ne fyo balefwaya ukucila ukubika fye amano ku fyesu. (Abena Filipi 2:4) Kanshi natule-esha sana ukufwaya “ifyebo ifisuma” ifya cine, maka maka ilyo tulelanda na ba mu ng’anda yesu. Nga tulecite fyo, tatwakulakalifya no kufuupula abo twatemwa, lelo tukalabakoselesha no kubatalalika imitima.—Abena Roma 14:19.
[Icikope pe bula 12]
Kuti mwacita shani pa kuti mwilalanda ifya kutila mwaisatontonkanya amuti kanshi nga nshacilanda?