Ukuisanga mu Cupo Icabulamo Kutemwa

“Mu bwikashi umwaba ukulekana sana, te fyupo fye fyeka ifyabulamo insansa umo ukulekana kwacila, lelo, ifyupo ifingi tafyakabe ne nsansa.”—e fyalandile AKABUNGWE KAFWAILISHA PA NDUPWA AKA MU AMERIKA.

CASOSWA ukuti ukuba ne nsansa nelyo ukucula mu mikalile fifuma kumo kwine e kuti ku cupo. Cine cine, icupo e cimo icikalamba mu mikalile icingaleta insansa—nangu ukucula kukalamba. Nga fintu umukululo uuli muli cino cipande ulelangilila, abengi abaupana balecula apakalamba.

Nangu cibe fyo ifipendo pa lwa kulekana filanga fye ulubali lumo ulwa bwafya. Pa cupo cimo icipwa, kwaliba imintapendwa iya fyupo na fimbi ifishipwa lelo ifitwalilila na mafya. Umwanakashi umo uwaupwa ukucila pa myaka 30 alandile ku mwanakashi umbi pa mbali ukuti: “Kale twali ulupwa lwa nsansa, lelo imyaka 12 iyapita ifintu fyalitubipila. Umulume wandi tangwa ku fyo ng’umfwa. E unshupa mu matontonkanyo.” E cimo cine no mulume uwaupa pa myaka mupepi na 25 alilishike ukuti: “Umukashi wandi alinjeba ukuti tantemwa nomba. Alando kuti nga ca kuti tuleikalila fye mu muputule kabili umo, umo alefwaila mu nshita sha kukokoloka, limbi kuti kwaba kushipikisha.”

Kwena, bamo mu mafya ya musango yu balapwishe fyupo fyabo. Lelo, abengi tabafwaya ukulekana. Mulandu nshi? Ukulingana na Dokota Karen Kayser kwaliba fimo ifilenga abaupana ukukanalekana nangu ca kuti tabatemwana, ifi fyaba pamo nga abana, ukutiina ukuseebana, amafya ya ndalama, ifibusa, balupwa, pamo pene ne fisumino fya mipepele. Atile: “Apo tabafwaya kulekana kwa mwi funde, aba baupana basalapo ukwikala pamo no munabo untu balekana nankwe mu nkuntu.”

Bushe abaupana abo ukutemwa kwacepa, bafwile ukulabako fye no kulaikala ukwabula ukusekelamo? Bushe ukwikala mu cupo cabulamo kutemwa e kwawamako ukucila ukulekana? Ificitika fishinina ukuti ifyupo ifingi ifili mu mafya kuti fyapusushiwa—te kupusushiwa fye ku kulekana lelo na ku kucululuka kwisako ku mulandu wa kubulwo kutemwa.

Mulandu Nshi Ukutemwa Kucepela?

“Calibe cayanguka ukutemwana ukucila ukutwalilila nako.”—e fyalandile DOKOTA KAREN KAYSER.

NAPAMO te kuti cimupapushe ukumona ukufula kwa fyupo fyabulamo ukutemwa. Icupo caba kwampana kwa bantunse ukwapikana, kabili abengi bengilamo ukwabula no kuipekanya bwino. Dokota Dean S. Edell atile: “Pa kupoka lasenshi wa kwensha motoka cifwaya ukulamuka kumo, lelo lasenshi wa cupo apeelwa nga mwasaina fye amashina.”

E ico, nangula ifyupo ifingi filatunguluka kabili fya nsansa, kwaliba na fimbi ifili mu kukansana. Limbi umo nelyo bonse pa baupana batendeke cupo no kwenekela ifyacishamo lelo balibulisha ukukampuka ukufwaikwa pa kutwalilila mu cupo pa nshita iitali. Dokota Harry Reis alondolwele ukuti: “Nga abantu bapalamana, balatungililana.” Bayumfwa kwati “umunabo e wabako fye eka pe sonde uumone fintu mu nshila intu bafimwenamo. Ukuyumfwa kwa musango yu limo kulapwa, kabili nga kwapwa, kuti kwaleto bwafya bwine bwine mu cupo.”

Ku ca nsansa, ifyupo ifingi tafyaba ifyo. Natubebete mu kwipifya ifishinka finono ifilenga ukutemwa mu fyupo fimo ukucepa.

Ukulengwe Nsoni—“Ifi Te fyo Naleenekela”

BaRose batile: ‘Ilyo naupilwe kuli baJim naletontonkanya ukuti tukekala aba nsansa lyonse abatemwana, abanakilila kabili abangwana.’ Lelo, mu nshita fye inono, uwacebwishe baRose tamoneke ukuti aliyemba. BaRose batile: “Ukwenekela kuntu nakwete muli wene kwandetele ukubipilwa.”

Amafilimu ayengi, ifitabo, ne nyimbo shaseeka filangisha ukutemwa ukushaba kwa cine cine. Pa nshita ya kwishishanya, umwaume no mwanakashi limbi kuti bamona ukuti cintu baleenekela nacicitika; lelo pa numa fye ya myaka inono mu cupo, beluka ukuti icine cine ici cali kwelenganya fye! Nga ifyaba mu citabo ca cintemwa baleenekela taficitike, ne cupo fye icisuma kuti capwa.

Kwena, ukwenekela kumo mu cupo kwaba fye bwino. Ku ca kumwenako, caliba fye bwino ukwenekela ukutemwa, ukusakamanwa, no bwafwilisho bufuma ku mwina mwenu. Lelo, ukufwaya kwa musango yo limbi nako takucitika. Umukashana waupilwe nomba line ku India uwe shina lya Meena atile: “Ng’umfwa kwati nshaupwa. Ng’umfwa uwatalalilwa kabili uwalekeleshiwa.”

Bushe Kuti Kwabako Umulandu wa Kubela ne Subilo?

DOKOTA AARON T. BECK atile: “Umulandu umo mu fyupo fyabamo amafya waba kucetekela kwakosa ukuti ifintu tafyakawameko. Ukucetekela kwa musango yo kulacincintila ukwaluka kuntu aba mu cupo bengapanga pantu takubacincisha ukwesha ukuwamyako nangu cimo.”

TUTILE muleumfwa umubili ububi kabili mwaya kuli dokota mu kupimwa. Na cine kuti namusakamikwa. Na kuba, ubumi bwenu—nangu fye mikalile yenu ine—ili mu kayofi. Lelo tutile pa numa ya kupimwa, badokota bamweba ilyashi lisuma ukuti nangu ca kuti ubulwele mukwete te bunono, nalyo line kuti bwaundapwa. Na cine, badokota bamweba no kuti nga mwalalya ifya kulya fimo no kutukusha umubili, kuti mwaenekela ukupolelela. Ukwabulo kutwishika kuti mwayumfwa abailulukwa nga nshi kabili kuti mwakonka ukufunda kwabo!

Linganyeniko ici ku mulandu ulelandwapo. Bushe mu cupo cenu mulakwata amafya? Kwena, mu cupo conse mwaliba amafya no kupusana. E co ukukwata fye inshita shayafya ishinono mu cupo cenu tacipilibulo kuti icupo cenu tacilimo kutemwa. Lelo ni shani nga ubwafya bwatwalilila pa milungu, imyeshi, nangu fye imyaka? Nga e fintu cili, ninshi calinga ukuba abasakamikwa, pantu uyu tauli mulandu uunono. Icine cine, imibele ya cupo cenu kuti yakuma kwati fye ne mikalile yenu yonse—ukusanshako ne ya bana benu. Ku ca kumwenako, caishibikwa ukuti, ukukangana kwa mu cupo caliba cintu cikalamba icilenga amafya pamo nga ukupopomenwa, ukukanabombesha pa ncito, ukulundapo na abana ukukanacita bwino ku sukulu. Lelo te ifyo fyeka. Abena Kristu balishibo kuti ukumfwana na bena mwabo mu cupo kuti kwakuma bucibusa bwabo na Lesa.—1 Petro 3:7.

Icishinka ca kuti muli na mafya no mwina mwenu tacipilibulo kuti imibele te kuti yaluke. Ukwenekela ukuti mu cupo nangu cibe shani mulaba amafya, kuti kwayafwilisha abaupana ukumona ifyo bengabomba na mafya yabo ne fya kucita pa kuyapikulula. Umulume umo uwe shina lya Isaac atile: “Nshaishibe ukuti cilacitika ku baupana inshita shimo ukuba ne nsansa ne inshita shimbi ukuba na mafya. Naletontonkanya ukuti pali icalubene kuli ifwe!”

Nangu nge cupo cenu calibipilako ukufika ku kubulwo kutemwa, kuti mwacipususha. Ca cine, ukucula kwa muntontonkanya kucitika pa mulandu wa kukanaumfwana kuti kwalimba ne mishila,

Icupo Cenu Kuti Capusushiwa!

Baibolo yabamo ukufunda kubomba ukwingi ukwinganonsha abalume na bakashi. Ici te ceni, pantu Uwapuutilemo ukulembwa kwa Baibolo aba na kabili e Katendeka wa cupo.

BAIBOLO yalondolola ifya cine cine ifyo icupo caba. Isosa ukuti umulume no mukashi bakaba no “bwafya”—nelyo nga fintu New English Bible isosa, bakaba no “kucula no kuteta.” (1 Abena Korinti 7:28) Lelo, Baibolo itila no kuti icupo kuti calete insansa, nangu fye ukusamwa kabili cifwile ukulete fyo fintu. (Amapinda 5:18, 19) Ifi fibili tafilepilikana. Filangilila fye ukuti te mulandu na mafya yabipisha ayemako, abaupana kuti