Icebo ca kwa Yehova ca Mweo
Ifyo Twingafwaisha Ukwishiba mwi Buuku lya Bubili Ilya Ishamfumu
IBUUKU lya mu Baibolo ilya 2 Ishamfumu lyatendekela palya papelela ibuuku lya 1 Ishamfumu. Lilanda pa shamfumu 29, e kutila ishamfumu 12 isha bufumu bwa ku kapinda ka ku kuso ubwa Israele, e lyo ne shamfumu 17 isha bufumu bwa ku kapinda ka ku kulyo ubwa Yuda. Ili buuku lya 2 Ishamfumu lilanda na pa milimo ya bakasesema pamo nga Eliya, Elisha, na Esaya. Lilalondolola ne fyacitike lintu imisumba ya Samaria na Yerusalemu yaonawilwe. Lelo, te lyashi lyonse ilyalembwa ukulingana ne fyo ifyalecitika fyakonkene. Mu kwipifya kuti twatila, ili buuku lya 2 Ishamfumu, lilanda pa fyacitike pa myaka 340, e kutila ukutendeka mu 920 B.C.E. ukufika mu 580 B.C.E. kabili uyu e mwaka kasesema Yeremia apwishishe ukulemba ili buuku.
Bushe ibuuku lya 2 Ishamfumu lyacindama shani kuli ifwe? Finshi twingasambililako ku fyo Yehova acitile ku bantu? Masambililo nshi twingasambilila ku fyacitile ishamfumu, bakasesema, na bantu bambi abalumbulwa muli ili buuku? Natumone ifyo twingasambilila mwi buuku lya 2 Ishamfumu.
ELISHA APYANA ELIYA
Imfumu Ahasia iya Israele yapona pa muputule wa pa muulu uwa mu ngˈanda ya iko kabili yalwala. Kasesema Eliya ayeba ukuti ili no kufwa. Ahasia afwa, kabili Yehoramu munyina e wapyana pa cipuna ca bufumu. Kabili pali ilya ine nshita, Yehoshafati e wali imfumu mu Yuda. Eliya asendwa mu nkuuka, kabili kaafwa wakwe Elisha, e wamupyana pali bukasesema. Imyaka nakalimo 60 iyakonkapo, iyo abomba umulimo wakwe, Elisha acita ifipesha amano ifingi.—Moneni umukululo uuleti “Ifipesha Mano Ifyo Elisha Acitile.”
Ilyo imfumu ya Moabu yapondokela abena Israele, imfumu Yehoramu, na Yehoshafati, e lyo ne mfumu ya Edomu baumana akapi no kuyalwisha imfumu ya Moabu. Ishi shamfumu shacimfya bulya bulwi pa mulandu wa bucishinka bwa kwa Yehoshafati. Imfumu ya Suria nayo yapekanya ukusansa abena Israele mu kupumikisha, lelo Elisha afulunganya amapange ya iko. Awe imfumu ya ku Suria yafulwe cibi kabili yatumako “bakafwalo na maceleta no mulalo ukata” ku kwikata Elisha. (2 Ishamfumu 6:14) Elisha acita ifipesha mano fibili kabili alenga abena Suria ukubwelelamo mu mutende. Inshita imbi na kabili, Ben-hadadi Imfumu ya Suria ashinga umusumba wa Samaria. Kabili ico calenga ukuti mu calo mube icipowe cine cine, lelo Elisha asobela ukuti icipowe cili no kupwa.
Ilyo papita inshita, Elisha aya ku Damaseke. Nomba pali iyi nshita, imfumu Ben-hadadi nailwala, kabili yatuma Hasaele ku kwipusha nga ca kuti ili no kupola ku bulwele bwa iko. Elisha asobela ukuti imfumu ikafwa kabili Hasaele e ukapyana Ben-hadadi pa bufumu. Ubushiku bwakonkelepo Hasaele aipaya imfumu ilyo aifimba “insalu iyatikama” pa kanwa na pa myona, kabili Hasaele apoka no bufumu. (2 Ishamfumu 8:15) Mu Yuda na mo umwana wa kwa Yehoshafati, Yehoramu e watendeka ukuteka kabili pa numa umwana wakwe Ahasia na o amupyana.—Moneni umukululo uuleti “Imfumu sha mu Yuda na mu Israele.”
Amasuko ku Mepusho ya mu Baibolo:
2:9—Mulandu nshi Elisha alombeele ‘icakaniko ca pabili ica mupashi wa kwa Eliya’? Pa kuti Elisha abombe umulimo wa kusesema mu Israele, alekabila umupashi ulya wine wakwete Eliya, uwa bukose no kushipa. Uyu e mulandu Elisha alombeele umupashi wacilapo imiku ibili pali ulya wakwete Eliya. Elisha ali mubomfi wa kwa Eliya pa myaka 6, kabili Eliya amusalile ukuba impyani yakwe. Kanshi Elisha alemona Eliya ukuti ni wishi wa ku mupashi; Elisha ali kwati mwana mwaume ibeli lya ku mupashi ilya kwa Eliya. (1 Ishamfumu 19:19-21; 2 Ishamfumu 2:12) E ico filya fine wishi alepeela umwana wakwe ibeli ica bupyani imiku ibili ukucila abanankwe, e fyo na Elisha alombele, kabili apokelele ubupyani bwa ku mupashi ukufuma kuli Eliya imiku ibili ukucilapo.
2:11—Ni ku “muulu” nshi uko “Eliya aninikilwe mu nkuuka”? Taninikwe ku muulu ukutali sana uko tushingamona, kabili te ku muulu ukwikala imipashi, nelyo kulya kwaba Lesa na bana bakwe bamalaika awe. (Amalango 4:19; Amalumbo 11:4; Mateo 6:9; 18:10) “Umuulu” untu Eliya aileko, ni uyu wine tumona uwabela mupepi ne sonde, umwaba amakumbi kabili umupupuka ne fyuni. (Amalumbo 78:26; Mateo 6:26) Iceleta ilyalebutukisha, lyapulinkenye mu makumbi kabili lyatwele Eliya ku cifulo cimbi pano pene pe sonde, uko atwalilile uwa mweo inshita imo. Na kuba, ilyo papitile imyaka imo, Eliya alembele kalata kuli Yehoramu imfumu ya baYuda.—2 Imilandu 21:1, 12-15.
5:15, 16—Mulandu nshi Elisha ashapokeele ubupe bwa kwa Naamani? Elisha alikeene ukupoka bulya bupe pantu alishibe ukuti icipesha mano ico acitile ica kuposha Naamani tacacitilwe ku maka yakwe iyo, lelo ni ku maka ya kwa Yehova. Talefwaya ukunonkela icuma mu kubomba umulimo Lesa amupeele. Nangu fye ni bakapepa ba cine aba kwa Lesa pali lelo, na bo bene tabasangula umulimo wa kwa Yehova ukuba akaliilo. Balomfwila ukufunda kwa kwa Yesu ukwa kuti: “Mwapokele ubupe, peeleni ubupe.”—Mateo 10:8.
5:18, 19—Bushe Naamani alombele ubwelelo pa mulandu wa kuti alishinshimwine Rimone? Imfumu ya Suria ifwile yalikotele kabili tayakwete maka, e ico Naamani e waleikatilila imfumu nga ca kuti ilefwaya ukwiminina. Ilyo imfumu yakonteme pa kupepa Rimone, Naamani na o alikonteme. Kanshi ilyo Naamani akonteme, te mu kuti alepepa Rimone, lelo ena aleafwilisha fye imfumu ukukanawa. Naamani alelomba ubwelelo kuli Yehova pa ncito ya buteko iyo alebomba. Elisha alicetekele ifyalandile Naamani, kabili amwebele ati: “Kabiye umutende.”
Ifyo Twingasambililako:
1:13, 14. Ukusambililako ku filecitikila bambi e lyo no kuba uwaicefya kuti kwapususha imyeo.
2:2, 4, 6. Nangula Elisha alepyungila Eliya pa myaka nakalimo 6, apampamine fye pa kukanamusha. Kwena, ici cilangililo cisuma ica bucishinka na bucibusa!—Amapinda 18:24.
2:23, 24. Umulandu ukalamba abaice balesentekela Elisha wali wa kuti bamwene umuntu we pala nafwala ica kufwala ca kwa Eliya. Aba balumendo balishibe ukuti Elisha mwiminishi wa kwa Yehova, lelo tabalefwaya fye ukuti abe kuli ilya ncende. Balemweba abati “nina,” kanshi baleti, aye ku Betele, nelyo ukuti na o wine asendwe mu muulu nga filya cali kuli Eliya. Imicitile ya balya bana, yalangile fye ububi bwa mitima ya bafyashi babo. Mwandini calicindama sana ukuti abafyashi balefunda abana ukucindika abeminishi ba kwa Lesa!
3:14, 18, 24. Ico Yehova asosa, lyonse fye cilacitika.
3:22. Akasuba kaletula ulucelo kalengele ukuti amenshi yalemoneka kwati mulopa, nalimo pa mulandu wa kuti iloba lyafumine mu filindi ifyo baimbile pali ilya ine nshita lyali ilyakashika. E ico Yehova kuti abomfya ifyo abumba ku kufishapo ubufwayo bwakwe.
4:8-11. Ilyo umwanakashi umwina Shunemu aishibe ukuti Elisha “muntu wa mushilo wa kwa Lesa,” alimwafwilishe. Kanshi na ifwe bene tufwile ukwafwilisha bakapepa ba cishinka aba kwa Yehova.
5:3. Umukashana umwina Israele alitetekele ukuti Lesa alikwata amaka ya kucita ifipesha amano. Kabili taali na mwenso wa kulondolola ifyo asuminemo. Mwe bacaice, bushe mwalitetekela sana amalayo ya kwa Lesa ica kutila, kuti mwalondolola na kuli bakafundisha benu e lyo na bo musambilila na bo?
5:9-19. Ica kumwenako ca kwa Naamani cilanga ukuti umuntu wa cilumba kuti asambilila ukuicefya.—1 Petro 5:5.
5:20-27. Gehasi alikandilwe pa kubepa ubufi! Na ifwe nga ca kuti tuleilanga ukuti tulabombela Yehova lelo mu bumfisolo tulecita ifyabipa, ifingatumbukamo fibi nga nshi. Ukutontonkanya pa fyabipa ifingafumamo, kuti kwatwafwa ukukanacita ifyacitile Gehasi.
ABENA ISRAELE NA BENA YUDA BASENDWA BUNKOLE
Yehu asubwa ukuba imfumu ya Israele. Ashiikala fye pa cipuna ca bufumu, atendeka na lulu wa kulofya aba mu ng’anda ya kwa Ahabu. Mano mano Yehu aipaya bakapepa ba kwa Baali bonse mu Israele. (2 Ishamfumu 10:28) Yehu aipaya Ahasia, kabili ilyo nyina kwa Ahasia, Atalia amona ukuti umwana wakwe afwa, ‘aima no kulofya ubufyashi bonse ubwa bufumu bwa baYuda’ kabili aba na pa cipuna ca bufumu. (2 Ishamfumu 11:1) Akanya ka kwa Ahasia ka Yehoashi keka fye, e ko bapusushako kabili bakafisa imyaka 6, lyene pa numa ulya wine e wasalilwe ukuba imfumu ya baYuda. Yehoashi atwalilila ukucita icalungama mu menso ya kwa Yehova pa mulandu wa kusambilishiwa na shimapepo Yehoyada.
Imfumu shonse ishatekele abena Israele pa numa ya kwa Yehu, shalecita ifyabipa mu menso ya kwa Yehova. Ilyo Elisha akotele sana asukile afwa, kabili uwaleteka pali ilya nshita ali mwishikulu wa kwa Yehu. Imfumu yalenga bune iyakonkele pali Yehoashi yali ni Ahasi, kabili na o “tacitile icawama mu menso ya kwa Yehova.” (2 Ishamfumu 16:1, 2) Lelo imfumu Hisekia umwana wakwe ena, “alambatile kuli Yehova.” (2 Ishamfumu 17:20; 18:6) Mu 740 B.C.E., ilyo Hisekia ali mfumu ya baYuda kabili Hoshea aleteka mu Israele, Imfumu ya bena Ashuri Shalmanesere apoka umusumba wa Samaria kabili asenda abena Israele bunkole ku Ashuri. (2 Ishamfumu 17:6) Icakonkapo ca kuti abena fyalo baletwa mu calo ca bena Israele, kabili apa e patendekela no kupepa kwa bena Samaria.
Pa shamfumu 7 ishakonka pali Hisekia mu Yuda, Yoshia eka fye e wacitapo cimo ku kupwisha ukupepa kwa bufi mu calo. Kabili mu kulekelesha, mu 607 B.C.E., abena Babele bapoka Yerusalemu, “e fyo abena Yuda baulwilwe ukufuma mu mpanga yabo.”—2 Ishamfumu 25:21.
Amasuko ku Mepusho ya mu Baibolo:
13:20, 21—Bushe ici cipesha amano cilasuminisha ukupepa abafwa? Awe iyo. Baibolo tailanda ukuti amafupa ya kwa Elisha yalepepwa. Lelo maka ya kwa Lesa e yalengele ukuti cilya cipesha amano cicitike. Nangu fye ni lintu ashilafwa, Elisha acitile ifipesha amano ukubomfya amaka ya kwa Lesa.
15:1-6—Mulandu nshi Yehova akandiile Asaria (Usia) ne fibashi? “Ilyo [Usia] akosele, watakalele umutima wakwe . . . , Afutwike kuli Yehova Lesa wakwe; aingile mwi tempele lya kwa Yehova ku kufutumwine fye fungo pa ciipailo.” Ilyo bashimapepo “bacilime Usia” no kumweba ati “Fumo mwashila,” awe abubukile bashimapepo ubukali kabili apo pene alwele ifibashi.—2 Imilandu 26:16-20.
18:19-21, 25—Bushe Hisekia alyumene akapi na bena Egupti? Awe iyo. Rabsake alebepa fye ubufi, ilyo alandile ukuti ni Yehova e wamutumine. Lelo Hisekia Imfumu ya cishinka, yashintilile fye pali Yehova epela.
Ifyo Twingasambililako:
9:7, 26. Ubupingushi bwakosa ubwaishile pa ng’anda ya kwa Ahabu bulanga ifyo Yehova amona ukupepa kwa bufi e lyo no kusuumya umulopa wa kaele, ukuti fya muselu icine cine.
9:20. Filya Yehu aenseshe iceleta na maka kabili no lubilo lukalamba, fyalelanga ukuti ali uwacincila ukubomba umulimo apeelwe. Bushe na imwe pa lwenu mwaishibikwa ukutila ni mwe bakabilisha ba Bufumu abacincila?—2 Timote 4:2.
9:36, 37; 10:17; 13:18, 19, 25; 14:25; 19:20, 32-36; 20:16, 17; 24:13. Kuti twacetekela ukuti ‘icebo cifuma mu kanwa ka kwa Yehova lyonse fye cilacitika.’—Esaya 55:10, 11.
10:15. Filya fine Yehonadabu asumine no mutima onse ukunina mwi celeta lya kwa Yehu, e fyo ne ‘bumba likalamba’ mu kuitemenwa na lyo litungilila Yesu Kristu, uwaba Yehu wa muno nshiku, capamo na bakonshi bakwe abasubwa.—Ukusokolola 7:9.
10:30, 31. Yehova alitashishe Yehu pali fyonse ifyo acitile, nangu ca kutila te lyonse alecita ifisuma. Cine cine, ‘Lesa tali uushalungama uwa kuti alabe umulimo wesu.’—AbaHebere 6:10.
13:14-19. Apo Yehoashi umwishikulu wa kwa Yehu alifililwe ukuibikilishako, lelo alashile pa nshi imiku fye itatu, e ico acimfishe abena Ashuri panono fye. Yehova enekela ifwe ukubomba umulimo uo atupeela no mutima wesu onse no kuibikilishako.
20:2-6. Yehova ni ‘Komfwa we pepo.’—Amalumbo 65:2.
24:3, 4. Apo Manase alisuumishe umulopa wa kaele, Yehova “tafwaile ukulekelela” abaYuda. Lesa alicindamika umulopa wa ba kaele. Kanshi kuti twacetekela ukuti Yehova akalandula pa mulopa wa kaele uusuumiwa pano isonde ilyo akonaula bonse ababa no mulandu wa kusuumya umulopa.—Amalumbo 37:9-11; 145:20.
Ili Buuku Lyalicindama Kuli Ifwe
Ili buuku lya Bubili ilya Ishamfumu lilanga ukuti Yehova lyonse Alafikilisha ifyo alaya. Filya abena Israele na baYuda batwelwe muli bunkole, e filanga ukuti kulya kusesema kwa bupingushi ukwalembwa pa Amalango 28:15–29:28 kwalifikilishiwe. Ibuuku lya 2 Ishamfumu lilondolola ukuti Elisha aali ni kasesema uwali uwacincila ukucindika ishina lya kwa Yehova e lyo no kupepa kwa cine. Lilondolola no kuti Hisekia na Yoshia bali ni mfumu shaicefya kabili ishacindike Ifunde lya kwa Lesa.
Nga twatontonkanya sana pa fyacitile ishamfumu, bakasesema, e lyo na bambi abalandwapo muli ili buuku lya Bubili ilya Ishamfumu, cine cine kuti twasambililako ifintu ifyacindama ifyo tufwile ukucita, ne fyabipa ifyo tushifwile kucita. (Abena Roma 15:4; 1 Abena Korinti 10:11) Cine cine, “icebo ca kwa Lesa ca mweo kabili ca maka.”—AbaHebere 4:12.
[Akabokoshi ne Cikope pe bula 10]
IFIPESHA MANO IFYO ELISHA ACITILE
1. Apaatukanya amenshi ya mumana wa Yordani.—2 Ishamfumu 2:14
2. Amenshi yabipa aya mu Yeriko yawama.—2 Ishamfumu 2:19-22
3. Abalumendo aba mibele yabipa baipaiwa kuli babere.—2 Ishamfumu 2:23, 24
4. Abashilika bapeelwa amenshi.—2 Ishamfumu 3:16-26
5. Mukamfwilwa apokelela amafuta ya kwipikila.—2 Ishamfumu 4:1-7
6. Umwanakashi umwina Shunemu ing’umba aimita no kufyala umwana.—2 Ishamfumu 4:8-17
7. Umwana wafwile abuushiwa.—2 Ishamfumu 4:18-37
8. Ifya kulya umwali sumu fyasangululwa.—2 Ishamfumu 4:38-41
9. Abaume 100 baliishiwa imikate 20.—2 Ishamfumu 4:42-44
10. Naamani aposhiwa ubulwele bwa fibashi.—2 Ishamfumu 5:1-14
11. Gehasi alwala ifibashi fya kwa Naamani.—2 Ishamfumu 5:24-27
12. Isembe lyaeleela pa menshi.—2 Ishamfumu 6:5-7
13. Umubomfi amona bamalaika abali na maceleta.—2 Ishamfumu 6:15-17
14. Umulalo wa bena Suria wapofula.—2 Ishamfumu 6:18
15. Umulalo wa bena Suria watendeka ukumona.—2 Ishamfumu 6:19-23
16. Umwaume wafwile abuushiwa.—2 Ishamfumu 13:20, 21
[Charti ne Fikope pe bula 12]
IMFUMU SHA MU YUDA NA MU ISRAELE
Shauli/Davidi/Solomone: 1117/1077/1037 B.C.E.a
UBUFUMU BWA MU YUDA UMWAKA (B.C.E.) UBUFUMU BWA MU ISRAELE
Rehoboamu ․․․․․ 997 ․․․․․ Yeroboamu
Abiya/Asa ․․․980/978 ․․․․
․976/975/952 ․․ Nadabu/Baasha/Ela
․951/951/951 ․․ Simri/Omri/Tibni
․․․․․ 940 ․․․․․ Ahabu
Yehoshafati ․․․․․ 937 ․․․․․
․․․ 920/917․․․․ Ahasia/Yehoramu
Yehoramu ․․․․․ 913 ․․․․․
Ahasia ․․․․․ 906 ․․․․․
(Atalia) ․․․․․ 905 ․․․․․ Yehu
Yoashi ․․․․․ 898 ․․․․․
․․․ 876/859 ․․․ Yehoahasi/Yehoashi
Amasia ․․․․․ 858 ․․․․․
․․․․․ 844 ․․․․․ Yeroboamu II
Asaria (Usia) ․․․․․ 829 ․․․․․
․ 803/791/791 ․ Sekaria/Shalumu/Menahemu
․․․ 780/778 ․․․ Pekahia/Peka
Yotamu/Ahasi ․․․ 777/762 ․․․
․․․․․ 758 ․․․․․ Hoshea
Hisekia ․․․․․ 746 ․․․․․
․․․․․ 740 ․․․․․ Bapoka Samaria
Manase/Amone/Yoshia ․ 716/661/659 ․
Yehoahasi/Yehoyakimu ․․․ 628/628 ․․․
Yehoyakini/Sidekia ․․․ 618/617 ․․․
Yerusalemu aonaulwa ․․․․․ 607 ․․․․․
[Futunoti]
a Imyaka imo iyo batendekelemo ukuteeka tayashininkishiwa bwino bwino
[Icikope pe bula 8, 9
Naamani asukile aicefya kabili aliposhiwe ku maka ya kwa Yehova
[Icikope pe bula 8, 9]
Cinshi cacitike kuli Eliya ilyo “aninikilwe mu nkuuka”?