Ba Bebe balitemwanene sana na bawishi. Nangu ca kuti uwabebele aya amashiwi alemona kwati alebasansamusha, ifyo abebele fyalibakalifye sana. Ba Bebe baikalile fye ukuilishanya abati: “Imfwa ya batata yalibipile sana.” Ilyo papitile imyaka, ba Bebe balilandile pa mfwa ya bawishi mu citabo, kabili ifyo balandile filanga fye ukuti balitwalilila ukuba no bulanda.

Nga fintu cali kuli ba Bebe, palapita inshita iitali pa kuti umuntu aleke ukuba no bulanda, maka maka nga ca kuti uwafwile muntu uo batemwanene nankwe sana. Baibolo ilanda pa mfwa ukuti “mulwani wa kulekelesha.” (1 Abena Korinti 15:26) Takuli uwingabutuka imfwa, kabili ilingi line abantu abo twatemwa balafwa pa nshita iyo tushileenekela. Bonse tulomfwa ububi nga twafwilwa. Kanshi te kuti tupape ukuti bonse tulaba sana no bulanda nga ca kuti abo twatemwa bafwa.

Nalimo mwalitontonkanyapo amuti: ‘Bushe umuntu uufwililwe afwile ukuba no bulanda ukufika lilali? Finshi umuntu alingile ukucita pa kuti aleke ukuba no bulanda? Kuti nasansamusha shani abaleloosha? Bushe balupwa lwesu ne fibusa abafwa bakabuuka?’

Bushe mwalitala amulwalapo ubulwele ubwa kuti papita fye inshiku ishinono mwapola no kupola? Nalimo apo mwalipolele bwangu, mwalilaba no kuti mwalilwelepo. Nomba ifi te fyo ciba nga ca kuti mwafwilwa. Ba Dr Alan Wolfelt balembele mu citabo icitila Healing a Spouse’s Grieving Heart ukuti, “Takwaba umuntu uulabako nga ca kuti afwilwa. Na lyo line, mu kupita kwa nshita ubulanda bulaya bulecepa nga kuli abalemusansamusha.”

Lekeni tulande pa fyo Abrahamu aumfwile ilyo umwina mwakwe afwile. Baibolo ilanda ukuti, “Abrahamu aingile mu kati ku kuloosha Sara no kumulila.” Amashiwi ya kuti “aingile mu kati,” yalanga ukuti palipitile inshita pa kuti aleke ukuba no bulanda.a Umuntu umbi uo twalalandapo ni Yakobo, uo babepele ukuti umwana wakwe Yosefe balimwipeye ku ciswango ca mu mpanga. Yakobo alilooseshe pa “nshiku ishingi” ica kuti balupwa lwakwe, balifililwe ukumusansamusha. Na lintu papitile imyaka iingi, Yakobo alitwalilile ukuba no bulanda pa mfwa ya mwana wakwe Yosefe.—Ukutendeka 23:2; 37:34, 35; 42:36; 45:28.

Ifi fine e fyo ciba na muno nshiku nga ca kuti umuntu aleloosha uo atemenwe sana. Lekeni tulande pa fya kumwenako fibili.

• “Abena mwandi ba Robert, bafwile pa 9 July, mu 2008. Nshaishibe ukutila pali ubu bushiku kuti bafwa mu busanso bwa pa musebo. Nga fintu balecita lyonse ilyo bashilaya ku ncito, ilyo baliile ica kulya ca lucelo, balintomwene, bankumbatila, e lyo banjeba ati ‘nalikutemwa.’ Nangu ca kuti palipita imyaka 6 apo bafwila, ncili ndomfwa sana ubulanda. Imona kwati nshakatale ndaba imfwa ya ba Robert.”—E fyalandile ba Gail, abali ne myaka 60.

• “Nangu ca kuti apo umukashi wandi afwila napapita imyaka ukucila 18, ncili ndamufuluka kabili naliba sana no bulanda. Nga namona cimo icilemoneka bwino, ndatendeka ukutontonkanya pa mwina mwandi ukuti abapo nga acitemwa sana ukucimona.”—E fyalandile ba Etienne, abali ne myaka 84.

Kanshi tacabipa ukuba no bulanda pa nshita iitali nga ca kuti twafwilwa. Ubulanda tumfwa ilyo twafwilwa bulapusanapusana, kanshi tatufwile ukulapingula bambi nga bafwilwa. Na kabili tatufwile ukulaumfwa ububi nga ca kuti twamona ukuti ubulanda tukwete bulemoneka kwati nabucila mu cipimo. Finshi tulingile ukucita pa kuti twilaba sana no bulanda?

Abantu balalanda ifintu ifingi pa fyo umuntu uufwililwe alingile ukucita. Na lyo line, te fyonse ifyo balanda ifingafwa abafwililwe. Ku ca kumwenako, nga mwafwilwa nalimo abantu bamo kuti bamweba ukuti tamulingile ukulila nelyo ukulanga ukuti muli no bulanda sana. Bambi bena kuti bamweba ukuti mulingile ukulila kabili mulingile ukulanga ukuti muli no bulanda. Baibolo ilatweba ifyo twingacita nga twafwilwa, kabili ifyo ilanda filomfwana ne fyo abafwailisha pa fintu basanga.

Mu ncende shimo, abantu batila umwaume talingile ukulila, afwile ukuba uwashipa. Nomba bushe umuntu alingile ukumfwa insoni shakulila pa cintubwingi? Abasambilila pa fyo abantu batontonkanya basanga ukuti caliba fye bwino ukulila nga ca kuti umuntu ali no bulanda. Nga mwafwilwa, ukulila kuti kwamwafwa ukuleka ukuba sana no bulanda nangu ca kuti uufwile ni cibusa nelyo lupwa lwenu. Nomba ukukanalila nga ca kuti cibusa wenu nelyo lupwa lwenu afwa, te kuti kumwafwe. Baibolo tayalandapo ukuti umuntu nga afwilwa talingile ukulila kabili tailanda ukuti umwaume talingile ukulila. Moneni ifyo Yesu acitile. Nangu ca kuti alikwete amaka ya kubuusha abafwa, alililile pa menso ya bantu ilyo cibusa wakwe Lasaro afwile.—Yohane 11:33-35.

Umuntu alakalifiwa sana nga ca kuti lupwa nelyo cibusa wakwe afwa ukwabula ukwenekela. Kwaliba ifintu ifingi ifingakalifya umuntu uufwililwe. Pali ifi paba na mashiwi ayo abantu abo twacindika sana bengalanda. Ba Mike, abekala ku South Africa, batile: “Batata bafwile ilyo nali fye ne myaka 14. Pa bushiku bwa kushiika, shimapepo wa ku Anglican alandile ukuti Lesa alasenda bwangu abantu abasuma ku muulu.a Ifyo alandile fyalinkalifye pantu batata twalebafwaya sana. Nangu ca kuti palipita imyaka 63 apo bafwila, ncili ndomfwa ububi.”

Abantu bamo balaipeela imilandu nga ca kuti lupwa nelyo cibusa wabo afwa ukwabula ukwenekela. Uufwililwe kuti alatontonkanya ukuti, ‘Nalimo nga taafwile nga ca kuti nalicitile ca kuti na ca kuti.’ Limo nga ca kuti mwalyumene no ufwile, kuti mwalamona kwati ni mwe mwalengele afwe.

Tamulingile ukufisa ifyo muleumfwa nga ca kutila mulemona kwati nalimo ni mwe mwalengele ukuti cibusa nelyo lupwa afwe. Mulingile ukwebako cibusa uwingamukoselesha no kumweba ukuti ifyo muleumfwa e fyo abantu abengi bomfwa. Baibolo itila: “Ukutemwa kwa kwa cibusa wa cishinka takupwa, kabili uyu cibusa ni munyina uufyalwa ilyo kuli ubucushi.”—Amapinda 17:17.

Cibusa musuma sana uo umuntu uufwililwe engakwata ni Kabumba wesu, Yehova Lesa. Kanshi mulemweba mwi pepo ifili ku mutima pantu “asakamana imwe.” (1 Petro 5:7) Ne cacilapo ca kuti, alitulaya ukuti nga tulemweba ifili ku mutima, ninshi tukaba no “mutende wa kwa Lesa uwacila amatontonkanyo yonse.” (Abena Filipi 4:6, 7) Cimbi na co icingatusansamusha, Cebo cakwe Baibolo. Kuti mwalemba Amalembo ayengamusansamusha. (Belengeni akabokoshi akaleti Amalembo Ayengamukoselesha.) Kuti cawama sana nga mwasungilako na malembo yamo ku mutwe. Ukutontonkanya pa Malembo yamo kuti kwamwafwa maka maka nga cilemwafya ukulaala ubushiku ilyo muli mweka.—Esaya 57:15.

Tapalakokola sana apo abaume abo twalaita ati ba Jack, abali ne myaka 40, bafwililwe abena mwabo abalwele ubulwele bwa kansa. Ba Jack batile inshita shimo balatalalilwa, lelo ipepo lilabafwa sana. Balondolola abati: “Nga napepa kuli Yehova, nshitalalilwa. Ilingi line ndabuuka ubushiku kabili ndafilwa ukulaala. Nga nabelenga no kutontonkanya pa mashiwi yaba muli Baibolo e lyo naeba na Yehova ifyo ndeumfwa, ndomfwa bwino kabili ndaba no mutende uulenga umutima ukwikala, kabili ici cilalenga nalaala bwino.”

Ilyo banyina Vanessa bafwile pa numa ya kulwala, alimwene ukuti ipepo lilafwa sana. Atile: “Nga cayafya sana, nalepepa kuli Lesa kabili nalelila. Yehova aleyasuka amapepo nalepepa kabili lyonse alempeela amaka ya kuti ndeshipikisha.”

Bamo abapandako amano abaleloosha batila abaleloosha bafwile ukulayafwilishako abantu bambi nelyo ukulaitemenwa ukubombako imilimo imo iya mu bwikashi. Ukucita ifi kuti kulebasansamushako kabili kuti kulecefyako ubulanda. (Imilimo 20:35) Abena Kristu abengi abafwilwa balisanga ukuti ukwafwako abantu bambi kulabasansamusha sana.—2 Abena Korinti 1:3, 4

Bushe mwalifilwapo ukusansamusha uufwililwe pa mulandu wa kuti tamwakwete ifya kulanda? Limo tatwishiba ifya kulanda nelyo ifya kucita, e co twikala fye tondolo. Na lyo line, kwaliba ifintu ifyo twingacita ifingafwa abaleloosha.

Ilingi line, ico tulingile fye ukucita, kuya ku baleloosha e lyo twabebako no kuti “icicitike nacibipa sana.” Mu ncende ishingi, abantu balalanga ukuti nababika amano ku banabo abali na mafya nga babakumbatako nelyo babekatako mu minwe. Abafwililwe nga balefwaya ukulandako fimo, mulingile ukubikako amano ilyo balelanda. Fimbi ifyo mwingacita, nalimo kubombako imilimo ya pa ng’anda iyo abafwililwe balefilwa ukubomba pamo nga ukwipika, ukusakamana abana nelyo fye ukubafwako ukupekanya ukushiika nga kuti batemwa ukubafwa muli iyi nshila. Ukubafwa imilimo kwalicindama sana ukucila amashiwi ayali yonse ayo twingabeba.

Nga papitako inshita, kuti mwatendeka ukulanda pa wafwile. Mulingile ukulanda sana pa mibele iisuma iyo aakwete e lyo na pa fintu ifisuma ifyo apitilemo. Nga mulelanda pali aya amalyashi kuti mwalenga uufwililwe aabako ne nsansa. Ku ca kumwenako, ba Pam abo abena mwabo ba Ian bafwile imyaka 6 iyapitapo batile: “Limo abantu balanjeba pa fintu ifisuma ifyo ba Ian bacitile ifyo na ine nshaishibe kabili nga banshimikila aya amalyashi ndomfwa bwino.”

Abafwailisha pa fintu basanga ukuti ilingi line umuntu nga afwilwa, abantu balamubikako sana amano, lelo mu kupita kwa nshita, balamulabako. Kanshi mufwile ukulatandalila cibusa wenu uwafwililwe libili libili.a Abengi abafwililwe balatemwa sana nga mwabatandalila pantu balakwata uwakulondolwelako ifyaba ku mukoshi pa nshita iitali.

Lekeni tulande pali ba Kaori abekala ku Japan. Ba Kaori balyumfwile sana ubulanda ilyo banyina bafwile kabili ilyo papitile fye umwaka umo ne myeshi itatu, bankashi inabo, balifwile. Icaweme sana ca kuti ifibusa fyabo fyalebasansamusha. Bamo pa balebasansamusha ni ba Ritsuko. Nangu ca kuti ba Ritsuko bali bakalamba sana pali ba Kaori, balefwaisha ukuti baleumfwana sana nabo. Ba Kaori batile, “Ukulanda fye icishinka, nshatemenwe ifi ba Ritsuko balecita pantu nshalefwaya umuntu uuli onse ukuba nga bamayo kabili nalemona kwati tapali nangu umo uwingaba nga bena. Na lyo line, pa mulandu wa fyo ba Ritsuko bantemenwe, na ine natendeke ukubatemwa no kubamona nga bamayo. Cila mulungu, naleya nabo mu kushimikila abantu imbila nsuma na mu kulongana. Balenjita ukuti tuleya mu kunwa tii, balenshitilako ifya kulya, kabili balenembelako amakalata imiku iingi. Ifyo ba Ritsuko balecita fyalilengele natendeka ukuba ne nsansa.”

Nomba napapita imyaka 12, ukutula apo banyina ba ba Kaori bafwilile, kabili pali ino nshita ba Kaori na bena mwabo balapoosa inshita iikalamba ukubomba umulimo wa kusambilisha abantu Baibolo. Ba Kaori balandile abati, “ba Ritsuko balitwalilila ukumbikako amano. Lyonse fye nga naya ku ng’anda mu kutandala, ndaya mu kubamona kabili ndatemwa sana pantu tulakoseleshanya.”

Bambi abo basansamwishepo ku fibusa ni ba Poli, ba Nte abekala ku Cyprus. Ba Sozos abalume baba Poli, baali ni baeluda abasuma nga nshi kabili balitemenwe sana ukwita bamukamfwilwa na bana ba nshiwa ku ca kulya e lyo na mu kwangalila capamo. (Yakobo 1:27) Ku ca bulanda, ba Sozos balilwele cimumena kuli bongobongo kabili ilyo bali ne myaka 53, balifwile. Ba Poli batile: “Abena mwandi baali ne cishinka kuli ine pa myaka 33.”

Pa numa ya kushiika, ba Poli na kasuli wabo Daniel uwali ne myaka 15, bakukiile ku Canada. Ilyo bafikile kulya, balitendeke ukulongana ne Nte sha kwa Yehova. Ba Poli batile: “Nangu ca kuti abo twasangile muli ici cilonganino tabaishibe icili conse pa mafya twakwete, baletukoselesha kabili baletwafwilisha. Baeluda ba mu cilonganino balebika sana amano kuli Daniel kabili ici caliweme pantu iyi yali ni nshita iyo alefwaya sana ukulaba na bawishi. Eluda umo lyonse alesenda Daniel nga pali uko aleya ne fibusa nangu nga aleya ku cibansa mu kuteya umupila.” Pali ino nshita, ba Poli no mwana wabo baliba ne nsansa.

Kwaliba ifingi ifyo twingacita pa kwafwa no kukoselesha abafwililwe. Ifyo Baibolo ilanda pa bafwa filalenga twaba ne subilo lya kuti bakabuuka.

Nalimo muleibukisha ukuti ba Gail abo tulandilepo muli ino magazini bamona kwati tabakatale abaleka ukuba no bulanda pa mfwa ya bena mwabo ba Robert. Na lyo line, balafwaisha ukuti bakabamone mu calo cipya ico Lesa atulaya. Batile, “Ilembo ilyo natemwa sana lilembo lya Ukusokolola 21:3, 4.” Ili ilembo litila: “Lesa umwine akaba pamo na bo. Kabili akafuuta ifilamba fyonse ku menso yabo, ne mfwa tayakabeko na kabili, takwakabe no kuloosha nangu ukuteta nangu ukukalipwa na kabili. Ifya ntanshi nafiya.”

Ba Gail balandile no kuti: “Ubu ubulayo bwa cine, e ico ndomfwila sana uluse abantu abafwilwa balupwa lwabo ne fibusa, lelo abashaishiba ukuti abafwa bakabuuka.” Ba Gail balicetekela ukuti abafwa bakabuuka kabili ici calenga belebomba umulimo wa kubila imbila nsuma pa maawala ayengi cila mweshi pa kuti baleebako abantu pa bulayo bwa kwa Lesa ubwa kuti “imfwa tayakabeko na kabili.”

Nalimo kuti mwatila, ‘ici te kuti cicitike!’ Na lyo line, lekeni tulande pali Yobo uwalwalishe sana. (Yobo 2:7) Nangu ca kuti Yobo alefwaya fye no kufwa, alitwalilile ukucetekela ukuti Lesa aali no kumubuusha. Alandile ukwabula no kutwishika ukuti: “Iye nga mwingamfisa mu Nshiishi . . . Muketa, na ine nkaasuka. Pantu mukafuluka umulimo wa minwe yenu.” (Yobo 14:13, 15) Yobo alicetekele sana ukuti Lesa akamufuluka kabili akafwaisha no kumubuusha.

Nomba line, ilyo Lesa akalenga cino calo ukuba paradaise, akabuusha Yobo na bantu bambi. (Luka 23:42, 43) Baibolo pa Imilimo 24:15 itila: “Kukaba ukubuuka.” Yesu na o atile: “Mwipapa pali ici, pantu inshita ileisa ilyo bonse ababa mu nshiishi bakebukishiwa kabili bakomfwa ishiwi lyakwe no kufumamo.” (Yohane 5:28, 29) Yobo akabako ilyo ubu bulayo bukafikilishiwa kabili pali ilya nshita “umubili wakwe ukalelema ukucila uwa mwaice” kabili “akabwelela na ku nshiku sha bulumendo bwakwe.” (Yobo 33:24, 25) Ifi fine e fyo cikaba na ku bantu abakutika ku mbila nsuma no kucetekela ukuti Lesa akabuusha abafwa.

Nga ca kuti mwalifwilwa balupwa lwenu ne fibusa, ifyo twalandapo nalimo te kuti fipwishe ubulanda bonse ubo mwakwata. Na lyo line, nga muletontonkanya pa malayo yaba mu Baibolo ayo Lesa atulaya, mukaba ne subilo kabili tamwakulaba sana no bulanda.—1 Abena Tesalonika 4:13.

Bushe kuti mwatemwa ukwishibilapo na fimbi pa fyo mwingacita pa kuti mwilaba sana no bulanda? Nelyo bushe mulafwaya ukwishiba amasuko ku mepusho pamo nga, “Cinshi Lesa asuminishisha ukucula, kabili cinshi asuminishisha ne fyabipa ukulacitika?” Nga mulefwaya ukwishiba ifyo Baibolo yayasuka bwino aya amepusho, kuti mwaya pa webusaiti yesu iya www.pr418.com/bem.