Icipandwa 24

Bushe Nga Nalaala Nankwe E lyo Akantemwa Sana?

Papita fye imyeshi ibili apo Mike afwaile Helen. Lelo Helen omfwa kwati kale sana aishiba Mike. Balatumishanya amameseji no kulanda inshita iikalamba pa foni kabili ukwabula ubwafya! Nomba ilyo bali muli motoka ubushiku ninshi no mweshi naubalika, Mike alefwaya na fimbi ukucila fye pa kulanshanya.

Mu myeshi ibili iyapita, Mike na Helen bekatana fye mu minwe no kufyompana fye panono. Helen tafwaya ukucita ificilile apa. Nomba talefwaya ukweba Mike pantu aletiina ati akamuleka. Mike fye e umulenga ukumfwa ukuti musuma no kuti ali-ibela. Helen na kabili aletontonkanya ati, ‘Na kuba, ine na Mike twalitemwana sana . . .’

NAPAMO nawishiba uko ili lyashi lilelola. Lelo ico nalimo ushishibe ca kuti Mike na Helen nga balaala pamo, bucibusa bwabo teti bukose ne fingafumamo kuti fyababipila sana. Tontonkanyapo pali ici:

Cinshi cingacitika nga uli pa mutenge e lyo wasuula amaka Lesa abikako ayatintila ifintu pa nshi? Kabili cinshi cingacitika nga wasuula ifunde litila: “Muletaluka ku bulalelale?” (1 Abena Tesalonika 4:3) Baibolo itila: “Uucita ubulalelale abembukila umubili wakwe.” (1 Abena Korinti 6:18) Bushe ici cishinka? Lemba ifintu fitatu ifyabipa ififuma mu kucita ubulalelale.

1 ․․․․․

2 ․․․․․

3 ․․․․․

Bushe pa fyo ulembele pali amalwele ya mu bulalelale, ukupula amafumo, nelyo ukonaula bucibusa na Lesa? Ifi e ficitikila abasuula ili funde lya kwa Lesa.

Na lyo line, kuti watunkwa ukucita ubulalelale. Nalimo kuti watila, ‘tapali icibi icingancitikila.’ Pantu na kuba, bonse balacita ubulalelale! Abana be sukulu na bo bene balaitakisha pa bulalelale bacita, kabili bamoneka kwati tapaba ifibi ifibacitikila. Nalimo na iwe utontonkanya nga Helen, uwalemona kwati ukulaala no mulumendo kuti kwalenga icitemwiko ukukoselako. Kabili, nani engatemwa ukulamuseka ati talaalapo no uuli onse? Bushe te kuti ciwame ukucitako ifyo bacita?

Ilyo ushilacita ifyo, tala tontonkanyapo! Ica kubalilapo, te bonse abacita ubulalelale. Nalimo walibelengapo ukuti abacaice abengi balacita ubulalelale. Ku ca kumwenako, ifyo bafwailishe mu America filanga ukuti ilyo abana be sukulu aba ku sekondari balepwisha isukulu, ninshi abengi balicitapo ubulalelale. Lelo te bonse abacita ubulalelale. Nomba cinshi cicitika ku bacita ubulalelale? Abafwailisha pali ili lyashi basanga ukuti abaice abengi abacita ubulalelale balakwata aya mafya.

UBWAFYA NAMBA 1 BALOMFWA UBUBI. Abaice abengi abacitapo ubulalelale balomfwa ububi pa numa.

UBWAFYA NAMBA 2 TABACETEKELANA. Pa numa ya kucita ubulalelale, balaipusha ukuti: ‘Nani umbi alaalapo nankwe?’

UBWAFYA NAMBA 3 ICITEMWIKO CILAPWA. Abakashana abengi bafwaya umuntu uwingabacingilila, te wa kubabomfya fye. Kabili abalumendo abengi tabatemwa sana umukashana uwa kuti alesumina fye fyonse ifyo bamweba.

E lyo kabili, abalumendo abengi batila teti boope umukashana balaalapo nankwe. Mulandu nshi? Pantu bafwaya umuntu uushaipoosaika!

Nga uli mukashana, bushe ici cakupapusha napamo cakukalipa? Kanshi ufwile ukwishiba ukuti: Filya balanga abashaupana balelaala pamo mu mafilimu te citemwiko ca cine. Abapanga amafilimu balenga calamoneka kwati abaice nga balecita ubulalelale ninshi balitemwana sana kabili no kuti tamwaba ububi ubuli bonse. Nomba te kwesha ukubepwa! Abafwaya ukukubeleleka pa kuti ucite ubulalelale bafwaya fye ukuisekesha. (1 Abena Korinti 13:4, 5) Bushe umuntu nga alikutemwa sana, kuti afwaya ukukubika mu mafya no kukulenga ukuba no bulanda? (Amapinda 5:3, 4) E lyo kabili, bushe umuntu uwakutemwa sana kuti akutunka ukonaula bucibusa bobe na Lesa?—AbaHebere 13:4.

Nga uleishishanya no mukashana, ifyo twalandapo muli cino cipandwa filingile ukukulenga ukutontonkanyapo pali bunkobekela bwenu. Ipushe ukuti, ‘Bushe ndasakamana umukashana wandi?’ Nga ulamusakamana, kuti walanga shani ifyo? Kuti wacita ifi nga naukwata amaka ya kukonka amafunde ya kwa Lesa, uleba na mano ya kutaluka amatunko, kabili nga naukwata no kutemwa ica kuti ulebika amano ku kucita ifingawamina umukashana. Nga walikwata iyi mibele, umukashana obe kuti alanda nga filya fyalandile umukashana umwina Shulamu uwali ne mibele isuma, uwatile: “Uwatemwikwa wandi, wandi na ine ndi wakwe.” (Ulwimbo lwa Nyimbo 2:16) E lyo umukashana akalakumona ukuti uli mwaume wine wine!

Nampo nga uli mulumendo nelyo uli mukashana, nga wacita ubulalelale, ninshi uleiseebanya fye no kuyonawila icintu icacindama nga nshi. (Abena Roma 1:24) E mulandu wine abengi baisuulila pa numa ya kucita ubulalelale pantu bomfwa kwati icintu cimo icacindama sana ku mubili wabo tacilipo! Wikaleka ica musango uyu cikakucitikile. Umuntu nga akusembeleka, no kukweba ati, “Nga walintemwa, laala na ine,” kaana no kumweba ati, “Nga walintemwa, wilanjeba ifyo!”

Umubili obe walicindama sana. Wilaleka uuli onse ukukusembeleka ukucita ubulalelale. Ilyo ukoopa nelyo ukuupwa, e lyo ukalaipakisha icupo no mwina mobe. Kabili tawakatale ausakamikwapo nelyo ukulanguluka pa mafya ya mu bulalelale.—Amapinda 7:22, 23; 1 Abena Korinti 7:3.

BELENGELAPO NA FIMBI MU CIPANDWA 4 NA 5 MWI BUUKU 2

ILEMBO ILIKWETE ICISHINKA ICIKALAMBA

“Fulumuka ubulalelale. . . . Uucita ubulalelale abembukila umubili wakwe.”—1 Abena Korinti 6:18.

IFYO WINGACITA

Conse ico ulefwaya ukucita no mwaume nelyo umwanakashi, ulekonka uku kupanda amano: Nga te kuti ucicite ninshi na bafyashi balemonako, ninshi taulingile ukucicita.

BUSHE WALISHIBA UKUTI . . . ?

Umulumendo nga alaala no mukashana, ilingi line alamuleka no kuyafwaya umbi.

IFYO NDEFWAYA UKUBOMBELAPO!

Nga ndi no mwanakashi nelyo umwaume, nshifwile ․․․․․

Umulumendo nelyo umukashana nga alefwaya ukumonana na ine ku ncende yafisama, nkatila ․․․․․

Ifyo ningatemwa ukwipusha abafyashi pali ili lyashi ni fi ․․․․․

AMEPUSHO YA KUTONTONKANYAPO

● Nangu ca kutila umutima kuti wafwaya ukuti ucite ubulalelale, mulandu nshi ushifwile ukucitila ifyo?

● Ukacita shani nga kwaba uwakweba ati ulaale nankwe?

[Amashiwi pe bula 176]

Apo uli Mwina Kristu, walikwata imibele isuma iingalenga bambi ukupalama kuli iwe. E co ufwile ukucenjela sana no kukaana itunko lya kucita ubulalelale. Te kwesha ukonaula imibele isuma iyo wakwata!’’—E fyalandile Joshua

[Icikope pe bula 176, 177]

Ukucita ubulalelale cimo no kubuula icikope icisuma e co wabika pa mwinshi nga pa kukuntila ulukungu

Icipandwa 25

Kuti Naleka Shani Ukwikataula Ifya Mfwalo?

“Natendeke ukwikataula ifya mfwalo ilyo nali ne myaka 8. Pa numa naishileishiba ukuti Lesa alipata ifyo nalecita. Naleumfwa ububi lyonse ilyo nabwekeshapo. Naleyipusha nati, ‘Bushe Lesa kuti antemwa ifi naba?’”—E fyasosele Luiz.

ILYO wafika pa bulumendo nelyo pa bukashana, insuuna ilaluma sana. Kuti watendeka ukulaikataula ifya mfwalo.a Abengi batila ukucita ifi takwabipa. Basosa no kuti nga ulecita ifi “tapali nangu umo uo ulelenga ukumfwa ububi.” Lelo, kwaliba umulandu uukalamba uo ufwile ukulekela ukwikataula ifya mfwalo. Umutumwa Paulo alembele ati: “E ico, ipayeni ifilundwa fya mubili wenu . . . [ifilenga muleba ne]. . . nsuuna.” (Abena Kolose 3:5) Umuntu nga aleikataula ifya mfwalo ninshi taleipaya ifi filundwa lelo ninshi e lyo aleluminisha insuuna. Tontonkanya na pali iyi milandu iyo ufwile ukulekela ukwikataula ifya mfwalo:

● Ukwikataula ifya mfwalo kulenga umuntu aba no mutima wa bukaitemwe. Ku ca kumwenako, ilyo uulecita ifi, afwaya fye ukuisekesha.

● Ukwikataula ifya mfwalo kulenga umuntu alamona bambi kwati ba kupwishishamo fye insuuna.

● Ukwikataula ifya mfwalo kulalenga umuntu ukufwaya fye ukuisekesha. Ici kuti caleta amafya mu cupo pantu uucita ifi tabikako amano ku kulenga umunankwe ukuipakisha icupo.

Ukucila ukulaikataula ifya mfwalo, ule-esha na maka ukuilama. (1 Abena Tesalonika 4:4, 5) Pa kuti uleilama, ufwile ukulakonka filya Baibolo itweba ukutaluka ifingakulenga waba ne nsuuna. (Amapinda 5:8, 9) Nomba, kuti wacita shani nga ulefilwa ukuleka ukwikataula ifya mfwalo? Nalimo walyesha ukuleka lelo walifilwa. Kuti walayumfwa kwati te kuti waluke, no kuti nangu ucite shani te kuti usekeshe Lesa. E fyo Pedro aleimona. Atile: “Ilyo nabwekeshepo, nalyumfwile ububi. Nalemona kwati Lesa teti anjelele. Nalefilwa fye no kupepa.”

Nga e fyo umfwa, wisakamana. Kuti wacitapo fimo. Abaice abengi ukusanshako fye na bakalamba, balisuka baleka ukwikataula ifya mfwalo. Na iwe wine kuti waleka!

Ifyo Wingacita pa Kuti Wilayumfwa uwa Mulandu

Nga fintu tulandilepo, abatemwa ukwikataula ifya mfwalo ilingi line balayumfwa aba mulandu. Lelo, ukuba no ‘bulanda ubo Lesa afwaya’ kuti kwalenga wakwata amaka ya kuleka ici cimusango. (2 Abena Korinti 7:11) Nomba nga wacilamo ukuipeela umulandu kuti calenga wafilwa ukuleka. Kabili kuti calenga wanenuka walekelela fye no kweshako.—Amapinda 24:10.

Kanshi taufwile ukucilamo ukuipeela umulandu. Ukwikataula ifya mfwalo kwaba pa fintu ifikowesha umubili. Kuti kwakuteka “ubusha ku lunkumbwa ulwalekanalekana,” kabili kuti kwalenga wakwata imibele yabipa. (Tito 3:3) Kwena, ukwikataula ifya mfwalo takwaba pa membu ishabipisha pamo nga ubulalelale. (Yuda 7) Nga ulafilwa ukuleka, wilamona kwati walicita ulubembu ulushingelelwa. Icikalamba ico ufwile ukucita kuilama kabili taufwile ukuleka ukulwisha!

Kulaba ukumfwa sana ububi nga wabwekeshapo ukwikataula ifya mfwalo. Ici nga cacitika, uleibukisha Amapinda 24:16 ayatila: “Umulungami kuti awa imiku cinelubali (7), lelo ukwima akema; ababifi bena ilyo baponenwa no bucushi balawililila.” Nga wabwekeshapo te kutila ninshi uli mbifi. Ufwile ukukonkanyapo ukulwisha. Kabili ufwile ukwishiba icalengele, no kwesha na maka ukuleka.

Ufwile ukulatontonkanya pa kutemwa kwa kwa Lesa na pa luse lwakwe. Kemba wa malumbo Davidi, uwabembukile Lesa pa mulandu wa bunake, atile: “Ifyo wishi omfwila abana bakwe uluse, e fyo Yehova na o omfwila uluse abamutiina. Pantu umwine alishiba bwino ifyo twapangwa, alebukisha ukuti tuli lukungu.” (Amalumbo 103:13, 14) Yehova alishiba ukuti tatwapwililika kabili ‘ali-iteyanya ukutwelela.’ (Amalumbo 86:5) Lelo, alafwaya no kuti tuleibikilishako ukukanacita ifyabipa. E co kuti wacita shani pa kuti wilaikataula ifya mfwalo?

Ifyo utamba. Bushe ulatamba amafilimu ayabimbula? Kemba wa malumbo apepele kuli Lesa ati: “Lengeni amenso yandi ukukanalolesha ifya fye.”b—Amalumbo 119:37.

Uletontonkanya pa fya kwa Lesa. William Umwina Kristu atile: “Ilyo taulaya mu kulaala, kuti cawama wabelengako ifya kwa Lesa. Calicindama sana ukutontonkanya pa fya kwa Lesa ilyo taulalaala.”—Abena Filipi 4:8.

Ebako bamo ubwafya ukwete. Ukutiina ukuseebana kuti kwalenga wafilwa ukwebako bamo ubwafya ukwete. Lelo, nga waebako bamo e lyo wingaleka ukwikataula ifya mfwalo! E fyo na David Umwina Kristu acitile. Atile: “Naebeleko batata ubwafya nakwete. Nshakalabe ifyo banjebele. Uku ninshi balemwentulako, batile: ‘Natemwa sana ukunjebako ili lyashi.’ Balishibe ukuti calinkosele ukubeba. Amashiwi banjebele yalinkoseleshe sana kabili yanengele ukukanabwekeshapo.

“Pa numa batata banangile amalembo ayangafwile ukumona ati ‘nshafikile apatali sana,’ kabili banangile amalembo na yambi ayanengele ukwishiba ukuti ico nalecita tacaweme. Bankoseleshe ukuleka ukwikataula ifya mfwalo kabili banjebele ukuti tukesalanshanyapo na kabili. Banjebele ukuti nshifwile ukunenuka nga nabwekeshapo, kabili bankoseleshe ukutwalilila fye ukushipikisha.” David atile: “Ukwebako bamo ubwafya nakwete kwalingafwile sana ukuleka ici cimusango.”c

[Amafutunoti]

ILEMBO ILIKWETE ICISHINKA CIKALAMBA

“Fulumuka ulunkumbwa lwa mu bulumendo, lelo konkelela ubulungami, icitetekelo, ukutemwa, umutende, kabili uleba pamo na balilila kuli Shikulu ne mitima iyasanguluka.”—2 Timote 2:22.

IFYO WINGACITA

Pepa ilyo insuuna ishilaluma. Lomba kuli Yehova Lesa ukuti akupeele “amaka yacila aya bantunse” pa kuti ushipikishe itunko.—2 Abena Korinti 4:7.

BUSHE WALISHIBA UKUTI . . . ?

Onse uushakosa nga aumfwa insuuna kuti afilwa ukuilama. Lelo uwakosa alailama nangu fye ali eka.

IFYO NDEFWAYA UKUBOMBELAPO!

Kuti ndetontonkanya pa fintu ifyasanguluka nga ․․․․․

Nga namona ati nalafilwa ukuilama, nkacita ifi ․․․․․

Ifyo ningatemwa ukwipusha abafyashi pali ili lyashi ni fi ․․․․․

AMEPUSHO YA KUTONTONKANYAPO

● Mulandu nshi cacindamina ukwishiba ukuti Yehova ‘ali-iteyanya ukwelela’?—Amalumbo 86:5.

● Apo Lesa, uwalengele ukuti uleumfwa insuuna, e walanda no kuti ulingile ukuilama, kanshi acetekela ukuti kuti wacita cinshi?

[Amashiwi pe bula 182]

“Apo nalekela ici cimusango, naliba na kampingu yasanguluka, kabili nshifwaya ukonaula bucibusa bwandi na Yehova!’’—E fyalandile Sarah

[Icikope pe bula 180]

Uulebutuka nga awa, alema no kukonkanyapo—na iwe nga wabwekeshapo ukwikataula ifya mfwalo, taufwile ukunenuka

Icipandwa 26

Bushe Bucilalelale Nabo Bubi?

“Abaice balacita bucilalelale pa kuti fye bamone apo bengafika ukucita ubulalelale e lyo no kumona nga ni banga bengacita nabo ubulalelale.”—E fyalandile Penny.

“Bucilalelale e lyashi abalumendo bashimikapo ukwabula ne nsoni. Balaitakisha pa fyo bacita ubulalelale na bakashana abengi nangu ca kutila balikwata umukashana uo benda nankwe.”—E fyasosele Edward.

ABAICE abengi shino nshiku balaitakisha pali bucilalelale. Bamo balikwata na bo bacita fye nabo ubulalelale capwila na apo pene.

Na iwe nga ulatunkwa ukucita ubulalelale, taulingile ukupapa! (Yeremia 17:9) Edward, Umwina Kristu atile: “Abakashana abengi balanjeba ukuti ndaale nabo, kabili cilafya sana ukubakaanina!” Mashiwi nshi ayaba mu Baibolo ayo ufwile ukulaibukisha ilyo umuntu akweba ukuti ucite nankwe ubulalelale?

Ishiba Umulandu Bucilalelale Bwabipila

Ubulalelale lubembu ulukalamba kabili ababucita “tabakapyane ubufumu bwa kwa Lesa.” (1 Abena Korinti 6:9, 10) Nampo nga abalecita ubulalelale “balitemwana” nelyo iyo, bucilalelale lubembu ulukulu. Kanshi pa kutila ulekaana amatunko ya kucita ubulalelale ufwile ukulabumona nge fyo Yehova abumona.

Karen uwa ku Canada, atile: “Nalishininkisha ukuti pa kuti umuntu akwate imikalile isuma kano alekonka ifyo Yehova afwaya.”

Peter uwa ku Britain, atile: “Uletontonkanya pa bengabipilwa nga wacita ubulalelale. Abantu pamo nga abafyashi bobe, abanobe, e lyo nabo ulongana nabo!”

Nga walamona ubulalelale ifyo Yehova abumona cikakwafwa ‘ukupata ifyabipa,’ nangu ca kuti umutima e fyo ulefwaya.—Amalumbo 97:10.

Belenga: Ukutendeka 39:7-9. Walasanga ifyo Yosefe akosele ilyo alekaana ukucita ubulalelale e lyo ne camwafwile ukukanacita ubulalelale.

Wilaumfwa Insoni Ukulanda pa fyo Wasuminamo

Abaice balitemwa ukuyumfwilapo icilumba pa fyo baishiba ukuti fisuma. Lelo iwe walikwata ishuko lya kuyumfwilapo icilumba pa mafunde ya kwa Lesa ukupitila mu mibele yobe. Wilaumfwa insoni ukulanda pa fyo umona bucilalelale.

Allen uwa ku Germany atile: “Leka bonse beshibe ati walikwata imibele isuma.”

Vicky uwa ku United States atile: “Abalumendo nalesambilila nabo ku sekondari balishibe ukuti ukunjeba ukuti ncite nabo ubulalelale kuicusha fye.”

Nga tauleumfwa insoni ukulanda pa fyo wasuminamo e lyo cikamoneka ukuti uli Umwina Kristu uutontonkanya nga umukalamba.—1 Abena Korinti 14:20.

Belenga: Amapinda 27:11. Walasanga ifyo imibele yobe iisuma ingalenga Yehova ukusekelela!

Kosapo Ukukaana

Calicindama ukukaana. Lelo bamo kuti bamona kwati ulefwaya nomba uleumfwa fye insoni.

Joy uwa ku Nigeria atile: “Ifyo ufwala, ifyo ulandapo, abo ulanda nabo, ne fyo umfwana na bantu—fifwile ukulanga ukuti taufwaya ubulalelale.”

Lara uwa ku Britain atile: “Ufwile walenga baishiba ukuti tawakacitepo ubulalelale. Te kwesha ukupoka ifya bupe ku balumendo abalefwaya ukuti ucite nabo ubulalelale. Pantu kuti baisaingilila pa fya bupe fine ifyo.”

Nga ulekaana amatunko, Yehova akakwafwa nga filya a-afwile Kemba wa malumbo Davidi uwatile: “Ku wa cishinka mukaba aba cishinka.”—Amalumbo 18:25.

Belenga: 2 Imilandu 16:9. Walasanga ukuti Yehova alafwaisha ukwafwa abafwaya ukucita ifisuma.

Ishiba Ifingakuletelela

Baibolo itila: “Uwasalapuka nga amona ububi alabelama.” (Amapinda 22:3) Kuti wacita shani pa kuti ulekonka aya mashiwi? Icikakwafwa kwishiba ifingakuletelela!

Naomi uwa ku Japan atile: “Wilasangwa na bantu abatemwa ukulanda pa bulalelale.”

Diana uwa ku Britain atile: “Wilabalanga apo wikala nelyo ukubapeela inambala ya foni.”

Tontonkanya pa milandile yobe, imibele yobe, na pa bantu usangwa nabo, e lyo no ko watemwa ukuya. Kabili ipushe ukuti, ‘Bushe ifi fyonse e filenga ukuti balefwaya ukucita na ine ubulalelale?’

Belenga: Ukutendeka 34:1, 2. Walasanga ifyo ukuba ku ncende iyalubana kwaletelele Dina.

Ibukisha ukuti, Yehova Lesa amona bucilalelale ukuti lubembu ulukalamba sana; na iwe e fyo ufwile ukulabumona. Nga wapampamina pa kulacita ifyalungama, kuti waba na kampingu musuma kabili kuti watwalilila ukuba uwacindama. Carly atile, “Mulandu nshi wingafwaila ‘ukubomfiwa’ no muntu uulefwaya ukuisekesha fye? Bika amano ku kusungilila bucibusa bobe na Lesa!”

ILEMBO ILIKWETE ICISHINKA CIKALAMBA

‘Ibikilisheko ukuti Lesa akakusange uwabula akabi, uwabula akalema, kabili mu mutende.’—2 Petro 3:14.

IFYO WINGACITA

Bika amano pa kuwamyako imibele yobe. (1 Petro 3:3, 4) Nga wakwata imibele iisuma, abantu ba mibele isuma bakakutemwa.

BUSHE WALISHIBA UKUTI . . . ?

Yehova afwaya ukuti ilyo ukoopa nelyo ukuupwa e lyo ukalaipakisha icupo ukwabula ukusakamikwa, ukutiina, nelyo ukulanguluka nga filya abacita ubulalelale balanguluka.

ifyo ndefwaya ukubombelapo!

Kuti napashanya Yosefe uwakeene ukucita ubulalelale nga ․․․․․

Pa kutila nikapanga icilubo Dina apangile nka ․․․․․

Ifyo ningatemwa ukwipusha abafyashi pali ili lyashi ni ifi ․․․․․

AMEPUSHO YA KUTONTONKANYAPO

● Nangu ca kutila kuti wafwaya ukucita ubulalelale mulandu nshi bwabipila?

● Kuti wacita shani umo nga akweba ati ucite nankwe ubulalelale?

[Amashiwi pe bula 185]

“Ba uwashipa! Ilyo umulumendo umo atendeke ukunjikata pa cipeya, namwebele ati, ‘Leka ukunjikata!’ kabili nalifuminepo uku ninshi ndemushuluka.”—E fyalandile Ellen

[Icikope pe bula 187]

Nga ulecita bucilalelale ninshi uleicipisha