Isabata

Ubulondoloshi: Isabata lyabuulwa ukufuma ku ciHebere sha·vathʹ, icipilibula “ukutusha, ukuleka, ukufumako.” Imicitile ye Sabata iyapeelwe mwi Funde lya kwa Mose yasanshishemo ubushiku bwe Sabata lya cila mulungu, impendwa ya nshiku shapampamikwa ishalundwako ukupulinkana umwaka umo umo, umwaka uwalenga cinelubali, no mwaka walenga amakumi yasano. Isabata lya cila mulungu ilya baYuda, ubushiku bwalenga cinelubali ubwa mulungu wabo wa kalenda, lyali kufuma pa kuwa kwa kasuba pali Cisano ukuyafika pa kuwa kwa kasuba pa Cibelushi. Abengi abena Kristu baitunga mu cishilano basunga pa Mulungu pamo ngo bushiku bwabo bwa kutusha no kupepa; bambi baikatilila ku bushiku ubwapaatulwa pali kalenda wa ciYuda.

Bushe abena Kristu baliba pe samba lya kukakililwako ukusunga ubushiku bwe sabata ubwa cila mulungu?

Ukufu. 31:16, 17: E ico abana ba kwa Israele bali no kubake sabata, ku kucite sabata ku nkulo shabo, cipingo ca muyayaya [“icipingo cishapelela,” RS]. Cishibilo ca muyayaya pa kati ka ine na bana ba kwa Israele.” (Mona ukuti ukusunga isabata kwali cishibilo pa kati ka kwa Yehova na Israele; Ici te kuti cibe fyo nga ca kuti uuli onse umbi alikakililweko na o ukulasunga isabata. Ishiwi lya ciHebere ilyapilibulwa “icishapelela” muli RS ni ‛oh·lamʹ, ilyo pa citendekelo lipilibula iciputulwa ca nshita ico, ukufuma ku mimwene ya nomba, inshita yabulo kupwa nelyo icafiswa ukufuma pa mulola lelo ica nshita yalepa. Ico kuti capilibula iciyayaya, lelo te fyo caba mu kufwaikwa. Pa Impendwa 25:13, ishiwi limo line ilya ciHebere lyalibomfiwa kuli bushimapepo, ubo pa numa bwapwile, ukulingana na AbaHebere 7:12.)

Rom. 10:4: “Pantu Kristu e mpela ya Malango, ni pa kuti onse uutetekela alungamikwe.” (Ukusunge sabata kwali lubali lwa yalya Malango. Lesa abomfeshe Kristu ukuleta ku mpela ayo malango. Ukukwata kwesu ukwiminina kwa bulungami na Lesa kwashintilila pa citetekelo muli Kristu, te pa kusunge sabata lya cila mulungu.) (Na kabili Abena Galatia 4:9-11; Abena Efese 2:13-16)

Kol. 2:13-16: “[Lesa atubelelo] luse ku mampuulu yesu yonse, pa kupase cikatilo ca mu fipope icalungatene na ifwe ica kutushinina . . . E ico mwileka muntu amupingule pa mulandu wa ca kulya, nangu ni pa ca kunwa, nangu ni pa mutebeto, nangu bushiku bwa mweshi, nangu lisabata.” (Nga umuntu aali pe samba lye Funde lya kwa Mose kabili apingwilwe ngo wali no mulandu wa kupeelula Isabata, aali no kwipaiwa pa kupoolwa amabwe ku lukuta lonse, ukulingana no Ukufuma 31:14 na Impendwa 15:32-35. Abengi abapaasha mu kwimininako ukubake sabata balikwata umulandu wa kubela aba nsansa ukuti tatwaba pe samba lya lilye Funde. Nga fintu cilangilwe mu malembo yambwilwe pano, ukwiminina kwasuminishiwa na Lesa takufwaya na kabili ukusunga kwa cifwaikwa ce sabata icapeelwe kuli Israele.)

Ni shani ubushiku bwa pa Mulungu bwaishileba ubushiku bukalamba ubwa kupepa ku ciputulwa cikalamba ica Kristendomu?

Nelyo cingati Kristu abuushiwe pa bushiku bwa kubalilapo ubwa mulungu (nomba ubwitwa pa Mulungu), Baibolo tayakwatamo ikambisho ilya kubika pa mbali ubo bushiku bwa mulungu pamo ngo bwashila.

“Ukubaka ishina lya cisenshi ilya kale ilya ‘Dies Solis,’ nelyo ‘pa Mulungu,’ ku mutebeto wa cila mulungu uwa bena Kristu, kwaba, pa cipimo cikalamba, pa mulandu wa kumfwana kwa myumfwile ya Basenshi na [bantu betwa] abena Kristu mu kuba na bwene ubushiku bwa kubalilapo ubwa mulungu bwalitashiwe kuli Konsitantino [mu cipope mu 321 C.E.] ku batekwa bakwe, bonse Abasenshi na bena Kristu, pamo ngo ‘bushiku bwapaalwa ubwa Kasuba.’ . . . Wali e musango wakwe uwa kwampanishishamo amabutotelo yali nsale nsale aya mu Calo pe samba lya buteko bwa cinkumbawile.”—Lectures on the History of the Eastern Church (New York, 1871), A. P. Stanley, ibu. 291.

Bushe icifwaikwa ca kusunge sabata calipeelwe kuli Adamu kabili muli ifyo ukucitwa icakukalilwako pa bufyashi bwakwe bonse?

Yehova Lesa atwalilile ukutusha ku milimo yakwe iya bubumbo bumoneka‚ ubwa pe sonde pa numa ya kupekanye sonde ku kwikalwamo na bantunse. Ici calondololwa pa Ukutendeka 2:1-3. Lelo takwaba nangu cimo mu calembwa ca Baibolo icilanda ukuti Lesa akambishe Adamu ukusunga ubushiku bwalenga cinelubali ubwa cila mulungu pamo nge sabata.

Amala. 5:15: “Uleibukisho kuti [we Israele] wali umubomfi mu calo ca Egupti, kabili Yehova Lesa obe akufumishemo ku minwe iyakosa kabili ku kuboko ukwatambikwa: ni pali ici Yehova Lesa obe akwebelo kucito bushiku bwe sabata.” (Pano Yehova alundanya ukupeela kwakwe ifunde lye sabata no kulubulwa kwa kwa Israele ku busha bwa mu Egupti, te mu kuba ne fya kucitika fya mu Edene.)

Ukufu. 16:1, 23-29: “No lukuta lonse lwa bana ba kwa Israele lwafikile ku matololo ya Sini. . . . mu bushiku ubwalenge kumi na shisano ku mweshi uwalenga ibili ku kufuma kwabo mu calo ca Egupti. . . . Na o [Mose] atile kuli bene, Ni co Yehova asosele, ati, Bwa kushikitalamo mailo, lisabata lya mushilo kuli Yehova. . . . Inshiku mutanda mulecitoola [mana]; lelo mu bushiku ubwalenga cinelubali lisabata, tamwakabe. . . . E lyo Yehova atile kuli Mose, Moneni: pantu Yehova amupeele isabata.” (Pa ntanshi ya ici, kwaliko ukupaatulula imilungu ukuba ne nshiku cinelubali umo umo, lelo uku e kuloshako kwa kubalilapo ku kusunge sabata.)

Bushe Ifunde lya kwa Mose lyalyakanishiwa mu mbali “ulwa kusefya” no “lwa mibele isuma,” kabili bushe “ifunde lya mibele isuma” (Amafunde Ikumi) lyalikakililwa pa bena Kristu?

Bushe Yesu aloseshe kwi Funde mu mano yalangilile ukwakanya lyene mu mbali shibili?

Mat. 5:5, 17, 21, 23, 27, 31, 38: “Mwilatila naisa ku konaula Amalango nangu bakasesema: nshaisa ku konaula, lelo ku kufisha.” Nomba, mona cintu Yesu asanshishe mu kulandapo kwakwe kwalundwako. “Mwalyumfwa ukuti casoselwe ku ba kale, aciti, Wilatala misoka [Ukufu. 20:13; Ifunde lyalenga Mutanda] . . . E ico nga watwale ca bupe pa cipailo [Amala. 16:16, 17; tacali lubali lwa Mafunde Ikumi] . . . Mwalyumfwa ukuti casoselwe aciti, Wilacita bucende [Ukufu. 20:14; Ifunde lyalenga Cinelubali]. Kabili casoselwe, aciti, Uwaleko mukashi amupeele kalata wa kulekana [Amala. 24:1; tacali lubali lwa Mafunde Ikumi]. Kabili mwalyumfwo kuti casoselwe, aciti, Ilinso pa linso ne lino pa lino [Ukufu. 21:23-25; tacali lubali lwa Mafunde Ikumi].” (E co, Yesu akumbinkenye pamo ukuloshako ku Mafunde Ikumi ne mbali shimbi she Funde, ukukanacita ukulekanya ukuli konse pa kati ka yako. Bushe tulingile ukuyasunga mu kupusanako?)

Lintu Yesu aipushiwe ukuti, “We Kasambilisha, lifunde nshi ilikulu lya mu Malango?” bushe alisobolwele Amafunde Ikumi? Mu cifulo ca ico, ayaswike ati: “Uletemwa sokulu Lesa ku mutima obe onse, na ku mweo obe onse, na ku kutontonkanya kobe konse. Ifunde ili likulu kabili lya ntanshi. Ne lya cibili, ilyapala ilyo, ni ili, Uletemwo mubiyo nga we mwine. Muli aya mafunde yabili e mwashintilila Amalango yonse na bakasesema.” (Mat. 22:35-40) Nga bamo bakakatila ku Mafunde Ikumi (Amala. 5:6-21), ukusoso kuti yaba aya kukakililwako pa bena Kristu lelo ukuti ayashala tayaba ifyo, bushe mu cishinka tabalekaana cintu Yesu asosele (ukwambula Amala. 6:5; Lebi 19:18) ukukuma ku mafunde ayakulisha?

Pa kulosha ku kupita kwe Funde lya kwa Mose, bushe Baibolo ilasosa mu kulungatika ukuti Amafunde Ikumi yalisanshiwemo mu caali no kwisa ku mpela?

Rom. 7:6, 7: “Lelo nomba twalekwamo ku Malango, pa kuba abafwa lubali kuli ico twaiketweko . . . Nga kanshi tuletila shani? Bushe tuletila, Amalango lubembu? Nakalya! Lelo ayabula Amalango, nga nshaishiba lubembu; pantu Amalango ayabulasosa, ayati, wilakumbwa, nga nshaishiba lunkumbwa.” (Pano, bwangu bwangu fye pa numa ya kulemba ukuti abena Kristu ba ciYuda “balilekelweko ku Malango,” ca kumwenako nshi ukufuma mwi Funde cintu Paulo aloshako? Ifunde lyalenga Ikumi, muli ifyo ukulanga ukuti lyasanshiwa mwi Funde ukufuma ku lyo balekelwemo.)

2 Kor. 3:7-11: “Lelo nga bukapyunga bwa mfwa, ubwacekelwe amalembo pa mabwe, bwaishile mu bukata ubwalengele abana ba kwa Israele ukufilwo kutontapo amenso pa cinso ca kwa Mose, pa mulandu wa bukata bwa kubalika ubwa cinso cakwe ubwalefumuka; bushe bukapyunga bwa Mupashi tabwakabe mu bukata ubwacilishamo? . . . Pantu nge cafumuka caishile mu bukata, pali bufi ica kwikalilila cili no kuba no bukata ubwacilishamo.” (Ukuloshako kwacitwa pano kuli bukapyunga “ubwacekelwe amalembo pa mabwe” kabili casoswe fyo “abana ba kwa Israele ukufilwo ukutontapo amenso pa cinso ca kwa Mose” pa kashita lintu bwaletelwe kuli bene. Cinshi cintu ici cilelondolola? Ukufuma 34:1, 28-30 kulanga ukuti cili kupeela Amafunde Ikumi; yali mafunde yalembelwe pa mabwe. Ukwabulo kutwishika aya yalisanshiwa mu cintu ilembo pano lyasosa ukuti “ubwalefumuka.”)

Bushe ukufubalila kwe Funde lya kwa Mose, ukusanshako Amafunde Ikumi kupilibula ukufumyapo ukuikanya konse ukwa mu mibele isuma?

Iyo te fyo; ifingi ifya fipimo fya mibele ifyatantikwe mu Mafunde Ikumi fyalilumbulwilwe na kabili mu mabuku yapuutwamo aya malembo ya bwina Kristu aya ciGreek. (Takwali, nangu cibe fyo, ukulumbulwa na kabili ukwe funde lye sabata.) Lelo te mulandu na fintu ifunde lingawama, nga ukukongama kwa lubembu kwalama ukufwaisha kwa muntu, kukaba bumpulamafunde. Nangu cibe fyo, ukukuma ku cipingo cipya, icapyanikwa pa cipingo ce Funde, AbaHebere 8:10 palanda ukuti: “Pantu ici e cipingo nkapingana na ba ŋanda ya kwa Israele nga shapita shilya nshiku, e fyo asosa [Yehova]; nkapeele fipope fyandi mu kutontonkanya kwabo, na mu mitima yabo e mo nkafilemba; kabili nkalaba Lesa wabo, na bo bakalaba abantu bandi.” Fintu yaba ayacilapo kufumamo cimo amafunde ya musango yo ukucila ayo yacekelwe pa fipapaatu fya mabwe!

Rom. 6:15-17: “Bushe tubembuke ico tatuli bena Malango, lelo abena kusenamina? Nakalya! Bushe tamwaishibo kuti muli basha ba uyo muleumfwako, uyo mwaitulako abasha ku kumuumfwa; nalimo aba lubembu ulutwala ku mfwa, nalimo aba cumfwila icitwala ku bulungami? Awe Lesa atotelwe, pa kuti mwali abasha ba lubembu, lelo mwaumfwile ku mutima umusango we sambilisho mwasambilishiwe.” (Mona kabili Abena Galatia 5:18-24.)

Lyakwata bupilibulo nshi ku bena Kristu Isabata lya cila mulungu?

Kwalibako “isabata lya kutusha” lintu abena Kristu bakanako cila bushiku

AbaHebere 4:4-11 patila: “Apantu pamo [Ukutendeka 2:2] atile fi [Lesa] ulwa bushiku ubwalenga cinelubali, Kabili Lesa atushishe ku milimo yakwe yonse mu bushiku ubwalenga cinelubali. Na pano pantu kabili [Ilumbo 95:11] atila, Tabakengile mu Kutusha kwandi. E ico, apo kwashilwa bamo ukwingilamo, kabili ababililwe imbila nsuma kale tabaingile pa mulandu wa bucintomfwa, alinga kabili ubushiku, ati Ubwa lelo; atila muli Davidi, pa kupite nshita iyakule fi, ifyo casoselwe kabela [Ilumbo 95:7, 8], Ubwa lelo, nga mwaumfwe shiwi lyakwe, mwitalamika mitima yenu. Pantu Yoshua abalengo kutusha, Lesa nga talandile pa numa ubushiku bumbi. E ico kwashilwapo abantu ba kwa Lesa isabata lya Kutusha (pantu umuntu ilyo aingila mu kutusha kwakwe, wene atusha na ku milimo yakwe ine). E ico tucincile ukwingila mu Kutusha kulya, epali umo awa muli cilya cikonkelelo ca bucintomfwa.”

Kufuma kuli cinshi uko abena Kristu pano balecincishiwa ukutusha? Kufuma ku “milimo” yabo ine. Milimo nshi? Milimo ukupitila mu intu kale balefwailamo ukuishininkisha abene abalungami. Tabasumina na kabili ifyo kuti banonka ukusuminisha kwa kwa Lesa no kusanga ubumi bwa ciyayaya ku kuumfwila amafunde yamo ne fishilano. Ico caali e cilubo ca baYuda babulo busumino abo, ‘pa kufwayo kwimiko bulungami bwabo, tabanakile ku bulungami bwa kwa Lesa.’ (Rom. 10:3) Abena Kristu ba cine balishiba ukuti bonse twafyelwe ababembu no kuti ni ku citetekelo mwi lambo lya kwa Kristu e mo uuli onse engakwatila ukwiminina kwa bulungami na Lesa. Balatukusha ukusunga mu mutima no kubomfya ififundisho fyonse ifya Mwana wa kwa Lesa. Mu kuicefya balapokelela ukufunda no kwebaula ukufuma mu Cebo ca kwa Lesa. Ici tacipilibula ukuti batontonkanye fyo kuti banonka ukusuminisha kwa kwa Lesa muli iyi nshila; mu cifulo ca ico, cintu bacita caba kulumbulula kwa kutemwa kwabo ne citetekelo. Ku nshila ya musango yo iya bumi balasengauke “cikonkelelo ca bucintomfwa” ica luko lwa ciYuda.

“Ubushiku bwa cinelubali,” bwaloshiwako mu Ukutendeka 2:2, tabwali fye bushiku fye bwa maawala 24. (Mona ibula 255 pe samba lya “Ububumbo.”) Mu kupalako, “isabata lya kutusha” lintu abena Kristu ba cine bakanako talyapeleshiwa ku bushiku bwa maawala 24. Pa kubeleshe citetekelo no kuumfwila ukufunda kwa Baibolo, kuti baba na maka ya kuipakisha lyene cila bushiku, kabili no kucilisha bakacite fyo mu micitile ipya iya kwa Lesa.

Kuliko ukutusha kwe “sabata” ukwa myaka ikana ukulalilile pa ntanshi ku mutundu wa muntu

Marko 2:27, 28: “[Yesu] atile kuli bene, Isabata lyabelapo abantu, te bantu babelapo isabata iyo: e ico Umwana wa muntu e [Shikulu] we sabata.”

Yesu alishibe ukuti Yehova aimike Sabata pamo nge cishibilo pa kati ka kwa Lesa na Israele, no kuti lyapayanishiwe ku kubaletela ukwilulukwa ukufuma ku kucucutika kwabo. Yesu na kabili alishibe ifyo imfwa yakwe ine yali no kupayanya icitendekelo ca kufubalisha Ifunde lya kwa Mose pamo nge casanga ukwisushiwa muli wene. Alitesekeshe ukuti Ifunde, pamo ne cifwaikwa ca liko ice sabata, lyapayenye “cinshingwa ca fintu fisuma ifikesa.” (Heb. 10:1; Kol. 2:16, 17) Mu kulundana ne fyo “fintu fisuma” kwabako “isabata” lintu akaba Shikulu wa liko.

Pamo nga Shikulu wa bashikulu, Kristu akateke sonde pa myaka ikana limo. (Ukus. 19:16; 20:6; Amalu. 2:6-8) Lintu aali pe sonde, mu luse abombele imo iya milimo yakwe yacishapo kupapusha iya kuundapa pe Sabata, muli ifyo ukulangilila umusango wa kwilulukwa untu akaletela abantu ba nko shonse mu kati ka Kuteka kwakwe ukwa Myaka Ikana. (Luka 13:10-13; Yoh. 5:5-9; 9:1-14) Abo batesekesha ubupilibulo bwine bwine ubwe Sabata bakakwata ishuko na kabili ilya kunonkelamo ukufuma muli kulya kutusha kwe “sabata.”

Nga Umo Asoso Kuti—

‘Abena Kristu balingile ukusunge Sabata’

Kuti nakalimo wayasuka ukuti: ‘Shi lekeni njipusheko umulandu muyumfwila muli iyo nshila?’ Lyene nalimo lundapo ukuti: ‘Cintu Baibolo isosa pa lwa cene cilingile mu kushininkisha ukulama ukutontonkanya kwesu pa lwa mulandu, bushe te ifyo? . . . Kwalibako amalembo ya Baibolo yamo yantu nasanga ukuba aya kwaafwa pali ili sambililo. Napapata lekeni njakane yene pamo na imwe. (Lyene bomfya imbali shalinga isha fyebo pa mabula yafumineko.)’

‘Mulandu nshi tamusungile Sabata?’

Pambi kuti wayasuko ukuti: ‘Icasuko candi kuti cashintilila pe sabata ilyo mukwete mu muntontonkanya. Bushe mwalishiba ukuti Baibolo ishimika ukucila pe sabata limo? . . . Lesa apeele amafunde ye sabata ku baYuda. Lelo bushe mwalishiba ukuti Baibolo ilanda pa lwa musango wapusanako uwe sabata ilyo abena Kristu balingile ukusunga?’ Lyene nakalimo lundapo ukuti: (1) ‘Tatusunga ubushiku bumo mu mulungu umo pamo nge Sabata pantu Baibolo itila cilya cifwaikwa ‘calefumuka.’ (2 Kor. 3:7-11; mona ukulandapo pali ici pa mabula 348, 349.)’ (2) ‘Lelo kwalibako isabata lintu tusunga lyonse. (Heb. 4:4-11; mona amabula 203, 204.)’