Indupwa sha Bafyashi Abashimbe Kuti Shatunguluka!

1-3. Cinshi calenga ukuti indupwa sha bafyashi abashimbe shifule, kabili ni shani fintu abo baba muli isho ndupwa bayumfwa?

INDUPWA sha bafyashi abashimbe shainikwa ukuti “e musango wa ndupwa uulekula lubilo lubilo” mu United States. Cili icapalako na mu fyalo fimbi ifingi. Impendwa ikalamba iya kulekana, ukufuma ku cupo, ukupaatukana, na bana ba mu cani filecusha nga nshi amamilioni ya bafyashi na bana.

² Nyina umo umushimbe alembele ukuti: “Ndi mukamfwilwa wa myaka 28 na bana babili. Ndi uwapopomenwa nga nshi pantu nshilefwaya ukukusha abana bandi ukwabula wishi. Cilemoneka kwati tapali no unsakamana. Abana bandi balamona uko ilingi line ndelila kabili cilababipila.” Pa mbali ya kushomboka no kuyumfwa kwa bukali, ukuyumfwo wa mulandu, no kutalalilwa, ubwingi bwa bafyashi abashimbe balalolenkana no bwafya bwa kuya ku kulabombe ncito no kubomba imilimo ya pa ŋanda. Umo atile: “Ukuba umufyashi umushimbe capala ku muntu walamuka mu kupoosa imipila no kwanka yene mu kukonkana. Pa numa ya kutukusha pa myeshi mutanda, wasuka waba na maka ya kupoosa no kwanka imipila ine pa muku umo. Lelo ilyo fye wabelesha ukucite fyo, umo akupoosela umupila na umbi!”

³ Abacaice mu ndupwa sha bafyashi abashimbe balikwata ifyo bashomboka na fyo. Kuti pambi balelwishanya ne nkuntu shaluma pa mulandu wa kufumapo kwa kupumikisha nelyo ukufwa kwa mufyashi. Ku misepele ingi ukukanakwato mufyashi kumoneka ukwambukila bene mu nshila yabipisha.

4. Twaishiba shani ukuti Yehova alyangwako pa lwa ndupwa sha bafyashi abashimbe?

⁴ Indupwa sha bafyashi abashimbe e ko shali ku bantu balembwa muli Baibolo. Amalembo mu kubwekeshabwekeshapo yalumbula “umwana wa nshiwa” na “mukamfwilwa.” (Ukufuma 22:22; Amalango 24:19-21; Yobo 31:16-22) Yehova Lesa aali uwayangwako ku fyo balecula. Kemba wa malumbo aitile Lesa ukuti ni “Shibo wa nshiwa, kabili uwa kupingwila bamukamfwilwa.” (Ilumbo 68:5) Mu kushininkisha, Yehova alyangwako mu nshila imo ine ku ndupwa sha bafyashi abashimbe ilelo! Mu cituntulu, Icebo cakwe cipeela ifishinte ifingabaafwa ukutunguluka.

UKUBELESHA IMILIMO YA LYONSE IYA PA ŊANDA

5. Mu kutendekelako fye bwafya nshi ubo abafyashi abashimbe bakumanya?

⁵ Languluka umulimo wa kusakamana iŋanda. Umwanakashi umo uwo icupo capwa asumino kuti: “Kulabako utushito twingi ilyo wingalanguluko kuti kanshi nga pa ŋanda paali umwaume, ku ca kumwenako lintu motoka atendeka ukukolonkonta e lyo tawishibe na pa kwikata.” Abaume abo icupo cipwile fye na bakashi pali nomba line nelyo ukufwilwa pambi na bo mu kupalako kuti bapelenganishiwa ku milimo ubwingi pa ŋanda iyo nomba bafwile ukubomba. Ku bana, ukwikala nsaale nsaale ukwa fintu mu ŋanda kulasanshako ku kuyumfwa kwabo ukukanashikatala no kubulisho mutelelwe.

6, 7. (a) Ca kumwenako nshi cishaiwamina icaimikwe no “mukashi wa bunyinu” uwa mu Amapinda? (b) Ni shani fintu ukuba uwacincila mu kubombe milimo ya pa ŋanda kwafwilisha mu mayanda ya bafyashi abashimbe?

⁶ Cinshi cingaafwa? Mona ica kumwenako icaimikwa no “mukashi wa bunyinu” uwalondololwa pa Amapinda 31:10-31. Imilimo aalebomba yali iyafulishe cipesha mano—ukushita, ukushisha, ukubila, ukwipika, ukubike cuma mu fikwatwa ne mpanga, ukulima, no kusakamana ubukwebo. Cinshi camulengele ukutunguluka? Aali uwacincila, ukubomba ukufiko bushiku kabili ukubuuka ku maca ku kutendeka imilimo yakwe. Kabili aali uwaiteyanya bwino, ukwakanyako bambi imilimo imo no kubomba na maboko yakwe ku kusakamana imilimo imbi. E mulandu wine kanshi baleemutashisha!

⁷ Nga uli mufyashi umushimbe, bombe fishingamo fyobe ifya pa ŋanda mu kusakamanishisha. Sangamo ukwikushiwa mu mulimo wa musango yo, pantu ico cilalundako sana ku kuletela abana bobe insansa. Nangu cibe fyo, ukutantika kusuma no kuteyanye fintu kwalibo kwakatama. Baibolo itila: “Amapange ya wacincila yatwala ku kutuntumika.” (Amapinda 21:5) Umo wishi umushimbe asumine ukuti: “Ilingi line nshitontonkanya pa ca kulya ukufikila insala yasuma.” Kwena ifya kulya fya kuliila pa nshita yateyanishiwa libela mu kupalishako kuti fyabamo no mulyo kabili filabe fya kuminina amate ukucila ifya kupekanya fye mu kukwankwanya. Kuti na kabili cafwaya ukuti usambilile ukubomba imilimo iipya. Pa kwipushaipushako ifibusa abaishibapo fimo, ukumona mu fitabo filanga ifya kubomba imilimo imo, na baishibisha abengabaafwa, banyina bamo abashimbe baliba na maka ya kwishiba ifya kupenta, ukulungishe mipaipi ya menshi, no kulungishako tumo tumo utwayanguka kuli motoka.

8. Ni shani fintu abana ba bafyashi abashimbe bengafwilishako mu ŋanda?

⁸ Bushe calilinga ukulomba abana ukuti bafwilisheko? Nyina umo umushimbe acimwene ukuti: “Kuti wafwayo kulabomba umulimo wa mufyashi umbi uushabapo pa kuti cangukileko abana.” Ico kuti pambi caumfwika lelo nakalimo te lyonse cingawamina umwana. Imisepela itiina Lesa iyalembwa mu Baibolo yalepeelwako utumilimo twalekanalekana. (Ukutendeka 37:2; Ulwimbo lwa Nyimbo 1:6) E co, nangu ca kuti muli abasakamana ukukanabike cisendo cikalamba pa bana benu, kuti cawama nga mwabapeelako utucito pamo nga ukusambe mbale no kuwamya umuputule uo basendamamo. Mulandu nshi mushingabombela utumilimo tumo capamo? Kuti caleto kuipakisha ukwine kwine.

UBWAFYA BWA KUSANGO MWA KULIILA

9. Mulandu nshi banyina abashimbe ilingi line basangila ubwafya bwa mu fya ndalama?

⁹ Abafyashi abashimbe abengi cilabakosela ukusanga indalama shintu bakabila, kabili banyina bacaice abashaupwa ilingi line e bo cicilanapo ukukosela.a Mu fyalo umo ubuteko bwafwilishako abapelelwa, kuti bafwaya ukupokako bwafwilisho, ilyo balelolela ukuti basange ncito. Baibolo ilasuminisha Abena Kristu ukupokako ukwaafwa kwa musango yo lintu cakabilwa. (Abena Roma 13:1, 6) Bamukamfwilwa na abo icupo capwa basanga amafya yapalana. Abengi, ilyo bapatikishiwa ukwingile ncito na kabili pa numa ya myaka ya kuba banamayanda, ilingi basanga fye incito iya malipilo ayanono. Bamo balesa mu kwikalako bwino ukupitila mu kulembwa mu maprogramu ya kusambilishiwe ncito nelyo amakosi ya pa sukulu aya kusambilila pa nshite ipi.

10. Ni shani fintu nyina umushimbe engalondolwela abana bakwe umulandu afwile ukwingilile ncito?

¹⁰ Mwikapapa nga mwamona abana benu babipilwa lintu mwafwaye ncito, kabili mwikayumfwa aba mulandu. Ukucila, mukabalondolwele umulandu mufwile ukubombela incito, no kubaafwa ukumfwikisha ukuti Yehova afwaya ukuti mulebapayanishisha fintu bakabila. (1 Timote 5:8) Mu kupita kwa nshita, abana abengi balateuluka. Nangu cibe fyo, esheni ukulapoosa na bo inshita ikalamba ukulingana na fintu imitantikile yenu iyapamfya iya ku ncito ingamusuminisha. Ukusakamana kwa musango yo ukwabamo kutemwa kuti na kabili kwayafwilisha ukunashako ukucula kuntu ukupelebela mu fya ndalama kuletako pa lupwa.—Amapinda 15:16, 17.

NANI ALESAKAMANA UMUNANKWE?

11, 12. Mipaka ya musango nshi abafyashi abashimbe balingile ukusungilila, kabili ni shani fintu bengacite fyo?

¹¹ Caba fye ca cifyalilwa ku bafyashi abashimbe ukupalamisha sana ku bana babo, lelo bafwile ukusakamana ukukaanafumyapo imipaka iyo Lesa aimika pa kati ka bafyashi na bana. Ku ca kumwenako, kuti kwaba amafya yabipisha nga ca kuti nyina umushimbe alesubila umwana wakwe umwaume ukushingamwa ngo mutwe pa ŋanda nelyo ukulenga umwana wakwe umwanakashi ukuba ngo wa kulandako ifya nkaama, ukumutitikisha ne milandu ya nkaama. Ukucite fyo takwalinga, kulaleta ukukanshika, kabili nakalimo fye no kupelenganyo mwana.

¹² Ebekesha abana bobe ukuti iwe, pamo ngo mufyashi, uli no kubasakamana—te bena ukulakusakamana. (Linganyako 2 Abena Korinti 12:14.) Limo limo kuti pambi mwakabila ukupanda amano kumo no kwafwilishiwa. Nga ni fyo, ipusheni baeluda ba Bwina Kristu nelyo nakalimo abanakashi ba Bwina Kristu, te kwipusha abana banono iyo.—Tito 2:3.

UKUTWALILILA UKUSALAPULA

13. Bwafya nshi ubwakuma ku kusalapula ubo nyina umushimbe pambi engakumanya?

¹³ Umwaume te kuti akwate ubwafya ukumonwa pamo ngo wa kusalapula, lelo umwanakashi kuti cayafya ukumumone fyo. Nyina umo umushimbe atila: “Abana bandi abaume bamoneka nga abaume bakalamba na mashiwi ayatikama. Inshita shimo ntila nga nailinganyako, ŋumfwika uushashangila nelyo uwanaka.” Ukulundapo, kuti pambi uli no bulanda pa mulandu wa mfwa ya munobe watemwikwa, nelyo nakalimo kuti uleyumfwa uwa mulandu nelyo icipyu pa mulandu wa kulekana. Nga ca kuti icilye calisuminisha uuli onse uwa imwe babili ukusungako abana, kuti pambi ulesakamikwa ukuti umwana obe akasoobolapo ukuba no wali kale umwina mobe. Imibele ya musango yo kuti yacilenga ukuba icayafya ukusalapula abana mu nshila yashikatala.

14. Ni shani fintu abafyashi abashimbe bengasungilila ukusalapula mu nshila yashikatala?

¹⁴ Baibolo itila “umwaice uwalekeleshiwa alenga nyina insoni.” (Amapinda 29:15) Yehova Lesa alakutungilila mu kupanga amafunde ya pa lupwa no kuyalenga ukubomba, kanshi wilanakila ku kuyumfwo wa mulandu, ukubipilwa, nelyo ukusakamikwa. (Amapinda 1:8) Te kwesho kunenunako ifishinte fya Baibolo. (Amapinda 13:24) Esha ukuba uwakondenkana, uushalukaaluka, kabili uwashangila. Mu kupita kwa nshita, abana abengi bakankulako bwino. Nalyo line, ukafwayo kulangulukilako ukuyumfwa kwa bana bobe. Wishi umo umushimbe atila: “Mu kusalapula kwandi mulabamo ukunashanasha ukwa kulangulukilako pa mulandu wa kupumfyanishiwa pa kulufya nyinabo. Pa kashita akali konse ndalanda na bo. ‘Inshita sha kulanshanya ifya pa lwesu’ shiba ni lintu tulepekanya ica kulya ca mulaalilo. Ilyo e lintu balanda kuli ine fintu baleyumfwa.”

15. Cinshi cintu abafyashi abo ifyupo fyaapwa balingile ukusengauka ilyo balelanda pa wali umwina mwabo?

¹⁵ Nga mwalilekana, tamuba ubusuma ubuli bonse mu kubulwo mucinshi ku wali kale umwina mobe. Ukuumana kwa bafyashi kulakalifya abana kabili kwi pele pele kukacefyako umucinshi uo bapeela kuli imwe bonse babili. E ico, sengauka amashiwi ya kucena pamo nga ya kuti: “Waba fye kwati ni wiso!” Te mulandu na fintu uwali umwina mobe akukalifye, wene acili mufyashi wa mwana obe, umwana uulekabila ukutemwa, ukusakamanwa, no kusalapulwa ku bafyashi bonse babili.b

16. Mitantikile nshi iya fya ku mupashi iilingile ukusanshiwa mu kusalapula mu ŋanda ya mufyashi umushimbe?

¹⁶ Nga fintu calandilwepo mu fipandwa fyafumineko, ukusalapula kusanshamo ukukansha no kufunda, te kukanda fye kweka. Amafya ayengi kuti yasengaukwa pa kutantika bwino programu wa kukansha kwa ku mupashi. (Abena Filipi 3:16) Ukusangwa ku kulongana kwa Bwina Kristu lyonse kwalikatama. (AbaHebere 10:24, 25) Ne sambililo lya Baibolo ilya lupwa ilya cila mulungu na lyo lyalicindama. Kwena, tacayanguka ukutungulule sambililo lyonse. Nyina umo uwaibukila ulwa kushingamwa kwakwe atila: “Pa numa ya kubomba akasuba konse, kuti wafwaya ukutuusha, lelo ndaipekanya lwa ku muntontonkanya ukusambilila no mwana wandi umwanakashi, pantu nalishibo kuti cintu icikabila ukucitwa. Alaipakisha isambililo lyesu ilya lupwa icine cine!”

17. Cinshi cintu twingasambilila ukufuma ku nshila ishaiwamina iyo Timote, cibusa wa kwa Paulo akulilemo?

¹⁷ Timote, cibusa wa mutumwa Paulo mu kumonekesha akanshiwe mu fishinte fya Baibolo kuli nyina na nakulu—lelo cilemoneko kuti te wishi amukanshishe. Lelo, fintu Timote aishileba Umwina Kristu wapulamo! (Imilimo 16:1, 2; 2 Timote 1:5; 3:14, 15) Na imwe bene mu nshila imo ine kuti mwaenekela ifya kufumamo ifisuma ilyo muletukuta ukukusha abana benu “mu kufunda no kukonkomesha kwa kwa Shikulu.”—Abena Efese 6:4.

UKUCIMFYA UKUTALALILWA

18, 19. (a) Ni shani fintu ukutalalilwa kwingesa ku mufyashi umushimbe? (b) Kufunda nshi kwapeelwe ku kwaafwa ukulama ulunkumbwa lwa ku mubili?

¹⁸ Nyina umo umushimbe alilishike ati: “Ilyo nabwela no kumona iŋanda yonse ndimo fye neka, no kucilisha abana nga basendama, e lyo ŋumfwa sana ukutalalilwa.” Ee, ukutalalilwa ilingi line e bwafya bwakulisha ubo abafyashi abashimbe balolenkana na bo. Caba ca cifyalilwa ukufuluka bucibusa bwa cikabilila ne senge lya mu cupo. Lelo bushe umuntu alingile ukwesha ukupwisha ubu bwafya mu nshila ya kukanasakamana icingafumamo? Mu kasuba ka kwa Paulo, bamukamfwilwa bakashana bamo basuminishe “insuuna shabo isha kwampana kwa bwamba ukwisaba pa kati ka bo na Kristu.” (1 Timote 5:11, 12, NW) Ukusuminisha ulunkumbwa lwa ku mubili ukufimbilikisha amabuseko ya ku mupashi kuti kwaleto busanso.—1 Timote 5:6.

¹⁹ Umwaume wa Bwina Kristu umo atile: “Ukusonga kwa kufwayo kwampana kwa bwamba kulaba ukwakosa sana, lelo kuti wakulama. Lintu itontonkanyo lyaisa, taufwile ukulitekelesha. Ulingile ukulifumyamo. Cilaafwako na kabili nga watontonkanya ulwa mwana obe.” Icebo ca kwa Lesa cifundo kuti: ‘Mulenge fifwe ifya filundwa fyenu [ukukuma ku nsuuna ya kwampana kwa bwamba, NW].’ (Abena Kolose 3:5) Nga waleesha ukulenga ifya kulya fifume ku mukoshi, bushe kuti walabelenga bamagazini abalangisha ifikope fya fya kulya fyanona, nelyo bushe kuti walabishanya ba bantu abo lyonse balanda fye pa fya kulya? Awe nakalya! E fyo caba na ku lunkumbwa lwa ku mubili.

20. (a) Busanso nshi bupembelela abo beshishanya na bashasumina? (b) Ni shani abashimbe aba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo na ba lelo balwisha ukutalalilwa?

²⁰ Abena Kristu bamo balitendeka ukwishishanya na bashatetekela. (1 Abena Korinti 7:39) Bushe ico calipwisha ubwafya bwabo? Iyo. Umwanakashi wa Bwina Kristu uwalekwa asokele ati: “Kwabako icintu cimo icabipisha ukucila pa kuba umushimbe. Caba kuupana no muntu uushilingile!” Bamukamfwilwa ba Bwina Kristu aba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo ukwabulo kutwishika baalepita mu tushita twa kutalalilwa, lelo aba mano baali abapamfiwa mu ‘kusekelela abeni, ukusamba amakasa ya ba mushilo, no kutaulula abalecushiwa.’ (1 Timote 5:10) Abena Kristu ba busumino ilelo abapembelela pa myake ingi ukusanga umunabo uutiina Lesa baliba abapamfiwa mu nshila yapalako. Mukamfwilwa wa Bwina Kristu uwa myaka ya bukulu 68 atendeke ukutandalila bamukamfwilwa bambi ilyo lyonse aleyumfwa uwatalalilwa. Atile: “Nsanga ukuti pa kulatandala muli iyi nshila, ukulabombo mulimo wandi uwa pa ŋanda no kusakamana bumupashi bwandi nshikwata inshita ya kuba uwatalalilwa.” Ukusambilishako bambi pa lwa Bufumu bwa kwa Lesa ukucilisha mulimo uusuma uwa kunonsha.—Mateo 28:19, 20.

21. Ni mu nshila nshi ipepo no kubishanya kusuma fingafwilishisha ukucimfya ukutalalilwa?

²¹ Kwena, takwabako icingapwisha ukutalalilwa mu cipesha amano. Lelo cintu ico wingashipikishako mu bukose ubufuma kuli Yehova. Ubukose bwa musango yo bwisa lintu Umwina Kristu “[atwalilila] mu fya kupaapaata na mu mapepo ubushiku na ’kasuba.” (1 Timote 5:5) Ifya kupaapaata fyaba kupaapaata kwa mukoosha, ee, ukufwayo kwaafwiwa, nakalimo no kukuuta kwa kalanda ne filamba. (Linganyako AbaHebere 5:7.) Ukupongolola ifili mu mutima obe kuli Yehova “ubushiku na kasuba” kuti cakwaafwa icine cine. Ukulundapo, ukubishanya kusuma kuti kwabomba bwino sana ku kwisusha ipunda ilyo ukutalalilwa kuletako. Ukupitila mu kubishanya kusuma, umo kuti asangako “icebo cisuma” ica kukoselesha icalondololwa pa Amapinda 12:25.

22. Lintu wayumfwa ukutalalilwa mu nshita mu nshita kulanguluka pali finshi ukwingafwilishako?

²² Nga ca kuti ulayumfwa ukutalalilwa mu nshita mu nshita—nga fintu cingenekelwa—ibukisho kuti takwaba nangu umo uushakwata ifimucusha mu bumi. Mu cituntulu, “bamunyinenwe ba pano isonde” balacula mu nshila shalekanalekana. (1 Petro 5:9) Sengauka ukulatontonkanya fye pa fya ku numa. (Lukala Milandu 7:10) Akupituluka mu busuma buntu uipakisha. Pali fyonse, pampamina pa kusungilila bumpomfu bobe no kulenga umutima wa kwa Yehova ukusamwa.—Amapinda 27:11.

FINTU BAMBI BENGAFWILISHA

23. Cishingamo nshi cintu Abena Kristu banabo bakwata ukulola ku bafyashi abashimbe mu cilonganino?

²³ Ukutungilila no kwaafwa kwa Bena Kristu banensu kwalibo kwacindama nga nshi. Yakobo 1:27 atila: “Ukupepa ukwasanguluka kabili ukushakowela ku menso ya kwa Lesa Shifwe ni uku: ukupempule nshiwa na bamukamfwilwa mu kucula kwabo.” Ee, Abena Kristu balikakililwako ukwafwilisha indupwa sha bafyashi abashimbe. Ni nshila nshi shimo shimo ishibomba muntu bengabaafwila?

24. Ni mu nshila nshi indupwa shili mu kukabila isha bafyashi abashimbe shingaafwiwa?

²⁴ Kuti babapeelako ukwaafwa kwa mu fintu fya ku mubili. Baibolo itila: “Untu akwete amaliila ya pano isonde, kabili amona munyina alekabila, no kumwisalile nkumbu shakwe, ukutemwa kwa kwa Lesa kwaikala shani muli wene?” (1 Yohane 3:17) Ishiwi lya ciGriki ilya kale na kale ilyapilibulwa “amona” lilosha, te kuceba fye kwa mu lupita, lelo kulolesha kwa kupoosako amano. Ici cilelango kuti Umwina Kristu wakwate cikuuku kuti pambi atala abeleshanya ne mibele ili pa lupwa na fintu balekabila. Nakalimo balekabila indalama. Bamo kuti pambi bakabila ukubalungishishako fimo mu ŋanda. Nelyo kuti pambi batasha ukulaalikwako fye ku ca kulya nelyo ku kukumana kwa kwangalila pamo.

25. Ni shani pambi Abena Kristu banabo bengalanga icililishi ku bafyashi abashimbe?

²⁵ Ukulundapo, 1 Petro 3:8 atila: “Bonse mube aba mutima umo, abalangulukilana, abatemwa aba bwananyina, aba mitima ya nkumbu.” Umufyashi umushimbe umo uwaba na bana 6 atile: “Calinkosela kabili inshita shimo ndafinininwa. Nangu cibe fyo, limo limo munyina umo nangu nkashi alanjebo kuti: ‘Joan, ulebomba bwino sana. Ku ntanshi cikawama.’ Ukwishiba fye ukuti bambi balekutontonkanyapo kabili balakusakamana cilaafwa sana.” Abanakashi abakoloci aba Bwina Kristu bambi kuti bacilapo kutunguluka mu kwafwilisha abakashana abali bafyashi abashimbe, ukulabakutika lintu baba na mafya ayo pambi cishingalolamo ukuyalandapo no mwaume.

26. Ni shani fintu Abena Kristu abaume abakosoka bengafwilisha abana babula shibo?

²⁶ Abena Kristu abaume kuti bayafwilishako mu nshila shimbi. Umuntu mulungami Yobo atile: “Nalapususha . . . ne nshiwa iishali no wa kuyafwa.” (Yobo 29:12) Abena Kristu abaume bamo ilelo mu kupalako balaba no buseko butuntulu mu nshiwa no kubalanga ‘ukutemwa kwa cine cine ukutula mu mutima uwasanguluka,’ ukwabule nkuntu ishili shonse ishabelama. (1 Timote 1:5) Ukwabulo kulekeleshe indupwa shabo shine, kuti baleteyanyako ukubomba na bacaice ba musango yo mu butumikishi bwa Bwina Kristu kabili kuti babalaalika ku kuba na bo pe sambililo lya lupwa nelyo mu kukokoloka. Icikuuku ca musango yo kuti capususha umwana wabula wishi ku kulubanta.

27. Abafyashi abashimbe kuti baebekeshiwo kuti bakabatungilila kuli bani?

²⁷ Kwi pele pele, kwena, abafyashi abashimbe bali no kushingamwa ‘ukusende cipe cabo abene.’ (Abena Galatia 6:5) Nangu ni fyo, balitemwikwa kuli bamunyinabo ba Bwina Kristu na bankashi na kuli Yehova Lesa umwine. Baibolo ilanda ulwa kwa Yehova ukuti: “Inshiwa na mukamfwilwa alabapuupuutula.” (Ilumbo 146:9) Lintu abapeela ukwaafwa Kwakwe ukwa kutemwa, indupwa sha bafyashi abashimbe kuti shatunguluka!