Ukupepa nyina ukwa lyonse, mu kuba no kusefya kwa Cybele, nelyo Rhea, Nyina Mukalamba uwa Balesa, kwacitilwe pa Ides ya March ukupulinkana Asia Minor.”—(1959), Vol. 15, ibu. 849.

Fishinte nshi ifya mu Baibolo filondolola ifyo abena Kristu bengamona ukwakana mu kusefya ukwibukisha ifiponako mu lyashi lya kale ilya luko ilya bupolitiki?

Yoh. 18:36, NW: “Yesu alyaswike [kateka wa ciRoma] ati: ‘Ubufumu bwandi tabuli lubali lwa ici calo.’”

Yoh. 15:19; NW: “Nga mwali ulubali lwa calo [abakonshi ba kwa Yesu], icalo kuti catemwa abo bali ba ciko. Nomba pa mulandu wa kuti tamuli lubali lwa calo, lelo namusalile ukumufumya mu calo, pa mulandu uyu icalo calimupata.”

1 Yoh. 5:19: “Pano isonde ponse palaala mu maka ya Mubifi.” (Linganyako Yohane 14:30; Ukusokolola 13:1, 2; Daniele 2:44.)

Amaholide yambi aya cikaaya na ya luko

Yengi. Te yonse yengalandwapo pano. Lelo ifyebo fya lyashi lya kale ifipayanishiwe pa mulu filepeela ukulangilila ukukuma ku ca kufwaya mu kulundana na holide iili yonse, ne fishinte fya Baibolo ifilandilwepo kale filepayanya ukutungulula kwalinga kuli abo bantu ukufwaisha kwabo kwa kubalilapo kwaba kucita icaba ica kutemuna kuli Yehova Lesa.

Armagedone

Ubulondoloshi: Har Ma·ge·donʹ, wa ciGreek, yafumishiwa ku ciHebere no kupilibulwa “Armagedone” kuli bakapilibula abengi, apilibula “Ulupili lwa Megido, nelyo Ulupili lwa Kulonganinapo Imilalo.” Baibolo ilundanya ishina, te mu kuba no kocewa ku manyukiliya, lelo mu kuba no “kulwa kwa bushiku bukalamba ubwa kwa Lesa Wa maka yonse” ubuleisa ubwa mu kubumbwa konse. (Ukus. 16:14, 16) Ili shina lyalibomfiwa mu kuibela ku “cifulo [ciGreek, toʹpon; uko e kuti, imibele nelyo incende]” uko bakateka ba bupolitiki abe sonde balelonganikwa mu kukaanya Yehova no Bufumu bwakwe muli Yesu Kristu. Ukukaanya kwa musango yo kukalangwa ku ncitilo ya cibulungwa ukulwisha ababomfi ba kwa Yehova pe sonde, abeminishi bamoneka aba Bufumu bwa kwa Lesa.

Bushe abantunse bakasuminishiwa na Lesa ukonaule sonde ku cintu bamo beta “Armagedone ya thermonyukiliya”

Amalu. 96:10: “Yehova aleteka; cine cine apampamika pano nse [Heb., te·velʹ; isonde, ilyafunda kabili ilyaikalwamo, icibulungwa ca kwikalamo] te kuti patelentenshiwe.”

Amalu. 37:29: “Abalungama bakapyaninine calo, no kwikalamo inshiku pe.”

Ukus. 11:18: “Kabili inko shalikalipe, no bukali bwenu [bwa kwa Yehova] nabwisa; yaisa ne nshita . . . iya konaula abaleonaule calo.”

Armagedone cinshi nga fintu yaloshiwako muli Baibolo?

Ukus. 16:14, 16: “E mipashi ya fiwa iicite fishibilo, iyafumina ku shamfumu sha calo conse ku kushilonganisho kulwa kwa bushiku bukalamba bwa kwa Lesa Wa maka yonse. Awe yashilonganike kulya kuntu ukwitwa mu ciHebere Armagedone.”

Bushe Armagedone akalwikwa fye mu Middle East?

Bakateka ne milalo ya nko shonse bakalonganikwa ku kulwisha Lesa

Ukus. 16:14: “Iyafumina ku shamfumu sha calo conse ku kushilonganisho kulwa kwa bushiku bukalamba bwa kwa Lesa Wa maka yonse.”

Ukus. 19:19: “Kabili namwene iciswango [imitekele ya buntunse yonse] ne shamfumu sha pe sonde, ne milalo ya shiko, nafikolongana ku kulwa no waikala pali kabalwe no mulalo wakwe.”

Yer. 25:33: “Mu bushiku ubo indase sha kwa Yehova shikabapo ukufuma ku mpela ya pano isonde ukufika ku mpela ya pano isonde.“

Ukubomfya ishina Armagedone (Har-Magedon) takupilibula ukuti ubulwi bukalwikilwa mu cine cine pa Lupili lwa Megido

Takwabako Ulupili lwa Megido ulwa cine cine; luputa fye mupepi na mafiti 70 (21 m) ukusumbuka uko ifitantala fya Megido ya kale fisangwa.

Ishamfumu sha milalo ya fita isha “calo conse icaikalwamo” te kuti shilinge mwi wanga lya cine cine ilya Esdraelone, mwi samba lya Megido. Iwanga lya mbali shitatu, amailosi fye 20 (32 km) mu butali na mailosi 18 (29 km) mu bwipi ku mpela ya ku kabanga.—The Geography of the Bible (New York, 1957), Denis Baly, ibu. 148.

Ishina lili ilyalinga pa mulandu wa ulubali Megido yakwete mu lyashi lya kale; iwanga mwi samba lya Megido lyali cifulo ca nkondo sha kucimfya umupwilapo

Kulya Yehova alengele ukucimfiwa kwa kwa Sisera, mushika wa mulalo wa bena Kanaani pa ntanshi ya mupingushi Baraki.—Abapi. 5:19, 20; 4:12-24.

Thutmose III, farao uwa Egupti, asosele ukuti: “Ukucandila Megido kuli kucandila amatauni ikana!”—Ancient Near Eastern Texts Relating to the Old Testament (Princeton, N.J.; 1969), ukulembwa na James Pritchard, ibu. 237.

Ukuloshako kuli Megido (ukupilibula “Ukulongana kwa Milalo”) kuli ukwalinga pantu Armagedone mibele ya calo umo imilalo na bakafwilisha bambi aba bakateka aba nko shonse bakabimbwamo.

Ni bani nelyo cinshi cikonaulwa pa Armagedone?

Dan. 2:44: “Lesa wa mu mulu akemyo bufumu . . . bukashonaula no kupesha aya mabufumu yonse, kabili bukeminina umuyayaya.”

Ukus. 19:17, 18: “Kabili namwene malaika naiminina mu kasuba; na o abilikishe ishiwi likalamba, alesosa ku fyuni fyonse ifipupuka mu kati ka mulu, ati, Iseni, longaneni ku mulalilo ukalamba wa kwa Lesa, ku kulye mibili ya shamfumu, ne mibili ya bamushika ne mibili ya ba maka, ne mibili ya bakabalwe ne ya baikalapo, imibili ya bantu bonse abantungwa na basha, abanono na bakalamba.”

1 Yoh. 2:16, 17: “Pantu conse ica pano isonde lunkumbwa lwa mubili, no lwinso lwa menso, na amataki ya mikalile ino, tacafuma kuli Shifwe, lelo ca pano isonde. Kabili pano isonde paleya, no lunkumbwa lwa pako; lelo uucito kufwaya kwa kwa Lesa ekalilila umuyayaya.”

Ukus. 21:8: “Bakuuwe, na bashitetekela, na baselausha, na ba misoka, na ba bulalelale, ne ndoshi, na bapepo tulubi, na aba bufi bonse, ubwikalo bwabo bakabumona muli bemba uulepya ku mulilo ne libwe lya mingu; iyi ni mfwa ya cibili.”

Bushe ubonaushi bukaba ku ciyayaya?

Mat. 25:46: “Aba [abakene ukucite cisuma kuli “bamunyina” ba kwa Kristu] bakafumapo, bakaya ku kulimunwa kwa muyayaya.”

2 Tes. 1:8, 9: “Ku bakaano kwishiba Lesa, na ku bashinakila mbila nsuma iya kwa Shikulwifwe Yesu . . . bakamono kukandwa, uboni bwa muyayaya.”

Bushe kukabako bakapusunsuka?

Sefa. 2:3: “Fwayeni Yehova, mwe bafuuka ba mu calo bonse; mwe bacito bupingushi bwakwe, fwayeni ubulungami, fwayeni ubufuuke; napamo kuti mwabelama mu bushiku bwa bukali bwa kwa Yehova.”

Rom. 10:13: “Pantu, Umuntu onse uwalilila kwi shina lya kwa [Yehova] akapusuka.”

Amalu. 37:34: “Lolela Yehova, no kukomena mu nshila yakwe, na o akakusansabika ku kupyaninine calo; ababifi pa kufitwa ukamonako.”

Yoh. 3:16: “Lesa . . . apeele Umwana wakwe uwafyalwa eka, ukuti onse uumutetekela eonaika, lelo abe no mweo wa muyayaya.”

Ukus. 7:9, 10, 14: “Naliloleshe, moneni, kwali ibumba likalamba ilishingapendwa ku muntu nangu umo, abafuma ku luko lonse ne mikowa ne misango ya bantu na abantu na aba ndimi, nabeminina ku menso ya cipuna ca bufumu, na ku menso ya Mwana wa mpaanga, nabafwala amalaya yabuuta, bali ne misambo ya tuncindu mu minwe yabo; kabili balebilikishe shiwi likalamba, abati, Ipusukilo lya kwa Lesa wesu uwaikala pa cipuna ca bufumu, ne lya Mwana wa mpaanga. . . . Aba e bafuma mu Bucushi bukalamba.”

Cinshi cikacitika ku bana banono pa Armagedone?

Baibolo tayasuka mu kulungatika ico cipusho, kabili tatuli bakapingula. Nangu cibe fyo, Baibolo ilalanga ukuti Lesa amona abana abanono aba bena Kristu ba cine nga “ba mushilo.” (1 Kor. 7:14) Na kabili isokolola ukuti mu nshita sha ku numa lintu Lesa aonawile ababifi mu kupalishako aonawile na banono babo. (Impe. 16:27, 32; Esek. 9:6) Lesa tafwaya uuli onse ukonaulwa, e co alekwata ukusoka ukubilishiwa nomba ku kumwenamo kwa bonse abafyashi na bana. Bushe te kuti cibe ica mano ku bafyashi ukukonkelela inshila iyo iikafumamo mu bana babo ukumonwa mu kubamo ukusenamina kuli Lesa ponse pabili nomba na pa Armagedone?

Bushe ukutemwa kwa kwa Lesa kulatobwa pa konaulwa kwa babifi?

2 Pet. 3:9: “[Yehova] . . . atekanya kuli imwe pa kukanafwayo muntu ukonaika, lelo onse ukulola ku kulapila.”

Luka 18:7, 8: “Bushe Lesa takasosele abasalwa bakwe umulandu, abalilila kuli wene akasuba no bushiku? Bushe akakokosho mulandu wabo? Ndetila kuli imwe, akabasoselo mulandu bwangu.”

2 Tes. 1:6: “Cabe calungama kuli Lesa ukubwesesho bucushi ku balemucusha, na kabili imwe [ababomfi bakwe].”

Bushe kuti cacitika ukubuula icifulo ca kushibuulamo lubali?

2 Tes. 1:8: “Ukucite cilandushi [abo ku kusoobolapo] abakaano kwishiba Lesa, na kubashinakila mbila nsuma ya kwa Shikulwifwe Yesu.”

Mat. 24:37-39: “Ifyo inshiku sha kwa Noa shali, . . . tabaishibe lyasukile ilyeshi lyaisa no kusenda bonse; e fyo kukaba no [kubapo] kwa Mwana wa muntu.”

Mat. 12:30: “Uushili pamo na ine, ninshi apusana na ine; uushilonganya na ine, asalanganya.”

Linganyako Amalango 30:19, 20.

Kusonga kwa kwa ani ukulesunkilisha inko ku mibele ya calo uko ukukafumamo inkondo ukulwishanya na Lesa?

Ukus. 16:13, 14: “Namwene mu kanwa ka ciŋwena, na mu kanwa ka ciswango [Satana Ciwa; Ukus. 12:9] na mu kanwa ka kwa kasesema wa bufi, mwafumine imipashi itatu iyakowela, kwati fyula: e mipashi ya fiwa iicite fiishibilo, iyafumina ku shamfumu sha calo conse ku kushilonganisho kulwa kwa bushiku bukalamba bwa kwa Lesa Wa maka yonse.”

Linganyako Luka 4:5, 6; 1 Yohane 5:19; na kabili Imilimo 5:38, 39; 2 Imilandu 32:1, 16, 17.

Babiloni Mukalamba

Ubulondoloshi: Ubuteko bwa calo ubwa butotelo bwa bufi, ukusanshamo amabutotelo yonse ayo ifisambilisho fya yako ne fibelesho tafyumfwana no kupepa kwa cine ukwa kwa Yehova, Lesa eka fye uwa cine. Pa numa ya Lyeshi lya kasuba ka kwa Noa, ubutotelo bwa bufi bwatendeke pa Babele (pa numa paishibikwe nga pa Babiloni). (Ukute. 10:8-10; 11:4-9) Mu kupita kwa nshita, ifisumino fya butotelo bwa cina Babiloni ne fibelesho fyaanene ku fyalo ifingi. E co Babiloni Mukalamba abele ishina lyalinga ku butotelo bwa bufi bonse pamo.

Bushininkisho nshi busonta ku kwishibikwa kwa kwa Babiloni Mukalamba, aloshiwako mu Ukusokolola?

Te kuti abe umusumba wa pa kale uwa Babiloni. Ukusokolola kwalembelwe pa kupwa kwa mwanda wa myaka uwa kubalilapo C.E. kabili kulondolola ifiponako ifingafika ku kasuba kesu. The Encyclopedia Americana isoso kuti: “Umusumba [Babiloni] walicandilwe ku bena Persia pe samba lya kwa Sailasi Mukalamba mu 539 B.C. Pa numa Alexander Mukalamba apekenye ukucita Babiloni ukuba umusumba ukalamba uwa buteko bwakwe ubwa ku kabanga, lelo pa numa ya mfwa yakwe Babiloni panono panono yalufishe ukucindama kwa iko.” (1956, Vol. III, ibu. 7) Ilelo umusumba waba fitantala fishingekalwamo.

Mu cilangililo ca Ukusokolola, Babiloni Mukalamba aloshiwako ngo “musumba ukalamba,” “ubufumu” ubuteka pa shamfumu shimbi. (Ukus. 17:18) Ukupala umusumba, kuti akwata amateyanyo ayengi muli wene; kabili ukupala ubufumu ubusanshamo ishamfumu shimbi mu maka ya buko, kuti aba wa bukulu bwa pa kati ka nko. Alondololwa ngo wakwata ukwampana na bakateka ba bupolitiki no kusangwilako apakalamba ku fyuma fya bantu ba mu makwebo, ilintu umwine aba iciputulwa ca butatu ‘icaisaba ubwikalo