Ifyebo Ififumine mu Mpapulo Shili mu Katabo ka Mikalile no Mulimo Tubomba
APRIL 2-8
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | MATEO 26
“Ifyo Ica Kucilila ne Cibukisho Fyapalana E lyo ne fyo Fyapusana”
nwtsty ifya kutamba
Ica Kucilila
Pa fyo balebomfya pa Ca Kucilila pali: impaanga yaocewa (tabali na kufuna ifupa ilili lyonse) (1); umukate uushatutumuka (2); na umusalu walula (3). (Ukufu. 12:5, 8; Impe. 9:11) Ukulingana ne citabo ca Mishna, umusalu walula nalimo wali musalu uwalekanalekana uwalebebukisha ifyo balecula mu busha mu Egupti. Yesu abomfeshe umukate uushatutumuka ukwimininako umubili wakwe uwapwililika. (Mat. 26:26) Kabili umutumwa Paulo aitile Yesu ati “Impaanga ya pa Ca Kucilila.” (1 Kor. 5:7) Mu nshita sha batumwa, umwangashi (4) nao walebapo pa Ca Kucilila. Yesu abomfeshe umwangashi ukwimininako umulopa wakwe uwali no kusuuma nge lambo.—Mat. 26:27, 28.
nwtsty ifingamwafwa ukusambilila pali Mat. 26:26
cimpashanya: Ishiwi lya ciGriki ilya kuti e·stinʹ pali ili ilembo lipilibula “ukwiminininako nelyo ukuloshako.” Ili ishiwi lyalilingile kabili lyalikwete ubupilibulo ku ba batumwa abali na Yesu pantu balimwene umubili wakwe uwapwililika pa nshita imo ine balimwene no mukate uushatutumuka uo bali na mu kulya. Kanshi umukate tawali ni ulya wine fye umubili wakwe. Na kuba, ili line ishiwi ilya ciGriki ilya e·stinʹ e lyabomfiwa na pe lembo lya Mat. 12:7.
nwtsty ifingamwafwa ukusambilila pali Mat. 26:28
umulopa . . . uwa cipangano: Icipangano cipya pa kati ka kwa Yehova na Bena Kristu basubwa catendeke ukubomba ilyo Yesu aipeele nge lambo. (Heb. 8:10) Yesu apa abomfeshe amashiwi yamo yene na ayo Mose abomfeshe pa Lupili lwa Sinai ilyo ali kawikishanya lintu Yehova aletendeka icipangano ce Funde na abena Israele. (Ukufu. 24:8; Heb. 9:19-21) Nga filya fine umulopa wa ng’ombe no wa mbushi wakoseshe icipangano ico Yehova apangene na bena Israele, umulopa wa kwa Yesu na o wakoseshe icipangano cipya ico Yehova apangene na Israele wa ku mupashi kabili catendeke ukubomba pa Pentekoste mu 33 C.E.—Heb. 9:14, 15.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
nwtsty ifingamwafwa ukusambilila pali Mat. 26:17
Pa bushiku bwa ntanshi ubwa mutebeto wa mukate uushatutumuka: Umutebeto wa Mikate Iishatutumuka waletendeka pa Nisani 15, ubushiku bumo pa numa ya Ca Kucilila (Nisani 14), kabili walebako pa nshiku 7. (Moneni Akatabo ka Kutwafwa Ukusambilila Icebo ca kwa Lesa pe bula 64.) Mu nshita ya kwa Yesu, Ica Kucilila na uyu umutebeto balifikatenye sana ica kuti inshiku shonse 8 ukubikako fye na Nisani 14, limo baleshita ukuti “Umutebeto wa Mikate Iishatutumuka.” (Luka 22:1) Amashiwi ya kuti “pa bushiku bwa ntanshi” muli ili ilembo kuti yalola na mu kuti “ubushiku bumo ilyo kushilaba.” (Linganyeniko Yoh. 1:15, 30, apo ishiwi lya ciGriki ilyo bapilibula ukuti “intanshi” [proʹtos] pena balipibula ukuti “ilyo ine nshilabako,” kabili mu milembele imo ine baliyalemba no kuti “ninshi ena e ko [proʹtos] aba.”) Kanshi iciGriki balebomfya, e lyo ne ntambi sha baYuda, fyalengele abatumwa nalimo ukwipusha Yesu pa Nisani 13. Mu nshita ya kasuba pa Nisani 13, abatumwa balipekenye uko bali no kukwatila Ica Kucilila, ico baishilesefya “ilyo cali icungulo” pa kutendeka kwa Nisani 14.—Marko 14:16, 17.
nwtsty ifingamwafwa ukusambilila pali Mat. 26:39
fumyeni . . . uyu kapu: Mu Baibolo, “kapu” limo ilabomfiwa ukwimininako ukufwaya kwa kwa Lesa nelyo “ifilingile ukucitikila” umuntu. (Moneni ifingamwafwa ukusambilila pali Mat. 20:22.) Ukwabula no kutwishika, Yesu afwile apepele ukuti “kapu” afume pali ena pantu alisakamikwe pa fyo imfwa yakwe yali no kuleta umuseebanya pali Lesa pa mulandu wa kupingulwa ukuti ali wa miponto sana kabili aleleta ifimfulunganya.
APRIL 9-15
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | MATEO 27-28
“Kabiyeni, Kalengeni Abasambi”
‘Kabiyeni, Kalengeni Abasambi’
4 Yesu alikwata amaka pa cilonganino cakwe, kabili ukutula mu 1914 alikwata amaka pa Bufumu bwa kwa Lesa ubwatendeke ukuteka uyu wine mwaka. (Abena Kolose 1:13; Ukusokolola 11:15) E malaika mukalamba kanshi alikwata amaka pa minshipendwa ya bamalaika mu muulu. (1 Abena Tesalonika 4:16; 1 Petro 3:22; Ukusokolola 19:14-16) Wishi alimupeela amaka ya konaula “ubuteko bonse no butungulushi bonse na maka” ifikaanya amafunde yalungama. (1 Abena Korinti 15:24-26; Abena Efese 1:20-23) Yesu taba fye na maka pa ba mweo. Ni “kapingula wa ba mweo na bafwa” kabili Lesa alimupeela amaka ya kubuusha abalaala mu mfwa. (Imilimo 10:42; Yohane 5:26-28) Kanshi tufwile ukumona icipope cafuma ku Muntu wapeelwa amaka ayengi ukuti calicindama sana. E ico, ku kulanga umucinshi kabili mu kuitemenwa, tulomfwila icipope ca kwa Kristu ica kuti ‘kabiyeni kalengeni abasambi.’
nwtsty ifingamwafwa ukusambilila pali Mat. 28:19
kalengeni . . . abasambi: Ishiwi lya ciGriki ilya kuti ma·the·teuʹo kuti lyapilibula “ukusambilisha,” e kutila ukukwata aba kusambilisha nelyo ukupanga abasambi. (Moneni ifyo balibomfya pali Mat. 13:52, apo lyapilibulwa ukuti “bamusambilisha.”) Amashiwi ya kuti “mulebabatishisha” na “mulebasambilisha” yalanga ifyo tufwile ukucita pa kukonka ifunde lya ‘kulenga abasambi.’
aba nko shonse: Aya amashiwi kuti yapilibulwa no kuti “inko shonse,” na lyo line aya mashiwi yalangilila ukuti balanda pa muntu umo na umo ukufuma mu nko shonse, ishiwi lya ciGriki ilyo babomfya pe shiwi lya kuti mulebabatishisha lilosha ku bantu te ku “nko.” Ifunde lya kusambilisha “aba nko shonse” lyali ilipya. Ilyo Yesu ashilatendeka umulimo wakwe, Amalembo yalangilila ukuti abena Fyalo balebapokelela ku bena Israele nga ca kuti balefwaya ukubombela Yehova. (1 Isha. 8:41-43) Kanshi ilyo Yesu apeele abasambi bakwe ili ifunde, alebeba ukuya mu kushimikila na ku bashali aba Yuda. Ifi acitile fyalangilile ifyo umulimo wa kupanga abasambi walingile ukubombwa mwi sonde lyonse.—Mat. 10:1, 5-7; Ukus. 7:9; moneni ifingamwafwa ukusambilila pali Mat. 24:14.
nwtsty ifingamwafwa ukusambilila pali Mat. 28:20
mulebasambilisha: Ishiwi lya ciGriki ilyo babomfya pa “ukusambilisha” lisanshamo ukufunda, ukulondolola, ukupelulushanya na abo ulesambilisha e lyo no kupeela ifishinka (Moneni ifingamwafwa ukusambilila pali Mat 3:1; 4:23.) Ukulabasambilisha ukulakonka fyonse ifyo Yesu alandile nalimo mulimo uukatwalilila fye, muli uyu mulimo mwaba ukusambilisha ifyo asambilishe, ukulabomfya ifyo alesambilisha kabili no kukonka ica kumwenako cakwe.—Yoh. 13:17; Efes. 4:21; 1 Pet. 2:21.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
nwtsty ifingamwafwa ukusambilila pali Mat. 27:51
insalu: Iyi yali ni nsalu iisuma sana iyalekenye umwa Mushilo Sana na umwa Mushilo mwi tempele. Intambi sha baYuda shimo shilangilila ukuti iyi insalu iyafina nalimo yalepele amamita 18 mu butali, amamita 9 mu bwipi kabili yatikeme amasentimita 7.4. Filya iyi insalu yalepwike pa kati tafyalelangilila fye ifyo Yehova afuliilwe balya abaipeye Umwana wakwe lelo fyalelangilila no kuti aliswile ne nshila ya mu ncende ya mushilo.—Heb. 10:19, 20.
mwi tempele: Ishiwi lya ciGriki ilyabomfiwa apa ilya kuti na·osʹ lilosha ku cikuulwa icakwata umwa Mushilo na umwa Mushilo Sana.
nwtsty ifingamwafwa ukusambilila pali Mat. 28:7
no kweba abasambi bakwe ukuti nabuuka ku bafwa: Aba abanakashi te basambi abo babalilepo fye ukweba ukuti Yesu nabuuka ku bafwa lelo ebo baebele no kuyaeba abasambi bambi ukuti nabuuka. (Mat. 28:2, 5, 7) Ukulingana ne ntambi sha baYuda, tabalesuminisha umwanakashi ukulanda nelyo ukuba kambone mu cilye. Lelo malaika wa kwa Yehova alicindike abanakashi ilyo abapeele uyu umulimo uwa kuyaeba abasambi bambi.
APRIL 16-22
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | MARKO 1-2
“Imembu Shobe Shaelelwa”
“Imembu Shobe Shaelelwa”
Ilyo Yesu alesambilisha mu muputule umwali sana abantu, abaume bane baletele umwaume wa bulebe ninshi nalaala pa butanda. Balefwaya Yesu amuposhe. Lelo apo abantu balifulishe, balifililwe “ukumufisha kuli Yesu.” (Marko 2:4) Bafwile balyumfwile sana ububi. E ico baninine pa mutenge no kutula icipunda apo Yesu abelele. Lyena baingishe ubutanda mu ng’anda apaleele uwa bulebe.
Bushe Yesu alikalipe ilyo aba baume bamupumfyenye? Iyo! Alitemenwe sana pa kumona icitetekelo bakwete. E ico aebele umwaume uwalwele ubulebe ati: “Imembu shobe shaelelwa.” (Mateo 9:2) Lelo bushe Yesu alikwete amaka ya kwelela imembu? Bakalemba na baFarise tabatemenwe. Batile: “Cinshi uyu muntu alelandila ifi? Aleponta. Bushe te Lesa e ka uwingelela imembu?”—Marko 2:7.
Apo Yesu alishibe ifyo baletontonkanya, abebele ati: “Cinshi muletontonkanishisha ifi fintu mu mitima yenu? Nga kanshi, icayangukapo ukulanda cinshi, ukweba uwa bulebe, ati, ‘Imembu shobe shaelelwa,’ nelyo ukutila, ‘Ima, buula ubutanda bobe no kwenda’?” (Marko 2:8, 9) Ilambo Yesu ali no kupeela lyalengele akwata amaka ya kwelela abantu imembu.
nwtsty ifingamwafwa ukusambilila pali Marko 2:9
icayangukapo ukulanda cinshi: Kuti cayangukapo umuntu ukulanda ukutila kuti aelela imembu pantu takuli ubushininkisho ubuli bonse ubwingamoneka. Nomba ukulanda ukuti, Ima . . . no kwenda kwalefwaika icipesha amano ico bonse bali no kumona pa kuti bashininkishe ukuti cine cine Yesu alikwete amaka ya kwelela imembu. Ili ilyashi ilyaba pali Marko 2:9 e lyo na mashiwi yaba pali Esa. 33:24 filanga ukuti tulwala pa mulandu wa lubembu twapyana.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
nwtsty ifingamwafwa ukusambilila pali Marko 1:11
ne shiwi lyafumine mu muulu: Uyu e muku wa kubalilapo pa miku itatu mu Mabuuku ya Mbila Nsuma apo yalanda ukuti Yehova alilandile mu kulungatika na bantu.—Moneni ifingamwafwa ukusambilila pali Marko 9:7 na pali Yoh. 12:28.
Ni we Mwana wandi: Apo Yesu cibumbwa ca ku mupashi, aali Mwana wa kwa Lesa. (Yoh. 3:16) Ukutula apo Yesu afyalilwe, aali “umwana wa kwa Lesa” nga filya fine Adamu aali pa kubalilapo fye. (Luka 1:35; 3:38) Na lyo line, aya amashiwi pali ili ilembo tayalelondolola fye Yesu lelo yalikwete ubupilibulo na bumbi. Ilyo Lesa alandile aya amashiwi kabili atuma no mupashi wa mushilo, alelanga ukuti Yesu e Mwana wakwe uwafyalwa eka kabili ‘uwafyelwe libili’ ne subilo lya kubwelelamo ku muulu no kusubwa no mupashi wa mushilo pa kuti abe Imfumu kabili Shimapepo Mukalamba uo Lesa asala.—Linganyeniko Yoh. 3:3-6; 6:51; Luka 1:31-33; Heb. 2:17; 5:1, 4-10; 7:1-3.
ni we nsekelamo: Nelyo “nalitemwa ifyo ucita; ulanenga ukusekelela.” Aya amashiwi yalipalana na yaba pali Mat. 12:18, ayayambulwa pali Esa. 42:1 kabili yalanda pali Mesia, nelyo Kristu. Amashiwi Lesa alandile pa Mwana wakwe e lyo no kumupongwelela umupashi wa mushilo calelanga fye ukuti Yesu cine cine e Mesia walailwe.—Moneni ifingamwafwa ukusambilila pali Mat. 3:17 na 12:18.
nwtsty ifingamwafwa ukusambilila pali Marko 2:28
e Mwine we sabata: Yesu aloseshe aya amashiwi ku mwine wine (Mat. 12:8; Luka 6:5), icalelangilila fye ukutila kuti abomba na pe Sabata pene umulimo Wishi wa ku muulu amupeele. (Linganyeniko Yoh. 5:19; 10:37, 38.) Yesu alicitile ifipesha amano pe Sabata pamo nga ukuposha abalwele. (Luka 13:10-13; Yoh. 5:5-9; 9:1-14) Ukucita ifi kwalelangilila fye ifyo akacita ilyo akalateka mu Bufumu bwa kwa Lesa, umukaba nge Sabata lya kutuushamo.—Heb. 10:1.
APRIL 23-29
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | MARKO 3-4
“Ukundapa Abalwele pe Sabata”
Cinshi Ifunde Lyasuminishe Abantu Ukucita Pe Sabata?
Pa bushiku bumbi ubwe Sabata, Yesu aile mwi sunagoge nalimo ilya mu Galili. Ilyo aingile mulya, asangilemo no mwaume uo ukuboko kwa ku kulyo kwalemene. (Luka 6:6) Bakalemba na baFarise balelolesha sana Yesu. Mulandu nshi? Ico balemulolekesesha calishibikwe ilyo baipwishe abati: “Bushe calisuminishiwa ukundapa pe sabata?”—Mateo 12:10.
Bakasambilisha abaYuda basumiine ukuti umuntu alingile ukundapwa fye pe Sabata nga ca kutila, kuti afwa nga tabamundepe. Kanshi umuntu nga aifyutula pe Sabata, bena balekaanya ukolola nelyo ukukakila apo aifyutwile, pantu baleti te kuti afwe. E ico icalengele bakalemba na baFarise bepushe Yesu te kutila baleumfwila uluse umwaume uwali uwalemana, lelo ni co balefwaya fye ukupeela Yesu umulandu.
Cinshi Ifunde Lyasuminishe Abantu Ukucita Pe Sabata?
Yesu alilwike ifyo baletontonkanya. Alishibe ukuti balelesha abantu ukucita ifintu fimo pe Sabata ifyo Amalembo yashakenye pantu baleti ukucita ifyo fintu cimo no kubomba imilimo pe Sabata. (Ukufuma 20:8-10) Ku numa balipeelepo Yesu umulandu na kabili pa mulimo uusuma uo abombele. E ico pa kuti abashinine ukuti tacalubana ukucita icisuma pe Sabata, Yesu aebele uwalemana ukuboko ati: “Ima, isa pa kati.”—Marko 3:3.
nwtsty ifingamwafwa ukusambilila pali Marko 3:5
no bukali, ninshi naumfwa ububi: Marko e walembele fye pa fyo Yesu aumfwile no kucita ilyo amwene ukutalama kwa mitima ya ntungulushi sha mapepo pali iyi nshita. (Mat. 12:13; Luka 6:10) Petro, umwaume uwafulishe inkumbu nalimo e walondolwele ifyacitike pali iyi nshita nelyo ifyo Yesu aleumfwa.—Moneni “Ifyaba mwi Buuku lya kwa Marko.”
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
nwtsty ifingamwafwa ukusambilila pali Marko 3:29
uwapontela umupashi wa mushilo: Ukupontela umupashi wa mushilo kwalola mu kulanda amashiwi yabipa, ayasuusha kabili ayasaluula Lesa nelyo ifya mushilo. Apo umupashi wa mushilo ufuma kuli Lesa wine, ukukaana amaka ya uyu mupashi nelyo ukukanakonka ubutungulushi bwa uko ninshi nako kwine kupontela umupashi wa mushilo. Nga fintu amalembo ya Mat. 12:24, 28 na Marko 3:22 yalangilila, intungulushi sha mapepo abaYuda balimwene uko umupashi wa mushilo walebomba ilyo Yesu alecita ifipesha amano; lelo batile ni Satana Kaseebanya uwalemupeela amaka ya kucita ifi.
ali no lubembu ulwa muyayaya: Nalimo aya mashiwi yalosha ku lubembu lwa ku mufulo fye ulushingelelwa.—Moneni ifingamwafwa ukusambilila pali ili ilembo apaleti uwapontela umupashi wa mushilo.
w14 12/15 amabu. 12-13 amapara. 6-8
Bushe ‘Mwalishiba Bwino Bwino Umo Fyalola’?
6 Finshi twingasambilila kuli ici cilangililo? Ica kubalilapo, tufwile ukulaibukisha ukuti te ifwe tulenga umusambi wa Baibolo ukulunduluka. Ukulaibukisha ici cishinka, kuti kwatulenga ukukanalapatikisha umusambi ukulunduluka nelyo ukubatishiwa. Ca cine ukuti tufwile ukwafwa umusambi ukulunduluka, lelo tufwile ukulaibukisha ukuti umusambi umwine e ufwile ukupingulapo ukuipeela kuli Yehova. Umusambi umwine afwile ukuitemenwa ukuipeela pa mulandu wa kuti natemwa Lesa. Nga twamupatikisha, Yehova te kuti atemwe.—Amalu. 51:12; 54:6; 110:3.
7 Ica bubili, ukumfwikisha icishinka ico Yesu alelandapo muli ici cilangililo, kukatwafwa ukukanafuupulwa ilyo twamona ukuti abantu abo tubilako imbila nsuma tabalelunduluka bwangu. Tufwile ukutekanya. (Yako. 5:7, 8) Nga ca kuti umusambi afilwa ukulunduluka nangu ca kuti natubombesha ukumwafwa, tatufwile ukulaipeela umulandu ukuti nalimo twalifililwe ukubomba bwino umulimo. Ni Yehova fye e ulenga icine ukukula mu mutima wa muntu uwaitemenwa ukwalula imibele yakwe. (Mat. 13:23) Kanshi tatufwile ukulamona kwati nga tuleshimikila abantu imbila nsuma ya Bufumu, no kwaluka balealuka ninshi e lyo tulebomba bwino umulimo wesu. Yehova tamona fye ukuti tulebomba bwino nga ca kuti abantu balelunduluka. Lelo alatasha sana ukubombesha kwesu muli uyu mulimo nangu abantu balelunduluka nelyo iyo.—Belengeni Luka 10:17-20; 1 Abena Korinti 3:8.
8 Ica butatu, te lyonse tumona ukuti umuntu alealuka. Ku ca kumwenako, abaupana babili abalesambilila na mishonari bamwebele ukuti balefwaya ukuba bakasabankanya abashabatishiwa. Mishonari abebele ukuti pa kuti babe bakasabankanya, bafwile ukuleka ukupepa fwaka. Uyu mishonari alipapile ilyo bamwebele ukuti apo balekela ukupeepa napapita myeshi iingi. Mulandu nshi balekele ukupeepa fwaka? Batile balilwike ukuti Yehova kuti abamona nga balepeepa kabili alipata ubumbimunda. Kanshi calengele ukuti basalepo nampo nga balepeepa ninshi na mishonari alebamona nelyo baleke fye ukupeepa. Nomba apo balitemenwe Yehova, balipingwilepo ukuleka ukupeepa. Balilundulwike nangu ca kuti mishonari taishibe ukuti balyalwile imibele yabo.
APRIL 30–MAY 6
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | MARKO 5-6
“Yesu Alikwata Amaka ya Kubuusha Abatemwikwa Besu Abafwa”
nwtsty ifingamwafwa ukusambilila pali Marko 5:39
tafwile, aleele fye utulo: Mu Baibolo, imfwa baipashanya ku tulo. (Amalu. 13:3; Yoh. 11:11-14; Imil. 7:60; 1 Kor. 7:39; 15:51; 1 Tes. 4:13) Yesu aali no kubuusha umukashana uwafwile, kanshi nalimo alandile aya amashiwi pa kulanga ukuti nga filya fine abantu bengabuusha uuleele sana utulo, e fyo na bafwa nabo bengabuushiwa. Uwapeele Yesu amaka ya kubuusha umukashana uwafwile ni Wishi “uulenga abafwa babe aba mweo no kwita ifishabako kwati e ko fyaba.”—Rom. 4:17.
Umwana Umukashana Aba No Mweo Na Kabili!
Mu nshita ya ku numa, Yesu nga aundapa abantu alebeba ukukanaebako nangu umo, kabili ifi fine e fyo aebele na Yairo no mwina mwakwe. Na lyo line, aba abafyashi pamo na bantu bambi abatemenwe pa fyacitike, balisalangenye ilyashi “muli cilya citungu conse.” (Mateo 9:26) Bushe na imwe te kuti mutemwe ukwebako abantu bambi nga mwalimwene lupwa wenu nelyo cibusa wenu bamubuusha ku bafwa? Uyu e muku walenga bubili uo Baibolo yalandapo ukuti Yesu alibuushishe umuntu ku bafwa.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
nwtsty ifingamwafwa ukusambilila pali Marko 5:19
no kubashimikila: Yesu nga acita ifipesha amano, aleeba abantu ukukanashimika (Marko 1:44; 3:12; 7:36), lelo uno muku wena, aebele uyu mwaume ukuyashimikilako balupwa lwakwe ifyacitike. Nalimo acitile ifi pa mulandu wa kuti bamwebele ukufuma kuli ilya incende kanshi tali na kukwata inshita ya kushimikila abantu; na kabili cali no kulenga abantu ukukanalanda ifibi pali filya atamfiishe ifibanda mu nkumba.
nwtsty ifingamwafwa ukusambilila pali Marko 6:11
mulekunta ulukungu ku makasa yenu: Ukucita ifi kwalelenga abatumwa ukukanaba no mulandu kuli Lesa. Amashiwi ayapalako e yaba na pali Mat. 10:14 na Luka 9:5. Marko na Luka balilundileko amashiwi ya kuti ku kuba ubunte bwa kubashinina. Paulo na Barnaba nabo balicitile ifi fine ilyo bali mu Antioke uwali mu Pisidia. (Imil. 13:51) Ilyo Paulo acitile ifyapalako mu Korinti, e kutila ukukunta ifya kufwala fyakwe, alandile na mashiwi ya kuti: “Umulopa wenu ube pa mitwe yenu. Ine ndi wa kaele.” (Imil. 18:6) Kanshi ukukunta ulukungu takwali ukweni ku basambi; aba Yuda abalekonka sana intambi shabo nga bapita mu bena Fyalo balekunta ulukungu ku ndyato shabo ilyo bashilaingila mu calo ca baYuda pantu balemona ulu ulukungu ukuti lwalikowela. Na lyo line, ukukunta ulukungu uko Yesu aebele abasambi bakwe kwali ukwapusanako.