Ifyebo Ififumine mu Mpapulo Shili mu Katabo ka Mikalile no Mulimo Tubomba
JANUARY 4-10
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | UBWINA LEBI 18-19
“Mulecita Ifingalenga Mwatwalilila Ukuba Abasanguluka”
Ifyo Twingacita pa Kuti Satana Elatubeleleka
Ilyo Yehova aebele abena Israele ifyabipa ifyo inko shimbi shalecita, atile: “Mwilacita filya bacita mu calo ca Kanaani, icalo ico ndemutwalako. . . . Icalo calikowela, na ine ndi no kukande ci calo pa membu sha ciko.” Apo Lesa wa bena Israele wa mushilo, alemona ifyo abena Kanaani balecita ukuti fyali ifyabipisha ica kuti alemona icalo cabo ukuti cali icakowela.—Lebi 18:3, 25.
Yehova E Utungulula Abantu Bakwe
13 Ishi shamfumu shalipuseneko ne ntungulushi sha fyalo fimbi ishaletungululwa na mano ya bantu, kabili ifyo shalepanga ukucita fyali fyapakashita fye! Abena Kaanani balecita ifya muselu, pamo nga ukulaalana na ba mu lupwa, ukulaalana kwa baume beka beka na banakashi ifyo fine, ukulaala ne finama, ukutuula abana amalambo, e lyo no kupepa utulubi. (Lebi 18:6, 21-25) E lyo intungulushi sha bena Babiloni na bena Egupti tashakwete amafunde ayalelanda pa busaka ayo Lesa apeele abena Israele. (Impe. 19:13) Lelo abena Israele bena balimwene ifyo intungulushi shabo ishali ne cishinka shalelenga abantu babika amano ku fya kwa Lesa, baba ne mibele iisuma kabili aba busaka. Ukwabula no kutwishika Yehova e walebatungulula.
Ifyo Lesa Akacita pa Kufumyapo Ifyabipa
Finshi fikacitika ku bantu abakaana ukwalula imibele yabo kabili abatwalilila ukucita ifyabipa? Tontonkanyeni pali ubu ubulayo ubutila: “Abalungama e bakekala pa calo, na ba kaele e bakashalapo. Lelo ababifi, bakalofiwa mu calo; na ba bufi, bakabafumpulamo.” (Amapinda 2:21, 22) Takwakabe abantu ababipa abakalatunka abanabo ukucita ifyabipa. Ilyo icalo cikaba ifi, abantunse abacumfwila bakalalubuka panono panono ku lubembu ulo bapyana.—Abena Roma 6:17, 18; 8:21.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
“Ifyo Natemwa Amafunde Yenu!”
11 Ifunde limbi ilya mu Mafunde ya kwa Mose ililanga ukuti Lesa alasakamana abantu bakwe lifunde lya kusota. Yehova aebele abena Israele abalimi ukuti nga balelobolola bali no kuleka abapiina ukuya tolelesha ifyo abaleseepa bashile. Abalimi tabali no kuseepa mu mbali ya mabala yabo, kabili tabali no kuya tolelesha imyangashi ne miolife iyashele mu mabala. E lyo tabali no kuya senda imyanshi ya ng’anu iyo balabile mu mabala. Iyi yali ni nshila ya kusakamaninamo abapiina, abalebeshi, abana banshiwa, na bamukamfwilwa. Kwena balekabila ukubombesha pa kusota, lelo ukusota kwalengele ukuti belalombelesha.—Ubwina Lebi 19:9, 10; Amalango 24:19-22; Amalumbo 37:25.
Ifipusho Ukufuma ku Babelenga
Bushe kufikapi Abena Kristu pali lelo bengomfwila ifibindo fya Malango ya kwa Mose pa kuupana na lupwa?
Amafunde Yehova apeele uluko lwa bena Israele tayalandapo sana pa kusefya ubwinga ne fyo bufwile ukuba. Lelo, yalibinda bamo ukuupana. Ku ca kumwenako, pa Ubwina Lebi 18:6-20, paba ukusendama pamo ukwa mu cupo ukwalekanalekana ukwabindwa, no ku kusanshamo “uwa ku mulopa wa mubili wakwe” [“lupwa uwapalamisha,” NW]. Ifi fikomo fyalondolola bwino bwino ba lupwa abashifwile ukusendama pamo ukwa mu cupo. Kwena, Abena Kristu tabakonka Amalango ya kwa Mose. (Abena Efese 2:15; Abena Kolose 2:14) Nalyo line ici tacilolele mu kuti Abena Kristu te kuti bangweko kuli uyu mulandu ilyo balesala uwa kuupana nankwe. Kwaba ifingi ifyalenga ukuti cibe fi.
Ica kubalilapo fye, kwaba amafunde ya buteko ayabinda ukuupana na lupwa wapalamisha, kabili Abena Kristu balingile ukumfwila amafunde ya mu calo bekala. (Mateo 22:21; Abena Roma 13:1) Kwena aya mafunde yalapusanapusana ukulingana ne fifulo. Muno nshiku amafunde yakuma icupo ayengi yashimpwa pa mibombele ya mfyalo. Cishinka ukuti ukuupana na lupwa kuti kwalenga abana ukufyalwa na malwele nelyo ukuba ifilema. Ici pamo no ‘kunakila bakateka abacilamo,’ cilenga Abena Kristu ukukonka amafunde ya calo ayalanda pa cupo.
Lyene kwaba ne fyasuminishiwa ne fishasuminishiwa mu bwikashi bwesu. Mu mekalo yonse mwaba amafunde ne myata ifikanya balupwa bapalamisha ukuupana. Batila ukuupana pa lupwa lishiku, e co, kwalibindwa. Nangu line ukuupana kwabindwa kuti kwapusanapusana ukulingana ne ntambi, icitabo ca The Encyclopædia Britannica catila: “icishinka ca kuti, abaleupana nga ni ba lupwa bapalamisha, e lyo ciba ishiku sana pantu ukusendama na lupwa wapalamisha kwalibindwa.” E co, nangu line tabaleupaana na lupwa, Abena Kristu tabafwaya ukusulililako fye ku myata nelyo ku fikonkwa mu bwikashi, pa kuti tabaletele umuseebanya pa cilonganino ca Bwina Kristu nelyo pe shina lya kwa Lesa.—2 Abena Korinti 6:3.
Tatufwile ukusuula kampingu wesu uo Lesa atupeela. Abantu bonse bafyalwa na kampingu uubeba icisuma ne cibi. (Abena Roma 2:15) Kampingu nga taonaulwa ku micitile ibi, aleba abantu icasuminishiwa kabili icisuma ne cishili ca cifyalilwa kabili icikalifya bambi. Yehova alandile pali ici ilyo apeele Abena Israele ifunde lyalekanya balupwa bapalamisha ukuupana. Tubelenga ukuti: “Mwilacitilo mwabele micitile ya mu calo ca Egupti ico mwaikelemo, kabili mwilacitilo mwabele micitile ya mu calo ca Kanaani ico ine ndemutwalako; kabili mu fipope fyabo mwilaendelamo.” (Ubwina Lebi 18:3) Abena Kristu balikatamika kampingu wabo uwasambilishiwa na Baibolo kabili tabafwaya wene ukonaulwa ku fyapotongana ifyo inko shasumina pa lwa calungama ne calubana.—Abena Efese 4:17-19.
E co, kuti twatila shani? Twaumfwa ukuti nangu line Abena Kristu tabakonka Amalango ya kwa Mose, kampingu wabo alabeba bwino bwino ukuti ukuupana na lupwa wapalamisha—pamo nga wishi no mwana mwanakashi, nyina no mwana mwaume, munyina na nkashi yakwe—tacasuminishiwa nangu panono ku Bena Kristu. Apo indupwa shilekulilako, Abena Kristu balishiba ukuti kwaba amafunde ayalanda pa fyupo fya mwi funde no kuti kwaba ifipimo fyasuminishiwa mu bwikashi na mu ntambi. Tufwile ukufitontonkanyapo sana pa kuti tumfwile ukukonkomesha kwa mu Malembo ukwa kuti: “Ukuupana kube kwa mucinshi kuli bonse.”—AbaHebere 13:4.
w19.05 ibu. 12, akabokoshi
Ifyo Yehova Alanga Ukutemwa no Mulinganya ku bo Ifyabipa Ficitikila
Muleisambilisha Kabili Mulesambilisha na Bana Benu
Impapulo Isho Abafyashi Balingile Ukulabomfya pa Kusambilisha Abana Babo
▸ Ifipande fitila “Your Child Is in Danger!,” “How Can We Protect Our Children?,” ne citila “Prevention in the Home” muli Awake! ya October 8, 1993
▸ Ifipande fitila “Ukulungana na Baice Kulesakamika Abafyashi Bonse,” “Ifya Kucingilila Abana Benu,” ne citila “Cingilileni Ulupwa Lwenu” muli Loleni! ya October 2007
▸ Icipande citila “Ifya Kucita pa Kuba Umufyashi Umwaume Umusuma” mu Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa October 1, 2008
▸ Icipande citila “Mulelanda na Bana Benu pa Lyashi lya Bwamba” mu Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa November 1, 2010
▸ Vidio itila We Protect Our Children iya pa JW Broadcasting®
▸ Moneni icipande citila, “Inte sha kwa Yehova Balasambilisha Abafyashi Ifya Kucingilila Abana Babo ku Bacenda Abana,” icaba pa jw.org® (Kabiyeni apo balemba ati PA NTE SHA KWA YEHOVA > IMILIMO YA NTE SHA KWA YEHOVA.)
Icipande citila “How Can Parents Teach Their Children About Sex,” pa jw.org (Kabiyeni apo balemba ukuti BIBLE TEACHINGS > BIBLE QUESTIONS ANSWERED.)
▸ Icipandwa 10 na 32 mu citabo citila Sambilila Kuli Kasambilisha Mukalamba
▸ Vidio iitila Beni Cibusa wa kwa Yehova—Cingilileni Aba na Benu (Kabiyeni apo balemba ukuti AMASAMBILISHO YA MU BAIBOLO > ABANA.)
Ifyebo Ifyo Imisepela Ingalabomfya pa Kuisambilisha
▸ Vidio itila Ifyo Abanobe Balandapo—Aba Lwinso Abacusha Abantu pa jw.org/bem (Kabiyeni apo balemba ukuti AMASAMBILISHO YA MU BAIBOLO > IMISEPELA.)
▸ Icipande citila “Kuti Naicingilila Shani ku Bacenda Abantu?” mu citabo citila Ifipusho Abacaice Bepusha, ne Fyasuko Ifingabafwa, Ibuuku 1, icipandwa 32
▸ Icipande citila “Young People Ask—What Should I Know About Sexual Assault?—Part 1: Precautions,” pa jw.org (Kabiyeni apo balemba ukuti BIBLE TEACHINGS > TEENAGERS.)
▸ Icipande citila “Finshi Mfwile Ukwishiba pa Kucenda?” muli broshuwa itila Ifyasuko ku Fipusho 10 Ifyo Abacaice Bepusha, Icipusho 8
Ifyebo Ifingasansamusha Abo Bamo Baulunganapo Nabo
▸ Icipande citila “Help for the Victims of Incest” mu Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa ciNgeleshi ulwa October 1, 1983
▸ Icipande citila “The Innocent Victims of Child Abuse” ne citila “The Secret Wounds of Child Abuse” muli Awake! ya October 8, 1991
▸ Icipande citila “Young People Ask—What Should I Know About Sexual Assault?—Part 2: Recovery,” pa jw.org (Kabiyeni apo balemba ukuti BIBLE TEACHINGS > TEENAGERS.)
▸ Icipande ca Kusambililamo 20 icitila “Ifyo Twingasansamusha abo Abantu Baulunganapo Nabo” mu Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa May 2019, Ulwa Kusambililamo
JANUARY 11-17
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | UBWINA LEBI 20-21
“Ifyo Yehova Apaatulako Abantu Bakwe”
Cinshi Mwasuminina Ukuti Paradaise Akabako?
12 Na lyo line, kuli na cimbi ico tatufwile ukulaba. Lesa aebele abena Israele ukuti: “Mulebaka amafunde yonse ayo ndemweba lelo, ku kuleka mukose no kwingila ku kukwate calo, ico muleabukilako ku kucikwata.” (Amalango 11:8) Pa Ubwina Lebi 20:22, 24, icalo cimo cine calilumbulwa mu mashiwi ya kuti: “E ico mulebake fipope fyandi fyonse ne fya bupingushi fyandi fyonse, no kuficita, epali camuluka icalo ico ine ndemutwalako ku kwikalamo. Lelo natile kuli imwe, Imwe mukakwate mpanga yabo, kabili ine nkapeela kuli imwe ku kuikwata, icalo icifumfumune shiba no buci.” Kanshi bali no kukwata fye Icalo Calaiwe nga bali no kutwalilila na bucibusa busuma na Yehova Lesa. Ni co abena Israele balifililwe ukuba ne cumfwila kuli Lesa, e co alekele ukuti abena Babele babacimfye no kubafumya mu calo cabo.
it-1-E ibu. 1199
Ubupyani
Ubupyani bwali fyacishale, limo bwaleba ni mpanga nelyo ifikwatwa fya mu mikowa nelyo indupwa. Ishiwi lya ciHebere na·chalʹ e lyo bapilibula ati ubupyani. Ili shiwi balelibomfya nga balelanda pabo balepeela ubupyani nangu abalepokelela, mu lupwa lumo lwine nelyo umukowa umo wine. (Impe. 26:55; Esek. 46:18) Ishiwi limbi ilya ciHebere ya·rashʹ inshita shimo balipilibula ukuti ukupyana e lyo imiku iingi balipilibula ukuti ukupeela. (Ukute. 15:3; Lebi 20:24) Na kabili ili shiwi lilosha na kuli filya abashilika bengapoka nelyo ukutamfya abantu mu ncende bekala. (Amala. 2:12; 31:3) Amashiwi ya ciGriki ayo balebomfya pa kulanda pa bupyani yafumine kwi shiwi lya ciGriki ilya kuti kleʹros, kale ili ishiwi lyalolele mu kuti “ukupendula” nomba lilosha ku “nsambu” e lyo na ku “bupyani.”—Mat. 27:35; Imil. 8:21.
it-1-E ibu. 317 para. 2
Ifyuni
Iyo Ilyeshi lyapwile, Noa alibuulilepo inama shimo e lyo ne “fipupuka . . . ifyasanguluka” no kutuula umutuulo. (Ukute. 8:18-20) Pa numa Lesa alisuminishe abantu ukulya ifyuni cikulu fye basumyamo umulopa e lyo balya. (Ukute. 9:1-4; linganyeniko Lebi 7:26; 17:13.) Kanshi cimoneka ukuti pali ilya nshita balishibe ifyuni ifyali ifyasanguluka ifyo balingile ukutuula amalambo kuli Lesa. Ifyo Baibolo ilanda filangilila ukuti ilyo Lesa apeele Mose Amafunde e lyo baishibe ifyuni ifyali “ifyakowela” ifyo bashalingile ukulya. (Lebi 11:13-19, 46, 47; 20:25; Amala. 14:11-20) Baibolo tayalanda mu kulungatika ifyali no kwafwa abantu ukwishiba ifyuni ifyo bashalingile ukutuula amalambo pa mulandu wa kuti fyali fya “bunani.” Nangu ca kuti ifyuni ifingi ifyali ifya bunani fyali fyuni ifiswango nelyo ifilya inama ishafwa, te fyonse ifyali ifya bunani. Icimonwa ico Lesa alengele Petro ukumona cilanga ukuti ili funde balilifumishepo ilyo icipangano cipya capangilwe.—Imil. 10:9-15.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
it-1-E ibu. 563
Ukuitetaula
Amafunde ya kwa Lesa yalileseshe ukuitetaula umuntu nga afwa. (Lebi 19:28; 21:5; Amala. 14:1) Ico Yehova aleseshe abena Israele ni co bali bantu aba mushilo kuli ena, bali cipe cakwe ica mutengo. (Amala. 14:2) Ifi bali bantu ba kwa Lesa tabalingile ukulacitako ifyo abantu bambi balecita pa kupepa tulesa twabo. Na kabili abantu abaishibe ifyo umuntu aba nga afwa no kuti abafwa bakabuuka ku ntanshi tabalingile ukulaitetaula pa kuloosha. (Dan. 12:13; Heb. 11:19) Cimbi ca kuti ifi Lesa aleseshe abena Israele ukulaitetaula pa kuloosha calengele balecindika umubili.
JANUARY 18-24
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | UBWINA LEBI 22-23
“Finshi Twingasambilila ku Mitebeto Abena Israele Balesefya?”
it-1-E amabu. 826-827
Umutebeto wa Mukate Uushatutumuka
Kwaleba ukulongana pa bushiku bwa kubalilapo ubwa Mutebeto wa Mukate Ushatutumuka kabili lyaleba lisabata. Pa bushiku bwalenga shibili pa Nisani 16 e po baletwala kuli shimapepo umwanshi wa barle uo balebalilapo ukulobolola. Ilyo bashilatendeka ukusefya Umutebeto wa Mukate Ushatutumuka tabalelya ingano ishipya, imikate nelyo ingano shasalulwa ishalefuma pa fyo basombwele uyo mwaka. Shimapepo alepeela ifyo balebalilapo ukulobolola kuli Yehova. Pa kupeela kuli Yehova, shimapepo alesunsha umwanshi wa ngano kabili aletuula umwana wa mpaanga umusuma uwa mwaka umo ku kuba umutuulo wa koca kuli Yehova, kabili aleutuulila pamo no mutuulo wa ngano uo basakenyemo amafuta e lyo no mutuulo wa mwangashi. (Lebi 23:6-14) Mu kuya kwa nshita bashimapepo balitendeke ukoca ingano nelyo ubunga pa ciipailo nangu ca kuti takwali ifunde ilyaletila balingile ukufyoca pa ciipailo. Nangu ca kuti ilyo kwaleba Umutebeto wa Mukate Ushatutumuka shimapepo aletuulilako uluko lonse ulwa bena Israele ifisabo fya kubalilapo, ulupwa uli lonse nelyo umuntu uuli onse nga alefwaya aletwala uyu mutuulo.—Ukufu. 23:19; Amala. 26:1, 2.
Ifyo uyu Mutebeto Wacindamine. Icalengele balelya umukate uushatutumuka ni co Yehova aebele Mose amashiwi yaba pa Ukufuma 12:14-20, mu cikomo 19 Yehova atile: “Mwikasangwa umufuba uwatutumuka mu mayanda yenu pa nshiku 7.” Pa Amalango 16:3 umukate ushatutumuka bawita ukuti “umukate wa bucushi” kabili cila mwaka waleibukishako abaYuda ifyo bafumine lubilo lubilo mu Egupti (ilyo bashakwete inshita ya kulolela ukuti umufuba ututumuke [Ukufu. 12:34]). Kanshi abena Israele baleibukisha ifyo balecula ilyo bali mu busha ilyo bashilabalubula, pantu na Yehova umwine abebele ukuti, “mukalecita ifi pa kuti muleibukisha ubushiku mwafumine mu calo ca Egupti inshiku shonse isho muli aba mweo.” Abena Israele balekwata imitebeto itatu mu mwaka. Umutebeto wa kubalilapo uo balekwata e kutila Umutebeto wa Mukate Ushatutumuka walebebukishako ifyo cali pa kuti babe abantungwa ne fyo Yehova abalubwile.—Amala. 16:16.
it-2-E ibu. 598 para. 2
Pentekoste
Ifyo balecita ku ngano shalebalilapo ukupya fyalipusene ne fyo balecita kuli barle iyalebalilapo ukupya. Mu ndupe shibili isha buunga ubwapeleka ubwa ngano balebikamo icitutumushi pa kupanga imikate ibili. Lesa atile yalingile ‘ukufuma mu mekalo yabo’ ici calolele mu kuti balingile ukuupanga filya fine balepanga uo balelya mu mayanda yabo. (Lebi 23:17) Baleubomfya pa kutuula umutuulo wa koca no mutuulo wa pa lubembu, kabili nga baletuula umutuulo wa pa mutende baletuulila pamo no twana twa mpaanga tubili. Shimapepo alesuunsha imikate no twaana twa mpaanga ku cinso ca kwa Yehova. Alefibika pa maboko yakwe e lyo aimya no kufisuunsha ku kulanga ukuti nafipeela kuli Yehova. Pa numa shimapepo e walelya ngo umutuulo wa pa mutende.—Lebi 23:18-20.
Bushe Mule-endela Pamo no Kuteyanya kwa kwa Yehova?
11 Ukuteyanya kwa kwa Yehova kulatukoselesha ukulacita filya umutumwa Paulo alandile ukuti: “Tutontonkanye pa banensu ku kucincishanya ku kutemwa kabili ku kubomba imilimo iisuma, twilapuswa ku kulongana, filya waba umusango wa bamo, lelo tulekoseleshanya, maka maka apo mulemona ubushiku bulya bulepalama.” (Heb. 10:24, 25) Imitebeto iyo abena Israele balekwata cila mwaka, ukusanshako no kulongana kumbi fyalekosha icitetekelo cabo. E lyo kabili Imitebeto ya Nsakwe iyaibela iyalebako mu nshita ya kwa Nehemia yali ni nshita ya kusekelela. (Ukufu. 23:15, 16; Nehe. 8:9-18) Na ifwe bene icitetekelo cesu cilakoselako kabili tulasekelela nga twasangwa ku kulongana kwa pa cilonganino no kulongana kukalamba. Kanshi tulesangwako lyonse kuli uku kulongana.—Tito 2:2.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
Twalilileni Ukuba aba Kaele!
3 Bushe ababomfi ba kwa Lesa balanga shani ukuti ba kaele? Bacita ifi nga batemwa Yehova no mutima wabo onse, kabili ici cilenga balecita ifilenga alesekelela. Natulande pa fyo Baibolo yalanda pe shiwi lya kuti “kaele.” Mu Baibolo ishiwi lya ciHebere ilyo bapilibula kuti “kaele” lipilibula ukuti: icituntulu nelyo icisuma. Ku ca kumwenako, abena Israele baletuula inama kuli Yehova, kabili Amafunde yalandile ukuti inama sha kutuula shalingile ukuba ishisuma. (Lebi 22:21, 22) Abantu ba kwa Lesa tabalebasuminisha ukutuula inama iyalemana, iishakwata ukutwi, nelyo ilinso; kabili tabalebasuminisha ukutuula inama iyalwala. Yehova alefwaya balemutuula inama iituntulu kabili iisuma. (Mal. 1:6-9) Natumone ico Yehova alefwaila balemutuula inama ishituntulu kabili ishisuma. Nga twashita cimo, nampo nga cisabo, citabo nelyo icibombelo, tatufwaya ukushita icatulika, nelyo icibulishe tumo. Tufwaya ukushita icituntulu kabili icisuma. Na Yehova afwaya ukuti tumutemwe no mweo onse kabili tuleba aba cishinka kuli ena muli fyonse.
Amepusho Ukufuma ku Babelenga
Apo ukulobolola kwaletendeka lintu abena Israele abaume balesefya Umutebeto wa Fishatutumuka, ninshi ni bani balelobolola ifisabo fya ntanshi ifya barle iyo baleleta kwi tempele?
Ifunde lya kwa Mose lyaebele abena Israele ukuti: “Abaume benu bonse bakamoneke ku cinso ca kwa Yehova Lesa wenu kulya kuntu uko asala imiku itatu mu mwaka; mu mutebeto we lambo uwa Fishatutumuka, na mu mutebeto we lambo uwa Milungu, na mu mutebeto we lambo uwa Nsakwe.” (Amalango 16:16) Ukutula mu nshiku sha Mfumu Solomone, Lesa asalile ukuti abena Israele balemupepela pe tempele ilyali mu Yerusalemu.
Umutebeto wa kubalilapo pali ilya mitebeto itatu walebako muli shinde. Uyu mutebeto balewita ukuti Umutebeto wa Fishatutumuka, kabili waletendeka ubushiku bumo pa numa ya kusefya Ica kucilila pa Nisani 14 kabili walesenda inshiku 7, e kuti walepwa pa Nisani 21. Ukulingana na kalenda ya mushilo, pa bushiku bwalenga bubili pali ulya mutebeto, pa Nisani 16, e po baletendeka ukulobolola ifisabo fya ntanshi mu mwaka. Pali bulya bushiku shimapepo mukalamba alebuula “umwanshi wa fya ntanshi fya kuseepa” uwa barle balelobolola no kuushinshika “ku cinso ca kwa Yehova” pe tempele. (Ubwina Lebi 23:5-12) Apo ifunde lyatile abaume bonse balingile ukusangwa ku Mutebeto wa Fishatutumuka, ninshi ni bani balelobolola barle ya kushinshika?
Ifunde lya kutuula ifisabo fya ntanshi kuli Yehova pa Mutebeto wa Fishatutumuka lyapeelwe ku bena Israele bonse fye. Ici tacalepilibula ukuti umuntu umo umo ali no kulobolola no kutwala ifisabo fya ntanshi kwi tempele. Lelo, abantu abo basalile ukwimininako uluko e balecita ifyo ifunde lyalandile. Kanshi, kwaleba abo baletuma mu mabala ayali mupepi ku kufuula umwanshi wa kubomfya pa Mutebeto wa Fishatutumuka. Icitabo cimo (Encyclopaedia Judaica) catila: “Barle nga yapya baleya mu kusenda fye mu mabala ayali mupepi na ku Yerusalemu; lelo nga balefwaya, bali no kufumya ukuli konse mu Israele. Abaume batatu e baleya mu kulobolola kabili umo umo alesenda icikwakwa ca kufuulilako no museke.” Lyena baleleta umwanshi kuli shimapepo mukalamba, uwaleushinshika kuli Yehova.
Ifunde lya kutuula ifisabo fya ntanshi ifyo balelobolola lyalepeela abena Israele ishuko ilisuma ilya kutasha Lesa pa fyo alepaala icalo no busomboshi. (Amalango 8:6-10) Lelo, icacindama ca kuti ulya mwanshi wali “cinshingwa ca fintu fisuma ifikesa.” (AbaHebere 10:1) No mulandu cacindamina wa kuti Yesu Kristu abuukile pa Nisani 16 mu 33 C.E., pa bushiku baletuula ifisabo fya ntanshi kuli Yehova. Umutumwa Paulo alandile pali Yesu ukuti: “Kristu alibuushiwa ku bafwa, icisabo ca ntanshi ku balaala utwa mfwa. . . . Lelo onse mwi bumba line: Kristu e fisabo fya ntanshi, e lyo aba kwa Kristu pa kubapo kwakwe.” (1 Abena Korinti 15:20-23) Umwanshi wa fisabo fya ntanshi uo shimapepo mukalamba aleshinshika kuli Yehova waleimininako Yesu Kristu uwabalilepo ukubuuka ku bafwa no kupeelwa umweo wa muyayaya. Kanshi Yesu apeele abantu ishuko lya kulubuka ku lubembu ne mfwa.
JANUARY 25-31
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | UBWINA LEBI 24-25
“Umwaka wa Buntungwa ne fyo Tukalubulwa ku Ntanshi”
it-1-E ibu. 871
Ubuntungwa
Lesa wa Buntungwa. Yehova ni Lesa wa buntungwa. Alilubwile abena Israele mu busha mu Egupti. Abebele ukuti nga batwalilila ukukonka amafunde yakwe bali no kuba no buntungwa ubo balefwaisha. (Amala. 15:4, 5) Davidi atile abantu abaleikala mu musumba wa Yerusalemu tabalesakamikwa. (Amalu. 122:6, 7) Na lyo line, Ifunde lyalisuminishe umuntu ukuishitisha mu busha nga aba umupiina pa kuti aleisakamana no kusakamana ulupwa lwakwe. Na kabili Ifunde lyatile, umuHebere ali no kulubuka mu mwaka walenga 7. (Ukufu. 21:2) Mu mwaka wa Buntungwa (uwalebako nga papita imyaka 50) abantu bonse abali abasha balelubulwa kabili balebwelela ku ndupwa shabo na ku mpaanga yabo.—Lebi 25:10-19.
it-1-E ibu. 1200 para. 2
Ubupyani
Apo impanga yaleba ya lupwa umuyayaya, nangu nga bashitishisha uwashita tayaleba yakwe umuyayaya. Kanshi nga bashitishisha impanga, uwaleshita alesonkela fye ukulingana ne mpendwa ya fisabo alesombola. Pa kupingula umutengo wa mpanga balependa imyaka ya kulobolola ifisabo iisheleko pa kuti umwaka wa Butungwa ukafike. Umwaka wa Butungwa nga wafika balebwesesha impanga ku mwine, nga ca kuti taishitile nelyo ukuilubula ilyo uyu mwaka ushilafika. (Lebi 25:13, 15, 23, 24) Ifi fine e fyo cali na ku mayanda ayali mu mishi iyabula amalinga, nayo yene baleyamona fye kwati mabala mu calo. Lelo ing’anda iyali mu musumba we linga yena, umwine nga tailubwile nelyo ukuishita ukufika pa kupwa kwa mwaka uutuntulu yaleba ya waishitile umuyayaya na ku nkulo shakwe. Lelo imisumba ya bena Lebi pamo na mayanda ya mu misumba yabo, insambu sha kuyalubula shali sha bena Lebi umuyayaya.—Lebi 25:29-34.
it-2-E amabu. 122-123
Umwaka wa Buntungwa
Muno nshiku mu fyalo ifingi mwaliba abapiina icine cine e lyo na bakankaala sana. Ukukonka ifunde lya mwaka wa Buntungwa kwali no kulenga mu Israele mwiba abapiina sana nelyo abakankaala sana nga fintu caba muno nshiku. Nga ca kuti umuntu tali umupiina sana calelenga no luko ukukanaba ulupiina pantu takwaleba abalecula sana pa mulandu wa kuti imikalile mu calo yalibipile nga nshi. Abena Israele nga baleumfwila Yehova, alelenga balesombola ifya kulya ifingi kabili alebasambilisha pantu e walebateka.—Esa. 33:22.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
Ifyo Mwingacita nga Bamukalifya
Nga ca kutila umwina Israele auma umuntu no kumutula ilinso, Ifunde lyatile uwacite fyo ali no kukandwa ukulingana ne fyo acitile. Lelo uwalekanda uyo muntu te ulya batulile ilinso nelyo balupwa lwakwe. Ifunde lyatile, umuntu alingile ukutuula umulandu kuli bakapingula, kabili e bali no ku-ukalulula. Ifi balekanda uwacita umulandu ukulingana no mulandu acitile, calelenga ukutila abantu belalandula. Lelo kwali na cimbi icalelenga ukuti belalandula.
FEBRUARY 1-7
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | UBWINA LEBI 26-27
“Ifyo Twingacita pa Kuti Yehova Aletupaala”
Kaaneni “Ifya Fye”
8 Bushe “Ifyuma” kuti fyaba shani nga kalesa? Natulangilile, tontonkanyeni pa mabwe yali mu Israele. Ayo mabwe kuti bayabomfya ku kukuula ing’anda nelyo icibumba. Lelo, nga abena Israele bakuulile “icaimikwa” ukubomfya aya mabwe nelyo ‘ukubasapo ifya kupalanya,’ nga yaleba ca kuipununako ku bantu ba kwa Yehova. (Lebi 26:1) E cimo cine ne ndalama, na sho shalicindama kabili kuti twashibomfya bwino. Indalama shilafwaikwa pa kuti tukwate ifyo tukabila, kabili kuti twashibomfya bwino mu mulimo wa kwa Yehova. (Luk. Mil. 7:12; Luka 16:9) Lelo nga twabika sana amano ku ndalama ukucila ukubika amano ku milimo yesu iya Bwina Kristu, ninshi indalama shaba e kalesa kesu. (Belengeni 1 Timote 6:9, 10.) Abantu ba muli cino calo babika sana amano ku kunonka ifyuma, lelo ifwe tatufwile ukubika amano ku fyuma ica kuti twalafilwa ukupepa Yehova no mweo onse.—1 Tim. 6:17-19.
it-1-E ibu. 223 para. 3
Akatiina
Pa mulandu ne nshila Yehova abomfeshemo Mose ne fyo abombele nankwe, Mose alicitile ifya kutiinya ifikalamba nga nshi ku menso ya bantu ba kwa Lesa. (Amala. 34:10, 12; Ukufu. 19:9) Abali ne citetekelo balecindika Mose, balishibe ukuti Lesa alelandila muli Mose. Na kabili abena Israele bali na katiina na ku cikuulwa ca mushilo ica kwa Yehova. (Lebi 19:30; 26:2) Ici calolele mu kuti balingile ukulacindika icikuulwa ca mushilo, ukulapepelapo mu nshila iyo Yehova alefwaya kabili balingile ukulaba ne mibele iyo abebele ukukwata ukulingana ne fyo abebele mu mafunde abapeele.
Leka “Umutende wa kwa Lesa” Ulinde Umutima Obe
10 Yehova aebele uluko ukuti: “Nga mukalaenda mu fipope fyandi, na mafunde yandi mwayabaka no kucita, lyene nkalamupeele mfula shenu mu nshita ya shiko, ne calo cikalafumyo bulimi bwa ciko, ne miti ya mu mailime ikalatwale fisabo fya iko. Nkalapeela no mutende mu calo, na imwe mukalasendama apabula uwa kututumya; nkalalenga ne nama mbi ukupwa mu calo, no lupanga talwakapite mu calo cenu. Nkalaendauka mu kati ka imwe, no kuba Lesa wenu, na imwe mukalaba abantu bandi.” (Ubwina Lebi 26:3, 4, 6, 12) Israele ali no kuipakisha umutende ni mu kuti balikwete ukucingililwa ukufuma ku balwani babo, ukupaka kwa fya ku mubili, no kwampana kwapalamisha na Yehova. Lelo ici cali no kushintilila pa kukakatila kwabo kwi Funde lya kwa Yehova.—Ilumbo 119:165.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
it-2-E ibu. 617
Ifikuko
Ifikuko fyaleisa nga baleka ukukonka Amafunde ya kwa Lesa. Lesa alisokele uluko lwa bena Israele ukuti nga baleka ukusunga icipangano bapangene nankwe, ali no kutuma ‘icikuko mu kati kabo.’ (Lebi 26:14-16, 23-25; Amala. 28:15, 21, 22) Baibolo yampanya amapaalo Lesa apeela abantu ku bumi ubusuma nangu ku kuba na bucibusa busuma nankwe. (Amala. 7:12, 15; Amalu. 103:1-3; Amapi. 3:1, 2, 7, 8; 4:21, 22; Ukus. 21:1-4) Nomba yampanya ulubembu no kukanapwililika ku malwele. (Ukufu. 15:26; Amala. 28:58-61; Esa. 53:4, 5; Mat. 9:2-6, 12; Yoh. 5:14) Kanshi nangu ca kuti Yehova Lesa alilwalikepo abantu bamo ifibashi pamo nga Miriamu, Usa na Gehasi, cimoneka kwati amalwele ayengi ne fikuko fyaleishila fye ifine kabili limo ni pa mulandu wa mibele yabipa iyo abantu nelyo uluko bakwete. (Impe. 12:10; 2 Imila. 26:16-21; 2 Isha. 5:25-27) Pa mulandu ne fyabipa balecita, balelobolola fye ifyo balebyala; imibili yabo eyaleculilamo pa mulandu ne fyo balecita. (Gal. 6:7, 8) Umutumwa Paulo alembele pa balecita ubulalelale ukuti Lesa “abalekele ukuti balecita ifyakowela, . . . pa kuti baseebanye imibili yabo, . . . no kupokelela icilambu, icalingana ne micitile yabo iyabipa.”—Rom. 1:24-27.
FEBRUARY 8-14
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | IMPENDWA 1-2
“Yehova Alateyanya Abantu Bakwe”
Icifulo Calinga ica Kupepa Yehova mu Bumi Bwesu
4 Nga ca kuti wakwete ilinso lya patali ilingaceba mu bena Israele abemike nkambi mu matololo, nga cinshi wali no kumona? Imitantikile ya mahema yashaifulila, lelo ayabamo muyano, aya kwikalamo abantu napamo amamilioni yatatu nelyo ukucilapo, nababikwa mu mabumba ya mikowa itatu itatu ku kapinda ka ku kuso, ku kapinda ka ku kulyo, ku kabanga, na ku masamba. Ukupenengamo mu kupalamisha, na kabili nga wamwenemo ibumba na limbi lwa mupepi na pa kati ka nkambi. Aya mabumba yacepako yane aya mahema yaikelemo indupwa sha mukowa wa kwa Lebi. Pa kati na nkati fye ka nkambi, mu ncende yapaatukanishiwe pa kubomfya insalu nge cibumba, e pali icikuulwa caibela. Ici cali “ihema lya Kulaishanya,” nelyo ica kwikalamo, ico abena Israele ba “mutima wa mano” baali nabakuula ukulingana no kufwaya kwa kwa Yehova.—Impendwa 1:52, 53; 2:3, 10, 17, 18, 25; Ukufuma 35:10.
it-1-E ibu. 397 para. 4
Inkambi
Inkambi ya bena Israele yali iikalamba sana. Abena Israele bonse pamo bali amamilioni yatatu nelyo ukucilapo. Abaume abaleya ku nkondo abo balembeshe bali 603,550, abena Lebi bali 22,000 e lyo kwali na banakashi, abana, abakalamba, abalemana “na bantu abengi nga nshi abashali bena Israele.” (Ukufu. 12:38, 44; Impe. 3:21-34, 39) Tacaishiba bwino bwino ifyo incende baleikalamo yalekula, abantu balalanda ifyalekanalekana. Ilyo bapangile inkambi mu ciswebebe ca Moabu mupepi na Yeriko, Baibolo itila inkambi yabo yafumine “ku Bete-yeshimote ukuyafika ku Abele-shitimu.”—Impe. 33:49.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
it-2-E ibu. 764
Ukulembesha
Pa kulemba abena Israele, balelemba amashina, ulupwa no mukowa. Kanshi tabalepelela fye pa kupenda abantu. Kwaleba inshila ishingi isho balebomfeshamo ifyebo ifyo balelemba pa bantu. Ku ca kumwenako balefibomfya nga balefwaya imisonko na pa kwishiba aba kubomba ubushilika. Nomba nga bapenda abena Lebi baleishiba abalingile ukubomba imilimo pa cikuulwa ca mushilo.
od amabu. 100-101 amapara. 39-41
Ifyo Tubila Imbila Nsuma
39 Nga ca kuti umuntu alefwaya ukusambilila Baibolo, tufwile ukufwaya kasabankanya uwaishiba bwino ululimi uyo muntu omfwa. Na kabili kuti twamweba uko engayalongana mu lulimi lwakwe mupepi na kuntu ekala. Nga ca kuti alefwaya uwa ku mushimikila uwaishiba ululimi alanda, kuti twamulanga ifyo engabomfya jw.org pa kulomba uwa kuyamushimikila. Lyena iofeshi lya musambo likafwaya kasabankanya, ibumba, nelyo icilonganino icingamwafwa.
40 Tufwile ukutwalilila ukulanshanya no yu muntu uulefwaya ukusambilila Baibolo, mpaka akatwebe ukuti kasabankanya uwaishiba ululimi ulo alanda natendeka ukumutandalila. Limo limo, iofeshi lya musambo kuti lyaeba baeluda ukuti nalifilwa ukusanga kasabankanya uwaishiba ululimi ulo uyo muntu alanda. Ifi nga e fyo caba, tufwile ukwesha na maka ukutwalilila ukulalanshanya ifya mu Baibolo no yo muntu. Nalimo kuti twatendeka no kumusambilisha Baibolo mu citabo ca mu lulimi ulo alanda. Nga ca kuti tulebomfya bwino ifikope no kumweba ukubelenga amalembo ayali mu lupapulo, kuti aishiba amasambililo ya mu Baibolo aya kutendekelako. Nga ca kuti lupwa lwakwe umo alishibako ululimi mulanda nalimo kuti alamupilibwilako ilyo mulesambilila.
41 Pa kuti tutungulule umuntu uulefwaya ukusambilila Baibolo ku cilonganino ca kwa Lesa, tufwile ukulamwita ku kulongana, nangu ca kutila te kuti aleumfwikisha ifyo tulesambilila. Ilyo tulebelenga amalembo pa kulongana, nga nakwata Baibolo mu lulimi lwakwe, kuti tulemwafwako ukufwaya amalembo. Nga aleba pamo na bamunyinefwe mu cilonganino kuti alelunduluka, kabili bucibusa bwakwe na Lesa kuti bulekoselako.
FEBRUARY 15-21
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | IMPENDWA 3-4
“Imilimo Abena Lebi Balebomba”
it-2-E ibu. 683 para. 3
Bashimapepo
Mu Cipangano ca Mafunde. Ilyo abena Israele bali mu busha mu Egupti, Yehova aibuulile amabeli yonse ayaume aya bena Israele lintu aipeye amabeli ya bena Egupti ku cinkunka calenga 10. (Ukufu. 12:29; Impe. 3:13) Aya mabeli yali ya kwa Yehova, yali no kulabomba umulimo washila. Lesa ali no kupeela aya mabeli ya bena Israele ayaume umulimo wa bushimapepo no wa kusakamana icikuulwa ca mushilo. Nomba asalilepo abaume aba mu mukowa wa bena Lebi ukubomba iyi milimo. E ico Yehova aebele abena Israele ukubuula abena Lebi no kubapyanikisha pa mabeli yonse ayaume aya mikowa imbi 12. Eframu na Manase abana ba kwa Yosefe balebapenda ukuti bali mikowa ibili. Ilyo Mose alembele amabeli yonse ayaume aya bashali bena Lebi ukutula pa wa mwenshi umo no kuya pa muulu, asangile ukuti yalifulile sana ica kuti palipulile na mabeli 273 nga kuyalinganya ku mpendwa ya mabeli ayaume aya bena Lebi. Lesa aebele Mose ati amabeli yonse ayapulilemo yalingile ukulubulwa, kanshi pe beli limo na limo balepeela amashekele 5 (K205.26), ishi ndalama baleshipeela kuli Aarone na bana bakwe abaume. (Impe. 3:11-16, 40-51) Ilyo Yehova ashilaeba Mose ukupenda amabeli alisalile libela abana abaume ba mu lupwa lwa kwa Aarone uwa mu mukowa wa kwa Lebi ukuba bashimapepo mu Israele.—Impe. 1:1; 3:6-10.
it-2-E ibu. 241
Abena Lebi
Imilimo. Indupwa shitatu e shapangile umukowa wa bena Lebi, ishafumine mu bana baume ba kwa Lebi e kutila Gershone (Gershomu), Kohati na Merari. (Ukute. 46:11; 1 Imila. 6:1, 16) Incende ishi ndupwa bashipeele ukulaikalamo ilyo bali mu matololo yali mupepi ne cikuulwa ca mushilo. Indupwa sha bena Kohati aba mu lupwa lwa kwa Aarone shaleikala ku ntanshi ya cikuulwa ca mushilo ku kabanga. Indupwa shimbi isha bena Kohati shaleikala ku kapinda ka ku kulyo, indupwa sha bena Gershone shaleikala ku masamba e lyo indupwa sha bena Merari shaleikala ku kapinda ka ku kuso. (Impe. 3:23, 29, 35, 38) Abena Lebi e balekuula icikuulwa ca mushilo, ukucikululula no kucisenda. Inshita ya kukuuka nga yafika, Aarone na bana bakwe abaume balefumya insalu iyalelekanya Umwa Mushilo no Mwa Mushilo Nga Nshi, icipao ca cipangano, ifiipailo, na ifipe fyonse na fimbi ifya mushilo ifyo balebomfya pa cikuulwa ca mushilo. Abena Kohati e balesenda ifi fyonse. Nomba abena Gershone balesenda itenti, ica kufimbapo, ica kucinga pa mwinshi wa cikuulwa, insalu sha kucingilako ulubansa, ne myando (nalimo yali myando ya cikuulwa ca mushilo). E lyo abena Merari bena balesenda amafulemu ya cikuulwa ca mushilo, inceshi, amashinte ya ciko, impopo e lyo ne myando. Iyi myando iyashingulwike icikuulwa ca mushilo.—Impe. 1:50, 51; 3:25, 26, 30, 31, 36, 37; 4:4-33; 7:5-9.
it-2-E ibu. 241
Abena Lebi
Mu nshiku sha kwa Mose umwina Lebi aletendeka ukubomba imilimo yonse nga afisha imyaka 30, pa milimo alebomba pali no kusenda icikuulwa ca kukumaninako ne ifipe ifyalebamo nga balekuuka. (Impe. 4:46-49) Lelo kwali imilimo imo iyo baletendeka ukubomba nga bafisha imyaka 25. Na lyo line, tabalebomba imilimo iyakosa pamo nga ukusenda icikuulwa ca kukumaninako. (Impe. 8:24) Mu nshiku sha Mfumu Davidi batendeke ukubomba iyi milimo nga bafisha imyaka 20. Icalengele Davidi aluule imyaka ni co bali no kukuula itempele, kanshi tabali no kulakuusha icikuulwa ca kukumaninako. Umwina Lebi nga afisha imyaka 50 aleleka ukubomba. (Impe. 8:25, 26; 1 Imila. 23:24-26) Abena Lebi balingile ukwishiba sana Amafunde, pantu ilingi line balebelengela abantu Amafunde pa cintubwingi no kubasambilisha.—1 Imila. 15:27; 2 Imila. 5:12; 17:7-9; Nehe. 8:7-9.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
Beni Aba Mano—Tiineni Lesa!
13 Yehova aleafwa Davidi mu bucushi bwakwe, ne co camulengele ukuba na katiina kene kene kuli Lesa no kumucetekela sana. (Amalumbo 31:22-24) Na lyo line, kwali imiku itatu iyaishibikwa sana ilyo Davidi apene aleke ukutiina Lesa, kabili ifyafuminemo tafyaweme. Ica kubalilapo cacitike ilyo Davidi ateyenye ukusendela icipao ca cipingo pe celeta ukucitwala ku Yerusalemu. Lelo Ifunde lya kwa Lesa lyatile bafwile ukusendela icipao pa mabeya ya bena Lebi. Ilyo icipao capene cipone pe celeta, Usa uwalekumba ing’ombe shaletinta iceleta aikete ku Cipao kabili afwilile palya pene pa mulandu wa “kupama kwakwe.” Ca cine, ulubembu lwa kwa Usa lwali lukalamba, na lyo line, uwakwete sana umulandu ni Davidi pantu tacindike Ifunde lya kwa Lesa ilyalandile ifyo icipao cifwile ukusendwa, kabili ukucite fyo kwalengele na Usa ukufwilamo. Kanshi umuntu nga alatiina Lesa, afwile ukulacita ifintu ukulingana ne fyo Lesa umwine afwaya.—2 Samwele 6:2-9; Impendwa 4:15; 7:9.
FEBRUARY 22-28
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | IMPENDWA 5-6
“Ifyo Mwingacita pa Kuti Mube nga AbaNasiri”
it-2-E ibu. 477
UbuNasiri
Kwali ifintu fitatu ifyo umuntu uwalapa umulapo wa buNasiri ashalingile ukulacita: (1) Talingile ukunwa umwangashi ne fya kunwa ifikola, nelyo ukulya icili conse icapangwa ku mwangashi nangu ukulya ifisabo fya mwangashi ifibishi atemwa ifyayanikwa. Na kabili talingile ukunwa umwangashi uwakantuka nelyo ifya kunwa ifikola ifyakantuka, nangu ifya kunwa fyonse ifyapangwa ku mwangashi. (2) Talingile ukubeya umushishi wakwe. (3) Talingile ukwikata icitumbi, nangu fye citumbi ca bawishi, ica banyina, ica kwa munyina nelyo ica kwa nkashi yakwe.—Impe. 6:1-7.
Imilapo Iyaibela. Uwalapa umulapo waibela alingile “ukuba umuNasiri [e kutila ukuipaatulako nelyo ukuipeela] kuli Yehova.” Talingile ukulapa uyu mulapo pa kuti fye ailange ku bantu ukuti aliipeela. Lelo ‘inshiku shonse isha buNasiri bwakwe ali no kuba uwa mushilo kuli Yehova.’—Impe. 6:2, 8; linganyeniko Ukute. 49:26.
Kanshi amafunde Lesa abikiileko abaNasiri ukulakonka yalikwete ubupilibulo bwacindama mu kupepa kwa kwa Yehova. Nga filya fine cali kuli shimapepo mukalamba, taleikata icitumbi nangu fye ca kwa lupwa wakwe pa mulandu no mulimo alebomba, ifi fine e fyo cali na ku muNasiri. Na kabili amafunde yalikeenye shimapepo mukalamba e lyo na bashimapepo bambi ukulanwa umwangashi nelyo ifya kunwa fimbi ifikola ilyo balebomba umulimo wa mushilo uwa kwa Yehova.—Lebi 10:8-11; 21:10, 11.
Na kabili umuNasiri (mu ciHebere, na·zirʹ) ali no kuba “uwa mushilo pa kuleka umushishi wa ku mutwe wakwe ukukula.” Ifi ashalebeya umushishi fyalelenga abantu nga bamumona baishiba bwangu ukuti muNasiri. (Impe. 6:5) Ishiwi limo line ilya ciHebere na·zirʹ balelibomfya nga balelanda pa myangashi iya ku muti “uushatungwilwa” mu nshita ye Sabata na mu mwaka wa Butungwa. (Lebi 25:5, 11) E lyo na kabili, akapaapaatu kabeeka aka golde akaleba pa muulu wa nsalu iyo shimapepo mukalamba alepomba ku mutwe palembelwe amashiwi ya kuti “Bumushilo bwa kwa Yehova,” aya mashiwi baleyeta no kuti “icishibilo ca mushilo ica kuipeela.” [Ishiwi lya ciHebere neʹzer ilyo bapilibula ukuti ukuipeela, lyafuma kwi shiwi lya ciHebere na·zirʹ ilyo bapilibula ukuti umuNasiri]. (Ukufu. 39:30, 31) Ne cisote imfumu sha mu Israele shalefwala balecita ukuti neʹzer. (2 Sam. 1:10; 2 Isha. 11:12) Umutumwa Paulo aebele abali mu cilonganino ca Bena Kristu ukuti, Lesa apeela abanakashi umushishi uutali mu cifulo ca kubapeela ica kufimba ku mutwe. Ici caleibukishako umwanakashi ukuti umwaume mutwe wakwe, no kuti alingile ukulanakila bumutwe ubo Lesa abikako. Kanshi ifi umuNasiri ashalingile ukubeya umushishi, ukunwa umwangashi nelyo ukuikowesha calengele aishiba ico cacindamina ukuipeela no kulanakila ukufwaya kwa kwa Yehova.—1 Kor. 11:2-16.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
Amepusho Ukufuma ku Babelenga
Lelo ubuNasiri bwa kwa Samsone bwali ubwapusanako. Ilyo Samsone talafyalwa, malaika wa kwa Yehova aebele nyina kwa Samsone ukuti: “Mona, ukemita, ukafyala no mwana mwaume, ne cibeyo te kuti cibeye ku mutwe wakwe; pantu umwana akabo mwina Nasiri kuli Lesa ukutula mwi fumo, kabili wene akatendeko kupususha Israele mu minwe ya baPelishiti.” (Abapingushi 13:5) Samsone tacitile umulapo pa kuti abe umuNasiri. Lesa e wamusontele ukuba umuNasiri, kabili ali no kuba umuNasiri ubumi bwakwe bonse. Icibindo ca kukanakumya ku citumbi tacakumine Samsone. Nga ca kuti ici cibindo calimukumine kabili mu kukanaishiba akumya ku citumbi, kuti cayafya ukutendeka cipya cipya ubuNasiri ubwatendeke lintu fye afyelwe. Kanshi ifibindo fya abo bali abaNasiri ubumi bwabo bonse fyalipusene ne fibindo fya baNasiri ba kuitemenwa fye.