Ifyebo Ififumine mu Mpapulo Shili mu Akatabo ka Imikalile no Mulimo Tubomba
SEPTEMBER 6-12
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | AMALANGO 33-34
“Muleuba mu ‘Maboko ya Muyayaya’ aya kwa Yehova”
it-2-E ibu. 51
Yeshuruni
Ili lishina bapeele abena Israele. Mu Malembo ya ciGriki aya Septuagint, ili shiwi balipilibula ukuti “umutemwikwa,” pantu balelibomfya ku muntu uo batemwa. Ishina lya “Yeshuruni” lyali no kulaibukishako abena Israele ukuti bali mu cipangano na Yehova kanshi balingile ukutwalilila ukuba abalungami. (Amala. 33:5, 26; Esa. 44:2) Ili shina balilibomfya pa Amalango 32:15 pa kulondolola ifyo abena Israele bacitile. Mu nshita ya kwikala ukulingana no mwalolele ishina babapeele ilya kuti “Yeshuruni,” balishiile Kabumba wabo kabili balisuulile Kalubula wabo.
rr-E ibu. 120, akabokoshi
Ifingatwafwa Ukwiminina ku Makasa Yesu na Kabili
Na kabili kuti twaibukisha ifyo kasesema Mose alandile imyaka iingi ninshi Esekiele talabako, atile Yehova takwata fye amaka ya kwafwa abantu bakwe, lelo alafwaisha no kubafwa. Mose alembele ukuti: “Umwa kufisama mobe ni muli Lesa wa kale, na mwi samba lyobe muli amaboko ya muyayaya.” (Amala. 33:27) Kanshi kuti twashininkisha ukuti nga twaya kuli Lesa ilyo tuli na mafya, Yehova ali no kubika amaboko yakwe mwi samba lyesu kabili ali no kutwimya panono panono, kabili akatwafwa ukwiminina ku makasa yesu na kabili.—Esek. 37:10.
Butukeni Ulubilo no Kushipikisha
16 Nga filya cali kuli Abrahamu, Mose na o afwile ilyo Lesa talafikilisha amalayo amulaile. Ilyo abena Israele bali mupepi no kwingila mu Calo ca Bulayo, Mose bamwebele ukuti: “Ukamwena icalo akatalamukila, lelo tawakengile mu calo ico ndepeela ku bana ba kwa Israele.” Icalengele ukuti cibe fi, ni co ilyo Mose na Aarone bakalipe pa mulandu wa bucipondoka bwa bantu, ‘bacitile ico Lesa ashabebele mu kati ka bana ba kwa Israele pa menshi ya Meriba.’ (Amala. 32:51, 52) Bushe Mose alikalipe nelyo ukuba ne cipyu? Awe. Alipaalile abantu kabili alandile amashiwi ya kulekelesha aya kuti: “Walipaalwa, we Israele! Nani uwaba nga iwe, uluko lwa bantu uluipakisha ipusukilo muli Yehova, inkwela ya ku kwafwa, kabili ulupanga lwa bucindami bobe?”—Amala. 33:29.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
it-2-E ibu. 439 para. 3
Mose
Mose ali ne myaka 120 ilyo afwile. Baibolo ilalondolola amaka ya cifyalilwa akwete ilyo itila: “Amenso yakwe tayanakile, na maka yakwe yali tayalapwa.” Yehova e wamushikile pa ncende apa shaishibikwa ukufika na lelo. (Amala. 34:5-7) Icalengele Yehova acite ifi nalimo ni co talefwaya abena Israele ukutendeka ukubomfya icintumbi cakwe mu kupepa kwa bufi. Satana Kaseebanya afwile alefwaya ukubomfya icitumbi ca kwa Mose pa kuti alenge abena Israele batendeke ukupepa kwa bufi. Umusambi Yuda kabili ndume ya kwa Yesu alembele ukuti: “Ilyo Mikaele malaika mukalamba apusene na Satana Kaseebanya no kuumanina pa citumbi ca kwa Mose, tapamine ukumupingula mu miponto, lelo atile: ‘Yehova akukalipile.’” (Yuda 9) Ilyo abena Israele ne ntungulushi yabo Yoshua bashilaingila mu calo ca Kanaani, baliloseshe Mose pa nshiku 30.—Amala. 34:8.
SEPTEMBER 13-19
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | YOSHUA 1-2
“Ifyo Mufwile Ukucita pa Kuti Mutunguluke”
Shipeni Yehova Ali Na Imwe!
7 Pa kuba abashipa ilyo tulecita ukufwaya kwa kwa Lesa, tufwile ukulabelenga no kucita ifyo tulesambilila. Ifi e fyo baebele Yoshua ukulacita ilyo apyene Mose. Bamwebele ukuti: “Ushipe fye kabili ukose sana pa kuti upoose amano ku kulakonka amafunde yonse ayo Mose umubomfi wandi akwebele. . . Ibuuku ili ilya mafunde wileka lifume mu kanwa kobe, kabili ulebelenga ifyalembwa muli ili buuku no kwetetulapo akasuba no bushiku, pa kuti ubike amano ku kulakonka fyonse ifyalembwamo; pantu e lyo ukatunguluka kabili e lyo ukaba uwa mano.” (Yosh. 1:7, 8) Ifi fine e fyo Yoshua acitile kabili ‘alitungulwike.’ Na ifwe nga twacita ifi, tukaba abashipa sana kabili tukabombela Lesa bwino.
Shipeni Yehova Ali Na Imwe!
20 Tacayanguka ukucita ifyo Lesa afwaya ilyo tuli na mafya muli cino calo cabipa. Nangu cibe ifyo tatwaba fweka. Lesa aba na ifwe. No Mwana wakwe, Umutwe wa cilonganino, na o aba na ifwe. Kabili twalikwata bamunyinefwe ukucila pali 7,000,000 mu calo conse. E co bonse, natutwalilile ukuba ne citetekelo no kulabila imbila nsuma ya Bufumu ilyo tuletontonkanya pe lembo lya mwaka ilya 2013 ilileti: “Shipa kabili kosa. . . . Yehova Lesa obe ali na iwe.”—Yosh. 1:9.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
Ifyo Twingafwaisha Ukwishiba mwi Buuku lya kwa Yoshua
2:4, 5—Cinshi Rahabu abepela abaume bafumine ku mfumu abalefwaya inengu? Rahabu aibika mu kapoosa mweo pa kucingilila inengu pantu nakwata icitetekelo muli Yehova. Kanshi, tali na kusokolola inengu ku baume balefwaya ukwipaya abantu ba kwa Lesa. (Mateo 7:6; 21:23-27; Yohane 7:3-10) Na kuba, Rahabu ‘alungamikilwe ku milimo,’ no mulimo wine uyu uwa kweba abaume bafumine ku mfumu ukulola ku nshila imbi.—Yakobo 2:24-26.
SEPTEMBER 20-26
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | YOSHUA 3-5
“Yehova Alapaala Ababa ne Citetekelo”
it-2-E ibu. 105
Yordani
Mupepi na Bemba wa Galili umumana wa Yordani washika ukutendekela pali mita imo ukufika kuli yatatu, kabili wapabuka nalimo amamita 27 ukufika kuli 30. Muli ba April, umumana wa Yordani ulapoosa mu lulamba lwa uko monse. Kanshi ulapabukilako kabili ulashikilako. (Yosh. 3:15) Nga taca-angwike abena Israele abaume, abanakashi e lyo na bana, ukwabuka umumana wa Yordani ninshi naupoosa maka maka ukwabukila mupepi no musumba wa Yeriko. Mupepi no musumba wa Yeriko, umumana wa Yordani walikwata sana umukuuku ica kuti mu myaka ya nomba line abaya mu kowamo balasendwa no mukuuuku. Na lyo line, Yehova mu cipesha amano alipaatwile umumana wa Yordani ica kuti abena Israele ba-abwike pa mushili uwauma. (Yosh. 3:14-17) Pa numa ya myaka iingi, Yehova alicitile na kabili ici cipesha amano ilyo Eliya ali na Elisha, kabili alibwekeshepo na kabili ilyo Elisha ali eka.—2 Isha. 2:7, 8, 13, 14.
Lekeni Ifyo Yehova Atwibukishako Filemulenga Ukusansamuka
17 Bushe ukubomba imilimo ya kwa Yehova kutulenga shani ukumucetekela? Tontonkanyeni ifyo cali ilyo abena Israele baleingila mu Calo ca Bulayo. Yehova aebele bashimapepo abalesenda icipao ca cipangano ukuyanyanta mu menshi ya mu Mumana wa Yordani. Lelo ilyo abantu balepalama ku mumana, bamwene umumana naupoosa. Bushe abena Israele bali no kucita shani? Bushe bali no kupanga inkambi mu mbali ya mumana no kulolela pa milungu iingi ukuti amenshi yacepeko? Iyo, bacetekele Yehova kabili balicitile ifyo abebele. Finshi fyacitike? Baibolo itila: “Cilya . . . amakasa ya bashimapepo abasendele icipao yanyanta mu mbali ya menshi, . . . e lyo amenshi ayalefuma lwa ku muulu yaiminine pamo. . . . Kabili abantu bayabwike apalungatana na Yeriko. Na bashimapepo abasendele icipao ca cipangano ca kwa Yehova baiminine ukwabula ukusunkana pa mushili uwauma, pa kati ka Yordani, uku ninshi abena Israele bonse baleyabuka apauma.’ (Yosh. 3:12-17) Elenganyeni ifyo abena Israele batemenwe ilyo bamwene amenshi yaiminina pamo! Ukwabula no kutwishika, icitetekelo ca bena Israele calikosele pantu balicitile ifyo Yehova abebele.
Lekeni Ifyo Yehova Atwibukishako Filemulenga Ukusansamuka
18 Ca cine ukuti muno nshiku Yehova tacita ifipesha mano nga filya acitile pa kwafwa abantu bakwe, lelo alabapaala nga nabamucetekela kabili balekonka ne fyo alebeba. Umupashi wa mushilo uwa kwa Lesa ulabafwa ukubomba umulimo wa kushimikila imbila nsuma iya Bufumu mu calo conse. Kabili, Kristu Yesu, Inte iikalamba iya kwa Yehova aebele abasambi bakwe ukuti akalabafwa ilyo balebomba uyu mulimo uwacindama. Atile: “E ico kabiyeni, kalengeni aba nko shonse ukuba abasambi, . . . nakulaba na imwe inshiku shonse mpaka na ku mpela ya calo.” (Mat. 28:19, 20) Ba Nte abengi abaali ne nsoni nelyo umwenso balasumina ukuti umupashi wa mushilo uwa kwa Lesa walibafwa ukuba abashipa pa kushimikila ku bantu abo bashaishiba.—Belengeni Amalumbo 119:46; 2 Abena Korinti 4:7.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
Ifyo Twingafwaisha Ukwishiba mwi Buuku lya kwa Yoshua
5:14, 15—Nani “mushika wa mulalo wa kwa Yehova”? Mushika uwaisa mu kukoselesha Yoshua pa nshita batendeka ukucimfya Icalo ca Bulayo ni “Cebo”—Yesu Kristu ilyo ashilaba umuntunse. (Yohane 1:1; Daniele 10:13) Ala mwandini tulakoseleshiwa pa kwishiba ukuti Yesu Kristu uwacindamikwa alaba na bantu ba kwa Lesa pali lelo ilyo balwa ubulwi bwa ku mupashi!
SEPTEMBER 27–OCTOBER 3
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | YOSHUA 6-7
“Talusheni Amenso Yenu ku Kulolesha Ifya Fye”
“Talusheni Amenso Yenu ku Kulolesha Ifya Fye!”
Pa numa ya myaka iingi, Akani umwina Israele alimwene ifintu fimo ifyo batapile mu musumba wa Yeriko uo bacimfishe no kufiiba. Lesa alibebele ukuti fyonse ifyali muli ulya musumba bali no kufyonaula kano fye fimo ifyo bali no kubiika mu cipao ca kwa Yehova. Abena Israele balibasokele ukuti: “Mutalukeko ku filingile ukonaulwa, epali mwafikumbwa” mwabuulapo na fimo ukufuma mu musumba. Ilyo Akani akeene ukumfwila ili ifunde, abantu ba mu Israele balibacimfishe mu musumba wa Ai, kabili abengi balifwile. Akani tasumine ukuti alibile mpaka fye asokololwa. Akani atile: “Ilyo namwene” ifipe fyashele, “nalifikumbilwe, no kufibuula.” Ulunkumbwa lwa menso lwalengele onaulwe kumo “na fyonse ifyakwe.” (Yosh. 6:18, 19; 7:1-26) Umutima wa kwa Akani walefwaya ifyo bamuleseshe.
Mulandu Nshi uwa Kuseba Icabipa?
Umulandu umo uwa kuseba ukulufyanya wa kuti kusungilila ubusaka bwa cilonganino. Yehova ni Lesa wa busaka, Lesa wa mushilo. Akabila bonse abalemupepa ukuba aba busaka mu mibele na lwa ku mupashi. Icebo cakwe icapuutwamo cisosa ukuti: “Nga bana ba cumfwila, mwilaicita nge fya lunkumbwa fya kale ifya mu nshita ya kukanaishiba kwenu; lelo filya uwamwitile abo washila, e fyo na imwe mube abashila mu mibele yenu yonse; pantu calembwa, aciti, Beni aba mushilo; pa kuti ine ndi wa mushilo.” (1 Petro 1:14-16) Abantu abacita ifishasanguluka nelyo ukulufyanya kuti bakowesha icilonganino conse no kulenga Yehova aleka ukucisenamina kano nga babombelapo no kubalungika nelyo ukubatamfya.—Linganyeniko Yoshua, icipandwa 7.
Talusheni Amenso Yenu ku Kulolesha Ifya Fye!
8 Na Bena Kristu ba cine bene kuti bakwata ulunkumbwa lwa menso nangu ulwa mubili. E mulandu wine Icebo ca kwa Lesa citukoselesesha ukulailama pa kuti tulesala bwino ifya kulolesha no kufwaya. (1 Kor. 9:25, 27; belengeni 1 Yohane 2:15-17.) Umuntu umulungami Yobo alishibe bwino ukuti ukulolesha icintu kulalenga sana twatendeka ukucifwaya. Atile: “Nimpingana icipangano na menso yandi. Nga kanshi kuti napoosa shani amano kuli nacisungu?” (Yobo 31:1) Yobo alikeene ukwikata mu mwanakashi mu nshila yalubana e lyo kabili taletontonkanya na pa kucita ico. Yesu akomailepo ukuti amantontonkanyo yalingile ukuba ayasanguluka ilyo atile: “Onse uwatwalilila ukulolekesha umwanakashi no kumukumbwa, ninshi nacita kale ubucende nankwe mu mutima wakwe.”—Mat. 5:28.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
w15 11/15 ibu. 15 amapara. 2-3
Amepusho Ukufuma ku Babelenga
Kale abashilika nga balefwaya ukusansa umusumba, baleushinga. Nga ca kuti umusumba baushinga pa nshita ntali, abekala musumba balelya fye ifya kulya ifyo baletutila. Abashilika nga basansa umusumba balesenda fyonse ifyo balesanga mu musumba kumo ne fya kulya. E mulandu wine abashula ifya kale bashasangila ifya kulya mu misumba ya ku Palestine iyo balesansa muli uyu musango, e lyo nga bafisanga fyaleba fye ifinono sana. Lelo mu fitantala fya musumba wa Yeriko mwena balisangilemo ifya kulya. Icitabo cimo citila: “Ifintu ifingi ifyo basangile mu fitantala fya musumba fyali fipe fye bumba e lyo ne fya kulya.” Icitabo cimo cine cilanda no kuti: “Tacaseeka ukusanga ifya kulya ifingi nga nshi mu fitantala nge fyo basangile mu Yeriko.”—Biblical Archaeology Review.
Baibolo ilanda ukuti abena Israele tabasendele ifya kulya ifyo basangile mu musumba wa Yeriko pantu e fyo Yehova abebele. (Yoshua 6:17, 18) Na kabili Baibolo ilanda ukuti abena Israele basanshile Yeriko ilyo abantu bapwile fye ukuseepa, ninshi abena musumba nabatutila ifya kulya ifingi. (Yoshua 3:15-17; 5:10) Ifi abashula ifya kale basangile ifya kulya ifingi mu Yeriko, bushininkisho bwa kuti abena Israele bashingile umusumba wa Yeriko pa nshita fye iinono nge fyo Baibolo yalanda.
OCTOBER 4-10
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | YOSHUA 8-9
“Ifyo Twingasambilila ku Lyashi lya Bena Gibeone”
it-1-E amapara. 930-931
Abena Gibeone
Ifyo bacitile kuli Yoshua. Mu nshiku sha kwa Yoshua, abena Hibi e baleikala mu musumba wa Gibeone. Bali pa nko 7 ishali mu Kanaani isho abena Israele balingile ukulofya. (Amala. 7:1, 2; Yosh. 9:3-7) Abena Gibeone balebeta no kuti abena Amore, pantu inshita shimo ili shina balelibomfya nga balelanda pa bena Kanaani bonse. (2 Sam. 21:2; Linganyeniko Ukute. 10:15-18; 15:16) Ukupusanako na bena Kanaani bambi, abena Gibeone balishibe ukuti te mulandu ne bumba lya mpalume ilya bashilika babo e lyo no bukalamba bwa musumba wabo, tabali na maka ya kucimfya abena Israele pantu Yehova alelwilako abena Israele. Kanshi ilyo abena Israele bacimfishe umusumba wa Yeriko no musumba wa Ai, abena Gibeone nalimo abaleimininako ne misumba imbi itatu iya bena Hibi e kutila umusumba wa Kefira, uwa Beerote no wa Kiriati-yearimu, balitumine inkombe kuli Yoshua pa kuti bapange umutende nankwe. (Yosh. 9:17) Inkombe sha bena Gibeone abafwele ifya kufwala ne ndyato ifyalepauka, abasendele ne nyambi ishaonaika kabili ishatulika, imifuko iyalepauka, e lyo no mukate uwauma kabili uwafungauka, batile bafumine ku calo ca kutali, kanshi tabali pa nko isho abena Israele bali no kulofya. Balyumfwile ifyo Yehova acimfishe abena Egupti e lyo ne fyo acimfishe imfumu sha bena Amore, Sihone na Oge. Nomba tabalandile pa fyacitike ku musumba wa Yeriko no wa Ai, pantu balishibe ukuti pali ilya nshita ilyashi te kuti lifike ku “calo ca kutali” uko batile eko bafumine. Ilyo abaume abaleimininako abena Israele baceeceetele ifyo inkombe shabalangile, balisumine kabili bapangene nabo icipangano ca kuti tabakabepaye.—Yosh. 9:3-15.
‘Mwilashintilila pa Mano Yenu mwe Bene’
14 Apo ifwe bonse tatwapwililika, nangu fye ni baeluda abaishiba ifingi, bonse tulingile ukuba abaibukila pa kuti tatulecita ifintu ukwabula ukupepa kuli Yehova ukuti atwaafwe. Tontonkanyeni pa fyo Mose no wali no kumupyana Yoshua na bakalamba ba mu Israele bayaswike ilyo abena Gibeone baifungushenye no kucita kwati bafuma ku calo ca kutali. Ukwabula no kuti bepushe Yehova, Yoshua na bakalamba ba mu Israele baile fye no kucita umutende na bena Gibeone, no kupangana nabo icipangano. Nangu ca kuti Yehova alisuminishe icipangano cabo, alishininkishe ukuti icilubo bapangile ica kukanamwipusha cilembwe mu Baibolo pa kuti twasambililako.—Yosh. 9:3-6, 14, 15.
“Wendauke Mu Calo”
14 Inkombe shatile: “Ku calo ca kutali nga nshi e ko ababomfi benu bafumiine shina lya kwa Yehova Lesa wenu.” (Yoshua 9:3-9) Ifya kulya ne fya kufwala fyabo fyalengele camoneka kwati ca cine bafumine ukutali nga nshi, lelo Gibeone ali fye nalimo bakilomita 30 ukufuma pa Gilgali. Apo camoneke ukuti balesose cine, Yoshua na bakankaala ba lukuta bacitile icipangano ca mutende na bena Gibeone ne misumba imbi iyabashingulwike. Bushe ukucenjela kwa bena Gibeone kwali kufwaya fye umwa kupusukila? Awe mukwai, kwalangile ukuti umutima wabo wa kufwaya ukusenaminwa na Lesa wa kwa Israele. Yehova alibasuminishe kabili baishileba “aba kutebe nkuni no kutapa amenshi ya lukuta na ya ciipailo ca kwa Yehova,” baletebe nkuni sha pa ciipailo ca malambo. (Yoshua 9:11-27) Abena Gibeone batwalilile ukuitemenwa ukubomba umulimo wa kwa Yehova uwalemoneka kwati wa pa nshi. Bamo pali bene bafwile bali na pa bena Netinimu ababwelele ukufuma ku Babele uko baile bunkole, kabili bafwile balibombeleko na pe tempele lyakuulilwe cipya cipya. (Esra 2:1, 2, 43-54; 8:20) Kuti twaba nga bene pa kubombesha ukuba pa mutende na Lesa no kuitemenwa ukubomba umulimo wa kwa Yehova onse uo twingapeelwa nangu wingamoneka kwati wa pa nshi.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
it-1-E ibu. 1030
Ukukulika
Mu mafunde Yehova apeele abena Israele, ifitumbi fya bantu bamo abalecita imembu ishikalamba balefikulika pa cimuti pa numa ya kubepaya. Apo bali ‘abatiipwa kuli Lesa,’ balebabika pa cimuti pa kuti abantu bambi basambilileko. Icitumbi ico bakulika pa cimuti tacalingile ukuba pa cimuti ubushiku bonse ukwabula ukucishiika, pantu ukuleka icitumbi pa cimuti ubushiku bonse kwali no kukowesha impanga ya bena Israele iyo Lesa abapeele. (Amala. 21:22, 23) Abena Israele balekonka ili ifunde nangu ca kuti uwabembwike tali mwina Israele.—Yosh. 8:29; 10:26, 27.
Yoshua na Bena Gibeone
Abantu abengi abaleikala mu misumba imbi iya mu Kanaani balyumfwile ifyo abena Israele baonawile umusumba wa Yeriko. Imfumu shalebateka shalilongene pa kuti shilwe na bena Israele. Lelo abena Gibeone bena te fyo bacitile. Baile kuli Yoshua ninshi nabafwala ifya kufwala fyalepauka, kabili balandile abati: ‘Twafuma ku calo ca kutali. Twalyumfwa ifingi pali Yehova ne fyo amwafwile mu Egupti na mu Moabu. Lapeni ukuti tamwakatonaule, na ifwe tukaba ababomfi benu.’
Yoshua alisumine ifyo balandile kabili abebele ukuti takonaule umusumba wabo. Ilyo papitile inshiku shitatu, Yoshua bamwebele ukuti balya bantu tabafumine ku calo ca kutali. Bafumine mu calo ca Kanaani. E ico Yoshua aipwishe abena Gibeone ati: ‘Cinshi mwatubepeele?’ Bamwaswike abati: ‘Twalitiinine! Twalishiba ukuti Yehova Lesa wenu alamwafwa ukulwa. Twapapaata mwitwipaya.’ Yoshua alicitile ifyo abalaile, tabepeye.
Tapapitile inshita, imfumu sha mu Kanaani na bashilika balefwaya ukuuma abena Gibeone. Yoshua na bashilika bakwe baendele ubushiku bonse ukuya ku kubafwa. Lucelocelo ubushiku bwakonkelepo balitendeke ukulwa. Abena Kanaani batendeke ukubutukila ku ncende ishalekanalekana. Konse uko balebutukila Yehova alelosha imfula ya mabwe pali bena. Lyena Yoshua alombele Yehova ukuti alenge akasuba keminine shilili. Mulandu nshi Yoshua alombele Yehova ukuti alenge akasuba keminine shilili ninshi takatala akeminapo ukutula apo akapangiile? Pantu alicetekele sana Yehova. Akasuba kaliminine shilili mpaka abena Israele bacimfya imfumu sha bena Kanaani na bashilika bashiko.
OCTOBER 11-17
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | YOSHUA 10-11
“Yehova Alelwilako Abena Israele”
it-1-E ibu. 50
Adoni-sedeke
Adoni-sedeke yali ni mfumu ya mu Yerusalemu ilyo abena Israele balesansa Icalo ca Bulayo. Imfumu Adoni-sedeke yaumene akapi ne nko shimbi ishali ku masamba ya mumana wa Yordani pa kuti balwishe Yoshua na bashilika bakwe. (Yosh. 9:1-3) Na lyo line, abena Hibi abaleikala mu musumba wa Gibeone balipangile umutende na Yoshua. Adoni-sedeke na bashilika bakwe baumene akapi ne nko shimbi 4 isha bena Amore pa kuti baleshe inko shimbi ukuilunda ku balwani babo. E ico bashingile umusumba wa Gibeone pa kuti balwe na o. Filya Yoshua a-afwile abekashi ba mu Gibeone no kucimfya ishi shamfumu 5, calengele shifulumukile ku Makeda no kuyabelama mu lucengo. Yoshua apeele Imfumu Adoni-sedeke e lyo ne mfumu shimbi 4 ku bashilika bakwe, abashipeye no kukulika ifitumbi fyashiko pa fimuti. Ifitumbi fya ishi shamfumu balifipoosele mu lucengo shabelememo kabili lwaishileba e nshishi ya shiko.—Yosh. 10:1-27.
it-1-E ibu. 1020
Imfula ya Mabwe
Ifyo Yehova aibomfeshe. Inshita shimo Yehova alibomfeshepo imfula ya mabwe pa kufikilisha ubufwayo bwakwe na pa kulanga amaka yakwe. (Amalu. 148:1, 8; Esa. 30:30) Umuku wa kubalilapo Yehova abomfeshe imfula ya mabwe ni lintu aletele icinkunka calenga 7 pa bena Egupti. Ilya mfula ya mabwe yalyonawile ifimenwa fyonse kabili yalipeye abantu ne nama abali mu mabala, lelo tayalokele pa bena Israele abaleikala mu Goshene. (Ukufu. 9:18-26; Amalu. 78:47, 48; 105:32, 33) Ilyo abena Israele abaletungululwa na Yoshua bali mu Calo ca Bulayo, baliile mu kwafwa bena Gibeone abo balefwaya ukusansa ku mfumu 5 isha bena Amore. Na kabili Yohova abomfeshe imfula ya mabwe pa kucimfya abena Amore. Pali iyi nshita abafwile ku mfula ya mabwe balifulile ukucila abo abena Israele baipeye.—Yosh. 10:3-7, 11.
Ifyo Twingafwaisha Ukwishiba mwi Buuku lya kwa Yoshua
10:13—Bushe icipesha amano ca musango yu cacitike shani? “Bushe kuli cintu icingapesha Yehova amano,” Kalenga wa myulu ne sonde? (Ukutendeka 18:14) Yehova nga atemwa kuti acita ico alefwaya ku kushinguluka kwe sonde pa kuti umuntu uuli pe sonde engamona kwati akasuba no mweshi tafile-enda. Nelyo kuti aleka isonde no mweshi fileshinguluka filya fine fishinguluka no kulenga fye ulubuuto lwa kasuba no mweshi ukubalika isonde lyonse. Nangu ca kuti tatwaishiba ico acitile, ‘takwatala akuba ubushiku ubwaba nga bulya.’—Yoshua 10:14.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
Amepusho Ukufuma ku Babelenga
Pa mulandu fye wa kuti amabuuku yamo yalilumbwilwe muli Baibolo no kuti bakalemba ba Baibolo balefwayamo ifyebo te co tulingile ukulatontonkanishisha ukuti yali ya mushilo. Lelo, Yehova Lesa umwine alibakilila ifyalembwa umwaba “icebo ca kwa Lesa wesu,” kabili ifi ifyalembwa ‘fikabako umuyayaya.’ (Esa. 40:8) Kanshi amabuuku 66 ayo Yehova umwine asala ukubika muli Baibolo iyo twakwata eyo tukabila pa kuti tube ‘abafikapo bwino bwino, abaipangasha icine cine ukubomba umulimo onse uusuma.’—2 Tim. 3:16, 17.
OCTOBER 18-24
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | YOSHUA 12-14
“Mulecita Ifyo Yehova Alemweba no Mutima Wenu Onse”
Ifyo Twingafwaisha Ukwishiba mwi Buuku lya kwa Yoshua
14:10-13. Nangu Kalebu ali ne myaka 85, alomba ukubomba umulimo wakosa uwa kucimfya aba mu citungu ca Hebrone. Muli ici citungu mwikala abena Anaki—abaume abatulushi. Apo Yehova alemwafwa, uyu mwaume waishibisha ukulwa acimfya, kabili Hebrone aba mushi wa kushinamo. (Yoshua 15:13-19; 21:11-13) Ukushipa kwa kwa Kalebu kutucincisha ukukanabutuka imilimo ya ku mupashi iyakosa.
w06 10/1 amabu. 18-19 para. 11
Ukuba Abashipa pa Mulandu wa Citetekelo na Katiina Kuli Lesa
11 Icitetekelo ca cine cine cilakula. Cilaya cilekula ilyo tulecita ifyo tusambilila, ilyo ‘twasonda’ ubusuma bwa fyo tusambilila na lintu ‘tulemona’ ifyo Lesa aleasuka amapepo yesu, tulamona ne fyo Yehova aletutungulula na muli fimbi ifyo tucita mu mikalile yesu. (Amalumbo 34:8; 1 Yohane 5:14, 15) Twalishiba ukuti ilyo Yoshua na Kalebu bamwene ifisuma na fimbi ifyo Lesa abacitile, icitetekelo cabo calikulile. (Yoshua 23:14) Tontonkanyeni pali ifi: Tabafwilile mu matololo pa lwendo lwa myaka 40, nga filya fine Lesa abalaile. (Impendwa 14:27-30; 32:11, 12) Balibombeleko umulimo wa kupoka icalo ku bena Kanaani uwasendele imyaka 6. Ne ca kulekelesha, baikele imyaka iingi pano calo kabili abakosa ndi e lyo cila muntu balimupeele ne mpanga ya kwikalamo iyakwe umwine. Ala Yehova alapaala aba cishinka kabili abashipa ukumubombela!—Yoshua 14:6, 9-14; 19:49, 50; 24:29.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
it-1-E amabu. 902-903
Abena Gebali
Pa nko Yehova aebele abena Israele ukusansa mu nshiku sha kwa Yoshua, pali ne “calo ca bena Gebali.” (Yosh. 13:1-5) Abantu bamo batila apo umusumba wa bena Gebali wali ukutali sana ku kapinda ka ku kuso aka calo ca bena Israele (nalimo amakilomita 100 ku kuso kwa calo ca mukowa wa kwa Dani), kabili nalimo abena Israele tabapokele ici calo, cilanga fye ukuti ifyebo fyaba mu Baibolo tafyumfwana. Abasambilila bamo balanda ukuti nalimo balyalulako fimo mu Malembo ya ciHebere pali ici cikomo kabili batila amashiwi yalipo nalimo yaleti “bali no kuyafika mupepi na Lebanone” nelyo ‘bali no kuyafika ku mupaka wa calo ca bena Gebali.’ Nalyo line pali ifyo abena Israele bali no kucita pa kuti Yehova afikilishe ifyo abalaile ifyaba pali Yoshua 13:2-7. Kanshi apo abena Israele tabali ne cumfwila, tabacimfishe icalo ca Gebali.—Linganyeniko Yosh. 23:12, 13.
OCTOBER 25-31
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | YOSHUA 15–17
“Mulecingilila Ubupyani Bwenu Ubwacindama”
it-1-E ibu 1083 para. 3
Hebrone
Ilyo abena Israele baleyabalesansa inko ishali mu Kanaani ukulola ku kapinda ka ku kulyo, balingile ukusansa no musumba wa bena Hebrone kumo ne mfumu yabo (nalimo iyapyene Hohamu). (Yosh. 10:36, 37) Nomba nangu ca kuti abena Israele abaletungululwa na Yoshua baleyabalecimfya abena Kanaani, cimoneka kwati abena Israele tababikile bwangu abalinshi abakulonda umusumba. Nalimo ilyo abena Israele balelwa ku ncende imbi, e lyo abena Anaki bailonganike ku Hebrone. Ici cali no kulenga Kalebu (nelyo abana ba kwa Yuda abaletungululwa na Kalebu) ukupoka umusumba wa Hebrone. (Yosh. 11:21-23; 14:12-15; 15:13, 14; Abapi. 1:10) Pa kubala umusumba wa Hebrone baupeele kuli Kalebu uwa mu mukowa wa kwa Yuda, lyena pa numa Hebrone yaishileba umusumba wa kufulumukilako. Kabili walebomba ngo musumba wa bashimapepo. Na lyo line, “impanga ya uyu musumba [Hebrone]” ne mishi ya uko fyali bupyani bwa kwa Kalebu.—Yosh. 14:13, 14; 20:7; 21:9-13.
it-1-E ibu. 848
Umulimo wa Kupatikishiwa
“Umulimo wa kupatikishiwa” (Heb., mas) waliseekele sana mu nshiku sha kale, kabili abantu abo balecimfya ku bulwi baleba abasha. (Amala. 20:11; Yosh. 16:10; 17:13; Este. 10:1; Esa. 31:8; Inyimbo 1:1) Intungulushi sha mu Egupti shalecusha abena Israele mu mulimo wa busha, pa kukuula amatala mu musumba wa Pitomu no wa Raamsese. (Ukufu. 1:11-14) Lyena ilyo abena Israele baingile fye mu Calo ca Bulayo, mu cifulo ca kuti bakonke ifyo Yehova abebele ukuti bakatamfye bonse abaleikala mu calo ca Kanaani no kubalofya, batendeke ukubabomfya mu mulimo wa busha. Ifi fyalilengele abena Israele batendeke ukupepa tu lesa twa bufi. (Yosh. 16:10; Abapi. 1:28; 2:3, 11, 12) Imfumu Solomone yalitwalilile ukubomfya abashele aba mu bena Kanaani, mu mulimo wa busha, e kutila abena Amore, abena Hiti, abena Perisi, abena Hibi na bena Yebusi.—1 Isha. 9:20, 21.
it-1-E ibu.402 para. 3
Kanaani
Nangu ca kuti abena Kanaani abengi balipuswike ilyo abena Israele basanshile icalo kabili balikeene ukuti abena Israele balebatungulula, “Yehova apeele Israele icalo conse ico alapile ukuti ali no kupeela ifikolwe fyabo,” pa kuti “batuushe konse konse,” kabili “takwali ubulayo nangu bumo ubushafishiwepo pa malayo yonse ayasuma ayo Yehova alaile aba mu ng’anda ya kwa Israele; fyonse fyalifishiwepo.” (Yosh. 21:43-45) Abalwani bonse aba bena Israele bali ni ba kuwe kabili tabalelenga abena Israele ukuba no mwenso. Lesa alilandile kale ukuti ali no kutamfya abena Kanaana “panono panono” pa kuti ifinama fya mpanga fikafula muli cilya calo. (Ukufu. 23:29, 30; Amala. 7:22) Nangu ca kuti abena Kanaani balikwete ifyanso fya bulwi ifya maka apali na maceleta ayakwete ifyela ifyatwa, filya abena Israele bafililwe ukupoka incende shimo isha cilya calo tafyalepilibula ukuti Yehova alifililwe ukufikilisha ifyo alaile. (Yosh. 17:16-18; Abapi. 4:13) Lelo Amalembo yalagilila ukuti icalelenga abena Israele balebacimfya inshita shimo ni co tabaleba ne cishinka kuli Yehova.—Impe. 14:44, 45; Yosh. 7:1-12.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
Bushe Kuti Mwayasuka Ici Cipusho?
Bushe mu Israele mwali imiti iingi sana nge fyo Baibolo yalanda?
BAIBOLO yalanda ukuti mu ncende shimo isha mu Calo ca Bulayo ifimiti “fyalifulishe.” (1 Isha. 10:27; Yosh. 17:15, 18) Lelo muno nshiku, mu ncende ishingi isha mu Israele tamwaba imiti nge fyo cali kale, ica kuti abatwishika ifyo Baibolo yalanda kuti batila nalimo ifyo yalanda pa ncende sha mu Israele fya bufi.
Icitabo cimo citila, “mu Israele mwali imiti iingi sana ukucila ifyo yaba muno nshiku.” Mwali imiti pamo nga Aleppo pine (Pinus halepensis), evergreen oak (Quercus calliprinos), na terebinth (Pistacia palaestina). Mu calo ca mpili ica Shefela mwali imikunyu iingi nga nshi.
Icitabo na cimbi citila, pali nomba mu ncende shimo mu Israele tamwaba imiti. Cinshi calenga ukuti muli ishi ncende mwiba imiti? Icitabo cimo cine calilondolola icalenga ukuti imiti ipwe, citila: “Abantu balitwalilila ukutema imiti pa kuti bakwate impanga ya kulimamo e lyo ne mpanga ya kuti inama shilelyamo. Na kabili balabomfya imiti ku kukuula amayanda e lyo na ku nkuni.”