Ifyebo Ififumine mu Mpapulo Shili mu Akatabo ka Imikalile no Mulimo Tubomba
SEPTEMBER 5-11
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | 1 ISHAMFUMU 9-10
“Mulelumbanya Yehova pa fyo aba na Mano”
Umutandashi Uwalambwilwe Apakalamba
Lintu atandalile Solomone, uyu namfumu atendeke ukumwesha ku “mepusho ayaafya.” (1 Ishamfumu 10:1) Ishiwi lya ciHebere ilyabomfiwa apa kuti lyapilibulwa nge “milumbe.” Lelo ici tacilepilibula ukuti namfumu aleipusha Solomone ifishacindeme. Kuti mwatemwa ukwishiba ukuti pa Amalumbo 49:4, ishiwi limo line ilya ciHebere lyalibomfiwa ku kulondolola ifipusho fyayafya pa lwa lubembu, imfwa, no kulubulwa. E co, uyu namfumu wa ku Sheba afwile alelanda pa malyashi yakalamba na Solomone ayaeseshe amano yakwe. Baibolo itila “yalongwele kuli wene conse icali mu mutima wa iko.” Solomone na o “ailondolwelele ifyebo fya iko fyonse: takwafishilwe ku mfumu icebo ico talondolwele kuli yene.”—1 Ishamfumu 10:2b, 3.
Lintu Bukapekape Bwayanana
Pa kusunguka pa fyo aumfwile no kumona, namfumu mu kuicefya aaswike ati: “Balishuka ababomfi bobe abeminina pe ku cinso cobe, abomfwa amano yobe!” (1 Ishamfumu 10:4-8) Namfumu taloseshe mu kuti ababomfi ba kwa Solomone balishukile pa mulandu fye wa fyuma baleipakisha. Lelo, ababomfi ba kwa Solomone balipaalilwe pa mulandu wa kuti lyonse baleumfwa amano ayo Lesa apeele Solomone. Mwandi namfumu wa ku Sheba aba ca kumwenako cisuma ku bantu ba kwa Yehova ilelo, abaipakisha amano ya kwa Kabumba umwine na ya Mwana wakwe, Yesu Kristu!
Umutandashi Uwalambwilwe Apakalamba
Iyi mfumu yanakashi iya ku Sheba yalisansamwike sana pa mano ya kwa Solomone no lubanda lwa bufumu bwakwe ica kuti “tamwali kabili muli yene amano.” (1 Ishamfumu 10:4, 5) Bamo batila aya mashiwi yapilibula ukuti namfumu “afililwe ukupeema.” Uwasoma umo atubulula no kuti alifwile icipupu! Te mulandu ne cacitike, namfumu apeshiwe amano pa fyo amwene no kumfwa. Atile ababomfi ba kwa Solomone balishuka pa kumfwa ku mano ya iyi mfumu, kabili atashishe Yehova pa kubika Solomone pa bufumu. Lyene apeele imfumu ubupe bwa mutengo, golde yeka yeka nga ni lelo kuti yashitwa pa madola ya ku America 40,000,000. Solomone na o apeele ubupe, apeele iyi mfumu yanakashi “conse ico yafwaile.”—1 Ishamfumu 10:6-13.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
Bushe Kuti Mwayasuka Ifi Fipusho?
Bushe golde yakwete Imfumu Solomone yafulile shani?
Amalembo yalanda ukuti Hiramu, imfumu ya ku Turi, yatumine amatani ya golde yane kuli Solomone, e lyo namfumu wa ku Sheba na o amupeele amatani ya golde yamo yene, e lyo amato ya kwa Solomone yamuleteele amatani 15 aya golde ukufuma ku Ofiri. Amalembo yatila: “Kabili golde iyaishile kuli Solomone mu mwaka umo yafinine amatalanti ya golde imyanda mutanda na makumi mutanda na mutanda (666),” e kutila ukucila amatani 25. (1 Ishamfumu 9:14, 28; 10:10, 14) Bushe ici cishinka? Bushe ilya nshita amatala baletutilamo golde ya shamfumu yalekula shani?
Icipaapaatu cimo apo balembele amashiwi mu myaka ishishibantu, ico na basambilila sana muno nshiku bacetekela ukutila ca cine, cilanda ukuti Farao Thutmose III uwa ku Egupti (uwali pa calo mu ma 2000 B.C.E.) apeele amatani ya golde 13.5 kwi tempele lya kwa lesa Amun-Ra ilyali mu Karnak. Mu ma 800 B.C.E., Imfumu ya bena Ashuri Tiglati-pilese III, apokelele ubupe bwa golde amatani yane (4) ukufuma ku Turi, na Sargon II apeele ubupe bumo bwine, amatani yane (4) aya golde kuli tulesa twa bena Babiloni. Bamo batila Imfumu Filipi II uwali ku Macedonia (ukutampa mu 359 ukufika mu 336 B.C.E.) aleimba golde ukucila pa matani 28 cila mwaka mu mikoti yali ku Pangaeum mu Thrace.
Lintu umwana wa kwa Filipi, Alekisanda Mukalamba (uwaliko mu 336 ukufika mu 323 B.C.E.) acimfishe umusumba wa bena Persia uwa Susa, batila asendelemo golde amatani 1,180, kabili mu calo conse ica Persia asendelemo golde amatani mupepi na 7,000. Kanshi nga twalinganya ifi fyonse ifipendo kuti twamona ukuti ifi Baibolo ilanda pa Mfumu Solomone ukuti yalikwete golde iingi fya cine cine.
SEPTEMBER 12-18
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | 1 ISHAMFUMU 11-12
“Mufwile Ukusala Bwino Uwa Kuupana Nankwe”
“Nani Ali ku Lubali lwa kwa Yehova?”
7 Kuti twasambilila ifingi ku Mfumu Solomone. Ilyo Solomone ali umulumendo alefwaisha ukuti Yehova alemutungulula. Lesa alimupeele amano kabili alimupeele no mulimo wa kukuula itempele lya lulumbi mu Yerusalemu. Lelo Solomone alilekele ukuba cibusa wa kwa Yehova. (1 Isha. 3:12; 11:1, 2) Ifunde lya kwa Lesa lyalikeenye imfumu ‘ukuifushisha abakashi, pa kuti umutima wa iko wikafuma kuli ena.’ (Amala. 17:17) Solomone takonkele ili ifunde, aupile abanakashi 700. Alundilepo na bakanakashi 300. (1 Isha. 11:3) Abanakashi abengi abo aupile tabali bena Israele kabili balepepa balesa ba bufi. Solomone takonkole ifunde lya kwa Lesa ilyaleseshe abena Israele ukuupa abanakashi abashali abena Israele.—Amala. 7:3, 4.
Finshi Mufwile Ukucita pa Kuti Mucingilile Umutima Wenu?
6 Satana afwaya twaba nga ena. Takonka amafunde ya kwa Yehova kabili bukaitemwe e bulenga alecita fyonse ifyo acita. Satana te kuti atupatikishe ukulatontonkanya nge fyo atontonkanya nelyo ukulacita ifyo acita. Kanshi abomfya imicenjelo iyalekanalekana. Ku ca kumwenako, alalenga tuleba na bantu abatontonkanya nge fyo atontonkanya. (1 Yoh. 5:19) Enekela ukuti tukalaampana nabo nangu ca kuti twalishiba ukuti ukwampana pamo na babi kuti kwalenga twalatontonkanya ifyabipa kabili kuti kwalenga twalacita ifyabipa. (1 Kor. 15:33) Satana alibomfeshe uyu mucenjelo pa kubeleleka Imfumu Solomone. Solomone aupile abanakashi abashalepepa Lesa wa cine kabili mu kupita kwa nshita “balyalwile umutima wakwe.”—1 Isha. 11:3.
Nani Ali ku Lubali lwa kwa Yehova?
9 Lelo umuntu nga acita ulubembu, Yehova talekapo fye. Baibolo itila: “Yehova afuliilwe Solomone, pa mulandu wa kuti umutima wakwe wafumine kuli Yehova . . . , uwamoneke kuli ena imiku ibili. Yehova alimwebele ukukanakonka balesa bambi; lelo taumfwilile.” Ici calengele Lesa aleka ukumupaala no kumutungilila kabili ilyo Imfumu ishapyene Solomone shatendeke ukuteka uluko lwa bena Israele lwalipaatukene, kabili shalikwete amafya ayakalamba pa myaka iingi nga nshi.—1 Isha. 11:9-13.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
Nga Balimupaalile Kuli Lesa
Pa mulandu ne fyo abantu bacitile, Rehoboamu alonganike abashilika pa kuti ayebalwisha. Lelo Yehova alimuleseshe ukupitila muli kasesema Shemaya, amwebele ati: “Mwiya mu kulwisha bamunyinenwe abana ba kwa Israele. Bweleleni cila muntu ku mwenu, pantu ici cifumine kuli ine.”—1 Isha. 12:21-24.
Rehoboamu afwile alyumfwile ububi pantu balimukeenye ukuyalwisha abamupondokele! Bushe abantu bali no kumona shani imfumu iyabebele ukuti yali no ‘kubafopaula ifikoti fyatapata nga bakaling’ongo’ lelo bayeba ukukanaya ku kulwisha abaipondokele? (Linganyeniko 2 Imilandu 13:7.) Nangu cali ifi, imfumu na bashilika baiko “baumfwilile amashiwi ya kwa Yehova, kabili babwelele ku mwabo nge fyo Yehova abebele.”
Finshi tulesambililako? Tufwile ukulaumfwila Lesa nangu ca kuti nga twamumfwila nalimo abantu kuti balatuseka. Nga tuleumfwila Lesa alatupaala.—Amala. 28:2.
Finshi Rehoboamu acitile? Alyumfwilile Lesa, kabili atendeke ukukuula imisumba mu mukowa wa kwa Yuda no wa kwa Benjamini iyo aleteka. Alikoseshe “nga nshi” imisumba. (2 Imila. 11:5-12) Icacililepo ukucindama ca kuti pa nshita imo alikonkele amafunde ya kwa Yehova. Ilyo imikowa 10 iyo Yeroboamu aleteka yacililemo ukupepa balesa ba bufi, abengi abaletungilila ukupepa kwa cine baleya ku Yerusalemu ku kupepa no “kukosha Rehoboamu.” (2 Imila. 11:16, 17) E ico ubufumu bwa kwa Rehoboamu bwalikosele pantu alyumfwilile Lesa.
SEPTEMBER 19-25
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | 1 ISHAMFUMU 13-14
“Mulandu Nshi Cacindamina Ukutekela Umutima ku fyo Tukwete?”
Twalilileni Ukuba Aba Cishinka no Mutima Umo
4 E lyo Yeroboamu aeba umuntu wa kwa Lesa wa cine ati: “Natuleya ku mwandi, uye ulye ifya kulya, nkupeele no bupe.” (1 Isha. 13:7) Cinshi uyu kasesema alacita nomba? Bushe aleya mu kulya ne mfumu pa numa ya kuleta ubukombe bwa bupingushi ku mfumu? (Amalu. 119:113) Nangu bushe afwile ukukaana, nangu ca kuti imfumu yamoneka kwati yaumfwa ubulanda pa ficitike? Yeroboamu alikwete icuma kabili kuti apeela abanankwe ifya bupe fya mutengo. Nga ca kuti kasesema wa kwa Lesa mu mutima alefwaya ifyuma, ifi imfumu yalanda ninshi fyaba litunko icine cine. Lelo, Yehova naeba uyu kasesema ati: “Wilya ifya kulya nelyo ukunwa amenshi, kabili wibwelela mu nshila iyo wacipitamo.” E ico kasesema akaaninina fye ndai ati: “Nangu wampeela hafu wa ng’anda yobe te kuti nje nobe no kulya ifya kulya nelyo ukunwa amenshi kuno kuntu.” Kabili uyu kasesema apita inshila imbi pa kufuma mu Betele. (1 Isha. 13:8-10) Cinshi ifi kasesema acitile filetwafwa pa lwa kuba ne cishinka mu mitima yesu?—Rom. 15:4.
Twalilileni Ukuba Aba Cishinka no Mutima Umo
15 Finshi fimbi twingasambilila ku cilubo cacitile ulya kasesema wa ku Yuda? Ilembo lya Amapinda 3:5 litila: “Tetekela Yehova no mutima obe onse kabili wishintilila pa mano yobe we mwine.” Ukucila ukushintilila pali Yehova filya alecita imyaka yonse, pali ilya nshita ulya kasesema ashintilile pa mano yakwe umwine. Icilubo cilya calimwipaishe no konaula ishina lisuma apangile na Lesa. Filya ifyamucitikile filetulangilila ukuti calicindama ukubombela Yehova mu bufuuke kabili muli bucishinka!
Twalilileni Ukuba Aba Cishinka no Mutima Umo
10 Uyu kasesema wa ku Yuda alingile ukwishiba ukuti ulya kasesema umukote acitile fye ubucenjeshi. Nga alitalile aipusha umwine ati, ‘Cinshi Yehova engatumina malaika ku muntu umbi no kumweba fimbi ifya kwisanjeba?’ Ulya kasesema nga alipwishe Yehova ukumulondolwela bwino bwino, lelo Amalembo tayalanda ukuti e fyo acitile. Lelo ena, “abwelulwike [na kasesema umukote] pa kuti alye ifya kulya ku mwakwe no kunwa amenshi.” Yehova tatemenwe. Ilyo ulya kasesema babepele alebwelelamo nomba ku Yuda, inkalamo yalimwipeye mu nshila. E fyo bukasesema bwakwe bwapwile mu nshila ya bulanda!—1 Isha. 13:19-25.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
Alamona Ubusuma mu Bantu
Ne cacindama sana ca kuti amashiwi yaba pali 1 Ishamfumu 14:13 yalatusambilisha icintu cimo icisuma pali Yehova ne co afwaya ukumona muli ifwe. Mwilaba ukuti Lesa ‘alisangile’ ubusuma muli Abiya. Cimoneka kwati Yehova aliceceetele mu mutima wa kwa Abiya mpaka asangamo ubusuma bumo. Kalemba umo atile, Abiya ali kwati ni margariti imo pa “mwina wa mabwe,” pantu e wali fye umusuma mu lupwa lonse. Yehova alitemenwe sana ubusuma bwali mu Abiya ica kuti alimulambwile, kabili alimulangile uluse nangu ca kutila ulupwa lwakwe lwali ulubi.
SEPTEMBER 26–OCTOBER 2
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | 1 ISHAMFUMU 15-16
“Bushe Mwalishipa nga Filya Asa Ashipile?”
“Kwaliba Icilambu ku Mulimo Wenu”
Ilyo papitile imyaka 20 ukutula apo ubufumu bwa bena Israele bwayakanikene pabili, mu Yuda mwali sana ukupepa kwa bufi. Ilyo Asa atendeke ukuteeka mu 997 B.C.E., na ba kwisano bene balepepa balesa ba bufyashi aba bena Kaanani. Lelo ibuuku lya Imilandu lyalanda pa kuteeka kwa kwa Asa ukuti: “Asa alecita ifisuma kabili ifyalungama mu menso ya kwa Yehova Lesa wakwe. E ico aonawile ifiipailo fya bena fyalo ne fifulo balepepelapo no kutobaula ifimabwe ifyo baimike no kuputaula ifimuti ifyo baimike.” (2 Imila. 14:2, 3) Na kabili Asa afumishe “bacilende abaume aba pe tempele” abalebepekesha mu kupepa pa kuti balecita ifye shiku na baume banabo. Te ifi fyeka acitile, lelo alekoselesha na baYuda “ukufwaya Yehova Lesa wa fikolwe fyabo no kukonka amafunde ne fipope.”—1 Isha. 15:12, 13; 2 Imila. 14:4.
Mulebombela Yehova no Mutima Onse!
7 Bonse tulingile ukulaibeebeeta pa kuti tulemona nga tulebombela Lesa no mutima onse. Muleyipusha amuti, ‘Bushe ndafwaisha ukusekesha Yehova, ukucingilila ukupepa kwa cine, no kucingilila abantu bakwe ku fingalenga bafilwa ukulabombela Lesa no mutima onse?’ Tontonkanyeni pa fyo Asa ashipile pa kutamfya Maaka uwali ‘namfumu’ mu Yuda! Nalimo tamwaishiba nangu umo uwaba nga namfumu Maaka, lelo kuti mwapashanya Asa ilyo kwacitika fimo. Ku ca kumwenako, nga ca kuti lupwa nelyo cibusa wenu acita ulubembu kabili talapiile e lyo atamfiwa, bushe kuti mwaleka ukulayampana nankwe? Finshi umutima wenu wingamweba ukucita?
it-1-E amabu. 184-185
Asa
Asa inshita shimo tasalile bwino ifya kucita kabili alicitile ifyalangile ukuti talemona ifintu ukulingana ne fyo Yehova afimona. Lelo Asa ali ne mibele iisuma kabili talepepa tulesa twa bufi, ifi fyalengele ukuti abe pa mfumu ishali ne cishinka mu Yuda. (2 Imila. 15:17) Asa atekele mu Yuda imyaka 41. Muli iyi myaka ku Israele kwena kwatekele imfumu 8, imfumu pamo nga: Yeroboamu, Nadabu, Baasha, Ela, Simri, Omri, Tibni (uwatekele iciputulwa cimo ica Israele kabili alelwisha Omri), e lyo na Ahabu. (1 Isha. 15:9, 25, 33; 16:8, 15, 16, 21, 23, 29) Ilyo Asa afwile, umwana wakwe Yehoshafati e wamupyene pa imfumu.—1 Isha. 15:24.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
Bushe Lesa wa Cine Cine Kuli Imwe?
Ku ca kumwenako, belengeni ubusesemo pa lwa kukandwa kwa wali no kukuula Yeriko cipya cipya e lyo mumone no kufikilishiwa kwa buko. Pali Yoshua 6:26 patila: “Yoshua abalengele mu nshita ilya ukulapa, ati, ‘Abe uwatiipwa ku cinso ca kwa Yehova umuntu uwaima no kukuulo yu mushi Yeriko: akausokola mu kufwilwe beli lyakwe lyaume, no kwimike fiibi fya uko mu kufwilwa kasuli wakwe umwaume.’” Bwaishilefikilishiwa ilyo papitile imyaka 500, pantu pali 1 Ishamfumu 16:34 palanda ati: “Ni mu nshiku shakwe [Imfumu Ahabu] e mo Hiele umwina Betele akuulile Yeriko: mu kufwilwa Abiramu ibeli lyakwe e mo abikile ica kukuulapo, na mu kufwilwa Segubu kasuli wakwe e mo aimike amakoma ya uko, umwabelele icebo ca kwa Yehova ico asoseele mu kuboko kwa kwa Yoshua mwana Nuni.” Ni Lesa wa cine eka fye e wingapuutamo amasesemo ya musango yo, no kushininkisho kuti yafikilishiwa.
OCTOBER 3-9
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | 1 ISHAMFUMU 17-18
“Bushe Kufika Lilali Mukaba Aba Mitima Ibili?”
Ifyo Mwingalanga Ukuti Mwaliba ne Citetekelo Ilyo Mulepingula pa Fintu
6 Ilyo abena Israele baleikala mu Calo ca Bulayo, balingile ukusalapo nampo nga kulapepa Yehova nelyo nga kulapepa tulesa tumbi. (Belengeni Yoshua 24:15.) Nalimo calemoneka kwati tacayafishe ukusalapo. Lelo ifyo bali no kusalapo fyali no kulenga baba no mweo nelyo bafwa. Pa miku iingi ilyo kwali abapingushi, abena Israele tabalesala bwino ifya kucita. Balesha Yehova no kutendeka ukupepa balesa ba bufi. (Abapi. 2:3, 11-23) Mu nshita ya kwa Eliya, abantu ba kwa Lesa balingile ukusalapo ifya kucita. Kasesema Eliya alibebele ukusalapo nga kulabombela Yehova nelyo nga kulabombela lesa wa bufi Baali. (1 Isha. 18:21) Eliya alikalipiile abantu pa fyo bafililwe ukusalapo uwakubombela. Nalimo kuti mwatontonkanya ukuti calyangwike ukusala bwino uo balingile ukulabombela pantu mu kubombela Yehova mulafuma ifisuma. Na kuba umuntu uutontonkanya bwino te kuti atemwe Baali. Na lyo line, abena Israele bali ne “mitima ibili.” E mulandu wine Eliya abacincishe ukusalapo ukulapepa Yehova.
Aletungilila Ukupepa kwa Cine
15 Ilyo Eliya alandile fi, e lyo bashimapepo ba kwa Baali bacililemo ukufulunganishiwa, batendeke ‘ukubilikisha no kuitetaula ku myele yabo na mafumo, ifyaba ulutambi lwabo, mpaka umulopa walakonkoloka pa mibili yabo.’ Nangu bacitile ifi, baleicusha fye! “Takwali ishiwi nangu uwaleasuka nangu uwa kubikako amano.” (1 Isha. 18:28, 29) Kanshi Baali tali ni lesa wa cine. Ali fye ni kalesa ka bufi ako Satana alebomfya ku kulufishako abantu pa kuti baleke ukupepa Yehova. Nga fintu twamona, umuntu nga asalapo shikulu umbi ukucila pali Yehova kuti aseebana.—Belengeni Amalumbo 25:3; 115:4-8.
Aletungilila Ukupepa kwa Cine
18 Ilyo Eliya talapepa, abantu nalimo balemona kwati Yehova na o wine ali no kuba fye cimo cine nga Baali, lesa wa bufi. Lelo ilyo apwishishe ukupepa, abantu balilekele ukutwishika. Baibolo itila: “Awe umulilo wa kwa Yehova waliponene no koca umutuulo wa koca ne nkuni na mabwe no lukungu, wakamishe na menshi ayali mu mukolwa.” (1 Isha. 18:38) Ala kwena Lesa wa cine alyaswike! Inga abantu bena, bacitile shani?
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
w08 4/1 ibu. 19, akabokoshi
Alibikile Amano ku Fyalecitika Kabili Alilolela
Bushe Icilala Ca mu Nshiku sha kwa Eliya Capwile Imyaka Inga?
Eliya, kasesema wa kwa Yehova aebele Imfumu Ahabu ukuti, icilala icakokwele sana cali mu kupwa. “Mu mwaka wa citatu,” e mo Eliya aebele Ahabu aya mashiwi, nga kupenda inshita yapitilepo ukutula apo alandile ukuti icilala nacitendeka. (1 Ishamfumu 18:1) Ilyo Eliya aebele fye Ahabu ukuti icilala calapwa, tapakokwele Yehova aliloseshe imfula. Bamo kuti bamona kwati, icilala capwile ninshi no mwaka wa citatu taulapwa, ne ci kuti camoneka kwati icilala tacasendele imyaka itatu. Lelo Yesu na Yakobo batweba ukuti icilala capwile “imyaka itatu ne myeshi mutanda.” (Luka 4:25; Yakobo 5:17) Bushe kuti twatila Baibolo ilaipilika pali uyu mulandu?
Iyo. Mu Israele wa pa kale, inshita kushaleba imfula yalelepa sana. Yalefika na ku myeshi 6. Eliya aile mu kweba Ahabu ukuti kuli icilala, ilyo amwene ukuti imfula yakokola sana ukuloboka no mushili waume icibi. E ico ilyo Eliya alandile ukuti kuli icilala, ninshi palipita ne myeshi nalimo mutanda ukutula apo catendekele. Ca cine, Eliya abilishe ukuti icilala calapwa “mu mwaka wa butatu,” lelo nga kupenda inshita ukutula apo catendekele, tusanga ukuti casendele imyaka itatu na hafu. Ilyo abantu bonse balongene ku kwisamona icalecitika pa Lupili lwa Karmele, ninshi “imyaka itatu ne myeshi mutanda” yalipita ukutula apo icilala catendekele.
Natulande pa fyo cali ilyo Eliya atandalile Ahabu umuku wa kubalilapo. Abantu basumine ukuti Baali “e waleensha amakumbi,” no kuti e mulungu wali no kupwisha icilala. Apo inshita kushali imfula yalilepele sana, abantu bafwile baleipusha abati: ‘Baali ali kwi? Ni lilali akaleta imfula?’ Ilyo Eliya aebele abantu ukuti takwakabe imfula nelyo umume ukufikila ena alanda ukuti ibeko, abalepepa Baali bafwile balyumfwile sana ububi.—1 Ishamfumu 17:1.
Mukamfwilwa wa ku Sarefati Balimulambwile pa Citetekelo Cakwe
Na o atile: “Na pali Yehova Lesa obe, ine nshikwete umukate nangu umo, nkwete fye utubuunga mu mutondo uukalamba no tumafuta mu mutondo uunono. Kabili, moneni, njishile ku kuteba utukuni pa kuti njipikilepo ifya kulya ine no mwana wandi, no kuleka tulye no kufwa.” (1 Isha. 17:12) Natumone ifyo twingasambilila kuli aya mashiwi balanshenye.
Mukamfwilwa alishibe ukuti Eliya ali mwina Israele uutina Lesa. Kuti twamwena ku mashiwi alandile aya kuti, “na pali Yehova Lesa obe.” Cimoneka kwati uyu mukamfwilwa alishibeko fimo pali Lesa wa bena Israele, lelo tamwishibe sana ica kuti alemwita no kuti “Lesa wandi.” Aleikala mu Sarefati, itauni ilya ku Foinike mu Sidone. Nalimo abaleikala mu Sarefati bali ni bakapepa ba kwa Baali. Na lyo line, Yehova alimwenemo imibele iisuma muli uyu mukamfwilwa.
Nangu ca kutila mukamfwilwa umupiina uwa ku Sarefati aleikala na bantu abalepepa balesa ba bufi, alicetekele Lesa wa bena Israele. Ico Yehova atumiine Eliya kuli uyu mwanakashi, mulandu wa kuti alefwaya ukwafwa uyu mukamfwilwa na kasesema wine. Kuli ifi, kuti twasambililako isambililo ilyacindama.
Te bantu bonse abaleikala mu Sarefati umo balepepa Baali abali ababipa. Filya Yehova atumine Eliya kuli mukamfwilwa cilangilila ukuti alamona abantu ababa bwino nangu ca kuti tabamubombela. Na kuba, “umuntu uwa mu luko lonse uutiina Lesa no kucita icalungama alapokelelwa kuli ena.”—Imil. 10:35.
Bushe bantu banga ababa mu cifulo mushimikila ababa ngo yu mukamfwilwa wa ku Sarefati? Nangu ca kuti bekala na bantu ababa mu mipepele ya bufi, bena balafwaya ukucita ifisuma. Nalimo baishiba fye ifinono nelyo tabaishiba nangu cimo pali Yehova, e co balakabila uwa kubafwa pa kuti bese mu kupepa kwa cine. Bushe mulafwaya aba bantu no kubafwa?
“UTALE UMPANGILEKO AKAPAAPATU KANONO AKA MUKATE”
Tontonkanyeni pa fyo Eliya aebele mukamfwilwa ukucita. Mukamfwilwa aebele Eliya ukuti akwete fye ifya kulya ifinono ifya kuti ena no mwana wakwe balye no kufwa. Lelo, finshi Eliya amwebele? Aebele uyu mwanakashi ukuti: “Witiina. Kabiye, kacite ifyo ulandile. Utale umpangileko akapapatu kanono aka mukate no kuleta kuli ine, e lyo nomba uipangile we mwine no mwana obe. Pantu Yehova Lesa wa kwa Israele atila; ‘Ubuunga tabwakapwe mu mutondo uukalamba, na mafuta mu mutondo uunono tayakapwe ukufikila ubushiku Yehova akalosha imfula pa mushili.’”—1Isha. 17:11-14.
Bamo nalimo kuti batila, ‘Kwangala uko! Ukupeela umuntu umbi ifya kulya ilyo njishibe no kuti takuli kumbi uko nalafumya fimbi.’ Lelo ifi te fyo mukamfwilwa acitile. Nangu ca kutila taishibe ifingi pali Yehova, uyu mwanakashi alicetekele ifyo Eliya amwebele kabili e fyo acitile. Ala kwena uku kwali kweshiwa kwa citetekelo cakwe, lelo ifyo apingwilepo ukucita fyaliweme sana!
Lesa talekeleshe ulya mukamfwilwa umupiina. Nga filya fine Eliya amulaile, Yehova alifushishe ubuunga na mafuta ica kuti Eliya, mukamfwilwa, no mwana wakwe balikwete ifya kulya mpaka icilala capwa. Ca cine, “ubuunga mu mutondo uukalamba tabwapwile, na mafuta mu mutondo uunono tayapwile, ukulingana na mashiwi Yehova asoseele muli Eliya.” (1 Isha. 17:16; 18:1) Ulya mwanakashi akanacita ifyo bamwebele, umukate ali no kupanga muli bulya ubuunga bwali mu mutondo na mafuta nga wali e wakulekeleshako kabili pa numa nga balifwile. Lelo, ali ne citetekelo, alicetekele Yehova, kabili abalilepo ukupeela Eliya ifya kulya.
Kuli ici, tulesambililako ukuti Lesa alapaala ababa ne citetekelo. Nga twaeshiwa e lyo twalanga ukuti tuli ne citetekelo, Yehova akatwafwa. Akatupeela fyonse ifyo tukabila, akatucingilila, kabili akaba Cibusa wesu pa kuti atwafwe ukushipikisha ubwesho.—Ukufu. 3:13-15.
Mu 1898, magazini ya Zion Watch Tower yalandile pe sambililo ilyacindama ilyo twingasambililako kuli uyu mukamfwilwa, yatile: “Uyu mwanakashi alikwete icitetekelo icalengele ukuti abe ne cumfwila, e mulandu wine Shikulu amwafwile ukupitila muli Kasesema; nga tali ne citetekelo, nga kwali mukamfwilwa umbi uwali no kucita ifyo afililwe ukucita. E fyo caba na kuli ifwe, inshita shimo Shikulu alasuminisha fimo ukucitika pa kuti eshe icitetekelo cesu. Nga twaba ne citetekelo tukapaalwa; nga twafilwa ukuba ne citetekelo, tatwakapaalwe.”
Nga twaba na mafya, tufwile ukubelenga mu Malembo na mu mpapulo ishilanda pa fya mu Baibolo pa kuti Lesa atutungulule. Lyena tufwile ukucita ukulingana ne fyo Yehova atweba nangu ca kuti limo kuti camoneka ukwafya ukucita ifyo. Tukapaalwa sana nga tulecita ifyaba muli ili pinda ilitila: “Tetekela Yehova no mutima obe onse kabili wishintilila pa mano yobe we mwine. Uko konse wenda umwishibe, na o akatambalika inshila shobe.”—Amapi. 3:5, 6.
‘BUSHE WAISA KU KWIPAYA UMWANA WANDI?’
Mukamfwilwa alyeshiwe na kabili. Baibolo itila, “pa numa ya ifi, umwana wa mwanakashi ulya, umwine wa ng’anda, alilwele, no bulwele bwakwe bwalicililemo ica kuti alifwile.” Pa kufwaya ukwishiba icalengele ukuti umwana wakwe afwe, mukamfwilwa aebele Eliya ukuti: “Bushe tulomfwana na iwe, we muntu wa kwa Lesa wa cine? Waisa kuli ine ku kunjibukisha ifilubo fyandi kabili no kwipaya umwana wandi.” (1 Isha. 17:17, 18) Bushe aloseshe mwi pa kulanda aya mashiwi?
Bushe uyu mwanakashi aibukishe ulubembu acitile ulwalelenga kampingu yakwe ukucula? Bushe atontonkenye ukuti ni Lesa walengele ukuti umwana wakwe afwe no kuti Eliya e o atumine ku kwipaya umwana? Baibolo tayatweba, lelo icishinka ca kuti: Mukamfwilwa talelanda ukuti Lesa alacita ifyabipa.
Eliya afwile alipapile sana ilyo umwana wa kwa ulya mukamfwilwa afwile, na pa fyo ulya mwanakashi atontonkenye ukuti Eliya e walengele ukuti umwana afwe. Pa numa ya kubuula umwana no kumutwala mu muputule wa pa muulu, Eliya aliliile kuli Yehova ukuti: “Mwe Yehova Lesa wandi, bushe na pali mukamfwilwa uo ndeikalako mwaletapo ububi pa kwipaya umwana wakwe?” Kasesema aletontonkanya pa fyo ici cacitike kuli mukamfwilwa uwa cikuuku kabili kapekape cali no kulenga ishina lya kwa Lesa ukusaalulwa. E ico Eliya apaapete ati: “Mwe Yehova Lesa wandi, lekeni umweo wa uyu mwana ubwelele muli ena.”—1 Isha. 17:20, 21.
“MONA, UMWANA OBE ALI UWA MWEO”
Yehova alekutika. Mukamfwilwa ali ne citetekelo kabili alepeela kasesema wakwe ifyo alekabila. Na lyo line, Lesa alisuminishe ukuti ubulwele umwana alwele bumufishe ku mfwa apo alishibe ukuti alamubuusha, kabili uku kubuushiwa kwa kubalilapo ukulembwa mu Baibolo, kwali no kulenga inkulo shikakonkapo ukuba ne subilo. Ilyo Eliya apaapete, Yehova alibuushishe umwana. Baleni tontonkanyeni ifyo ulya mukamfwilwa atemenwe ilyo Eliya amwebele ukuti: “Mona, umwana obe ali uwa mweo”! Lyena mukamfwilwa aebele Eliya ati: “Nomba naishiba icine cine ukuti uli muntu wa kwa Lesa na mashiwi ya kwa Yehova ayaba mu kanwa kobe ya cine.”—1 Isha. 17:22-24.
Ilembo lya 1 Ishamfumu icipandwa 17 talyalandapo na fimbi pali uyu mwanakashi. Lelo pa mulandu wa kuti Yesu alilandilepo ifisuma pali uyu mukamfwilwa, nalimo uyu mukamfwilwa alitwalilile ukuba umubomfi wa cishinka uwa kwa Yehova ukufika na lintu afwile. (Luka 4:25, 26) Kuli ili lyashi lya kwa mukamfwilwa tulesambililako ukuti Lesa alapaala abantu abacitila ababomfi bakwe ifisuma. (Mat. 25:34-40) Tulesambililako no kuti Lesa alapeela ababomfi bakwe aba cishinka ifyo bakabila, na lintu ifintu fyafishe sana. (Mat. 6:25-34) Na kabili, Yehova alafwaisha ukubuusha abafwa kabili alikwata na maka ya kucita ico. (Imil. 24:15) Ukwabula no kutwishika, iyi milandu isuma iingalenga twalatontonkanya pali mukamfwilwa wa ku Sarefati.
OCTOBER 10-16
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | 1 ISHAMFUMU 19-20
“Muleleka Yehova Alemusansamusha”
Muleshintilila Pali Yehova nga Mwasakamikwa
5 Belengeni 1 Ishamfumu 19:1-4. Eliya alitiinine ilyo namfumu Yesebele amwebele ukuti aali no kumwipaya. E ico afulumukiile ku ncende imo iya ku Beere-sheba. Eliya alisakamikwe sana ica kuti atendeke no “kuilombela ukufwa.” Cinshi calengele asakamikwe? Ni co tali uwapwililika, “ali fye muntu nga ifwe bene.” (Yako. 5:17) Nalimo ali no bulanda sana pa mulandu na masakamika akwete e lyo na pa mulandu wa kuti alifunshike. Eliya afwile aletontonkanya ukuti ifyo alebombesha pa kuti abantu balepepa Lesa wa cine fyaile fye nga mu menshi. Abena Israele tabayalwike, kabili alemona ukuti e walebombela fye Yehova. (1 Isha. 18:3, 4, 13; 19:10, 14) Nalimo kuti twayipusha atuti, ‘Cinshi uyu kasesema uwali ne cishinka aumfwilile ifi?’ Yehova ena alishibe icalengele.
Balimusansamwishe Kuli Lesa Wakwe
13 Bushe Yehova aumfwile shani ilyo amwene kasesema uo atemenwe nalaala mwi samba lya cilya cimpusa mu matololo alelomba ukuti afwe? Ukwabula no kutwishika, alyumfwile ububi. Ilyo Eliya aponene mu tulo, Yehova amutumiine malaika. Malaika akumishe Eliya pa kumushibusha kabili amwebele ati: “Ima, ulye.” Awe alibuukile pantu malaika alimupekanishishe umukate uwakaba bwino na menshi. Bushe Eliya alitashishe malaika pa fya kulya? Baibolo yalanda fye ukuti kasesema aliile ifya kulya, anwa na menshi, no kusendama asendama na kabili. Bushe ali no bulanda sana ica kuti te kuti alande? Ico twaishiba fye ca kuti malaika alimubuushishe na kabili, nalimo ku macaca. No yu wine muku, aebele Eliya ukuti, “Ima, ulye,” kabili amwebele na ya mashiwi ya kumusansamusha aya kuti, “pantu ulwendo nalukulepela sana.”—1 Isha. 19:5-7.
Balimusansamwishe Kuli Lesa Wakwe
21 Baibolo itila Yehova tali mu mwela, mu cinkukuma, nelyo mu mulilo. Eliya alishibe ukuti Yehova tali nga balesa ba kwelenganya fye, pamo nga Baali uo balelumbanya ku balemupepa ukuti e “wale-ensha amakumbi,” nelyo ukuti e waleleta imfula. Yehova e Ntulo ya maka yonse ayaba mu fyo abumba, kabili alikwatisha amaka ukucila fyonse ifyo abumba. Nangu fye muulu wa myulu te kuti umukumane! (1 Isha. 8:27) Bushe ifi fyonse fya-afwile shani Eliya? Ibukisheni ukuti uyu muntu ali no mwenso sana. Apo Yehova Lesa uwakwatisha amaka ali nankwe, Eliya talingile ukutiina Ahabu na Yesebele!—Belengeni Amalumbo 118:6.
Balimusansamwishe Kuli Lesa Wakwe
22 Ilyo umulilo wapitile, kwatalele na tondolo kabili Eliya aumfwile “ishiwi ilyanakilila, kabili ilyafuuka.” Ili shiwi lyalengele ukuti Eliya alande na kabili ifyali ku mutima umuku uwalenga bubili. Ici nalimo calengele ukuti Eliya omfwe bwino. Lelo Eliya asansamushiwe sana lintu aumfwile ifyo “ishiwi ilyanakilila, kabili ilyafuuka” lyamwebele. Yehova aebele Eliya ukuti ali uwacindama nga nshi. Acindeme shani? Lesa amwebele ifyo ali no kucita bonse abalepepa Baali mu Israele. Ukwabula no kutwishika, Eliya talebombela fye ibusha pantu Lesa ali no konaula bonse abalepepa Baali. Na kabili, Eliya ali no kubombako uyu mulimo pantu Yehova amwebele ukubwelelamo kabili alimwebele ne fya kuyacita.—1 Isha. 19:12-17.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
Ica Kumwenako ca Kuipeela Bulilambo na Bucishinka
Ilelo ababomfi ba kwa Lesa abengi balangisho mupashi uwapalako uwa kuipeela bulilambo. Bamo balishe “filime” fyabo no bwikalo bwabo ku kuyashimikila imbila nsuma mu fifulo fya kutali nelyo ukubomba nge filundwa fya lupwa lwa Bethel. Bambi baliya ku fyalo fya cilendo mu kubomba pa makuule ya Sosaite. Abengi balisumina nalimo icingetwa imilimo iyasuulwa. Na lyo line, pa bantu abalebombela Yehova tapengaba uubombo mulimo uwasuulwa. Yehova alatasha bonse abamubombela mu kuitemenwa, kabili akapaalo mupashi wabo uwa kuipeela bulilambo.—Marko 10:29, 30.
OCTOBER 17-23
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | 1 ISHAMFUMU 21-22
“Mulepashanya Yehova mu fyo Abomfya Amaka”
it-2-E ibu. 21
Yehova wa Mabumba
Ilyo Yoshua amwene malaika mupepi no musumba wa Yeriko amwipwishe nga ali ku lubali lwabo nelyo ku lubali lwa balwani babo, malaika amwaswike ati, “Iyo, ndi mukalamba wa mabumba ya kwa Yehova e co naishila.” (Yosh. 5:13-15) Kasesema Mikaya aebele Imfumu Ahabu na Yehoshafati amashiwi ayalelangilila ukuti alelanda pali bamalaika ba kwa Yehova, atile: “Ndemona Yehova naikala pa cipuna cakwe ica bufumu ne bumba lya mu muulu naliminina, ku kulyo kwakwe na ku kuso kwakwe”. (1 Isha. 22:19-21) Amashiwi ya kuti “Yehova wa mabumba” yalilinga pantu tayalanda fye pali Bakerubi, Baserafi na bamaika, lelo yalosha na ku mabumba ya bamalaika ayateyanishiwa bwino. (Esa. 6:2, 3; Ukute. 3:24; Ukus. 5:11) E mulandu wine Yesu Kristu alandile ukuti alikwata “amabumba ayacila 12 aya bamalaika” abo engeta. (Mat. 26:53) Ilyo Hisekia alombele Yehova ukuti amwafwe, amwitile ukuti “Yehova wa mabumba, Lesa wa kwa Israele, mwe baikala pali bakerubi.” Ukwabula no kutwishika alelosha ku cipao ca cipangano icakwete bakerubi pa nkupiko, icaleimininako icipuna ca bufumu ica kwa Yehova ica ku muulu. (Esa. 37:16; linganyeniko 1 Sam. 4:4; 2 Sam. 6:2.) Umubomfi wa kwa Elisha ali no mwenso ilyo abalwani bashingile umusumba umwaleika Elisha. Lelo Yehova alikoseleshe umubomfi wa kwa Elisha ilyo amulangile icimonwa umo amwene mu mpili ishashingulwike umusumba ‘monse muli bakabalwe na maceleta ya nkondo aya mulilo,’ aba bali ni bamalaika ba kwa Yehova.—2 Isha. 6:15-17.
“Umutwe wa Mwaume Onse ni Kristu”
9 Ukuicefya. Yehova e wakwatisha amano. Na lyo line, alakutika na ku fyo ababomfi bakwe baletontonkanya. (Ukute. 18:23, 24, 32) Alasuminisha na bo atungulula ukulanda ifyo baletontonkanya ilyo ashilacita ifintu fimo. (1 Isha. 22:19-22) Yehova alipwililika, nomba tenekela ifwe ukuba abapwililika pali ino nshita. Lelo alafwa fwe babomfi bakwe abashapwililika ukutunguluka. (Amalu. 113:6, 7) Na kuba Baibolo ilondolola Yehova ukuti ni “kaafwa.” (Amalu. 27:9; Heb. 13:6) Imfumu Davidi yalandile ukuti icalengele ibombe imilimo iikalamba iyo yabombele, ni co Yehova ali-icefya kabili aleafwa Imfumu Davidi.—2 Sam. 22:36.
it-2-E ibu. 245
Ubufi
Yehova Lesa alaleka abantu abashifwaya ukumfwa icine ukuti “babepwe, pa kuti basumine ubufi” ukucila ukucetekela imbila nsuma pali Yesu Kristu. (2 Tes. 2:9-12) Ifi fine e fyacitikile Imfumu Ahabu iya bena Israele. Bakasesema babepele Ahabu ukuti ali no kucimfya abena Ramote-gileadi mu bulwi, lelo Mikaya kasesema wa kwa Yehova asobele ukuti ifyabipa fyali no kucitikila Imfumu Ahabu. Nga fintu Mikaya amwene mu cimonwa, Yehova alisuminishe icibumbwa ca mupashi ukuba “umupashi wa bufi” muli bakasesema ababepele Ahabu. Aya mashiwi yalosha mu kuti, ici icibumbwa ca mupashi calengele fye balanda ifyo balefwa ne fyo Ahabu alefwaya ukumfwa. Nangu ca kuti Ahabu balimusokele, asalilepo ukumubepa ica kuti ubufi bamubepele bwalimuletelele.—1 Isha. 22:1-38; 2 Imila. 18.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
Bushe Ukulapila kwa Cine Cine Kwalola Mwi?
4 Inshita yalifikile iya kuti Yehova acitepo cimo. Yehova atumine Eliya ukuyaeba Ahabu na Yesebele ifyo ali no kubakanda. Bali no kwipaiwa kumo no lupwa lwabo. Amashiwi Eliya alandile yalengele Ahabu aumfwa sana ububi! Icakupapusha ca kuti Ahabu uwali ne cilumba ‘ali-icefeshe.’—1 Isha. 21:19-29.
5 Nangu ca kuti Ahabu ali-icefeshe, ifyo acitile pa numa filanga ukuti talapiile ukufuma pa nshi ya mutima. Taleseshe abantu ukulapepa Baali. Kabili talekoselesha abantu ukupepa Yehova. Kwaliba na fimbi ifyo Ahabu acitile ifilanga ukuti talapiile.
6 Inshita imbi, Ahabu aebele Yehoshafati imfumu ya Yuda ukuti aye amwafweko ukulwa na bena Siria. Yehoshafati ali ni mfumu iisuma iyacetekele Yehova. Aebele Ahabu ukuti bepushe kasesema wa kwa Yehova pa fyo balingile ukucita ilyo bashilaya mu kulwa. Pa kubala, Ahabu alikeene ifyo Yehoshafati amwebele, atile: “Umuntu umbi umo twingepushisha kuli Yehova ni Mikaya . . . lelo nalimupata, pantu tasesema ifisuma pali ine kano ifibi.” Na lyo line balipwishe kasesema Mikaya. Nga filya fine Ahabu alandile, Mikaya taseseme ifisuma pali Ahabu! Mu cifulo ca kuti Ahabu alapile nelyo ukulomba ubwelelo pa kuti Yehova amwelele, apoosele kasesema mu cifungo. (1 Isha. 22:7-9, 23, 27) Nangu ca kuti Ahabu alibikile Mikaya mu cifungo, fyonse ifyo Mikaya aseseme fyalifikilishiwe. Ilyo baile ku bulwi Ahabu balimwipeye.—1 Isha. 22:34-38.
w15 3/15 amabu. 9-11 amapara. 10-12
“Ifi E Fyo Mwalefwaya”
10 Nga filya twaishiba, pa myaka iingi Yehova alyafwa “umusha wa cishinka kabili uwashilimuka” ukuba uwashilimuka sana. Ukushilimuka kwalenga ukuti umusha wa cishinka aleke ukulanda pa malyashi yonse aya mu Baibolo ukuti yemininako ifya ku ntanshi kano fye nga ca kuti Amalembo e fyo yalelanga. Na kabili, twalimona ukuti ifyo twalelondolola amalyashi yamo aya mu Baibolo ne fyo yaleimininako fyalelenga abengi ukufilwa ukumfwikisha. Ifyo twalelondolola aya malyashi ne fyo yaleimininako ne co twalandile ifyo, kuti fyatwafya ukulondolwelako bambi, ukwibukisha, e lyo no kulafibomfya. Ne cikalamba ico kubelele ukwaluka ca kuti, ilyo tuleesha ukulondolola amalyashi ya mu Baibolo ne fyo yemininako ifikacitika ku ntanshi, kuti calenga twafilwa ukulanda pa masambililo ayacindama kabili ayengatwafwa. Kanshi muno nshiku, mu mpapulo shesu tulebika sana amano ku kwangusha amasambililo ayalanda pa citetekelo, ukushipikisha, ukuipeela kuli Lesa na pa mibele imbi iyacindama iyo tusambilila mu malyashi ya mu Baibolo.
11 Pali ino nshita, finshi twaishiba pa lyashi lya kwa Nabote? Ili lyashi lyalyanguka kabili twalilyumfwikisha. Ico Nabote umulungami afwilile, te pa mulandu wa kuti aleimininako Yesu nelyo abasubwa lelo nico aali uwa cishinka. Alitwalilile ukukonka Amafunde ya kwa Yehova na lintu bamufyengele ku baali mu bulashi. (Impe. 36:7; 1 Isha. 21:3) Tulasambililako ifingi ku lyashi lya kwa Nabote pantu na ifwe kuti abantu balatucusha pa mulandu wa kukonka Amafunde ya kwa Lesa. (Belengeni 2 Timote 3:12.) Abantu fye bonse kuti baumfwikisha ukufunda kwaba muli ili lyashi, kuti baleibukisha, no kukonka ukufunda kusuma
12 Bushe kuti twatila amalyashi ya mu Baibolo yalanda fye pa fyo tufwile ukusambililako tayakwata ifyo yemininako? Awe iyo. Muno nshiku impapulo shesu kuti shatusambilisha ifingalenga twalaibukisha ifyo twasambilile kale nelyo ukwelenganya ifintu fimbi ifyacitike. Impapulo shesu te lyonse shilanda fye ukuti amalyashi ya mu Baibolo yalemininako fimo ifikacitika ku ntanshi. Ku ca kumwenako, kuti twatila filya Nabote atwalilile ukuba uwa cishinka ilyo balemucusha ukufika ku mfwa, fitwibukishako fye filya Kristu aali uwa cishinka ne fyo abasubwa baba aba cishinka. Na kabili, kuti fyatwibukisha bucishinka bwa bengi ababa mu “mpaanga shimbi” isha kwa Shikulu. Ukupalanya kwa musango uyu ukwayanguka ukumfwa cilangililo ca fyo Lesa afwaya ukusambilisha abantu bakwe
OCTOBER 24-30
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | 2 ISHAMFUMU 1-2
“Abo Twingasambililako nga Tulesambilisha Nelyo nga Tulesambilila Imilimo”
Ifyo Baeluda Basambilisha Bambi pa Kuti Bafikepo Ukubomba Imilimo mu Cilonganino
15 Ifyo ilyashi lya kwa Elisha lilandapo filanga na kabili ifyo bamunyinefwe muno nshiku balingile ukuba no mucinshi kuli baeluda ababomba pa myaka iingi. Pa numa ya kutandalila ibumba lya bakasesema mu Yeriko, Eliya na Elisha baile ku Mumana wa Yordani. Ilyo bafikile, “Eliya abuulile ica kufwala cakwe icaibela, acifunga no kuuma pa menshi, na menshi yapaatukene uku no ku.” Pa numa ya kwabuka apauma, balitwalilile ‘ukulanda uku ninshi baleenda.’ Ukwabula no kutwishika, pali iyi nshita Elisha taletontonkanya ukuti alishibe fyonse ifya kubomba imilimo. Elisha aleumfwila fyonse ifyo Eliya alemweba mpaka na lintu Eliya asendelwe muli kankungwe. Pa numa, ilyo Elisha alebwelelamo afikile pa Mumana wa Yordani, abuulile ica kufwala ca kwa Eliya, aumine na pa menshi no kusosa ati: “Ali kwi Yehova, Lesa wa kwa Eliya?” Na kabili amenshi yalipaatukene uku no ku.—2 Isha. 2:8-14.
Ifyo Baeluda Basambilisha Bambi pa Kuti Bafikepo Ukubomba Imilimo mu Cilonganino
16 Bushe namumona ukuti icipesha amano ca kubalilapo ico Elisha acitile e cipesha amano cimo cine ico Eliya alekelesheko ukucita? Mulandu nshi twalandila pali ici icipesha amano? Cimoneka kwati Elisha taletontonkanya ukuti apo nomba e kasesema uwashelepo, alingile ukwaluka mu fyo alebomba imilimo lilya line fye. Lelo filya Elisha atwalilile ukubomba umulimo nga Eliya, alangile ukuti alicindike uwamusambilishe imilimo, ne ci calengele ukuti bakasesema banankwe bamucetekele. (2 Isha. 2:15) Mu myaka yonse 60 iyo Elisha abombele umulimo wa bukasesema, Yehova alimupeele amaka ya kucita ifipesha amano ifingi ukucila ne fyo Eliya acitile. Mwe balesambilila imilimo, finshi mwingasambililako kuli Elisha?
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
Ifyo Twingafwaisha Ukwishiba mwi Buuku lya Bubili Ilya Ishamfumu
2:11—Ni ku “muulu” nshi uko “Eliya aninikilwe mu nkuuka”? Taninikwe ku muulu ukutali sana uko tushingamona, kabili te ku muulu ukwikala imipashi, nelyo kulya kwaba Lesa na bana bakwe bamalaika awe. (Amalango 4:19; Amalumbo 11:4; Mateo 6:9; 18:10) “Umuulu” untu Eliya aileko, ni uyu wine tumona uwabela mupepi ne sonde, umwaba amakumbi kabili umupupuka ne fyuni. (Amalumbo 78:26; Mateo 6:26) Iceleta ilyalebutukisha, lyapulinkenye mu makumbi kabili lyatwele Eliya ku cifulo cimbi pano pene pe sonde, uko atwalilile uwa mweo inshita imo. Na kuba, ilyo papitile imyaka imo, Eliya alembele kalata kuli Yehoramu imfumu ya baYuda.—2 Imilandu 21:1, 12-15.
OCTOBER 31–NOVEMBER 6
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | 2 ISHAMFUMU 3-4
“Senda Umwana Obe”
“Ninjishiba Ukuti Akema”
7 Umuku walenga bubili uo Baibolo yalanda ukuti umuntu alibuushiwe, ni lintu kasesema Elisha uwapyene Eliya abuushishe umuntu. Umwanakashi umwina Israele uwaishibikwe sana mu Shunemu alipokelele bwino Elisha. Ukupitila muli kasesema Elisha, Lesa alilambwile uyu mwanakashi uwali ng’umba, no mwina mwakwe umukote ilyo abapeele umwana umwaume. Ilyo papitile imyaka uyu mwana alifwile. Elenganyeni ubulanda uyu mwanakashi akwete. Ilyo umwina mwakwe amusuminishe ukuya, aendele amakilomita 30 ukuya ku Lupili lwa Karmele ukwali Elisha. Kasesema aebele umubomfi wakwe Gehasi ukutangilako ukuya ku Shunemu. Gehasi alifililwe ukubuusha umwana. Pa numa nyina wa mwana na Elisha balifikile.—2 Isha. 4:8-31.
“Ninjishiba Ukuti Akema”
8 Ilyo Elisha aingile mu ng’anda apalama na ku citumbi, alipepele. Mu cisungusho umwana uwafwile alibuukile, kabili nyina alisekelele nga nshi ilyo amwene umwana abuuka! (Belengeni 2 Ishamfumu 4:32-37.) Uyu mwanakashi nalimo alibukishe ifyo Hana uwali ng’umba apepele ilyo atwele Samwele ku kubombela pa cikuulwa ca mushilo, apepele ati: “Yehova . . . e utentemushisha ku Nshiishi, kabili e wimya ukufuma ku nshiishi.” (1 Sam. 2:6) Ukwabula no kutwishika Lesa e wabuushishe umwana mu Shunemu, kabili ici cilangilila ukuti alikwata amaka ya kubuusha abafwa.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
Bushe Kuti Mwa-asuka Ifi Fipusho?
Bushe “abana ba bakasesema” bali ni bani?
Amalyashi ya mu Baibolo ayalanda pali bakasesema pamo nga Samwele, Eliya, na Elisha yalilandapo na pa balumendo baleita ukuti “abana ba bakasesema.” Ku ca kumwenako, pa kusonta Yehu ukuba imfumu mu Israele, Elisha atumine “umwana wa bakasesema umo” ku kuyasuba Yehu ukuba imfumu.—2 Ishamfumu 9:1-4.
Abasoma batila amashiwi ya kuti “abana ba bakasesema” tayalosha ku bana abo bakasesema abene bafyele, lelo yalosha ku bantu abali mwi sukulu lya kukansha kabili abaitilwe ku kusambilila no kubombela pamo. Icitabo ca Journal of Biblical Literature, catila abali muli ili sukulu napamo bali bantu “abaipeleshe ukubombela Yahweh [Yehova] kabili abaletungululwa na kasesema uwali . . . kwati mufyashi wabo.” (2 Ishamfumu 2:12) Na kuba umuntu uo Elisha atumine ukuyasuba Yehu, Baibolo itila ali “mubomfi wa kwa kasesema.”—2 Ishamfumu 9:4.
Cimoneka kwati “abana ba bakasesema” balyangwishe imikalile yabo. Mu nshiku sha kwa Elisha kwaliko abana ba bakasesema abo Baibolo itila babomfeshe isembe lya kwashima pa kupanga umwakwikala. (2 Ishamfumu 6:1-5) Icilanga ukuti bamo pali aba balyupile, mashiwi yalanda pali mukamfwilwa uwali umukashi wa “mwana wa bakasesema.” (2 Ishamfumu 4:1) Ukwabula no kutwishika abena Israele bacishinka baletasha imibombele ya bana ba bakasesema ica kuti na Baibolo yalilandapo ukuti kwali umuntu umo uwabatwalile ifya kulya.—2 Ishamfumu 4:38, 42.
Elisha Amwene Amaceleta ya Mulilo—Bushe na Imwe Mulayamona?
Imfumu ya ku Siria yalefwaya ukwikata Elisha kasesema wa kwa Lesa. Yaumfwile ukuti Elisha ali ku Dotani umusumba uwabelele pa lupili kabili uwakwete ne linga. Imfumu yatumine abashilika ba pali bakabalwe na maceleta ya nkondo ku Dotani. Ku maca abashilika bashingile umusumba.—2 Isha. 6:13, 14.
Ilyo umubomfi wa kwa Elisha abuukile no kulolesha pa nse, amwene abalwani abalefwaya ukwikata kasesema. Umubomfi wakwe atile: “Iye, mwe shikulu! Twalacita shani?” Elisha atile: “Witiina, pantu abali kuli ifwe bengi ukucila abali kuli bena.” Lyena kasesema Elisha apepele ati: “Mwe Yehova, isuleni amenso yakwe pa kuti amone.” Ilembo lyalanda no kuti: “Yehova ilyo line aiswile amenso ya mubomfi, na o alimwene; kabili moneni! mu citungu ca mpili monse mwali bakabalwe na maceleta ya nkondo aya mulilo ukushinguluka Elisha.” (2 Isha. 6:15-17) Finshi twingasambilila kuli ifi na kuli fimbi ifyacitikile Elisha?
Nangu ca kuti abashilika abena Siria balimushingulwike, Elisha tatiinine pantu alicetekele Yehova kabili alishibe ukuti alamucingilila. Tatwenekela Yehova ukutupususha mu cisungusho, lelo twalishiba ukuti alacingilila abantu bakwe bonse pamo. Caba kwati bakabalwe na maceleta ya mulilo fyalitushinguluka. Nga twacetekela ukuti Yehova alacingilila abantu bakwe kabili twatwalilila no kumucetekela, tukekala “umutelelwe” kabili akatupaala. (Amalu. 4:8) Natumone ifyo twingasambililako kuli Elisha.
ELISHA ABA UMUBOMFI WA KWA ELIYA
Bushiku bumo, ilyo Elisha ali mwi bala alelima ne ng’ombe, kasesema Eliya aile kuli ena kabili amuposeele ica kufwala cakwe icaibela. Ifi Eliya acitile ale-eba Elisha ukuti abe umubomfi wakwe. Alipangile umutebeto, alilaile bawishi na banyina, e lyo aile mu kubombela Eliya. (1 Isha. 19:16, 19-21) Apo Elisha ali-itemenwe ukubombela Lesa no mutima wakwe onse, Yehova alimubomfeshe kabili mu kuya kwa nshita aishilepyana kasesema Eliya.
Elisha abombeele Eliya nalimo imyaka 6. Muli iyi myaka yonse, Elisha e “waleitulwila amenshi ku minwe ya kwa Eliya.” (2 Isha. 3:11) Kale, ilingi abantu baleliila fye ne minwe. Nga bapwisha ukulya, umubomfi aleitulwila amenshi ku minwe ya kwa shikulu wakwe pa kuti asambe. Kanshi imilimo imo iyo Elisha alebomba yalemoneka iyasuulwa. Lelo nangu cali ifi, alemona ukuti lishuko ukuba umubomfi wa kwa Eliya.
Na muno nshiku, Abena Kristu abengi balaitemenwa ukubomba imilimo iyalekanalekana mu mulimo wa nshita yonse. Icilenga balecita ifi mulandu wa kuti balitetekela Yehova kabili balafwaya ukubomfya amaka yabo yonse ku kumubombela. Imilimo babomba imo ilenga balebombela ukutali na ku mwabo pamo nga pa Bethel, mu makuule, ne milimo imbi, imilimo iyo nalimo abengi basuula. Tatufwile ukulamona imilimo ya musango uyu kuti tayacindama nelyo ukuti yalisuulwa pantu Yehova alicindamika imilimo yonse iyo ababomfi bakwe babomba.—Heb. 6:10.
ELISHA ALITWALILILE UKUBOMBA UMULIMO BAMUPEELE
Ilyo Lesa ‘ashilasenda Eliya mu cikuuku ca mwela ukuya mu muulu,’ amwebele ukuti afume mu Gilgali aye ku Betele. Eliya aebele Elisha ukuti ashale, lelo Elisha atile: “Nshalekane na imwe.” Ilyo baleya, pa miku ibili Eliya aebele Elisha ukuti ashale, lelo alikeene. (2 Isha. 2:1-6) Nga filya Ruti akeene ukusha Naomi, na Elisha alikeene ukusha Eliya. (Ruti 1:8, 16, 17) Mulandu nshi? Pantu Elisha alitemenwe sana umulimo Lesa amupeele uwa kuba umubomfi wa kwa Eliya.
Elisha aba ca kumwenako icisuma kuli ifwe. Te mulandu no mulimo twapeelwa mu cilonganino ca kwa Lesa, tukaumona ukuti walicindama nga tuleibukisha ukuti ni Yehova e o tulebombela. Takwaba icacindama ukucila pa kubombela Yehova.—Amalu. 65:4; 84:10.
“LOMBA IFYO ULEFWAYA NKUCITILE”
Eliya aebele Elisha ilyo bali pa lwendo ukuti: “Lomba ifyo ulefwaya nkucitile ilyo nshilasendwa ukufuma pali iwe.” Nga filya Solomone alombele, ilyo papitile imyaka, Elisha na o alombele ifya kumwafwa ukulabombela Yehova bwino. Alombele ukuti: “Lekeni ifiputulwa fibili ifya mupashi wenu fise pali ine.” (1 Isha. 3:5, 9; 2 Isha. 2:9) Mu Israele, umwana umwaume ibeli balemupeela ifiputulwa fibili ifya bupyani. (Amala. 21:15-17) Kanshi Elisha alelomba ukuti e o akapyane Eliya. Na kabili, alefwaya ukuti abe uwashipa nga filya fine Eliya aali, ‘uwaumfwilile Yehova ubufuba.’—1 Isha. 19:13, 14.
Bushe Eliya acitilepo shani pa fyo umubomfi wakwe alombele? Kasesema Eliya alandile ukuti: “Cayafya ico walomba. Nga walamonako uko ndesendwa ukufuma pali iwe, ninshi calaba ifyo fine; nomba nga tawamoneko, ninshi te fyo cileba.” (2 Isha. 2:10) Icasuko ico Eliya a-aswike calepilibula ifintu fibili. Ica kubalilapo, Lesa fye e wali no kupingulapo ukupeela Elisha ifyo alombele nelyo iyo. Ica bubili, pa kuti Elisha bamupeele ifyo alombele, alingile ukutwalilila ukuba na Eliya nangu ifintu fyafye shani.
IFYO ELISHA AMWENE
Bushe Lesa alipeele Elisha ifyo alombele? Baibolo itila: “Ilyo bale-enda uku ninshi balelanda, moneni! kwaishile iceleta lya nkondo ilya mulilo na bakabalwe ba mulilo, kabili bapaatukenye balya babili; na Eliya asendelwe muli kankungwe mu muulu. Elisha alemona fyonse ifi.” Ifi e fyo Yehova ayaswike Elisha. Elisha alimweneko uko Eliya bamusendele, balimupeele ifiputulwa fibili ifya mupashi wa kwa Eliya, kabili aishilepyana kasesema Eliya.—2 Isha. 2:11-14.
Elisha alitolele ica kufwala caibela ico Eliya aponeshe kabili alifwele. Ici ca kufwala calengele Elisha eshibikwe ukuti ni kasesema wa kwa Lesa. Cimbi icalangilile ukuti Elisha ni kasesema wa kwa Lesa cipesha mano acitile ilyo apaatukenye amenshi ya mu Mumana wa Yordani.