Ifyebo Ififumine mu Mpapulo Shili mu Akatabo ka Imikalile no Mulimo Tubomba
© 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
NOVEMBER 3-9
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA ULWIMBO LWA NYIMBO 1-2
Ukutemwa Ukushipwa
w15 1/15 ibu. 30 amapara. 9-10
Bushe Umwaume no Mwanakashi Kuti Batemwana Icine Cine?
9 Ukuupa nelyo ukuupwa takwaba nga umulimo wa kubomba inshita iinono nelyo ukusuminishanya kwa pa kanwa fye umushiba ukutemwa. Na kuba, ukutemwa e kulenga Abena Kristu ukukosha icupo cabo. Nomba bushe uku kutemwa kwa musango nshi? Kutemwa ukwashimpwa pa mafunde ya mu Baibolo. (1 Yoh. 4:8) Bushe kutemwana nga kulya ukuba pa bantu aba mu lupwa lumo? Bushe kutemwana ukuba pa fibusa fya cine cine? (Yoh. 11:3) Bushe kutemwana ukuba pa mwaume no mwanakashi? (Amapi. 5:15-20) Na kuba, ukutemwa kwa cine cine ukuba pa baupana kusanshamo uku kutemwa konse. Ukutemwa kulamoneka nga kwalangwa. Kanshi calicindama sana ukuti abaupana belaleka imilimo ya cila bushiku ilelenga balefilwa ukulanda amashiwi ya citemwiko nelyo ukucita ifingalanga ukuti balitemwa abena mwabo! Nga balecita ifyo kuti calenga abaupana ukucingilila icupo cabo no kulaba ne nsansa. Mu ncende umo bafwaila umuntu uwa kuupa nelyo uwa kuupwako, no kubofya ilyo tabalaishibana no kwishibana, nga balelanda amashiwi ya citemwiko ku bena mwabo, kuti batendeka ukutemwana kabili icupo cabo kuti catwalilila.
10 Abaupana nga balelanda amashiwi ya citemwiko, kuti yalenga icupo cabo ukuwaminako. Imfumu Solomone yalaile umukashana umwina Shulamu ‘utubekobeko twa golde, utwabikwamo amatoni ya silfere.’ Yalemulumbilisha ukuti aali “uwayemba ngo mweshi wabulungana, uwabengeshima nga kasuba.” (Ulwimbo 1:9-11; 6:10) Lelo umukashana umwina Shulamu atwalilile fye ukuba uwa cishinka ku mutemwikwa wakwe kacema. Cinshi calengele ukuti abe uwashipa kabili uwatekanya pa nshita ashali no mutemwikwa wakwe kacema? Umukashana alitweba icamwafwile. (Belengeni Ulwimbo lwa Nyimbo 1:2, 3.) Icalengele, aleibukisha amashiwi ya “citemwiko” ayo kacema alemweba. Aya mashiwi yali ayasuma sana ku mukashana ukucila “umwangashi” uulenga umutima wa muntunse ukusekelela, kabili ishina lya kwa kacema lyali kwati “mafuta ayapongololwa” pa mutwe. (Amalu. 23:5; 104:15) Kanshi umwaume no mwanakashi nga baleibukisha ifyo batemwana kuti calenga batwalilila ukutemwana. Ala calicindama ku baupana ukulalanga lyonse ukuti balitemwana!
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
Bushe Umwaume no Mwanakashi Kuti Batemwana Icine Cine?
11 Abena Kristu abashimbe, maka maka abalefwaya uwa kuupana nankwe kuti basambililako amasambililo yacindama ku Ulwimbo lwa Nyimbo. Umukashana umwina Shulamu tatemenwe Solomone. Alengele abakashana ba mu Yerusalemu ukulapa, atile: “Te kwesha ukubuusha nangu uthank you Reekubalamuna icitemwiko muli ine cikasuke aci-ishila fye icine.” (Ulwimbo 2:7; 3:5) Mulandu nshi? Pantu te cisuma ukutemwa fye onse uo wamona. Kanshi Umwina Kristu uulefwaya uwa kuupana nankwe, afwile ukutekanya pa kuti asanga uo engatemwa icine cine.
NOVEMBER 10-16
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA ULWIMBO LWA NYIMBO 3-5
Ico Ukuba ne Mibele Iisuma Kwacindamina
Bushe Umwaume no Mwanakashi Kuti Batemwana Icine Cine?
8 Te mashiwi yonse aya citemwiko ayo balandapo muli ulu lwimbo ayalanda pa kuyemba kwa mimonekele. Tontonkanyeni pa fyo umulumendo aebele umukashana. (Belengeni Ulwimbo lwa Nyimbo 4:7, 11.) Atile, imilomo yakwe itonya ‘uluto lwa buuci.’ Mulandu nshi? Ni pa mulandu wa kuti uluto uluba mu cipeepe ca buuci lulalowa kabili lusuma sana ukucila ubuuci ubushili mu cipeepe. Na kabili atile: ‘Ubuuci no mukaka fili mwi samba lya lulimi lobe.’ Aloseshe mu kuti, filya ubuuci no mukaka fyawama, e fyawama ne fyebo ifyo asosa. Kanshi ilyo umulumendo aebele umukashana ati: “Waliyemba muli fyonse, . . . kabili tamwaba kalema muli iwe,” talelanda fye pa kuyemba kwa mukashana, lelo alelanda sana pa mibele yakwe.
w00 11/1 amabu. 11-12 para. 17
Ifyo Lesa Amona Umusangwela
17 Kasunga wa bumpomfu uwalenga butatu ali mukashana umwina Shulamu. Apo ali uwacaice kabili umusuma nga nshi, ubusuma bwakwe bwalengele kacema umulumendo ukumutemwa na Solomone imfumu ya Israele iisambashi nga nshi, na yo ine yalimutemenwe. Mu lyashi lyonse ilisuma ilyalandwa mu Ulwimbo lwa Nyimbo, umwina Shulamu atwalilile ukuba uwa musangwela, icalengele no kuti acindikwe ku bantu. Nangu ca kuti Solomone balimukeene, alipuutilwemo ukulemba ilyashi lya uyu mukashana. Nangu ni kacema uo uyu mukashana atemenwe, alimucindike pa mulandu wa kuti ali uwa musangwela. Inshita imo aetetwile pa mukashana umwina Shulamu no kumupalanya kwi ‘bala ilyapindilwako.’ (Ulwimbo lwa Nyimbo 4:12) Muli Israele wa ku kale, amabala yasuma yalebamo imisalu isuma iyalekanalekana, amaluba yanunkila, ne miti iisuma nga nshi. Amabala ya musango yo yalepindilwako no lupango lwa maluba nelyo icibumba kabili yakwete fye umwinshi umo, pa mpongolo yalekomwa. (Esaya 5:5) Kuli uyu kacema, umusangwela wa uyu mukashana umwina Shulamu no kutemwa kwakwe fyali nga lilye bala lishaseeka ku busuma. Ali uwa musangwela icine cine. Icitemwiko cakwe cali no kupeelwa fye ku wali no kuba umulume wakwe.
g04 12/22 ibu. 9 amapara. 2-5
Icacindama icacila pa kumoneka bwino
Bushe imibele isuma kuti yalenga abantu bakutemwa? Ba Georgina, abaikala mu cupo mupepi ne myaka 10 balandile ukuti: “Pa myaka iingi iyapita, abena mwandi balacita ifilanga ukuti baliba ne cishinka kuli ine, ne ci calilenga nabatemwa sana. Babika sana amano ku kucita ifyo Lesa afwaya. Kabili ici calilenga balembikako sana amano kabili balecita ne filanga ukuti balintemwa. Ng’umfwa ukuti balincindika pantu balabika amano ku fyo ndetontonkanya ilyo balesalapo ifya kucita. Nalishiba ukuti balintemwa sana.”
Ba Daniel, abaupile mu 1987 balandile ukuti: “Abakashi bandi basuma. Nshabatemwa fye pa mulandu wa kuti balamoneka bwino, lelo imibele iisuma iyo bakwata yalilenga nabatemenwako sana. Lyonse balabika amano ku bantu bambi kabili balacita ne filenga abantu baleumfwa ukuti balibatemwa. Balikwata imibele iisuma iyo umwina Kristu alingile ukuba nayo. Ifi filalenga ndeba sana ne nsansa mu cupo cesu.”
Muli cino calo, tatufwile ukubika sana amano ku kuyemba, lelo tufwile ukubika amano ku fintu ifyacindama sana. Tufwile ukubika amano ku kuba ne mibele iisuma. Baibo ilanda ukuti: “Ukumoneka bwino kulabepa, no kuyemba kulapwa, lelo umwanakashi uutiina Yehova balamutasha.” Lelo ilatusoka no kuti: “Ifyaba isikiyo lya golde ku moona wa nkumba, e fyaba no mwanakashi umusuma uukaana amano.”—Amapinda 11:22; 31:30.
Icebo kwa Lesa citweba ukuti “mulebika amano ku buntu bwa mu kati na ku fya kufwala fya buko ifishingonaika, e kutila umutima uwaba tondolo kabili uwafuuka, uo Lesa amona ukuti wa mutengo uukalamba.” (1 Petro 3:4) Icishinka ca kuti, ukuba ne mibele iisuma kwalicindama sana ukucila pa kumoneka bwino. Kabili umuntu onse kuti akumanisha ukuba ne mibele iisuma.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
Ifyo Twingafwaisha Ukwishiba mwi Buuku lya Ulwimbo lwa Nyimbo
2:7; 3:5—Mulandu nshi umukashana umwina Shulamu akonkomeseshe abanakashi ba kwi sano ukulapa pali “bakakonge ne nsebula nkota sha mu mpanga”? Bakakonge ne nsebula nkota filamoneka bwino sana. Pa kulesha abanakashi ba kwi sano ukubuusha ukutemwa muli wena, umukashana umwina Shulamu abakonkomesha ukulapa pa fintu fyonse ifisuma.
NOVEMBER 17-23
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA ULWIMBO LWA NYIMBO 6–8
Muleba nge Cibumba, Mwilaba nge Ciibi
it-E “Ulwimbo lwa Nyimbo,” para. 11
Ulwimbo lwa Nyimbo
Solomone asukile aleka umukashana umwina Shulamu abwelelamo ku nga’anda ku mwakwe. Ilyo ba ndume bakwe bamumwene aleisa, baipwishe ukuti: “Nani uyu alefuma mu matololo, nashintilila pa mutemwikwa wakwe?” (Ulwimbo 8:5) Ba ndume ba mukashana umwina Shulamu tabaishibe ukuti nkashi yabo alikwete umwaume uo atemenwe sana. Pa nshita imo ndume yakwe umo alandile pali ena ukuti: “Twalikwata nkashi yesu umwaice, kabili talamena amabele. Tukacita shani kuli nkashi yesu ilyo bakamulansha?” (8:8) Lyena ndume yakwe umbi alandile ukuti: “Nga nkashi yesu cibumba, ninshi tukakuulapo ulupungu lwa silfere; Nomba nga ca kuti ciibi, ninshi tukamwisala no mupindo wa cimuti ca mukedari.” (8:9) Nalyo line, apo umwina Shulamu alikeene bonse abalemulansha, pantu alitemenwe sana ibala lyakwe ilya myangashi kabili alitwalilile ukuba ne cishinka ku mwaume uo atemenwe. (8:6, 7, 11, 12) Na kuba ici e calengele alande ukuti: “Ine ndi cibumba, kabili amabele yandi yaba nge mpungu. E ico, amona ukuti ndi wa mutende.”—8:10.
yp-E 188 para. 2
Bushe Caliba fye Bwino Ukulaala Pamo no Muntu uo Ushaupana Nankwe?
Nga ca kuti abalumendo na bakashana bali abasanguluka, tabakalecita ifingabaletelela. Baibo yalilandako pa mukashana nacisungu uwatwalilile ukuba uwasanguluka, nangu ca kuti alitemenwe sana umulumendo aleishishanya nankwe. Ne ci calengele uyu mukashana alande ukuti: “Ine ndi cibumba, kabili amabele yandi yaba nge mpungu.” Tali nge ‘ciibi’ icingesuka bwangu ilyo bamupatikisha ukucita ubulalele. Ali nge cibumba ico umuntu ashinganiina. Alilingile ukwitwa ukuti “uwabula akalema” kabili kuti alanda na pa mwaume uwali no kumuupa ukuti, “amona ukuti ndi wa mutende.” Pa mulandu wa kuti takwali nangu fimo ifyalemusakamika, ena no mulumendo baleishishanya nankwe balitekele imitima.—Ulwimbo lwa Nyimbo 6:9, 10; 8:9, 10.
Abo Wingapashanya—Umwina Shulamu
Umukashana Umwina Shulamu naishiba ukuti tafwile ukuleka icitemwiko ukumufulunganya amano. Aeba abanankwe ati: “Ndemulenga ukulapa, ukuti tamwakabuushe nangu ukubalamuna icitemwiko muli ine cikasuke aci-ishila fye icine.” Umwina Shulamu naishiba ukuti ifyo aletontonkanya pa lwa citemwiko kuti fyamufulunganya amano ukwabula no kupoosa inshita. Ica kumwenako fye, naishiba ukuti bambi kuti bamupatikisha ukuti asumine umuntu uushimulingile. Nangu fye fintu aletontonkanya kuti fyamufulunganya amano. E calengele ukuti Umwina Shulamu abe kwati “cibumba.”—Ulwimbo lwa Nyimbo 8:4, 10.
Bushe na iwe e fyo utontonkanya pa citemwiko nge fi Umwina Shulamu aletontonkanya? Bushe kuti watontonkanya fye bwino ukwabula ukuleka icitemwiko ukukufulunganya amano? (Amapinda 2:10, 11) Limo abantu kuti bakupatikisha ukutampa ukulaishishanya ilyo we mwine taulakula. E lyo limbi na lyo we mwine fye ni we wingailetelela. Kuti wailetelela shani? Tutile wamona umulumendo no mukashana nabekatana pa kwenda, bushe na iwe apo pene ulakumbwa? Bushe kuti wasumina ukulaishishanya no muntu uo mushipepa nankwe? Uyu mukashana Umwina Shulamu ena alikwete amano ya kwishiba ifya kucita pa citemwiko. Na iwe wine kuti wakwata ayo mano!
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
Bushe Umwaume no Mwanakashi Kuti Batemwana Icine Cine?
3 Belengeni Ulwimbo lwa Nyimbo 8:6. Amashiwi ya kuti “ulubingu lwa kwa Jah” yalanga ukuti mu kutemwa mwaba ifintu ifingi. Ukutemwa kwa cine kwaba kwati “lubingu lwa kwa Jah” pantu Yehova e ntulo ya kutemwa. Abumbile umuntu mu cipasho cakwe kabili alefwaya no kuti alelanga ukutemwa. (Ukute. 1:26, 27) Ilyo Lesa atwele umwanakashi wa kubalilapo Efa kuli Adamu, amashiwi ayo uyu mwaume wa kubalilapo alandile yali yakutatakula. Ukwabula no kutwishika Efa alimwene ukuti Adamu, uo ‘abulilweko’ alimutemenwe. (Ukute. 2:21-23) Apo Yehova afwaya ukuti abantu baletemwana, kanshi umwaume no mwanakashi kuti batemwana icine cine.
NOVEMBER 24-30
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA ESAYA 1-2
Isubilo Ilyo “Abacita Ifyabipa” Bakwata
Wishi na Bana Bakwe Abaume Abatalama
8 Esaya atwalilila ubukombe bwakwe ku luko lwa kwa Yuda na mashiwi yaluma ati: “Iye, we luko lwa lubembu, mwe bantu ba bwafya ku mampuulu, mwe bufyashi ubucito bubi, abana abalufyanya: mwe baleka Yehova, abasuulo Wa mushilo wa kwa Israele, abanunuka, ababwelela ku numa!” (Esaya 1:4) Imilimo ya bubifi kuti yalundinkana ica kuti yaba cisendo cafina. Mu nshiku sha kwa Abrahamu, Yehova alondolwele ukuti imembu sha Sodomu na Gomora ‘shalifinishe.’ (Ukutendeka 18:20) Ifilecita abena Yuda nafipalanako, pantu Esaya asoso kuti bali “ba bwafya ku mampuulu.” Abeta no kuti “bufyashi ubucito bubi, abana abalufyanya.” Abena Yuda cine bali nga bana baulungana. “Babwelela ku numa,” nelyo nga fintu New Revised Standard Version isosa, “banunuka umupwilapo” kuli Shibo.
ip-1 amabu. 28-29 amapara. 15-17
‘Natukalulushanye’
15 Yehova alundako na cimbi icitemwishi ne cililishi mu milandile yakwe. “Shi endeni, tukalulushanye, e fyasosa Yehova: imembu shenu nelyo shaba nge fyakashika ce, kuti shabuuta nge mfula yabuuta; nelyo shakashikisha nge nsalu ishakashika ce, shikabe shabuuta nga masako ya mpaanga.” (Esaya 1:18) Abengi tabaumfwikisha ubu bwite bwiswila ici cikomo, nga fintu na Baibolo wa Cibemba asosa ati “Tukalulushanye”—kwati napamo bonse babili balekabila ukusumina ifilubo no kuwikishanya. Te fyo iyo! Yehova teti apeelwe umulandu, teti tumupeele mulandu pa fintu alecita na bantu bakwe abatalama, aba bumbimunda. (Amalango 32:4, 5) Ici cikomo tacilanda pa lwa kulanshanya kwa babili abalingana, lelo cilanda pa kukungana ku kupingula. Cili kwati Yehova pano aleita abena Israele ku kulubulula mu cilye.
16 Kuti catutiinya ukutontonkanya pa lwa kulubulula mu cilye na Yehova, lelo tapaba Kapingula uwafulisha icililishi ne nkumbu nga wene. E wacishamo ukulekelela. (Amalumbo 86:5) Ni wene eka fye e wingafumyapo imembu sha bena Israele ishaba “nge fyakashika” no kushisangula “nge mfula yabuuta.” Takwaba ukutukuta kwa muntu, takwaba imilimo, amalambo, nelyo amapepo ifingafumyapo ulubembu. Kulekelela kwa kwa Yehova kweka e kwingasamba imembu. Lesa alekelela fye muli yo nshila ku bakonke fipangano abika umwine, ifisanshamo ukulapila kwa kufuma ku mutima, ukwine kwine.
17 Ici cine calikatama ica kuti Yehova acilandila na mu nshintu—imembu “ishakashika ce” shikaba nga masako ya mpaanga ayabeyewa nomba line, ayashatumpikwa mwi langi. Yehova alefwaya twishibe fyo e Kalekelela wa membu icine cine, nangu fye ishabipisha, kulila fye asanga pali ukulapila kwine kwine. Abo batila kuli bena te kuti cibombe kuti batontonkanya pa fya kumwenako pamo nge ca kwa Manase. Alibembwike icabipisha pa myaka iingi. Lelo alilapile kabili alilekelelwe. (2 Imilandu 33:9-16) Yehova afwaya ifwe bonse, ukusanshako na bacita imembu shabipisha, ukwishiba ukuti inshita eko icili iya ‘kukalulushanya’ na wene.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
Ing’anda ya kwa Yehova Yasumbulwa
9 Kwena, abantu ba kwa Lesa lelo tabalongana pa lupili lwa cine apaba itempele lyakuulwa. Itempele lya kwa Yehova mu Yerusalemu lyalyonawilwe ku bashilika ba bena Roma mu 70 C.E. E lyo, no mutumwa Paulo alilondolwele bwino bwino ukuti itempele lya mu Yerusalemu ne hema ilyatangilileko fyali cimpashanya. Fyaleimininako cimo icakulisha, ica ku mupashi, “ihema line line ilyaimikwe kuli Shikulu te ku bantu iyo.” (AbaHebere 8:2) Ihema lya ku mupashi lyaba kutantika kwa kupalama kuli Yehova mu kupepa ukushimpwa pe lambo lya cilubula ilya kwa Yesu Kristu. (AbaHebere 9:2-10, 23) “Ulupili lwa ng’anda ya kwa Yehova” ulwa pali Esaya 2:2 kanshi lwimininako ukupepa kwa kwa Yehova ukwa muno nshiku ukwasanguluka kabili ukwasumbulwa. Abo besa mu kupepa kwa cine tabakungana ku cifulo cimo pano isonde; baikatana fye mu kupepa.
DECEMBER 1-7
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA ESAYA 3-5
Yehova Ale-enekela Abantu Bakwe Ukulamumfwila
ip-1 amabu. 73-74 amapara. 3-5
Kalanda kwi Bala lya Myangashi Ilishaba na Cishinka!
3 Nampo nga Esaya alimbile uyu mulumbe icine cine nelyo iyo, abantu bafwaisha ukukutika. Napamo abengi balishiba umulimo wa kulima ibala lya myangashi, kabili ifyo Esaya alelondolola fintu fya cine cine, ifyo bamona. Umwine we bala lya myangashi acita ificita abalimi ba myangashi na lelo, tabyele imbuto sha mwangashi, lelo alimbamo “umwangashi” uusuma,—e kuti alimba akamusambo ukufuma ku mwangashi umbi. Alima ibala lyakwe lya myangashi “mu buninino bwa mufundo,” umo lili no kutemfuma.
4 Pa kulenga ibala lya myangashi ukutwala palaba umulimo sana. Esaya alondolola ifyo umwine ‘alima no kufumyamo amabwe’—uyu waba mulimo wa cibe, uwa kunasha! Napamo amabwe yakulileko eyo ‘akuulamo ulupungu.’ Ku kale impungu sha musango yo e shaleikalamo abalinshi abalelinda ifilimwa ku bapuupu ne nama. Akuulako ne cibumba ca mabwe ica kulipindilila. (Esaya 5:5) Ici calecitwa pa kuti umushili usuma tausendelwe ku menshi.
5 Pa kuba nabombesha nga nshi ukucingilila ibala lya myangashi, mu cifyalilwa fye umwine kuti aenekela ukuti likatwala. Apo aleenekele ci, afukulamo ica kukaminamo imyangashi. Lelo bushe lyatwala fintu alefwaya? Iyo, ibala lya myangashi lyatwala imyangashi ya mpanga.
Kalanda kwi Bala lya Myangashi Ilishaba na Cishinka!
8 Esaya aita Yehova umwine we bala lya myangashi ati, “uwatemwikwa wandi.” (Esaya 5:1) Esaya kuti alanda ifyo pa lwa kwa Lesa pa mulandu fye wa kuti ni cibusa Wakwe umwine mwine. (Linganyeniko Yobo 29:4; Amalumbo 25:14.) Lelo ukutemwa uyu kasesema atemwa Lesa takwingalingana no kutemwa Lesa atemwa ‘ibala lyakwe ilya myangashi’—e kuti uluko ‘alimba.’—Linganyeniko Ukufuma 15:17; Amalumbo 80:8, 9.
9 Yehova ‘alimbile’ uluko lwakwe mu calo ca Kanaani no kulupeela amalango ne fipope, ifyali nge cibumba ca kubacingilila ukuti bekoweshiwa ku nko shimbi. (Ukufuma 19:5, 6; Amalumbo 147:19, 20; Abena Efese 2:14) Yehova ababikilepo na bakapingula, bashimapepo, na bakasesema ku kubafundisha. (2 Ishamfumu 17:13; Malaki 2:7; Imilimo 13:20) Nga abena Israele basanswa ku fita, Yehova aleimya uwakubatuula. (AbaHebere 11:32, 33) Kanshi Yehova nakwata umulandu wa kwipushisha ati: “Cinshi cashalapo ica kucita kwi bala lyandi lya myangashi, ico nshacitilemo?”
‘Sakamaneni Umwangashi Uyu’!
Esaya apashenye “ing’anda ya kwa Israele” kwi bala lya myangashi ilyo panono panono lyatendeke ukutwala “imyangashi ya mpanga.” (Esaya 5:2, 7) Imyangashi ya mpanga imoneka iinono nga kuilinganya ne yo balima kabili yalikwatisha inseke. Te kuti bapangeko umwangashi ku myangashi ya mpanga kabili takuli uwingailya, kanshi yalilinga ukupashanishiwa ku bena Israele abasangu abalecita bumpulamafunde mu nshita ya kuti bacite ubulungami. Ilya myangashi yabipa te Mulimi uwalelenga ukuti ibipe. Yehova aliteyenye fyonse pa kuti abena Israele baletwala ifisabo ifisuma. E mulandu wine abepushishe ukuti: “Cinshi cishele ukucitwa kwi bala lyandi ico nshacita kale?”—Esaya 5:4.
‘Sakamaneni Umwangashi Uyu’!
Apantu umwangashi wa mu Israele tawaletwala ifisabo, Yehova alibasokele ukuti ali no kubongolola icibumba akulile icalecingilila abantu bakwe. Tali na kutungwila umwangashi wa cimpashanya nelyo ukusekwila umushili wa uko. Imfula ya muli shinde iyalemesha bwino ifilimwa tayali na kuloka, kabili mwi bala lyonse mwali no kumena ifimpusa fya myunga na mankumba.—Esaya 5:5, 6.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
Kalanda kwi Bala lya Myangashi Ilishaba na Cishinka!
18 Impanga yonse iya mu Israele yali ya kwa Yehova. Ulupwa lumo lumo lwalikwete ubupyani Lesa alupeele, ubo bengaashimisha lelo te kuti babushitishe kuli “bambi pe.” (Ubwina Lebi 25:23) Ili funde lyacilikile imibele yabipa, pamo ngo kung’ang’ina impanga. Na kabili lyalecingilila pa kuti indupwa tashitikile mu bupiina. Lelo bamo mu Yuda, baletoba ifunde lya kwa Lesa pa mulandu wa kufunukila ifikwatwa. Mika alembele ati: “Bakumbwe filime no kufipoka, amayanda na yo no kuyasenda; bacito muntu ne ng’anda yakwe ulumanimani, umuntu ne cikwatwa cakwe.” (Mika 2:2) Lelo Amapinda 20:21 yasoka ati: “Icikwatwa icanonkwo lubilo pa kubala, tacakapaalwe mu nshita iya kulekelesha.”
19 Yehova alaya ukuti akapokolola aba bafunushi ifyuma banonka mu bucenjeshi. Amayanda bapokolola yakabo “mushaba mwikashi.” Impanga bakumbwa tayakameshe ukufika apo ingapesha. Tacalondololwa ifyo ici citiipu cili no kucitika ne nshita cikacitika. Kwena, cilemoneke fyo ulubali lumo lulelanda pa mibele ya ku ntanshi iyali no kwisako ku mulandu wa bunkole bwa ku Babele.—Esaya 27:10.
DECEMBER 8-14
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA ESAYA 6-8
“E po ndi! Ntumeni!”
ip-1 amabu. 93-94 amapara. 13-14
Yehova Lesa Ali mwi Tempele Lyakwe Ilya Mushilo
13 Natukutikile pamo na Esaya. “Naumfwe shiwi lya kwa Shikulu liletila, Nani uo ndetuma? Nani aletuila? Na ine nati, Moneni, ine; ntumeni.” (Esaya 6:8) Cilemoneke fyo Yehova alefwaya Esaya asuke ubwipusho aipusha, apantu tapali kasesema umbi muli ci cimonwa. Nacimoneka apabuuta ukuti Yehova alefwaya Esaya abe nkombe yakwe. Lelo cinshi Yehova aipushisha ati, “Nani aletuila?” Intanshi Yehova acitila, “Nani uo ndetuma?” nomba alundako umbi pamo nankwe ilyo atila, “Nani aletuila?” Nani uyu alundako? Bushe te Mwana wakwe uwafyalwa eka, uwaishileba umuntunse, Yesu Kristu? E o, e uyu wine Lesa alelanda nankwe ilyo atile, “Natucite umuntu mu cata cesu.” (Ukutendeka 1:26; Amapinda 8:30, 31) Uyu uli mu mansa sha mu muulu pamo na Yehova kanshi, Mwana wakwe uwafyalwa eka.—Yohane 1:14.
14 Esaya ayasuka ukwabula ukushingashinga! Te mulandu no bukombe ali no kutumwa, ilyo line fye ayasuka ati: “Moneni, ine; ntumeni.” Kabili tepwishe ico ali no kunonkelamo nga abomba uyo mulimo. Ukuitemenwa kwakwe cintu icisuma icingapashanyako ababomfi ba kwa Lesa bonse lelo, abakwata umulimo wa ‘kubila imbila nsuma ya bufumu ku fyalo fyonse.’ (Mateo 24:14) Balakakatila ku mulimo wabo ukwabulo kuleka no kupwishishisha “ubunte ku nko shonse,” nge fyacitile Esaya te mulandu abantu bakaane. Kabili balatwalilila mu kuicetekela kwati ni Esaya, pa kwishibo kuti uwabapeela insambu ya kushimikila untu wapulamo.
Yehova Lesa Ali mwi Tempele Lyakwe Ilya Mushilo
15 Yehova nomba alondolola ifyo Esaya ali no kusosa ne fyo abantu bali no kucita ati: “Kabiye, katile kuli aba bantu: Umfweni no kuumfwa, lelo mwiiluka. Moneni no kumona, lelo mwiishiba. Lenge mitima ya aba bantu ukukutwa, komya na matwi yabo, shingula na pa menso yabo, epali bamona mu menso yabo, baumfwa na mu matwi yabo, ne mitima yabo yailuka, kabili babwela no kuundapwa.” (Esaya 6:9, 10) Bushe calola mu kuti Esaya ali no kulandilapo fye ukwabula no mucenjelo no kutalusha abaYuda, ukubalenga baba abalwani na Yehova? Awe iyo! Aba bantu ba kwa Esaya abo alangulukilako. Lelo amashiwi ya kwa Yehova yalangilila ifyo abantu bali no kucitapo pa bukombe bwakwe, te mulandu na fintu Esaya abomba umulimo wakwe mu cishinka.
16 Abantu e bali no bwafya. Esaya ali no kulanda na bo libili libili ukubebo kuti “umfweni no kuumfwa,” lelo tabakasumine ubukombe nelyo ukwiluka. Abengi bali no kuba abomankonso kabili tabali na kucitapo nangu cimo, kwati ni mpofu kabili bankomamatwi. Ukuya kuli bene libili libili, Esaya ali no kuleka “aba bantu” balangishe ukuti tabalefwaya ukwishiba. Ici cili no kushinina ukuti tabalefwaya ukumfwa nelyo ukwiluka ubukombe bwa kwa Esaya—ubuli bukombe Lesa alefwaya bomfwe. Ifi fine e fyo cili na ku bantu lelo! Abengi sana balakaana ukukutika ku Nte sha kwa Yehova ilyo shileshimikila imbila nsuma ya Bufumu bwa kwa Lesa ubuleisa.
Yehova Lesa Ali mwi Tempele Lyakwe Ilya Mushilo
23 Pa kwambula Esaya, Yesu alelondolola ukuti kulya kusesema kwalefishiwapo na mu nshiku shakwe. Imitima ya bantu abengi yali nge ya baYuda mu nshiku sha kwa Esaya. Balikeene ukucitapo icili conse pa bukombe bwakwe kabili na bo bene balyonawilwe. (Mateo 23:35-38; 24:1, 2) Ici cabacitikile ilyo imilalo ya bena Roma ukutungululwa na Mushika Titus yasanshile Yerusalemu mu 70 C.E. no kubongolola umusumba ne tempele lya uko. Lelo bamo bamo balikutike Yesu no kusanguka abasambi bakwe. Yesu atile aba “ba nsansa.” (Mateo 13:16-23, 51, NW) Alibeshibishe ati nga bamona “Yerusalemu naushingwa ku milalo,” balingile ukutampa ‘ukufulumukila ku mpili.’ (Luka 21:20-22) Na muli fyo “ubufyashi bwa mushilo” ubwatetekele kabili ubwapangilwe ukuba uluko lwa ku mupashi, “Israele wa kwa Lesa,” bwalipuswike.—Abena Galatia 6:16.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
Ifyo Twingafwaisha Ukwishiba mwi Buuku lya kwa Esaya—Ulubali I
7:3, 4—Mulandu nshi Yehova apusushishe Ahasi Imfumu yabipa? Imfumu ya ku Suria ne ya bena Israele balepanga ukufumya Ahasi Imfumu ya baYuda pa cipuna ca bufumu pa kuti babikepo umuntu wa kuti alesumina fye fyonse ifyo balemweba, no yo muntu ali ni mwana Tabeali uushafumine na mu lupwa lwa kwa Davidi. Aya mapange ya kwa Satana Kaseebanya yali no kupumfyanya icipangano ca Bufumu ico Yehova apangene na Davidi. E ico Yehova apuswishe Ahasi pantu talefwaya ulupwa umwali no kufyalilwa “Cilolo wa Mutende” uwali no kwisa lufulunganishiwe.—Esaya 9:6.
DECEMBER 15-21
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA ESAYA 9-10
Ubusesemo Ubulanda pa “Lubuuto Ulukalamba”
ip-1 amabu. 125-126 amapara. 16-17
Cilolo wa Mutende Alaiwa
16 Kanshi “inshita ya kukonkapo” iyo Esaya asobele yali ni nshita ya butumikishi bwa kwa Kristu pe sonde. Ilyo ali pe sonde Yesu apoosele inshita ikalamba mu Galili. Ni mu citungu ca Galili emo atampile ubutumikishi bwakwe no kutendeka ukubilisha ati: “Ubufumu bwa mu muulu nabupalama.” (Mateo 4:17) Ni mu Galili emo alandile Ilyashi lya pa Lupili ilyalumbuka, emo asaliile abatumwa bakwe, emo abalilepo ukucita icipesha amano, kabili emo amonekele ku bakonshi 500 ilyo abuushiwe. (Mateo 5:1–7:27; 28:16-20; Marko 3:13, 14; Yohane 2:8-11; 1 Abena Korinti 15:6) Mu kucite fi, Yesu afikilishe ukusesema kwa kwa Esaya pa kucindamike “icalo ca kwa Sebuluni ne calo ca kwa Naftali.” Kwena, Yesu tapeleshe ubutumikishi bwakwe ku bena Galili epela. ‘Acindamike’ uluko lwa Israele lonse, pamo na Yuda ilyo ashimikile imbila nsuma muli cilya calo conse.
17 Lelo, ni shani pa “lubuuto lukalamba” mu Galili ulo Mateo alumbwile? Ici na co ayambwile mu kusesema kwa kwa Esaya. Esaya alembele ati: “Abantu abaleenda mu mfifi, nabamono lubuuto lukalamba; abekashi ba mu calo ca kufiita kwa mfwa, ulubuuto nalubalikila pali bene.” (Esaya 9:2) Ilyo umwanda wa myaka uwa kubalilapo C.E. waletendeka, ulubuuto lwa cine lwali nalufimbilikishiwa ku bufi bwa cisenshi. Bashimapepo ba ciYuda balipikenye ubu bwafya ukupitila mu kucetekela ifishilano fya mipepele yabo ifyasangwile ne “cebo ca kwa Lesa ica fye.” (Mateo 15:6) Abalanda balibanyanyantile kabili balifulunganishiwe, balekonke “ntungulushi impofu.” (Mateo 23:2-4, 16) Ilyo Yesu Mesia aishile, amenso ya balanda abengi yalishibwilwe mu cipesha amano. (Yohane 1:9, 12) Umulimo wa kwa Yesu ilyo ali pe sonde na mapaalo ya mwi lambo lyakwe fyalondololwa mu kulinga mu kusesema kwa kwa Esaya ukuti “lubuuto lukalamba.”—Yohane 8:12.
ip-1 amabu. 126-128 amapara. 18-19
Cilolo wa Mutende Alaiwa
18 Abo abacitilepo cimo pa lubuuto balasekelela apakalamba. Esaya akonkenyepo ati: “Mwafusho kwanga kuli bene, mwakusho kusekelela; balesamwa ku cinso cenu ngo kusamwa kwa mu kulobolola, nga filya abantu baanga mu kwakane ca kutapa.” (Esaya 9:3) Ukushimikila kwa kwa Yesu na bakonshi bakwe kwalengele abafumaluka ukuilunda kuli bene, ukulangisha ukuti balefwaya ukupepela Yehova mu mupashi na mu cine. (Yohane 4:24) Bacinkupiti balisangwike Abena Kristu, mu myaka fye inono iishafikile na kuli 4. Pa bushiku bwa Pentekoste mu 33 C.E., ababatishiwe bali 3,000, kabili ukwabula no kupite nshita, “impendwa ya baume [yaishileba] nalimo amakana yasano.” (Imilimo 2:41; 4:4) Ilyo abasambi bapimpile mu kubelebesha ulubuuto, “yalefushiwa apakalamba ne mpendwa ya basambi mu Yerusalemu, ne bumba likalamba lya bashimapepo lyalenakila ku citetekelo.”—Imilimo 6:7.
19 Abakonshi ba kwa Yesu balisekelele pali uku kufulilako kwa bantu kwati ni filya abantu basekelela nga balobolola ifingi nelyo pa kwakana ifyuma fyatapwa ilyo kwaba ukucimfya ubulwi. (Imilimo 2:46, 47) Mu kupita kwa nshita Yehova abalikishe ulubuuto ku Bena fyalo. (Imilimo 14:27) E co abantu ba mishobo yonse balyangile pa kuti inshila ya kupalamina kuli Yehova yaliswililwe kuli bene.—Imilimo 13:48.
ip-1 amabu. 128-129 amapara. 20-21
Cilolo wa Mutende Alaiwa
20 Ififuma mu mulimo wa kwa Mesia tafipwa, nga fintu amashiwi yakonkapo aya kwa Esaya yaletulanga: “Pantu namufunaule koli lya cisendo cabo, ne nkonto ya pa kubeya kwabo, ne cipompolo ca ucikilisha, nga mu bushiku bwa kulwa na Midiani.” (Esaya 9:4) Ku kale sana ilyo Esaya ashilabako, abena Midiani balyumene akapi na bena Moabu no kusembelekela abena Israele mu kubembuka. (Impendwa 25:1-9, 14-18; 31:15, 16) Pa nshita imbi, abena Midiani balulunkenye abena Israele, ukubasansa no kutapa imishi yabo ne filime pa myaka 7. (Abapingushi 6:1-6) Lyene Yehova abomfeshe umubomfi wakwe Gideone ukukanda imilalo ya bena Midiani icabipisha. Pa numa ya ubo “bushiku bwa kulwa na Midiani,” takwaba icalembwa icili conse icilangilila ukuti abantu ba kwa Yehova balitalile abatekwapo imfine ku bena Midiani na kabili. (Abapingushi 6:7-16; 8:28) Gideone mukalamba Yesu Kristu, nomba line fye ali no kukanda abalwani ba bantu ba kwa Yehova aba muno nshiku. (Ukusokolola 17:14; 19:11-21) Lyene, “nga mu bushiku bwa kulwa na Midiani,” kukaba ukucimfisha umuku wa limo ukupitila mu maka ya kwa Yehova, te ku bulamba bwa buntunse iyo. (Abapingushi 7:2-22) Abantu ba kwa Lesa na bo tabakatale abatekwapo imfine na kabili kwi koli lya kutitikisha!
21 Ukulangisha amaka ya bulesa tacilolele mu kuti ninshi ubulwi busuma. Yesu wabuushiwa ni Cilolo wa Mutende, kabili akaleta umutende wa nshita pe ukupitila mu kulofya abalwani bakwe. Esaya nomba alanda ukuti ifisolobelo fya bulwi fyonse fikocewa mu mulilo. Atila: “Indyato yonse ya bulwi ya unyanto lushindo lwa congo, ne ca kufwala icafumfuniwa mu milopa, fikabe nkuni, ifyapya ku mulilo.” (Esaya 9:5) Icongo ca nshindo sha bashilika baleenda umulongo tacakatale acumfwika kabili. Amayunifomu yakantanako imilopa aya bashilika bakunkuma ku nkondo tayakamonwe na kabili. Takwakabe inkondo na kabili!—Amalumbo 46:9.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
Cilolo wa Mutende Alaiwa
23 Kabilo untu afunda nelyo impanda mano. Ilyo Yesu Kristu ali pe sonde afundile ifya kusungusha. Tulabelenga muli Baibolo ukuti “amabumba yapapile imisambilishishe yakwe.” (Mateo 7:28) Ni Kabilo wa mano kabili uulangulukilako, uwaumfwikisha sana icifyalilwa ca buntunse. Ukufunda kwakwe te kwa kushimaula fye nelyo ukulimuna. Ilingi line ukufunda kwakwe kwa kusambilisha no kupanda amano kwabamo ukutemwa. Ukufunda kwa kwa Yesu kwa cipesha amano pantu lyonse kwa mano, ukwawamisha, kabili takuluba. Lintu twakumfwila, kutwala ku mweo wa muyayaya.—Yohane 6:68.
24 Ukufunda kwa kwa Yesu te kwa kulamuka fye kwa mu mutwe wakwe. Lelo atila: “Isambilisho lyandi te lyandi, lelo lya wantumine.” (Yohane 7:16) Yehova Lesa e Ntulo ya mano ya kwa Yesu, nga fintu cali ku mano ya kwa Solomone. (1 Ishamfumu 3:7-14; Mateo 12:42) Imicitile ya kwa Yesu ilingile ukulenga bakasambilisha ne mpanda mano mu cilonganino ca Bwina Kristu lyonse ukushimpa ukufunda kwabo pa Cebo ca kwa Lesa.—Amapinda 21:30.
DECEMBER 22-28
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA ESAYA 11-13
Finshi Baibo Yalandile Pali Mesia?
Ukupusuka no Kusekelela mu Kuteka kwa kwa Mesia
4 Kale sana ilyo Esaya ashilabako, bakalemba ba Baibolo abaHebere balandile ulwa kwisa kwa kwa Mesia, Intungulushi ine ine iyo Yehova ali no kutuma ku Israele. (Ukutendeka 49:10; Amalango 18:18; Amalumbo 118:22, 26) Nomba Yehova alandila muli Esaya ifishinka na fimbi. Esaya alemba ati: “Kukapuuko mukonso ku cishiki ca kwa Yese, kabili umusambo ukamena mu mishila yakwe.” (Esaya 11:1; linganyeniko Amalumbo 132:11.) “Umukonso” no “musambo” fyonse filelangilila ukuti Mesia ali no kutuntuka muli Yese ukupitila mu mwana wakwe Davidi, uwasubilwe na mafuta ukuba imfumu ya Israele. (1 Samwele 16:13; Yeremia 23:5; Ukusokolola 22:16) Ilyo Mesia wa cine akafika, uyu “musambo,” wa mu ng’anda ya kwa Davidi, uli no kuletako ifisuma.
5 Mesia walaiwe ni Yesu. Kalemba we landwe Mateo alelosha ku mashiwi ya pali Esaya 11:1 ilyo atile filya Yesu balemwita “umwina Nasarete” cafikilishe ifyebo fya bakasesema. Apantu Yesu akulile mwi tauni lya Nasarete, aleitwa umwina Nasarete, ishina ilyo cimoneke fyo lyalyampana ne shiwi lyabomfiwa pali Esaya 11:1 ku kupilibula “umusambo.”—Mateo 2:23, NW, utulembo twa pe samba; Luka 2:39, 40.
Ukupusuka no Kusekelela mu Kuteka kwa kwa Mesia
6 Bushe Mesia akaba kateka wa musango nshi? Bushe ali no kuba nga Ashuri umunkalwe, uwatalama uwaonaula ubufumu bwa ku kapinda ka ku kuso ubwa mikowa 10 ubwa Israele? Kwena iyo. Esaya alanda pa lwa kwa Mesia ati: “Pali wene pakekalo mupashi wa kwa Yehova, umupashi wa mano kabili uwa mucetekanya, umupashi wa kutubulula kabili uwa bumpalume, umupashi wa kwishiba kabili uwa katiina ka kuli Yehova. Ukupekwa kwakwe kukaba mu katiina ka kuli Yehova.” (Esaya 11:2, 3a) Mesia tasubwa na mafuta, lelo asubwa no mupashi wa mushilo uwa kwa Lesa. Ici cacitika pa kubatishiwa kwa kwa Yesu, lintu Yohane Kabatisha amona umupashi wa mushilo wa kwa Lesa uwapala inkunda uleika pali Yesu. (Luka 3:22) Umupashi wa kwa Yehova ‘waikala pali’ Yesu, kabili alenga tushininkishe ci lintu abomba umwabela umupashi wa mano, umucetekanya, ukutubulula, bumpalume no kwishiba. We mibele ubusuma iyo kateka afwile ukukwata!
Ukupusuka no Kusekelela mu Kuteka kwa kwa Mesia
8 Mesia aba no mupashi wa kucindikisha Yehova, aba na katiina ka kutemwa kuli wene. Umuntu uwa katiina kuli Lesa lyonse afwaya ‘alecita pe ifya kumutemuna,’ nga filya Yesu acita. (Yohane 8:29) Yesu asambilisha ku nsoselo shakwe ne micitile ukuti takwaba ubuseko ubwacila pa bwaba mu kwenda mu katiina ka kuli Yehova cila bushiku.
Ukupusuka no Kusekelela mu Kuteka kwa kwa Mesia
9 Esaya asobela na fimbi pa lwa mibele ya kwa Mesia ati: “Te ku kumona kwa menso yakwe akapingwila, kabili te ku kuumfwa kwa matwi yakwe akakalulwila.” (Esaya 11:3b) Nga mwali mu cilye ca milandu, bushe teti mutemwe ukukwata kapingula wa musango yo? Pamo nga Kapingula wa bantunse bonse, Mesia tabepwa ku kupaasha kwa bufi, imingalato ya bucenjeshi mu kulubulula, amang’wing’wi, nelyo ifintu fya cipamanso pamo nge cuma. Aleshiba ati ici bucenjeshi kabili kuti apusha na mu mimonekele yalubana iya ku nse, no kwiluka “umuntu uwabelama uwa mu mutima.” (1 Petro 3:4) Imibele ya kwa Yesu iyapulamo yaba cilangililo ico abakwata umulimo wa kupingula imilandu mu cilonganino ca Bwina Kristu bengapashanya.—1 Abena Korinti 6:1-4.
Ukupusuka no Kusekelela mu Kuteka kwa kwa Mesia
11 Lintu abakonshi bakwe balekabila ukulungikwa, Yesu abalungika mu nshila ya kuti bamwenemo sana, kabili ici cili ca kumwenako cisuma kuli baeluda ba Bwina Kristu. Lelo abacito bubifi kuti baenekela ubupingushi bwaluma. Lintu Lesa akalubulwisha buno bwikashi, Mesia ‘akomina’ imbifi shonse kwi shiwi lyakwe ilya maka, no kushipingwila ku konaulwa. (Amalumbo 2:9; linganyeniko Ukusokolola 19:15.) Kuli pele pele, takwakabe ababifi abakashala ku kufulunganya umutende wa bantunse. (Amalumbo 37:10, 11) Yesu, uwakaka ubulungami mu musana ne cishinka pa mutima, alikwata amaka ya kucite ci.—Amalumbo 45:3-7.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
ip-1 amabu. 165-166 amapara. 16-18
Ukupusuka no Kusekelela mu Kuteka kwa kwa Mesia
16 Umuku wa kubalilapo ukupepa kwasanguluka kwasanshilwe, ni mu Edene lintu Satana asongele Adamu na Efa ukupondokela Yehova, na bo bamumfwila. Satana ukufika na lelo, talekako ku buyo bwakwe ubwa kufwaya ukufumya abantu bafulisha nga nshi kuli Lesa. Lelo Yehova takatale asuminisha ukupepa kwasanguluka ukuluba ukufuma pe sonde. Ishina lyakwe lyalibimbwamo, kabili alasakamana abamubombela. E co, alaya ukupitila muli Esaya ubu bulayo bwamonekesha ubwa kuti: “Nomba, mu bushiku ubo, umushila wa kwa Yese ukeminina ku kube lamfya ku bantu na bantu, kuli wene e ko inko shikasunta, na pa kutusha pakwe pakaba pa bukata.” (Esaya 11:10) Ku numa mu 537 B.C.E., Yerusalemu, uwali musumba Davidi acitile ukuba uwa mfumu ya luko, wali ilamfya, ukwita abasheleko ku baYuda bapashilwe ukubwelelamo no kuyakuula cipya cipya itempele.
17 Lelo uku kusesema kulosha ku fyacila pali fyo. Nga fintu tumwene kale, kulanda pa lwa kuteka kwa kwa Mesia, Intungulushi ine ine imo iya bantu ba mu nko shonse. Umutumwa Paulo ayambwile Esaya 11:10 ku kulangilila ukuti mu nshiku shakwe abantu ba mu nko na bo bali no kubamo mu cilonganino ca Bwina Kristu. Mu kwambula ubupilibulo bwa Septuagint ubwa ici cikomo, alembele ukuti: “Esaya atila, Kukabo mushila wa kwa Yese, uukema ku kuteka Abena fyalo; wene e o Abena fyalo bakacetekela.” (Abena Roma 15:12) Ukulundapo, ukusesema kufika ukwalepa—kulafika ku nshiku shesu ilyo abantu ba mu nko balangisha ukuti balitemwa Yehova ukupitila mu kutungilila bamunyina basubwa aba kwa Mesia.—Esaya 61:5-9; Mateo 25:31-40.
18 Mu kufikilishiwa kwa muno nshiku, “ubushiku ubo” Esaya alelandapo bwatendeke ilyo Mesia acitilwe Mfumu ya Bufumu bwa kwa Lesa ubwa mu muulu mu 1914. (Luka 21:10; 2 Timote 3:1-5; Ukusokolola 12:10) Ukutule lyo, Yesu Kristu aba lilamfya lyamonekesha, e kuti ukwa kuyakunganina Israele wa ku mupashi na bantu ba nko shonse abafwaya ubuteko bwalungama. Mesia alitungulula ukushimikila kwa mbila nsuma iya Bufumu mwi sonde lyonse, nga fintu Yesu asobele. (Mateo 24:14; Marko 13:10) Iyi mbila nsuma ya maka sana. “Ibumba likalamba ilishingapendwa ku muntu nangu umo” lileinashisha kuli Mesia ukupitila mu kuilunda ku kupepa kwasanguluka ukwa bashalapo basubwa. (Ukusokolola 7:9) Ilyo abapya abengi baletwalilila ukwisa mu kulabishanya na bashalapo mu “ng’anda ye pepo” iya kwa Yehova, balalundako ku bukata bwa “pa kutusha” pa kwa kwa Mesia, e kuti itempele likalamba ilya ku mupashi ilya kwa Lesa.—Esaya 56:7; Hagai 2:7.
DECEMBER 29–JANUARY 4
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA ESAYA 14-16
Abalwani ba Bantu ba kwa Lesa Bakabakanda
Yehova Aseebanya Umusumba Uwaituumika
16 Ici tacacitike mu 539 B.C.E. mwine. Nalyo line, calimonekesha ukuti fyonse ifyo Esaya asobele pa lwa Babele fyalicitika. Uulanda pa fya mu Baibolo umo atila “Babele nomba, yaba fye amapopa yeka yeka, kabili yaba fye mwina wa fitantaala, kabili e fyo yaba pa myaka ne myaka.” Lyene alundapo no kuti: “Te kuti uloleshe pali aya mapopa ukwabula ukwibukisha ifyo ukusobela kwa kwa Esaya na Yeremia kwafikilishiwe mu kulungika.” Cintu cayeba ukuti takwali muntu mu nshiku sha kwa Esaya uwingasobela ukuwa kwa Babele no kuti kuli pele pele ali no kushala amapopa. Na kabushe, Babele awile ku bena Madai na bena Persia ninshi palipita ne myaka 200 ukufuma apo Esaya alembeele ibuuku lyakwe! Kabili aishileshala amapopa ninshi palipita imyaka iingi sana. Bushe ici tacilekosha ukutetekela twatetekela Baibolo ukuti yaba Cebo capuutwamo ica kwa Lesa? (2 Timote 3:16) Na kabili, apantu Yehova alifikilishe ukusesema kwakwe ukwa nshita shapita, kuti twacetekela ukwabula no kutwishikako ukuti ukusesema kwa mu Baibolo ukushilafishiwapo kuli no kufishiwapo mu nshita ya kwa Lesa umwine.
Yehova Aseebanya Umusumba Uwaituumika
24 Baibolo ipashanya ishamfumu sha mu bukonkani bwa kwa Davidi ku ntanda. (Impendwa 24:17) Ukufuma pali Davidi ukuya ku ntanshi, isho “ntanda” shaletekela ku Lupili lwa Sione. Pa numa Solomone akuulile itempele mu Yerusalemu, uyu musumba watendeke no kwitwa ati Sione. Ilyo baletungululwa ne cipingo ce Funde, abena Israele abaume bonse balekabilwa ukuya ku Sione imiku itatu mu mwaka. Muli fyo yaishileba “ulupili ulwalingwa [“ulwa kulonganinako,” NW].” Nebukadnesari alangisha ukuti alefwaya ukuisansabika ukucila isho “ntanda” ilyo apampamina pa kucimfya ishamfumu sha Yuda no kushifumya muli lulya lupili. Tatashishe Yehova ukuti e walenga ashicimfye. Lelo cili kwati aleituumika no kuimona kwati e Yehova.
Ukupanda Amano kwa kwa Yehova pa Nko
YEHOVA kuti abomfya inko ukulimwinako abantu bakwe pa bubifi bwabo. Nalyo line talekelele sho nko pa bunkalwe bwa shiko ubushalinga, icilumba, no kufinukila ukupepa kwa cine. E co, ilintu kucili imyaka iingi, apuutamo Esaya ukulemba ‘icisendo ca Babele.’ (Esaya 13:1) Lelo, Babele ali no kuba umulwani ku ntanshi. Mu nshiku sha kwa Esaya, ni Ashuri aletitikisha abantu Lesa apingana na bo icipingo. Ashuri aonaula ubufumu bwa ku kapinda ka ku kuso ubwa Israele no konaula iciputulwa cikalamba ica Yuda. Lelo ukucimfya kwa kwa Ashuri takupwililile. Esaya alemba ati: “Yehova wa milalo nalapa, ati: Cine cine ifyo napangile, e fyo cikaba . . . ku kutobawila Ashuri mu calo candi, no kumunyantawila pa lupili lwandi, likasuke ikoli lyakwe alifuma pa bantu bandi, ne cisendo cakwe acifumapo pa mabeya yabo.” (Esaya 14:24, 25) Tapalepele sana apo Esaya alandila aya mashiwi, icintiinya ca Ashuri cafumishiwapo pali Yuda.
Ukupanda Amano kwa kwa Yehova pa Nko
12 Ni lilali uku kusesema kuli no kufishiwapo? Nomba line. “Ici e cebo ico Yehova asoseele Moabu ku kale. Lelo nomba Yehova asosa, ati: Mu myaka itatu, umwabele myaka ya wa cilambu, e mo bukacendelwo bukata bwa kwa Moabu muli cinkupiti onse uwingi; na bashalapo bakaba abanininini, kabili abanakuka.” (Esaya 16:13, 14) Mu kumfwana ne ci, kwaliba ubushininkisho bwa fyashulwa mu mushili ubulangilila ukuti mu mwanda wa myaka uwalenga 8 B.C.E., Moabu aculile icine cine kabili mu ncende shakwe ishingi tamwashele muntu. Tiglati-pilesere III alumbwilepo Salamanu wa ku Moabu ukuti ni umo uwa bakateka abamutuulile umutulo. Sankeribu alepoka umutulo ukufuma kuli Kammusunadbi, imfumu ya Moabu. Ishamfumu sha Ashuri Esarihadone na Ashuribanipole balandile pa Shamfumu sha Moabu Musuri na Kamashaltu ukuti bali batekwa babo. Papita ne myaka iingi sana apo abena Moabu balobelela ukwabula ukumoneka na kabili ngo luko. Ifitantaala fya misumba citunganishiwa ukuti yali ya bena Moabu fyalisangwa, lelo ukufika ino nshita, bunono sana ubushininkisho bwasangwa ubwa kuti inshita imo kwali no yu mulwani wa maka uwa bena Israele.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
Ifyo Twingafwaisha Ukwishiba mwi Buuku lya kwa Esaya—Ulubali I
14:1, 2—Bushe abantu ba kwa Yehova ‘baikete shani bunkole abaalebekata bunkole,’ kabili ‘batekele shani abaalebacikilisha’? Ica musango yu calicitike ku bantu pamo nga Daniele, uwali ne cifulo cikalamba mu Babele ilyo abena Madai na bena Persia baleteka; Estere, uwaishileba namfumu wa calo ca Persia; na Mordekai, uo basalile ukuba uwa cibili mu Buteko bonse ubwa bena Persia.