1, 2. Finshi bakangalila ba muputule basanga ukuti e ficitika mu filonganino ifingi?

ILYO kangalila wa muputule apwishishe ukulanshanya na baeluda pa cilonganino, alibaloleshe kabili alitemenwe pa fyo balebombesha ukucema icilonganino. Bamo pali aba baeluda baali abakalamba, abo engeta ukuti tata. Lelo kwali icintu cimo icamusakamike, e ico aipwishe baeluda ati, “Bamunyinane, bushe finshi mwacitapo pa kwafwa bambi pa kuti balebombako imilimo mu cilonganino?” Baeluda balibukishe bwino ukuti no muku wafumineko ilyo abatandalile alibakoseleshe ukubika amano ku kusambilisha bambi imilimo ya mu cilonganino. Mukulekelesha, eluda umo ayaswike ukuti, “Ukulanda fye icishinka, tapali ifyo twacitapo.” Baeluda bambi balisuminisheko ku fyalandile umunabo.

² Nga ca kuti ni mwe baeluda mu cilonganino, ukwabula no kutwishika kuti mwaelenganya ifyacitike pali uku kukumana. Bakangalila ba muputule icalo fye conse balimona ukuti mu filonganino ifingi, baeluda bafwile ukubombesha ukusambilisha bamunyinefwe abanono na bakalamba, pa kuti nabo balebombako umulimo wa kusakamana umukuni. Ubu e bwafya ubukalamba ubwaba mu filonganino. Mulandu nshi cabeela ifyo?

3. (a) Bushe Amalembo yalanga shani ukuti ukusambilisha bambi imilimo kwalicindama, kabili mulandu nshi ifwe bonse tulingile ukulakonkela ifyo yalanda? (Moneni fuutunoti.) (b) Mulandu nshi baeluda bamo bafililwa ukulasambilisha bambi imilimo?

³ Nga muli baeluda, ukwabula no kutwishika mwalishiba ukuti ukusambilisha bambi imilimo ya mu cilonganino kwalicindama.a Mwalishiba ukuti bamunyina abengi balafwaikwa pa kuti balekosha ifilonganino no kupanga ifilonganino ifipya. (Belengeni Esaya 60:22.) Na kabili mwalishiba ne fyo Icebo ca kwa Lesa cimukoselesha ukuti ‘mulesambilisha bambi.’ (Belengeni 2 Timote 2:2.) Nangu cibe ifyo, kuti nalimo camukosela ukusambilisha bambi imilimo nga filya cali kuli baeluda abo tulandilepo pa kubalilapo. Nalimo tamukwata inshita ya kusambilisha bambi imilimo ya mu cilonganino pa mulandu wa kuti inshita iikalamba mupoosa ku kusakamana ulupwa, ku ncito, ku milimo ya cilonganino na ku fintu fimbi ififwaikwa ukubombelwapo bwangu. Kanshi natumone umulandu baeluda bafwile ukubikila amano ku kusambilisha bambi imilimo ya mu cilonganino.

UKUSAMBILISHA BAMBI IMILIMO KWALICINDAMA SANA

4. Mulandu nshi umo uwingalenga baeluda balefilwa ukusambilisha bwangu bambi imilimo mu cilonganino?

⁴ Cinshi cilenga baeluda bamo ukufilwa ukupaatulako inshita ya kusambilisha bambi imilimo ya mu cilonganino? Nalimo bamo batontonkanya ukuti: ‘Nangu ca kuti ukusambilisha bambi imilimo kwalicindama, lelo kwaliba imilimo imbi iifwaikwa ukubombelwapo bwangu ukucila umulimo wa kusambilisha bambi. Nangu nshisambilishe bwangu bambi imilimo, imilimo imbi kuti yalabombwa fye bwino mu cilonganino.’ Nangu ca kuti kulaba ifintu ifingi ifyo baeluda mufwile ukubombelapo bwangu, ukukanasambilisha bwangu bambi imilimo nalimo kuti kwalenga icilonganino ukukanaba icakosa.

5, 6. Finshi twingasambilila ku cilangililo ca kwa namutekenya uulelaalikisha ukuwamya injini ya muli motoka, kabili ifi kuti fyayampana shani no kusambilisha bambi imilimo mu cilonganino?

⁵ Tontonkanyeni pali ici cilangililo: Namutekenya kuti nalimo alishiba ukuti pa kuti motoka yakwe ile-enda bwino na injini itwalilile ukubomba bwino, afwile lyonse ukulafumya amafuta ayakokola mu injini no kubikamo ayapya. Nalyo line kuti nalimo alatontonkanya ukuti ukubika amafuta mwi tanki lya motoka kwalicindamapo ukucila ukufumya amafuta mu injini no kubikamo yambi. Kwena nga tabikile amafuta mwi tanki, motoka kuti yaleka ukwenda. Nalimo kuti alatontonkanya ukuti ‘nga nshifumishe amafuta mu injini no kubikamo yambi, kuti injini yatwalilila ukubomba bwino pa nshiku shinono.’ Lelo cinshi cingacitika kuli motoka? Nga ca kuti namutekenya tafumishe bwangu amafuta mu injini no kubikamo yambi, injini ikonaika kabili motoka ikaleka ukwenda. Pa kuti motoka ingatendeka ukwenda na kabili, namutekenya akapoosa inshita iikalamba ne ndalama ishingi pa kuilungisha. Finshi twingasambililako kuli ici cilangililo?

⁶ Baeluda balabomba imilimo iingi iyacindama iifwaikwa ukubombelwapo bwangu; pantu nga te ifyo ninshi icilonganino kuti caba mu bwafya. Nga filya fine namutekenya abika lyonse amafuta mwi tanki lya motoka yakwe, baeluda nabo bafwile ukulabika amano ku “fyacilapo ukucindama.” (Fil. 1:10) Baeluda bamo babika fye amano ku fintu ifyo balingile ukubombelapo bwangu ukucila ukulasambilisha bambi imilimo. Lelo baeluda nga balelalikisha umulimo uwacindama uwa kusambilisha bambi, mu kuya kwa nshita mu cilonganino tamwakabe abaume bafikapo abakubomba imilimo iikalafwaikwa ukubombelwapo.

7. Bushe tufwile ukulamona shani baeluda abasambilisha bambi imilimo mu cilonganino?

⁷ Kanshi, tatufwile ukulatontonkanya ukuti ukusambilisha bambi imilimo takwacindama sana. Baeluda abamona ukuti ukusambilisha bambi imilimo kwalicindama no kupaatulako inshita ya kusambilisha bamunyina ifya kubomba imilimo baba ni bakangalila ababomba bwino kabili balafwa sana icilonganino. (Belengeni 1 Petro 4:10.) Bushe aba mu cilonganino banonkelamo shani?

UBUSUMA UBWABA MU KUSAMBILISHA BAMBI IMILIMO

8. (a) Finshi filenga ukuti baeluda baitemenwe ukusambilisha bambi imilimo? (b) Mulimo nshi baeluda ababombela mu filonganino umushaba sana baeluda balingile ukubomba bwangu? (Moneni akabokoshi akaleti “Ico Mufwile Ukusambilishisha Bamunyinefwe Imilimo.”)

⁸ Baeluda ababomba pa myaka iingi balingile ukwishiba ukuti nga bakula, panono panono balaleka ukubomba imilimo ya mu cilonganino nge fyo balebomba kale. (Mika 6:8) Na kabili balingile ukwishiba ukuti “inshita ya fintu fyabula ukwenekela” kuti yalenga baleka ukubomba imilimo ya mu cilonganino ukwabula ukwenekela. (Luk. Mil. 9:11, 12; Yako. 4:13, 14) Baeluda ababika sana amano ku mpaanga sha kwa Yehova, abatontonkanya na pa fya ku ntanshi kabili ababomba pa myaka iingi muli bucishinka, balasambilisha bamunyinefwe abacaice imilimo pa kuti bakalebomba bwino mu cilonganino.—Belengeni Amalumbo 71:17, 18.

9. Cinshi icikacitika ku ntanshi icitwafwa ukwishiba ukuti ukusambilisha bambi imilimo kwalicindama?

⁹ Mulandu nshi na umbi uo baeluda abasambilisha bambi imilimo babeela ca bupe ku mukuni? Balacingilila sana icilonganino. Bacicingilila shani? Baeluda nga balebika amano ku kusambilisha bambi, bamunyinefwe abengi kuti baitemenwa ukwafwa icilonganino ukuba icakosa kabili icaikatana, te pali ino nshita fye lelo maka maka na mu nshita ya bucushi bukalamba. (Esek. 38:10-12; Mika 5:5, 6) E ico, baeluda tulemukoselesha ukuti ilyo mulebomba imilimo ya mu cilonganino, mulesambilisha na bamunyinefwe ifya kubomba imilimo.

10. Cinshi eluda afwile ukucita pa kuti akwateko inshita ya kusambilisha bambi imilimo mu cilonganino?

¹⁰ Kwena twalishiba ukuti mulanaka sana ilyo mulebomba imilimo iyacindama mu cilonganino. Lelo mufwile ukupaatulako inshita iya kusambilisha bambi imilimo ya mu cilonganino. (Luk. Mil. 3:1) Nga mulesambilisha bambi imilimo, ku ntanshi bakalatungulula bwino no kucingilila ifilonganino.

IFINGAMWAFWA UKULASAMBILISHA BAMBI BWINO

11. (a) Cinshi tusambilila ku fyo baeluda mu fyalo fyalekanalekana balandile pa fya kusambilisha bambi imilimo? (b) Ukulingana na Amapinda 15:22, mulandu nshi cacindamina ukuti tulekonka ifyo baeluda bambi balanda?

¹¹ Nomba line, baeluda bamo ababombesha mu kwafwa bamunyinefwe ukulunduluka balibepwishe ifyo bacita pa kusambilisha bambi imilimo.b Nangu ca kuti aba baeluda balapita mu mafya ayalekanalekana, ifyo balandile fyalipalana sana. Cinshi ifyo balandile fitusambilisha? Ukusambilisha bambi imilimo ukubomfya Baibolo kulabomba konse fye kabili mu cilonganino icili conse fye, nga fintu cali na mu nshiku sha mutumwa Paulo. (1 Kor. 4:17) Kanshi, muli cino cipande na mu cikonkelepo, twalalanda pali fimo ifyo aba baeluda balandile ukuti e fibafwa ukusambilisha bambi imilimo.—Amapi. 15:22.

12. Finshi ifyo baeluda balingile ukucita pa kusambilisha bambi imilimo, kabili mulandu nshi?

¹² Pa kusambilisha bambi imilimo, baeluda balingile ukucitapo fimo ifingalenga balesambilisha bwino. Nga filya umulimi abalilapo ukulima umushili ilyo ashilabyala imbuto, na baeluda balingile ukupekanya nelyo ukukoselesha uo balefwaya ukusambilisha ilyo bashilatendeka ukumusambilisha imilimo iipya. Bushe baeluda kuti bacita shani ifi ilyo balesambilisha bambi imilimo? Kuti bacita ifi nga balekonka ifyo kasesema umo uwa ku kale acitileko. Finshi ifyo acitile?

13-15. (a) Mulimo nshi uo bapeele kasesema Samwele? (b) Bushe Samwele abombele shani umulimo bamupeele? (Moneni icikope icili pa ntendekelo ya cino cipande.) (c) Mulandu nshi ili lyashi lya mu Baibolo ililanda pali Samwele lyacindamina kuli baeluda?

¹³ Bushiku bumo, apapitile ne myaka ukucila pali 3,000, Yehova aebele kasesema umukote Samwele ukuti: “Mailo inshita ino ine nkakutumina umuntu ukufuma ku calo ca kwa Benjamini, kabili ukamusube ukuba intungulushi pa bantu bandi abena Israele.” (1 Sam. 9:15, 16) Samwele alishibe ukuti aali mupepi no kuleka ukubomba umulimo uwa kulatungulula abena Israele, apo Yehova alimwebele ukusuba uwa kumupyana. Nalimo Samwele aletontonkanya ati, ‘Nalamusambilisha shani ifya kubomba umulimo wakwe?’ Alilwike ifyo aali no kumusambilisha kabili alipekenye ifya kumusambilisha.

¹⁴ Ubushiku bwakonkelepo, ilyo Samwele amwene Shauli, Yehova amwebele ati: “E uyu muntu nakwebelepo.” Lyena Samwele atendeke ukucita ifyo apangile. Aitile Shauli ku ca kulya mu muputule wa kulilamo. Ilyo bali muli uyu muputule, Samwele apeele Shauli no mubomfi wakwe apa kwikala apasuma no mupusa wa nama uusuma kabili abebele ati: ‘Lyeni, pantu casungilwa ino nshita.’ Pa numa, Samwele na Shauli baile ku ng’anda ya kwa kasesema, ninshi balelanshanya. Samwele alefwaya ukubomfya bwino ilya nshita baleliila pamo ica kulya no kwendela pamo. E ico aebele Shauli ukuti banine pa mutenge wa ng’anda. Pali iyi inshita ya cungulo bushiku ninshi kuli no mwela uwatalala bwino, Samwele “akonkenyepo fye ukulanda na Shauli pa mutenge” ukufikila fye na lintu baile mu kulaala. Ubushiku bwakonkelepo, Samwele alisubile Shauli, alimutomwene, kabili alimwebele ifyebo na fimbi. Ilyo Samwele acitile ifi aebele Shauli ukubwelelamo uko afumine, pantu alimusambilishe ifyo ali no kulabomba umulimo.—1 Sam. 9:17-27; 10:1.

¹⁵ Umulimo wa kusuba umuntu ukuba intungulushi ya bantu, te kuti ulingane no mulimo wa kusambilisha munyina ukuba eluda nelyo umubomfi utumikila mu cilonganino. Nangu ca kuti iyi milimo tayalingana, baeluda kuti basambililako amasambililo ayacindama ku fyo Samwele acitile. Natulande pa masambililo yabili ayo bengasambililako.

BAELUDA ABAITEMENWA UKUSAMBILISHA KABILI ABABA IFIBUSA FYA CINE

16. (a) Bushe Samwele aumfwile shani ilyo abena Israele batendeke ukufwaya imfumu iya kubateka? (b) Bushe Samwele abombele shani umulimo wa kusuba Shauli?

¹⁶ Muleitemenwa, mwilashimunuka. Ilyo Samwele aumfwile fye ukuti abena Israele balefwaya imfumu iya kubateka, taumfwile bwino kabili amwene ukuti nabamukaana. (1 Sam. 8:4-8) Na kuba, aleshimunuka ukucita ifyo abantu balemweba ica kuti Yehova alimwebele pa miku itatu ukuti akutike ku fyo balemweba. (1 Sam. 8:7, 9, 22) Nangu cali ifi, Samwele tale-enda ne cikonko ku mukoshi nelyo ukufulilwa uwali no kumupyana. Ilyo Yehova amwebele ukusuba Shauli, Samwele alyumfwilile no kubomba uyu mulimo mukuitemenwa fye, tabamupatikishe.

17. Bushe baeluda kuti bapashanya shani filya Samwele acitile, kabili cinshi cilenga ukuti baleba ne nsansa?

¹⁷ Na baeluda ababomba pa myaka iingi nabo bacita nga filya fine Samwele acitile ilyo balesambilisha bamunyinabo imilimo. (1 Pet. 5:2) Aba baeluda tabashimunuka ukusambilisha bambi pa mulandu wa kutiina ukuti bakabapoka imilimo imo iya mu cilonganino. Baeluda ababa no kutemwa tabamona bamunyinabo abafwaya ukusambilila imilimo ya mu cilonganino ukuti bakalacimfyanya nabo, lelo babamona ukuti ‘babomfi banabo’ kabili fya bupe ku cilonganino. (2 Kor. 1:24; Heb. 13:16) Kabili baeluda abaitemenwa ukusambilisha bambi imilimo, balaba ne nsansa pa kumona ifyo abo basambilisha balebomba bwino mu cilonganino!—Imil. 20:35.

18, 19. Bushe baeluda kuti basambilisha shani bwino bambi imilimo, kabili mulandu nshi cacindamina ukucitila ifyo?

¹⁸ Muleba ifibusa, te kulabasambilisha fye. Pali bulya bwine bushiku Samwele akumene na Shauli, afwaya nga abulile fye umusashi wa mafuta no kupongolwela bwangu pa mutwe wakwe, no kumweba ukubwelelamo nge mfumu iyasubwa lelo ukwabula ukumusambilisha ifya kubomba umulimo. Lelo Samwele alitekele umutima pa kusambilisha Shauli ifya kubomba umulimo. Samwele amwene ukuti nacilinga ukusuba Shauli pa numa ya kuliila pamo, ukwendela pamo, ukulanshanya pa nshita iitali e lyo na pa numa ya kutuusha sana.

¹⁹ Baeluda nabo, pa kutendeka ukusambilisha bambi imilimo bafwile ukuteka umutima kabili bafwile ukuba ifibusa na bamunyinabo abo balesambilisha. Ifyo baeluda bengacita pa kuti babe ifibusa na bamunyinabo abo balesambilisha imilimo fyalipusanapusana ukulingana ne calo, ne fyo abantu bekala e lyo ne ntambi. Lelo te mulandu ne calo mwikalamo, baeluda nga mulepaatulako inshita ya kuba na bo mulesambilisha imilimo, ninshi mulebalanga ukuti balicindama. (Belengeni Abena Roma 12:10.) Abo mulesambilisha imilimo nga baishiba ukuti balicindama, bakatemwa sana.

20, 21. (a) Finshi ifyo uwaishiba bwino ukusambilisha acita? (b) Finshi tukalandapo mu cipande cikonkelepo?

²⁰ Baeluda muleibukisha ukuti: Kasambilisha musuma tatemwa fye ukusambilisha bambi imilimo lelo alatemwa no muntu uo alesambilisha. (Linganyeniko Yohane 5:20.) Nga ca kuti abasambi bamona ukuti kasambilisha nabatemwa kuti babikako sana amano ku fyo alesambilisha. E ico, baeluda ilyo mulesambilisha bambi imilimo ya mu cilonganino mufwile ukulanga ukuti namutemwa abo mulesambilisha.—Amapi. 17:17; Yoh. 15:15.

²¹ Baeluda nga bamona ukuti nomba baba ifibusa na bo balefwaya ukusambilisha imilimo ya mu cilonganino, e lintu bengatendeka ukubasambilisha imilimo iyo bafwile ukwishiba. Bushe baeluda kuti basambilisha shani bambi imilimo? Ifi e fyo tukalandapo mu cipande cikonkelepo.

1. (a) Ukutula fye na kale, cinshi ababombfi ba kwa Lesa baishiba pa kusambillisha bambi imillimo, kabili kuti twafibomfya shani muno nshiku? (b) Finshi twalasambilila muli cino cipande?

UKUTULA fye na kale ababomfi ba kwa Lesa balishiba ukuti ukusambilisha bambi imilimo kwalicindama. Abramu “aimishe abantu bakwe abasambilishiwa ubulwi” ukuyapususha Lote, kabili balimupuswishe. (Ukute. 14:14-16) Ilyo Davidi ali Imfumu, bakemba ba pa ng’anda ya kwa Lesa ‘balibasambilishe ukwimbila Yehova’ ne ci calengele ukuti balelumbanya Lesa. (1 Imila. 25:7) Muno nshiku, tulalwa ubulwi bwa ku mupashi na Satana na bantu bakwe. (Efes. 6:11-13) Na kabili, tulabombesha pa kuti fye tulelumbanya Yehova. (Heb. 13:15, 16) Kanshi, nga filya cali ku babomfi ba kwa Lesa aba ku kale, na ifwe bene pa kuti tulebomba bwino tufwile ukusambilila ifya kubomba imilimo. Yehova alipeela baeluda mu filonganino umulimo wa kusambilisha bambi imilimo. (2 Tim. 2:2) Finshi baeluda ababomba pa myaka iingi bacita pa kwafwa bambi ukuba abafikapo ukusakamana umukuni?

AFWENI ABO MULESAMBILISHA IMILIMO UKUBA ABAKOSA MU FYA KWA LESA

2. Ilyo baeluda bashilatendeka ukusambilisha bamunyinabo ifya kubomba imilimo, cinshi ico bafwile ukucita, kabili mulandu nshi bafwile ukucitila ifyo?

² Baeluda kuti twabapashanya ku mulimi. Ilyo umulimi talabyala imbuto, alabala abika umufundo mu mushili pa kuti imbuto shikakule bwino. Na baeluda nabo ilyo bashilatendeka ukusambilisha bambi imilimo ya mu cilonganino, balabala balanshanya nabo Amalembo aya kubafwa pa kuti bakaleumfwikisha ifyo bakalasambilila.—1 Tim. 4:6.

3. (a) Bushe baeluda kuti babomfya shani ifyo Yesu alandile ifyalembwa pali Marko 12:29, 30 pa kulanshanya na bo balesambilisha imilimo? (b) Bushe uwo balesambilisha imilimo kuti aumfwa shani nga ca kuti eluda uulemusambilisha amupepelako?

³ Nga mulefwaya ukwishiba nga ca kuti icine cileyafwa uwo mulesambilisha imilimo, kuti mwamwipusha ukuti, ‘Bushe ukuipeela kwenu kuli Yehova kwamwafwa shani ukwaluka mu mikalile yenu?’ Ukwipusha ici cipusho kuti kwalenga mwalanshanya pa fitwafwa ukulabomba umulimo wa kwa Lesa no mweo onse. (Belengeni Marko 12:29, 30.) Ilyo mwapwisha uku kulanshanya, kuti mwapepa kuli Yehova ukulomba umupashi wa mushilo ukuti uleyafwa uwo mulesambilisha imilimo. Ala mukakoselesha uwo mulesambilisha imilimo nga aumfwa uko mulepepa no mutima wenu onse!

4. (a) Landeni pa malyashi ya mu Baibolo ayengafwa uwo mulesambilisha imilimo ukuba uwakosa mu fya kwa Lesa. (b) Buyo nshi ubo baeluda bafwile ukuba na bo ilyo balesambilisha bambi imilimo ya mu cilonganino?

⁴ Ilyo mwatendeka fye ukusambilisha bambi imilimo, mufwile ukulanshanyako Amalembo yamo ayengabafwa ukuitemenwa ukubomba imilimo, ukuba abacetekelwa no kuba abaiceefya. (1 Isha. 19:19-21; Nehe. 7:2; 13:13; Imil. 18:24-26) Nga filya umufundo waba ku mushili e fyo ne iyi imibele yaba ku-ulesambilila imilimo ya mu cilonganino. Kuti yalenga alalunduluka bwangu mu fya kwa Lesa. Ba Jean-Claude, baeluda aba ku France batile: “Ico mfwaisha ilyo ndesambilisha bambi imilimo kubafwa ukulabika sana amano ku fya kwa Lesa. Ndafwayako utushita twakubelengela pamo ilembo na uwo ndesambilisha imilimo pa kuti amenso yakwe yashibulwe no kumona ‘ifipesha amano’ ifyaba mu Cebo ca kwa Lesa.” (Amalu. 119:18) Finshi fimbi ifyo mwingacita pa kukosha abo mulesambilisha imilimo ya mu cilonganino?

BEBENIKO IMILIMO IMO IYO BENGAPANGA UKUBOMBAKO NE FYO BAFWILE UKUCITA

5. (a) Mulandu nshi cacindamina ukulanshanya na bo mulesambilisha imilimo pa fyo bapanga ukucita mu mulimo wa kwa Lesa? (b) Mulandu nshi baeluda balingile ukusambilisha bamunyinefwe imilimo ilyo bacili abaice? (Moneni fuutunoti.)

⁵ Ipusheni uwo mulesambilisha imilimo ukuti, ‘Finshi mwapanga ukucita mu mulimo wa kwa Lesa?’ Nga ca kuti tapaba ifyo bapanga ukucita, bafweni ukutontonkanya pa fyo bengaba na maka ya kucita. Mwebeni pa buyo bumo ubo mwaimike, kabili beni abacincimuka ilyo mulelanda pa fyo mwali ne nsansa ilyo mwafikilishe ubo buyo. Nangu ca kuti ukucita ifi twalandapo kuti kwaumfwika nga malanda kanwa, kulafwa abo mulesambilisha imilimo. Ba Victor, baeluda kabili bapainiya mu Africa, batile: “Ilyo nali umwaice, baeluda bamo balinjipwishe ifipusho ifinono pa fyo napangile ukucita. Ifyo banjipwishe fyalengele ntendeke ukutontonkanya sana pa fyo nalebombela Lesa.” Baeluda ababomba pa myaka iingi nabo balalanda sana pa fyo cacindamina ukutendeka ukusambilisha bamunyinefwe ilyo bacili abaice, ilyo bali fye ne imyaka nalimo 15, pa kulabapeela imilimo ya mu cilonganino ukulingana ne mishinku yabo. Ukusambilisha bamunyinefwe imilimo ilyo bacili abaice kulabafwa ukutwalilila ukubika amano ku fyo bapangile ukucita mu fya kwa Lesa na lintu bakaba ne myaka nalimo 19, ilyo bakwata sana ifya kubapumfyanya.—Belengeni Amalumbo 71:5, 17.a

6. Cinshi icacindama ico Yesu alecita pa kusambilisha bambi imilimo?

⁶ Na kabili kuti mwakoselesha abo mulesambilisha ukulafwaisha ukubombako imilimo mu cilonganino nga ca kuti pa kubapeela imilimo mulebeba ne co mwabapeelela uyo mulimo. Nga mulebeba umulandu mwabapeelela imilimo ninshi mulepashanya Yesu, Kasambilisha Mukalamba. Ku ca kumwenako, ilyo Yesu ashilapeela abatumwa bakwe umulimo wa kupanga abasambi, alibebele umulandu balingile ukumfwila ifyo abebele. Yesu abebele ukuti: “Nabampela amaka yonse mu muulu na pano isonde.” Kabili abebele no kuti: “E ico kabiyeni, kalengeni aba nko shonse ukuba abasambi.” (Mat. 28:18, 19) Kuti mwapashanya shani ifyo Yesu alesambilisha bambi imilimo?

7, 8. (a) Bushe baeluda kuti bapashanya shani ifyo Yesu alesambilisha bambi imilimo? (b) Bushe ukutasha abo mulesambilisha imilimo kwacindama shani? (c) Finshi ifingafwa baeluda ukusambilisha bambi imilimo? (Moneni akabokoshi akaleti, “Ifyo Mwingasambilisha Bamunyinenwe Imilimo.”)

⁷ Bomfyeni Amalembo pa kulondolwela uwo mulesambilisha imilimo icalenga ukuti mumwebe ukucita ifyo. Nga mwacita ifi, ninshi mulemusambilisha ukuti ilyo alebomba umulimo aletontonkanya pa mashiwi ya kwa Lesa ayatutungulula. Ku ca kumwenako, nga mwapeela munyina umulimo wa kuwamya umusebo wa kuya pa Ng’anda ya Bufumu, kuti cawama mwalanshanya nankwe Tito 2:10 no kumulondolwela ifyo umulimo wakwe ukalalenga Ing’anda ya Bufumu ‘ukuyemfya isambilisho lya kwa Lesa, Umupusushi wesu.’ Na kabili, mwebeni ifyo abakalamba mu cilonganino bakalaumfwa bwino ukwenda mu musebo ukwabula ukulaipununa. Nga mulelanshanya ifi na bo mulesambilisha, cikalenga bakalebika amano ku bantu ukucila ku fyo mulebeba ukucita. Abo mulesambilisha bakatemwa ukumona uko bamunyina ne nkashi mu cilonganino balenonkelamo mu milimo balebomba.

⁸ Na kabili, mufwile ukulatasha abo mulesambilisha imilimo pa fyo balekonka ifyo mulebeba. Mulandu nshi cacindamina ukutasha abo mulesambilisha? Nga muletasha abo mulesambilisha imilimo kuti calenga balabomba bwino.—Linganyeniko Mateo 3:17.

UBWAFYA NA BUMBI UBO BAELUDA BAKWATA

9. (a) Bwafya nshi baeluda bamo ababa mu fyalo ifikankaala bakwata pa kusambilisha bambi imilimo ya mu cilonganino? (b) Cinshi bamunyinefwe abacaice bamo bashibikila sana amano ku fya kwa Lesa?

⁹ Mu fyalo ifikankaala baeluda balikwata ubwafya na bumbi ubwa kukoselesha bamunyinefwe ababatishiwa abali mu myaka yaba 20 na 30 ukulabomba imilimo mu cilonganino. Twalipwisheko baeluda ababomba pa myaka iingi mu fyalo 20 ifikankaala ico bamunyinefwe abacaice bamo bashifwaila ukulabombako imilimo mu cilonganino. Mu fyasuko fyabo, icishinka cimo ico balandilepo sana ca kuti: Ilyo aba bamunyinefwe baalekula tabaalebakoselesha ukupangila libeela ukubombako imilimo ya kwa Lesa. Limo ificitika fya kuti, nangu abacaice bengapangila libeela ukubombako umulimo wa kwa Lesa, abafyashi babo balabakoselesha ukuya ku masambililo ya pa muulu! Ici calenga aba abacaice ukukanabika sana amano ku fya kwa Lesa.—Mat. 10:24.

10, 11. (a) Bushe baeluda kuti bayafwa shani bamunyinefwe abamoneka kwati tababika amano ku kubombako imilimo mu cilonganino? (b) Malembo nshi ayo baeluda bengalanshanya na ba bamunyinefwe, kabili mulandu nshi? (Moneni futunoti.)

¹⁰ Nga ca kuti munyinefwe alemoneka kwati tabika amano ku milimo ya kwa Lesa, mufwile ukubombesha no kuba abatekanya pa kuti mwalule ifyo atontonkanya, nangu cafye shani kuti ayaluka. Nga filya umulimi atungilila ifilimwa pa kuti ilyo filekula fiilawila kumo, na imwe kuti mwayafwa bamunyinefwe bamo panono panono ukwaluka mu fyo batontonkanya pa kubombako imilimo mu cilonganino. Kuti mwacita shani ifyo?

¹¹ Mufwile ukuba abatekanya pa kuti mube ifibusa naba bamunyinefwe. Lekeni beshibe ukuti icilonganino cilafwaya ukuti balebombako imilimo. Lyena, mukupita kwa nshita, kuti mulelanshanyako Amalembo yamo no kubafwa ukulatontonkanya pa kuipeela kwabo kuli Yehova. (Luk. Mil. 5:4; Esa. 6:8; Mat. 6:24, 33; Luka 9:57-62; 1 Kor. 15:58; 2 Kor. 5:15; 13:5) Kuti mwabepusha amuti, ‘Finshi mwalaile Yehova ilyo mwaipeele kuli ena?’ Pa kuti baletontonkanya pa kuipeela kwabo bepusheni ukuti, ‘Bushe Yehova aumfwile shani ilyo mwabatishiwe?’ (Amapi. 27:11) ‘Inga Satana ena aumfwile shani?’ (1 Pet. 5:8) Tamufwile ukutwishika ukuti bamunyinefwe kuti bayaluka mu fyo batontonkanya pa kubombela Lesa nga mwababelengela Amalembo ayo mupekenye bwino.—Belengeni AbaHebere 4:12.b

MWE BALESAMBILILA IMILIMO, BENI ABA CISHINKA

12, 13. (a) Cinshi Elisha acitile ilyo balemusambilisha imilimo? (b) Bushe Yehova alambwile shani Elisha pali filya ali uwa cishinka?

¹² Inga imwe, mwe baice mwe bafwile ukulabombako imilimo mu cilonganino, mibele nshi mufwile ukukwata pa kuti mulunduluke? Pa kuti twasuke bwino ici cipusho, natulande pali fimo ifyacitike ku walesambilila ifya kubomba imilimo ku kale.

¹³ Mupepi nalimo ne myaka 3,000 iyapita, kasesema Eliya aebele Elisha ninshi ali umwaice ukuti alemwafwako imilimo. Ukwabula ukupoosa ne nshita, Elisha alisumiine kabili aleyafwa Eliya ukubomba muli bucishinka imilimo iyo abengi balemona ukuti tayacindama. (2 Isha. 3:11) Lyena, pa numa ya kusambilila imilimo pa myaka 6, e lyo Elisha aishibe ukuti umulimo uwo Eliya alebomba mu Israele wali no kupwa. Pali ilya nshita Eliya aebele Elisha uwo asambilishe bwino ifya kubomba imililmo ukuleka ukumukonka, lelo pa miku itatu Elisha aebele Eliya ukuti: “Nshalekane na imwe.” Alefwaya ukutwalilila ukwikala no walemusambilisha imilimo. Yehova alilambwile Elisha pa kutwalilila ukuba uwa cishinka pantu amulengele ukumonako uko Lesa asendele Eliya mu cipesha mano.—2 Isha. 2:1-12.

14. (a) Bushe abalesambilila imilimo ya mu cilonganino kuti bapashanya shani Elisha? (b) Mulandu nshi cacindamina ku balesambilila imilimo ukuba aba cishinka?

¹⁴ Kuti mwapashanya shani Elisha? Ilyo bamupeela imilimo, ukubikako fye ne milimo iyo abengi bamona nge ishacindama, mulesumina ukubomba ukwabula ukupoosa inshita. Mulemona abalemusambilisha imilimo ukuti fibusa, kabili mulebatasha pa fyo babombesha ilyo balemusambilisha imilimo. Nga mulebika amano ku fyo balemusambilisha, ninshi mu nshila imbi mule-eba abalemusambilisha imilimo ukuti: “nshalekane na imwe.” Ne cacilapo ukucindama, muleba aba cishinka ilyo mulebomba imilimo bamupeela. Mulandu nshi cacindamina? Nga mwalanga ukuti muli ba cishinka kabili bamucetekela no kumucetekela, e lyo baeluda bakamona ukuti Yehova alefwaya ukuti mulebombako imilimo na imbi mu cilonganino.—Amalu. 101:6; belengeni 2 Timote 2:2.

MULEBA NO MUCINSHI KULI BAELUDA

15, 16. (a) Bushe Elisha alangile shani ukuti alicindike uwamusambilishe imilimo? (Moneni icikope icili pa ntendekelo ya cino cipande.) (b) Cinshi ico Elisha acitile icalengele bakasesema banankwe bamucetekele?

¹⁵ Ifyo ilyashi lya kwa Elisha lilandapo filanga na kabili ifyo bamunyinefwe muno nshiku balingile ukuba no mucinshi kuli baeluda ababomba pa myaka iingi. Pa numa ya kutandalila ibumba lya bakasesema mu Yeriko, Eliya na Elisha baile ku Mumana wa Yordani. Ilyo bafikile, “Eliya abuulile ica kufwala cakwe icaibela, acifunga no kuuma pa menshi, na menshi yapaatukene uku no ku.” Pa numa ya kwabuka apauma, balitwalilile ‘ukulanda uku ninshi baleenda.’ Ukwabula no kutwishika, pali iyi nshita Elisha taletontonkanya ukuti alishibe fyonse ifya kubomba imilimo. Elisha aleumfwila fyonse ifyo Eliya alemweba mpaka na lintu Eliya asendelwe muli kankungwe. Pa numa, ilyo Elisha alebwelelamo afikile pa Mumana wa Yordani, abuulile ica kufwala ca kwa Eliya, aumine na pa menshi no kusosa ati: “Ali kwi Yehova, Lesa wa kwa Eliya?” Na kabili amenshi yalipaatukene uku no ku.—2 Isha. 2:8-14.

¹⁶ Bushe namumona ukuti icipesha amano ca kubalilapo ico Elisha acitile e cipesha amano cimo cine ico Eliya alekelesheko ukucita? Mulandu nshi twalandila pali ici icipesha amano? Cimoneka kwati Elisha taletontonkanya ukuti apo nomba e kasesema uwashelepo, alingile ukwaluka mu fyo alebomba imilimo lilya line fye. Lelo filya Elisha atwalilile ukubomba umulimo nga Eliya, alangile ukuti alicindike uwamusambilishe imilimo, ne ci calengele ukuti bakasesema banankwe bamucetekele. (2 Isha. 2:15) Mu myaka yonse 60 iyo Elisha abombele umulimo wa bukasesema, Yehova alimupeele amaka ya kucita ifipesha amano ifingi ukucila ne fyo Eliya acitile. Mwe balesambilila imilimo, finshi mwingasambililako kuli Elisha?

17. (a) Bushe abo baeluda balesambilisha imilimo kuti bapashanya shani Elisha? (b) Mu kupita kwa nshita Yehova kuti ayafwa shani aba cishinka abo baeluda balesambilisha imilimo?

¹⁷ Mwilamona kwati nga bamupeela imilimo mu cilonganino mufwile ukwalula ifyo imilimo ibombwa mu cilonganino. Icingalenga ukwalula ifyo imilimo ibombwa mu cilonganino te kufwaya kwenu, lelo kulingana ne fyo icilonganino cilekabila e lyo no butungulushi bwa kuteyanya kwa kwa Yehova. Nga filya Elisha alengele bakasesema banankwe ukumucetekela pa mulandu ne fyo alecita e lyo na pa fyo acindike Eliya uwamusambilishe imilimo pa kulacita ifyo amusambilishe, na imwe bene kuti Abena Kristu banenu bamucetekela nga mulelanga ukuti mwalicindika baeluda ababomba pa myaka iingi pa kutwalilila ukucita ifyo bamusambilishe ukubomfya Amalembo. (Belengeni 1 Abena Korinti 4:17.) Lelo, nga mwaishiba bwino ifya kubomba imilimo, ukwabula no kutwishika mukalabombela pamo na baeluda mu kwalulako fimo mu cilonganino pa kuti mukaleendela pamo no kuteyanya kwa kwa Yehova. Na kuba, nga filya caali kuli Elisha, na imwe nga mwatwalilila ukuba aba cishinka, mu kupita kwa nshita Yehova kuti amwafwa ukubombako imilimo iikalamba ukucila na bamusambilishe.—Yoh. 14:12.

18. Mulandu nshi ukusambilisha bamunyinefwe imilimo ya mu cilonganino kucindamine sana muno nshiku?

¹⁸ Tulecetekela ukuti ifyo twalandapo muli cino cipande e lyo na mu cipande cafumineko fikalenga baeluda balesangako inshita ya kusambilisha bamunyinefwe imilimo ya mu cilonganino. Na imwe bamunyinefwe nga mwafikapo ukubomba bueluda, muleitemenwa ukukonka ifyo bamusambilishe ilyo mulesakamana umukuni wa kwa Yehova. Nga mulecita ifi, mukakosha ifilonganino kabili mukafwa bamunyinenwe bonse ukutwalilila aba cishinka mu nshita ya bucushi bukalamba ubuleisa.