Kanyense Uo Abantu Batemwa Sana

Ku ulemba Loleni! mu Mexico

Mu fyalo fimo fimo umuputule wa kwipikilamo nga tamuli kanyense te kuti ube muputule wa kwipikilamo uwine wine. Iyi kanyense kuti yabomba mu kwipikila ifingi. Kuti bapangilamo umuto, kuti baiputawila mu musalu tulya uubishi, no kwipikila ifya kulya fimbi, e lyo no kuibomfya mu muti. Ilenga twalila ne filamba.

Kanyense kwaba ne yaba mu musango umbi—kwaba ilya ikalamba, na ilya inono inono, iyakashikila, e lyo na garliki. Iyi yonse na yo ilabalula amaluba ayasuma sana. Nomba iisangwa sana mu mayanda ayengi, te mabuula fye lelo mashinte.

Kanyense ni kale sana abantu batampile ukuilima. Kuti twamona ukuti kanyense yalebomba ukwingi nga twabelenga mu filembelo fya Baibolo, ifisokolola ukuti mupepi no mwaka wa mu 1513 B.C.E., abena Israele bafulwike kanyense iyo balelya ilyo bali mu busha mu Egupti.—Impendwa 11:5.

Nomba cinshi calenga abantu ba mitundu yonse ukutemwa kanyense? Ni co yalikwata akacena kasuma e lyo ilanunkila bwino. Umufundo wa mu mushili e ulenga kanyense ukufumyo tumenshi utulenga umuntu ukuponye filamba.

Kanyense Te ya Kuwamya fye Ifya Kulya

Kanyense ilabomba ifingi ku mubili wa muntu. Tonse utufwaikwa pa kuti umubili ukule e mo twaba, ilakusha no kuwamya amafupa na meno, amenshi ya katapakatapa yalenga umubili ukuba uumi, e lyo ilatupususha na ku malwele. Kanyense yalitemwikwa ukufuma na kale pa fyo ibomba ku miti ya kuundapilako. Na muno nshiku mwine ilaposha amalwele ayengi, ilaposha icifine, ku mukoshi nga kulefimba, amafuta nga yaikalila umupito mulopa, umulopa nga uletikama, ubulwele bwa shuga, e lyo ne cifuba nga cilefwasa. Kabili fimbi ifyo kanyense icita ni fi, ilepaya utushishi utwingatulwalika, ilacefyanya amafuta yaba mu mubili, no kwafwa ukukanafimba, ilacingilila umulopa ukukanatikama e lyo no kukanalwala kansa.

Kanyense yaba mu misango yalekanalekana—kwaba iyabuuta, iya mutuntula, iyakashikila, iya katapakatapa, ne yakashika, e lyo ne ya kolokondwe. Kuti mwalya iibishi, ne yaipikilwa mu filyo, iyaba mu fikopo, iyo bayanika, iyapeleka e lyo ne yalekanalekana. Cine cine kanyense musalu usuma nangu cingati ilamulisha filamba.