UKULANSHANYA | NA BA MASSIMO TISTARELLI

Uupanga Amaroboti Alondolola Icalenga Asumine muli Lesa

Profesa Massimo Tistarelli ni sayantisti uwa pa Yunivesiti ya Sassari ku calo ca Italy. Ni umo pali ba kalemba ba ma magazini yatatu ayalanda pali sayansi ayo basabankanya mu fyalo ifingi, kabili ena na banankwe balilembapo amapepala ukucila 100 ayalanda pa fyo ba sayantisti basanga. Asambilila pa fyo abantu beshiba ifinso fya bantu bambi, no tuntu tumbi uto bacita utumoneka kwati twalyanguka sana pamo nga ukwanka bola nga babapoosela. Lyena alapanga amaroboti ayakwata amenso, ayamona ifintu kwati bantunse. Abalemba Loleni! balimwipwishe pa fyo asuminamo na pa mulimo wakwe uwa sayansi.

Bushe kale mwalepepa kwi?

Abafyashi bandi baletila ni ba Katolika lelo tabaleyako. Ilyo nali umwaice nalemona kwati Lesa takwaba. Nasambilile ukuti ifintu fyaishilebako fye ifine fyeka kabili fyasangwike fye, kabili ifi fine e fyo nasumiinemo. Nomba nangu ca kuti nshasumiine ukuti Kabumba eko aba, umutima walenjeba ati kufwile kwaliba icintu cimo icatucila fwe bantu bonse. Pa kuti ncishibe ico cintu, natampile ukufwailisha ifishinka mu mipepele, naile ku ba Buddha, ku ba Hindu, na ku ba Tao, lelo ifisambilisho fyabo tafyaleasuka amepusho nakwete.

Finshi fyalengele ukuti mutemwe ifya sayansi?

Ukutula fye ku bwaice, nalitemenwe sana ama mashini ne fya kupangapanga. Nalebula fye no twakwangasha utwa malaiti natukakula no kutusuntinkanya na kabili. Batata balisambilile sana pali fimashini fya kumfwaninamo, e ico nalebepusha sana amepusho pa fyo ifilimba na mafoni fibomba.

Bushe umulimo mubomba uwa fya sayansi wakuma finshi?

Nasambilile ifya kulungisha no kupanga amakompyuta ne filimba pa Yunivesiti ya Genoa, kabili nalilundilepo amasambililo ya kuba kalapashi mu kupanga amaroboti. Nalisambilile ifyo amenso ya bantu yabomba kabili nalefwaya inshila ya kulenga amaroboti ukulafwaya ifintu filya amenso ya bantu yacita.

Cinshi calengele ukuti mufwaishe ukwishiba ifyo amenso ya bantu yabomba?

Ilinso lya muntu ala mwandini lilabomba imilimo iikalamba nga nshi, pamo nga ukwiluka ifyo twamona. Ku ca kumwenako, tontonkanyeni pa fyo ciba umuntu nga alefwaya ukwanka bola. Ilyo alebutuka ukuya mu kwanka bola, imboni ya linso iyaba kwati likalashi lilatonta pali bola, no kutwala ico yamona ku numa ye linso uko beta ati retina. Icikope ca bola cilapita pali retina ukulingana ne fyo bola ileisa no kulingana ne fyo ilinso lilesela. Ilingi line icicitika ca kuti ilinso litonta fye pali bola. Icikope ca bola cilalambata pali retina lelo bola yena ninshi icili ileisa.

Pa nshita imo ine amenso yalapima umusenselo bola ile-endelapo e lyo na kuntu ilelola. Icipapusha ca kuti retina ilapima ifyo bola ilesela. Lyena imishipashipa isha mu linso ishaikata kuli retina, shilatwala ifyo ilinso lilemona kuli bongobongo, lyena bongobongo ileshiba uko bola ilelola kabili ilalenga umuntu ukubutukilako no kwanka bola. Ala mwandini ifi fyonse ificitika filapapusha nga nshi.

Cinshi calengele ukuti musumine ukuti Kabumba eko aba?

Mu 1990, naikele imyeshi iinono mu musumba wa Dublin, ku calo ca Ireland, nalefwailisha ifishinka pa koleji ya Trinity College. Ilyo nalebwelela ku ng’anda no mwina mwandi, Barbara, twalandile pa fyo abana besu bakekala ku ntanshi. Lyena twaile tandalila na nkashi yandi Inte ya kwa Yehova. Nkashi yandi ampeele icitabo ca Nte sha kwa Yehova icitila Life—How Did It Get Here? By Evolution or by Creation? Abalembele ici citabo balifwailishe sana ifishinka kabili nalitemenwe ifyo nalebelenga. E lyo naishileiluka ukuti nasumiine mu kuti ifintu fyasangwike fye ukwabula no kutontonkanyapo sana. Ku ca kumwenako nalemona kwati ifyo bashuula mu mushili e filangilila ukuti cine cine ifintu fyaishilebako pa mulandu wa kusanguka. Nomba te fyo caba. Naleti nga naesha ukufwailisha ifishinka pa kusanguka kwa fintu, e lyo nalemona sana ukuti ici cisambilisho ca bufi kabili tamwaba icine.

Lyena natontonkenye pa ncito yandi iya kupanga amaroboti. Ni nani nalepashanya ilyo nalepanga amaroboti? Te kuti mpange iroboti ilingakwata amano ya kwanka bola nge fi fwe bantu tucita. Iroboti kuti lyaanka fye bola, nga ca kuti balibika palya pene balapoosela bola, e lyo bafwile ukulalipindulula. Te kuti iroboti lyanke bola nga ca kuti abalipangile tabacitilepo icili conse. Fwe bantunse twalikwata amaka ya kusambilila ifintu ifingi ukucila fimashini, e lyo fimashini fyalikwata abafipangile! Ici cishinka pamo ne fishinka fimbi, fyanengele ukusumina ukuti na ifwe kwaliba uwatupangile.

Cinshi calengele ukuti mube Inte ya kwa Yehova?

Kuti natila ine no mukashi wandi Barbara twalitemenwe inshila ba Nte balesambilishishamo abantu Baibolo. Nalitemenwe ukusanga ukuti pa kulemba impapulo shabo baIefwailisha ifishinka. Abantu ababa nga ine balatemwa sana ukusambilila ifintu ifya kuti abalembele balifwailishe nga nshi ifishinka. Ku ca kumwenako nalefwaya ukwishiba ukusesema ukwalekanalekana, nelyo ukusobela ifikacitika ku ntanshi, ukwaba mu Baibolo. Ukusambilila pali ifi fintu kwalengele nasumina ukuti cine cine Baibolo yafuma kuli Lesa. Mu 1992, ine na Barbara twalibatishiwe no kuba Inte sha kwa Yehova.

Bushe ifi mwasambilila sayansi fyalilenga icitetekelo cenu ukunaka?

Awe nakalya, sayansi yalilenga icitetekelo candi ukukoselako. Ku ca kumwenako, tontonkanyeni pa fyo twishiba ifinso fya bantu. Akanya kuti kaishiba icinso ca banyina ilyo papita fye ama-awala ayanono ukutula apo kafyalilwa. Imwe na ine kuti twaishiba umuntu uo twamonapo ilyo fye twamulolesha, nangu ca kuti ali pa bantu abengi. Kuti twaishiba ne fyo aleumfwa mu mutima. Lelo limbi te kuti twiluke no kuti pa nshita fye iinono sana bongobongo yesu naibombesha sana kabili natwishiba ifintu ifingi pali uyo muntu.

Ee, nalishininkisha ukuti amenso yesu, bupe ubwacindama nga nshi ubo Yehova Lesa atupeela. Ifyo Lesa atupeela fingi, pali ifi paba na Baibolo, kabili ici cilenga ndemutasha sana no kulashimikilako abantu bambi pali ena. Na kuba, nga natontonkanya pa fyo Lesa apanga, umutima unjeba ati e o mfwile ukutasha pa mulimo wakwe onse.

[Amashiwi pe bula 11]

Natontonkenye pa ncito yandi iya kupanga amaroboti. Ni nani nalepashanya ilyo nalepanga amaroboti?