“TULOMANA sana na bena mwandi pa ndalama. Ndomfwa sana ububi pantu nangu ca kuti ndabombesha sana pa kusakamana ulupwa, ba Jacob tabanjipusha nga balefwaya ukubomfya indalama. Ici cilalenga twaleka ukusoshanya pa nshiku ishingi.”—E fyalandile ba Sarah,a aba ku Ghana, abaupwa pa myaka 17.

Abena mwabo, ba Jacob, nabo batile: “Ca cine, inshita shimo tulomana. Ilingi line icilenga ni co tulafilwa ukumfwana e lyo no kulanshanya bwino. Limo na lyo icilenga ni co tulafulwa na pashilingile.”

Ba Nathan abekala ku India kabili abaupile nomba line, balondolola icacitike ilyo bashifyala bakalipile banafyala. Batile, “Bamayofyala balifulilwe kabili balifumine mu ng’anda. Ilyo naipwishe batatafyala ico bacitiile filya, baumfwile kwati nabasaalula. E ico batendeke ukutukalipila bonse.”

Nalimo na imwe mwalimona ukuti abaupana balomana nga ca kuti tabalesala amashiwi ya kulanda. Limo abantu abacilalanshanya fye bwino kuti batendeka ukuumana. Takwaba umuntu uushilufyanya mu kulanda, kanshi limo kulaba ukumfwila mumbi ifyo umuntu alandile nelyo ukumfwila mumbi ifyo alefwaya ukucita. Na lyo line, abaupana kuti baleumfwana.

Finshi mufwile ukucita nga mwatendeka ukuumana? Finshi mufwile ukucita pa kuti mutendeke ukulaumfwana na bena mwenu? Finshi fingaafwa abantu pa kuti baleumfwana mu ndupwa shabo? Belengeni ifipande fikonkelepo pa kuti muyumfwile.

FINSHI mulingile ukucita nga ca kuti mulomana sana na bena mwenu? Nalimo pali ino nshita mulomana sana ukucila kale, ica kuti limo tamwishiba ne fyo ciba pa kuti mutendeke ukuumana. Na lyo line, mwalitemwa abena mwenu kabili tamufwaya ukubakalifya.

Cisuma ukulaibukisha ukutila kuti muleumfwana na bena mwenu nangu ca kutila mulapusana mu fyo mutontonkanya. Amafya mukwata teyalenga mulepusana na bena mwenu, lelo ifyo mucita nga muli na mafya, e fingalenga mwalaumfwana na bena mwenu nelyo iyo. Natulande pa fintu fimo ifingamwafwa pa kuti mwilaumana.

1. MWILAFWAYA UKUKALIFYA ABENA MWENU NGA BAMUKALIFYA.

Pa kuti abantu bomane ninshi bonse babili balelanda, kanshi nga ca kuti umo aleka ukulanda e lyo atendeka ukukutika ku filelanda umunankwe, ukuumana kulapwa. E ico abena mwenu nga bamukalifya, na imwe tamufwile ukubakalifya. Mufwile ukulaesha na maka ukukanalanda amashiwi ayengakalifya abena mwenu. Mufwile ukulaibukisha ukuti cisuma ukulaumfwana na bena mwenu ukucila ukulacimfyanya pa kulanda.

“Umulilo ulashima apashili inkuni, na pashili uwa lwambo takuba ulubuli.”—Amapinda 26:20.

2. MULELEKA ABENA MWENU BALANDA IFILI KU MUKOSHI.

Nga mulefwaya ukuti muleke ukulaumana na bena mwenu, mulingile ukulakutikisha nga balelanda kabili tamufwile ukulabacilima. Mu nshita ya kulatontonkanya ukuti abena mwenu bamukalifishe fye ku mufulo, muleleka balanda ifyo baletontonkanya. Mwilalaba ukuti abena mwenu tabapwililika. Icilenga abantu balelanda amashiwi ayabipa ni co limo tabatontonkanya pa fyo balanda e lyo limo ni pa mulandu fye wa kuti nabafulwa. Kanshi abena mwenu nga balanda amashiwi aya kumukalifya, te kutila ninshi balefwaya bamukalifye.

“Fwaleni umutima wa nkumbu, icikuuku, ubupete, ukufuuka, no kushishimisha.”—Abena Kolose 3:12.

3. MULELEKA PAPITA INSHITA PA KUTI ICIPYU CIPWE.

Nga mwakalipa, kuti cawama mwafumina pa nse mu mucinshi pa kuti ubukali bucepeko. Nalimo kuti mwaya mu muputule umbi nelyo ukuya muleenda mpaka ubukali bwacepako. Nga mwacita ifi ninshi tamulekaana ukulanshanya na bena mwenu nelyo ukufwaya ukubasosha. Lelo iyi nalimo kuti yaba e nshita isuma iya kupepa kuli Lesa pa kuti amwafwe ukuba abatekanya, aba mano, na pa kuti amwafwe ukwishiba ifya kucita.

“Ilyo ukuumana takulaima, fumapo.”—Amapinda 17:14.

4. MULETONTONKANYA PA FYO MUFWILE UKULANDA E LYO NA PA FYO MUFWILE UKUFILANDA.

Nga mulefwaya ukupwisha ubwafya, tamulingile ukulabika amano ku kufwaya inshila ya kuipokolwelamo. Lelo mufwile ukulabika amano ku kulanda amashiwi ayengalenga ubukali bwa bena mwenu bwacepako. Mu nshita ya kulaeba abena mwenu ukuti tabafwile ukufulwa, mufwile ukulabepusha icacilenga bafulwe, kabili muletasha nga bamulondolwela.

“Umuntu uulanda ukwabula ukutontonkanya aba kwati lupanga ululasaula, lelo ululimi lwa ba mano lulaposha.”—Amapinda 12:18.

5. MWILAOTOKELA ABENA MWENU.

Nga ca kuti mwatendeka ukotokela abena mwenu kuti mwalenga nabo bafulwa. Kanshi nangu mufulwe shani, tamulingile ukulasaalula abena mwenu nelyo ukubasasukila. Tamufwile ukulaeba abena mwenu ukuti, “Tamumbikako amano” nelyo “Tamufwaya ukumfwa nga ndelanda.” Lelo mufwile ukweba abena mwenu mu mucinshi pa fyo mwacumfwa pa fyo bacicita. Ku ca kumwenako, nalimo kuti mwatila: “Ndomfwa ububi nga ca kuti . . .” Tamufwile ukulasunka abena mwenu, ukubatoba amapi nelyo ukuboma. Na kabili tamufwile ukulasaalula abena mwenu, nelyo fye ukubatiinya.

“Mwilaba ne mpatila ku banenu, muleke icipyu no bukali no kootoka no musaalula pamo no bubi bonse.”—Abena Efese 4:31.

6. MULEYANGUFYANYA UKULOMBA UBWELELO KABILI MULELONDOLWELA ABENA MWENU IFYO MULI NO KUCITA PA KUPWISHA UBWAFYA.

Nangu namufulwa, mufwile ukulabika sana amano ku kupanga umutende na bena mwenu. Mufwile ukulaibukisha ukuti abantu nga balwa ninshi bonse babili tabacimfishe, lelo nga bapanga umutende, ninshi bonse babili na bacimfya. Kanshi mufwile ukusumina ukuti namulufyanya. Nangu namushininkisha ukuti te imwe mwacilufyanya, mufwile ukulomba ubwelelo pa fyo mwacifulwa na pa fyo mwacicita ifyacilenga mutendeke ukuumana. Ukulaumfwana na bena mwenu kwalicindama ukucila ukuba ne cilumba nelyo ukulafwaya ukucimfya. Nga ca kuti abena mwenu balomba ubwelelo, mulingile ukubeleela ilyo line fye.

“Kabiye unakilile no kupapaata sana ku munobe.”—Amapinda 6:3.

Finshi mulingile ukucita pa kuti mutwalilile ukulaumfwana na bena mwenu pa numa ya kuumana? Ifi e fyo twalalandapo mu cipande cikonkelepo.

BUSHE Baibolo kuti yamwafwa pa kuti muleumfwana na bena mwenu? Moneni ifyo Baibolo ilanda ne fyo abantu abo twalanshenye nabo balandile ukuti e fibaafwa pa kuti baleumfwana. Natulande pa fishinka ifingamwafwa pa kuti muleumfwana, mwilaumana na pa kuti muletwalilila ukutemwana.

AMALEMBO AYENGAMWAFWA PA KUTI MULEUMFWANA

MULEMONA IFISUMA MU BENA MWENU.

“Tamukansana nelyo ukuibililika, lelo mwali-icefya pantu mumona bambi ukuti balimucila, e lyo tamubika fye amano ku fyo mulefwaya fye mwe bene, lelo mulabika amano na ku fyo bambi bafwaya.”—Abena Filipi 2:3, 4.

“Twasanga ukuti caliwama ukulamona abena mwesu ukuti balicindama ukutucila kabili balicila na bantu bambi.”—E fyalandile ba C. P., abaupwa pa myaka 19.

MULEBIKAKO AMANO NGA CA KUTI ABENA MWENU BALELANDA.

“Ulebebukisha . . . ukukanaba no lubuli, ukukanapampamina fye pa cintu cimo, ukuba abafuuka ku bantu bonse.”—Tito 3:1, 2.

“Te kuti tuleumana sana na bena mwesu nga ca kuti tulebasuka mwi shiwi ilyanakilila. Cisuma ukulakutikisha e lyo no kulaumfwa ku fyo abena mwesu balelanda, nangu ca kuti ifyo bengalanda nalimo te kuti tufitemenwe.”—E fyalandile ba P. P., abaupwa pa myaka 20.

MULINGILE UKUBA ABATEKANYA KABILI ABAFUUKA.

“Ukutekanya kuti kwanashanasha umutima wa mukalamba wa bashilika, no lulimi ulwanakilila kuti lwatoba ifupa.”—Amapinda 25:15.

“Inshita shimo kuti mwakansana, lelo ifyo mucita nga mwakansana e fingalenga mwalaumana nelyo iyo. Tulingile ukuba abatekanya pantu nga tuli abatekanya e lyo twingapwisha ubwafya tukwete.” —E fyalandile ba G. A., abaupwa pa myaka 27.

TAMULINGILE UKULASAALULA ABENA MWENU NELYO UKULABAPUMA.

“Pooseni iyi mibele yonse, ubukali, icipyu, ububifi, imiponto, kabili mwilalanda ne lyashi lya nsoni.”—Abena Kolose 3:8.

“Nalitemwa ifyo abena mwandi bailama. Tababubuka mu bukali kabili tabansasukila nelyo ukunsaalula.”—E fyalandile ba B. D., abaupwa pa myaka 20.

MULEELELA KABILI NGA MWAKANSANA MULEWIKISHANYA BWANGU.

“Muleshipikishanya no kubelelana uluse nga umo ali ne ca kuilishanya ku munankwe.”—Abena Kolose 3:13.

“Cilafya sana ukuilama nga ca kuti muli na mafya, kabili ici kuti calenga mwalanda nelyo ukucita ifintu ifingakalifya abena mwenu. Pa nshita sha musango uyu, cilawama ukwelelana. Pa kuti icupo ciwame, abaupana bafwile ukulaelelana.”—E fyalandile ba A. B., abaupwa pa myaka 34.

MULEPEELESHANYA NA BENA MWENU.

“Mulepeela, na imwe abantu bakulamupeela. . . . Pantu ku cipimo ico mupiminako bambi, e ko na imwe bakamupimina.”—Luka 6:38.

“Abena mwandi balishiba ifyo natemwa, kabili ilingi line balampeela ifintu ilyo nshileenekela. Ifyo bacita filalenga ndetontonkanya pa fisuma ifyo na ine ningabacitila, kabili ukucita ifi kulalenga lyonse tuleba ne nsansa.”—E fyalandile ba H. K., abaupwa pa myaka 44.

MULETWALILILA UKUMFWANA NA BENA MWENU

Twalanda fye pa bantu abanono muli ino Loleni! abo Baibolo yayafwa ukuba ne mibele iisuma iilenga baleumfwana na bena mwabo, lelo kwaliba abantu abengi abo Baibolo yayafwa.a Nangu ca kuti bamo baupana na bantu abashifwaya ukupanga umutende, balisanga ukuti cisuma ukulapanga umutende na bena mwabo, pantu Baibolo itila: “Abapanda amano ya mutende balasekelela.” —Amapinda 12:20.