ILYO mulebelenga mu kupongomoka, bushe mulatamantama pa mashiwi yamo? Nelyo lintu mwaiminina pa ntanshi ye bumba ku kulanda ilyashi, bushe musanga ukuti ilingi mufwayafwaya fye amashiwi? Nga ni fyo, ninshi tamwalongoloka. Uwalongoloka abelenga no kulanda mu nshila ya kuti ifyebo ne fishinka filefuma fye ifyakonkana ubusaka sana, mu kwanguka fye. Ici tacilolele mu kuti alilandikisha, nelyo ukuti alangufyanya ukulanda, atemwa ukuti ni cilandelande. Imilandile yakwe iba iisuma kabili iya kusenamina. Ukulongoloka na ko nakulandwapo kweka mwi Sukulu lya Butumikishi Ilya Bulesa.

Fingi fingalenga umuntu ukukanalongoloka pa kulanda. Bushe mulekabila ukwangwa sana kuli cimo pa fyakonkapo? (1) Pa kubelengela bambi, ukukanabelesha amashiwi yamo kuti kwalenga mwalashimunuka. (2) Ukupemwinapemwina kuti kwalenga mwalapulumpunta pa kulanda. (3) Cimbi icingalenga kukanapekanya. (4) Pa kulanda kwi bumba, icaseeka sana icilenga ukukanalongoloka caba kufilwa ukuteyanya ifyebo mu nshila ya kuti filekonkana mano mano. (5) Ukukanakwata amashiwi ayengi kuti kwalenga umuntu ukushimunuka ilyo alefwayafwaya amashiwi yalungama. (6) Nga ca kuti mwakomaila pa mashiwi ayengi, te kuti mulongoloke sana. (7) Cimbi icingalenga caba kukanaishiba bwino amafunde ya ulo lulimi.

Nga tamulongolweke, ibumba mu Ng’anda ya Bufumu kwena talyakafumpukemo, lelo amano yabo kuti yaya fye kumbi kumbi. Ici kuti calenga abantu ukukanasendapo icili conse pa fyo mwalanda.

Lelo, mulingile ukusakamana pa kuti imilandile iifwile ukuba iya maka kabili iyalongoloka taileumfwika iya kuituntumba, nelyo fye ukulenga abantu insoni. Nga ca kuti pa mulandu wa kupusana kwa myata abantu balamona imilandile yenu kwati tailimo umucinshi nelyo kwati taili iyafumaluka, tabakoomfwe. Kuti camonwa ukuti umutumwa Paulo nangu line ali kalanda wabelesha, alandile ku bena Korinti “mu kunaka na mu mwenso na mu kututuma ukwingi” pantu talefwaya bapooseshe amano kuli wene.—1 Kor. 2:3.

Utumisango twa Kusengauka. Abantu abengi balikwata utumisango twa kufyantikamo ifintu pamo nga “mmm” pa kulanda. Bambi lyonse batendeka ukulanda ne shiwi lya kuti “kanshi,” nelyo ukufyantikamo amashiwi pamo nga “ukukwata” nelyo “mwamona,” muli fyonse ifyo balesosa. Napamo tamwaishiba imiku mulanda aya mashiwi. Kuti mwaesha ukulanda e lyo umo alekutika no kuyabwekeshapo lyonse ilyo mwayalanda. Mukapapa ukusanga imiku ubwingi muyalanda.

Bamo pa kubelenga na pa kulanda balabwekeshabwekeshapo. E kutila, kuti batendeka ukulanda cimo e lyo baputwisha pa kati no kubwekeshapo kabili ifyo bacisosa.

Bambi na bo balakwankwanya pa kulanda, kuti batendeka ukulanda pali cimo, bapesha pa kati no kutanukila kuli cimbi. Nangu ca kuti ifyebo kuti filefuma fye ifyakonkana bwino, imilandile ya kupesha pa kati ifyo mulesosa no kutanukila kuli fimbi te kuti ibe iyalongoloka.

Ifya Kucita pa Kuwamyako. Nga ca kuti ubwafya bwenu bwaba bwa kufwayafwaya amashiwi yalungama, mulekabila ukubombesha pa kuti mukeshibilepo amashiwi na yambi. Moneni amashiwi ayo mushaishiba aya mu Ulupungu lwa kwa Kalinda, Loleni!, ne mpapulo shimbi isho mulebelenga. Moneni mu dikishonari ku kwishiba ubupilibulo kabili yalundeni ku mashiwi mwingabomfya. Nga tamwakwata dikishonari, ipusheni uwaishibisha ulo lulimi.

Ukubelesha ukubelenga mu kupongomoka ilingi kuti kwamwafwa ukuwamyako. Moneni amashiwi yakosa, kabili yalumbuleni mu kupongomoka imiku iingi.

Pa kulongoloka mu mibelengele, calilinga ukumfwikisha ifyo amashiwi yasailishanya muli sentensi. Ilingi amashiwi yalingile ukubelengwa nge longo pa kuti ifyo kalemba alelandapo fyumfwike. Moneni bwino aya mabumba ya mashiwi. Yashileni, nga ico e cingamwafwa. Ico mulefwaya te kulungika fye ukubelenga amashiwi lelo no kuleka ifilembelwe fyumfwikwe bwino bwino. Ilyo mwabebeta sentensi umo, kabiyeni ku ukonkelepo mpaka mwabebeta paragrafu onse. Ishibeni bwino umo ifyebo fikonkanine. Lyene pitenimo ukubelenga mu kupongomoka. Belengeni paragrafu imiku ne miku mpaka mubelenge ukwabula ukutamantama no kukanapemwina apashili pa kupemwina. Lyene kabiyeni ku maparagrafu yambi.

Nomba, angufyanyeniko. Nga mwatesekesha ifyo amashiwi muli sentensi yasailishanya, mukamona ilongo lya mashiwi pa nshita imo no kutunganya amashiwi yalakonkapo. Ici cili no kumwafwa sana mu kubelenga bwino.

Mu nshita mu nshita ukubelengako ifintu ukwabula ukupitamo intanshi kuti kwamusambilisha bwino. Ku ca kumwenako, kuti mwabelenga ilembo lya bushiku mu kupongomoka ukwabula ukutala mwapitamo; mulecite fyo libili libili. Lekeni amenso yenu yabeleshe ukumona ilongo lya mashiwi ilikwetemo ifyebo ukucila ukumona fye ishiwi limo na limo.

Mu kulanshanya, pa kuti mulongoloke kano mwatontonkanya ilyo mushilasosa. Belesheni ukucite fyo mu milimo yenu iya cila bushiku. Saleni ifyo mulefwaya ukusosa na muntu mulefwaya fikonkanine; lyene tendekeni ukulanda. Mwikwankwanya, lelo esheni ukupwishishisha ico mulelanda ukwabula ukulekela pa kati nelyo ukutanukila kuli cimbi ilyo mushilapwa ico mulesosa. Napamo icingamwafwa kulanda amasentensi ayepi, ayayanguka.

Nga namwishiba bwino bwino ico mulefwaya ukusosa, ifyebo kuti fileifumina fye. Ilingi line, tamukabila no kusala ati aya e mashiwi nalasosa. Na kuba, ku kwesha fye, cisuma ukwishiba fye ico mulefwaya ukusosa lyene cilya mulesosa e lyo mwalatontonkanya amashiwi ya kubomfya. Nga mwacite fyo kabili nga mwayangwa ku fyo mulefwaya ukusosa ukucila ku mashiwi mulebomfya, amashiwi ya kulaishila fye ayene, kabili ifyebo fikafuma pa nshi ya mutima. Lelo nga mwatendeka fye ukutontonkanya pa mashiwi ukucila ukutontonkanya pa fintu muli no kulanda, kuti mwalaitwishika pa kulanda. Ukupitila mu kweshaesha, kuti mwaba abalongoloka, kabili iyi e mibele yacindama mu kulanda no kubelenga bwino.

Ilyo Mose atuminwe ukuyaimininako Yehova ku luko lwa Israele na pa ntanshi ya kwa Farao wa ku Egupti, aumfwile ukuti talinga. Cinshi aumfwilile fyo? Pantu tali uwalongoloka; napamo alikwete ubulema mu milandile. (Ukufu. 4:10; 6:12) Mose alyeseshe ukuleshalesha, lelo Lesa alikeene fyonse ifyo aleleseshamo. Yehova amutumiine Aarone ngo wa kumulandilako, lelo na kabili Alyafwile Mose ukulanda. Mose libili libili kabili mu nshila yaletumbukamo fimo, alelanda na bantu na mabumba yanono pamo na ku luko lonse. (Amala. 1:1-3; 5:1; 29:2; 31:1, 2, 30; 33:1) Nga ca kuti mwaibikilishako na maka e lyo no kucetekela Yehova, na imwe kuti mwabomfya imilandile yenu ukucindikilako Lesa.

PA KULANDA, ukupemwina apalinga kwalicindama, nampo nga mulelanda ilyashi atemwa mulelanda fye no muntu umo. Ukwabula ukupemwina, kuti caumfwika kwati mulesosa icisosesose, teti cumfwike kwati mulefwaya ukulandapo cimo icilondolweke. Ukupemwina kwalinga kulenga imilandile yenu ukulondoloka. Kuti kwabomfiwa na mu kulenga ifishinka fikalamba ukukanalabwa.

Kuti mwaishiba shani apo mulingile ukupemwina? Bushe ukupemwina kulingile ukulepa shani?

Pemwineni pa Fishibilo. Ifishibilo nomba fyalicindama nga nshi muli cila lulimi lonse ululembwa. Kuti fyalangilila apapelele ifyebo nelyo ukwishibisha icipusho. Mu ndimi shimo filangilila ifyebo fyambwilwe. Ifishibilo fimo filangilila ifyo ulubali lumo ulwa fyebo lwampene ne mbali shimbi. Uuleibelengela ifyebo kuti amona ifi fishibilo. Lelo ilyo alebelenga mu kupongomoka ukuti bambi bamwenemo, ishiwi lyakwe lifwile ukumfwika ukuti apo afika pali icishibilo. (Nga mulefwaya ifyebo na fimbi, moneni Isambililo 1 ilileti, “Ukulungika Ukubelenga.”) Ukufilwa ukupemwina apali ifishibilo kuti kwalenga cakosela bambi ukumfwa ifyo mulebelenga kabili ifyebo kuti fyalola mumbi mumbi.

Ukulunda pa fishibilo, cimbi icikapima apa kupemwina ni nshila ifintu filelandilwamo muli sentensi. Umuntu umo uwaishibisha ukulisha piyano inshita imo atile: “Ukulisha, ndisha fye kwati ni kalisha wa piyano uuli onse. Lelo pa kupemwina, eya, e paba ubwile.” E fyo caba na ku kulanda. Ukupemwina kwalinga kukalenga imilandile yenu ukumfwika bwino no kulenga ifyebo mwapekenye bwino ukulolamo.

Pa kupekanishisha ukubelengela icintubwingi, napamo kuti camwafwa ukushilamo mu fyebo muli no kubelenga. Shileni akashilwa akaololoka apo mulefwaya ukupemwina panono, napamo apo mulefwaya ukushimunuka fye. Shileni utushilwa tubili utwaololoka apo mulefwaya ukupemwina kutantalileko. Nga mwasanga ukuti imilembele imo teti muibelenge bwino kabili libili libili mulepemwina apashilingile, shilenipo ku kusuntikanya ilyo ilongo lya mashiwi ililemwansha. Lyene belengeni ilyo ilongo lya mashiwi ukufuma pa kutendeka ukufika pa mpela. E ficita bakalanda babelesha.

Ukupemwina mu milandile yesu iya cila bushiku ilingi line takufwile ukwafya pantu namwishiba ifyo mulefwaya ukusosa. Lelo, nga mwalikwata akamusango ka kupemwina fye apali ponse ukwabula ukusakamana apo ifyebo mulelanda filekabila ukupemwina, imilandile yenu ikaba iyatalalila kabili iishalondoloka. Imitubululo pa fya kuwamyako ili mwi Sambililo 4 ilileti, “Imilandile Yalongoloka.”

Pemwineni pa Kuya ku Cishinka Cimbi. Lintu muletanukila ku cishinka cimbi, ukupemwina kuti kwalenga ibumba ukukwatako inshita ya kutontonkanya, ukwaluka, ukwishiba ukuti mwafuma ku cishinka cimo, no kumfwikisha bwino icishinka mwatendeka ukulandapo. Calicindama ukupemwina ilyo muletanukila ku cishinka cimbi filya fine cacindama ukunashako umusenselo ilyo mulefuma mu musebo umo ukwalukila mu ubiye.

Umulandu umo bakalanda bamo bakwankwanishisha ukufuma ku cishinka cimo ukuya kuli cimbi ukwabula ukupemwina wa kuti bafwaya ukulanda ifingi. Bamo, e fyo balanda fye na mu cifyalilwa. Napamo bonse ku mwabo e milandile yabo. Lelo teti musambilishe bwino ne yo milandile. Nga muli ne fya kusosa ifyalinga abantu ukumfwa no kwibukisha, lyene tekanyeni pa kuti icishinka cumfwike bwino bwino. Ishibeni ukuti ukupemwina kulakabilwa sana mu milandile ilenga ifishinka ukumfwika bwino bwino.

Nga muli no kubomfya autulaini pa kulanda ilyashi lyenu, ifyebo fyenu filingile ukuteyanishiwa mu nshila ya kuti caishibikwa bwino bwino apo muli no kupemwina pa kati ka fishinka fikalamba. Nga muli no kubelenga manyuskripiti, shileni apo muli no kutanuka ukufuma ku cishinka cimo ukuya ku cinankwe.

Ukupemwina kwa kutanukila ku cishinka cimbi ilingi line kulalepako ukucila ukupemwina pa fishibilo—lelo takufwile ukulepa ica kuti imilandile yalatendusha. Nga kwalepesha, abantu kuti balamona kwati tamwapekenye sana kabili mulefwayafwaya ifya kusosa.

Pemwineni pa Kukomaila pa Cintu. Ukupemwina kwa kukomailapo ilingi line kulapulamo, uku e kupemwina kukonka pa fyebo nelyo pa cipusho calandwa na maka. Uko kupemwina kulenga ibumba ukuba ne nshita ya kutontonkanya pa casoswa, nelyo ukufwaisha ukumfwa ifyalakonkapo. Uku kupemwina takuba kumo kwine. Saleni mwe bene inshila yalinga mwingabomfya. Lelo ibukisheni ukuti ukupemwina kwa kukomaila pa cintu kufwile fye ukuba pa fishinka fine fine. Nakana nga te ifyo, ifyo fishinka tafyakakwate bupilibulo.

Lintu Yesu abelengele Amalembo mu kupongomoka mwi sunagoge mu Nasarete, alepemwina bwino bwino. Intanshi, abelengele ulwa mulimo atuminwe mwi buuku lya kwa kasesema Esaya. Lelo ilyo ashilalanda umo calolele, afungile buuku, alibweseshe kuli kampenga, no kwikala. Lyene, ilyo amenso ya bonse abali mwi sunagoge yatontelwe pali wene, atile: “Buno bushiku ilembo ili nalifishiwa mu matwi yenu.”—Luka 4:16-21.

Pemwineni Lintu Kwaba Ifyapumfyanya. Ukupumfyanya na ko limo limo kuti kwalenga ukuti mupemwine ilyo mulelanda. Icongo ca motoka alepita nelyo umwana ulelila kuti calenga ukuti mupemwine ilyo mulelanda na mwine ng’anda mu butumikishi bwa mwi bala. Pa kulongana kukalamba, nga ca kuti ukupumfyanya takukulile, kuti mwaikatishako fye ishiwi no kutwalilila ukulanda. Lelo nga ca kuti ukupumfyanya kwakafya sana icongo kabili kwatantalila, mufwile ukupemwina. Nga mwatwalilila fye ukulanda ibumba talyakakutike. E ico mulepemwina pa kuti mwafwe ibumba ukumwenamo nga nshi mu fisuma ifyo mulefwaya ukulyeba.

Pemwineni ku Kuleka Bankuleko. Nangula ca kuti mulelanda ilyashi umo ibumba lishingasukapo, calicindama ukuleka ibumba ukwankulako, te kupitila mu kulandapo, lelo mu mutima. Nga ca kuti mwaipusha amepusho ayalingile ukulenga ibumba lyenu ukutontonkanya e lyo mwafilwa ukupemwina, ayo mepusho tapali ico yakabomba.

Kwena, calicindama ukupemwina ilyo mulelanda pa cisebele e lyo na lintu muleshimikila kuli bambi. Abantu bamo cimoneka kwati tabapemwina. Nga ca kuti e bwafya mwakwata, ibikilisheniko ukuti mulepemwina pa kulanda. Imilandile yenu na bambi ikawaminako kabili ubutumikishi bwenu ubwa mwi bala bwakulafumamo ifisuma. Ukupemwina kwaba kashita ka kuba tondolo, kabili calisoswa ukuti ukuba tondolo kulalundako umwa kupemwina, no mwa kukomaila, kulenga abantu ukupoosako amano, kabili kulapembesula amatwi.

Imilandile ya lyonse yaba kukaabushanya ifishinka. Abantu bakamukutika nga ca kuti na imwe mulebakutika no kulanga ukuti mulefwaisha ukumfwa ifyo balesosa. Ici cikabila ukupemwina kwatantalilako ku kuleka nabo balandepo.

Mu butumikishi bwa mwi bala, ukushimikila kwesu kufumamo ifisuma nga tuleshimikila mu nshila ya kulanshanya. Pa numa ya kuposhanya, Inte shingi shisanga ukuti cisuma ukulanda ico bendele, lyene ukwipusha icipusho. Balapemwina ku kuleka uyo muntu asuke, lyene balangilila ukuti nabomfwa ifyo asosele. Ilyo balelanshanya, libili libili kuti bapeela mwine ng’anda inshita ya kulandapo. Balishiba ukuti ilingi kuti bayafwa sana umuntu nga baishiba ifyo aletontonkanya pa co balelandapo.—Amapi. 20:5.

Kwena, te bonse bakasuka bwino amepusho. Lelo ico tacaleseshe Yesu ukupemwina pa kashita ku kuleka abalemusuusha balande. (Marko 3:1-5) Nga muleleka untu mulelanda nankwe ukuti alandepo, cikamulenga ukutontonkanya, ne co, kuti pambi calenga asokolole ifili mu mutima wakwe. Na kuba, ubufwayo bumo ubwa butumikishi bwesu bwaba bwa kubalamuna umutima ukupitila mu kweba abantu imilandu ya mu Cebo ca kwa Lesa iyo na bo bafwile ukulanga ulubali baliko.—Heb. 4:12.

Ukwishiba ifya kupemwina ilyo tuli mu butumikishi kwaba kulamuka. Nga mulepemwina bwino, ifishinka filomfwika bwino bwino kabili ilingi line filebukishiwa pa nshita yalepa.

ILYO mulelanda nangu ukubelenga mu kupongomoka, calicindama ukushimbula bwino amashiwi e lyo no kushimpa bwino ishiwi limo limo ilipulilemo ne longo lya mashiwi ililimo ifishinka pa kuti abantu bomfwe bwino bwino.

Ukushimpa bwino amashiwi yapulilemo te kukomaila fye pa mashiwi ayanono nelyo ayengi. Mufwile ukukomaila pa mashiwi yalingile ukukomailwapo. Nga ca kuti mwashimpa amashiwi yashilingile, abantu teti bomfwe ubupilibulo bwa fintu mulesosa, kabili ico kuti calenga amano yabo yaya kumbi kumbi. Nga ca kuti kalanda taleshimpa sana kabili nga aleshimpa amashiwi yashilingile, ifyebo nangu fiwame shani tafyakalenge abaleumfwa ukubombelapo.

Kwaba inshila shalekanalekana isha kubomfya pa kuti cumfwike ukuti ukukomailapo nakulundwako, ilingi shibomfiwilwa capamo: ukupitila mu kwikatishako ishiwi, ukupitila mu kulundako ifyo muleyumfwa pa fyebo, ukupitila mu kukokomokako pa kulanda, ukupitila mu kupemwina ilyo mushilalanda icishinka nelyo pa numa ya kucilanda (atemwa ukucita fyonse fibili), no kupitila mu kubomfya umubili no kwalula icinso. Mu ndimi shimo, kuti bakomailapo ukupitila mu kutembeleka ishiwi nelyo ukusansula icipimo ca liko. Tontonkanyeni pa fyebo mulelandapo ne mibele ishingulwikeko pa kwishiba icingabomba bwino sana.

Pa kusala ifya kukomailapo, tontonkanyeni pa fyakonkapo. (1) Muli sentensi ili yonse, icipima amashiwi ya kushimpa caba mashiwi yalimo e lyo ne fyo ilelandapo. (2) Ukushimpa amashiwi yapulilemo kuti kwabomfiwa ku kukomaila pa kutendeka kwa cishinka cipya, nampo nga e cishinka cikalamba nelyo cishinka fye cimbi mwatanukilako. Na kabili kuti kwaishibisha ukuti e nsondwelelo ya cishinka mwacilalandapo. (3) Kalanda napamo kuti ashimpa amashiwi ku kulangilila ifyo aleyumfwa pali uyo mulandu. (4) Ukushimpa bwino amashiwi yapulilemo kuti kwabomfiwa na ku kulenga ifishinka fikalamba ifye lyashi ukusoobokamo.

Pa kushimpa bwino ukulingana ne fili pa muulu, kalanda nelyo kabelenga wa pa cintubwingi afwile ukumfwikisha bwino ifyebo fyakwe no kufwaisha ukuti ibumba lyakwe lifyumfwikishe. Ilembo lya kwa Nehemia 8:8 lilanda pa lwa fyasambilishiwe mu nshiku sha kwa Esra aliti: “Balebelenga mwi buuku, mu malango ya kwa Lesa, baletungulula, no kushilimuna, no kuleka beluke icabelengwa.” Ukwabula no kutwishika ababelengele no kulondolola Amalango ya kwa Lesa pali kalya kashita balishibe ubucindami bwa kwafwa abantu ukumfwikisha umwalolele ifyabelengelwe, ukubafwa ukufibukisha, no kubalanga ifya kufibomfya.

Ifingalenga Ubwafya. Abengi mu milandile ya lyonse balenga ifyo balesosa fyaumfwika. Lelo, ilyo balebelenga ifyebo ifyalembelwe na umbi, cilabakosela ukwishiba amashiwi nelyo ifyebo ifya kushimpa. Umuti waba kumfwikisha ifyo fyebo. Ico cifwaya ukusambilila bwino bwino ifyalembelwe. E co nga mwaebwa ukubelenga ifyebo pa kulongana, mulingile ukupekanya bwino sana.

Bamo babomfya ico twingeta “ukushimpa kwa maisalile” ukucila ukushimpa amashiwi yapulilemo. Bashimpa amashiwi nga papita fye akashita, nampo nga uko kushimpa kulebomba bwino atemwa iyo. Bambi bakomaila pa mashiwi yashacindama sana, napamo ukucishamo ukushimpa yalya ayalundanya fye amashiwi yambi. Nga ca kuti ukukomailapo takwafwilishako ukulenga cimo ukumfwika, kuba fye cibelesho cipumbula.

Bakalanda bamo pa kufwaya ukushimpa amashiwi yapulilemo balasansula ishiwi ica kuti ibumba lyaumfwa kwati balelishimaula. Kwena ico ilingi tacibomba bwino. Nga ca kuti inshila muleshimpilamo amashiwi taili ya cifyalilwa, ibumba kuti lyalaumfwa kwati kalanda nalisuula. Fintu cingawamisha ukubeba mu kutemwa no kubafwa ukumona ukuti icilesoswa ca mu Malembo kabili cilimo amano!

Ifya Kucita pa Kuwamyako. Ilingi line uushaishiba kushimpa amashiwi teshiba no kuti alikwata ubu bwafya. Nalimo kuti akabila ukucinkulwako fye. Nga mulekabila ukuwamyako muli ci, kangalila wenu uwe sukulu kuti amwafwa. Kabili mwishimba ukwipusha kalanda musuma uuli onse ukuti amwafwe. Mwebeni ukukutika sana ilyo mulebelenga no kulanda e lyo amwebe umo mwingawamyako.

Pa kutampa, kafundisha wenu kuti atubulula ukuti mubomfye icipande ca mu Ulupungu lwa kwa Kalinda ilyo muleesha. Ukwabula no kutwishika akamweba ukumona amasentensi no kuyalingulula pa kwishiba amashiwi yalekabila ukukomailwapo pa kuti canguke ukumfwa umulolele ifyebo. Kuti amweba ukupoosesha amano ku mashiwi yamo yamo ayapindeme. Ibukisheni ukuti amashiwi muli sentensi yalasailishanya. Ilingi, ilongo lya mashiwi e lilingile ukukomailwapo, te shiwi fye limo. Mu ndimi shimo, abasambi kuti bakoseleshiwa ukusakamana sana amashiwi yakwete utumatoni pa muulu nangu pa nshi utulelanga ifya kushimpa bwino.

Ilyo muletwalilila ukusambilila ifya kukomailapo, kafundisha wenu kuti amucincisha ukumona ifilelandwapo ukucila ukulolesha fye pali sentensi. Cishinka nshi cilelandwapo muli paragrafu onse? Bushe ico cilingile ukumulenga ukukomaila pa mashiwi nshi mu masentensi? Moneni umutwe wa cipande no tumitwe tunono utwa mu filembo fyatikama utuli mu fyebo mulebelenga. Bushe ifi fikamwafwa shani ukwishiba amashiwi ya kukomailapo? Fyonse fi fintu mufwile ukutontonkanyapo. Lelo cenjeleni pa kuti tamulekomaila sana pa mashiwi ayengi.

Nampo nga ni mu milandile yabulo kufindamina pali autulaini nelyo mu kubelenga, kafundisha wenu kuti amukoselesha ukuleka ifyo mulepelululapo e fyo fipime amashiwi muli no kushimpa. Mulingile ukwishiba apapelele ifyo mulepelululapo nelyo apo muletanukila ku cishinka cimbi. Ibumba lyenu likomfwa bwino nga ca kuti mu milandile yenu lileumfwamo uku kwaluka. Ici kuti cacitwa ukupitila mu kushimpa amashiwi pamo nga ya: kanshi, kuli pele pele, ukulundapo, na e kutila.

Kafundisha wenu kuti amweba no kwangwa ifishinka mwingafwaya ukubikamo ukuyumfwa kwaibela. Pa kucite fi, kuti mwakomaila pa mashiwi pamo nga ya kuti nga nshi, cine cine, nakalya, calicindama, na lyonse. Nga mulecite fyo, cikambukila fintu ibumba lyenu lileyumfwa pa fyo mulesosa. Fimbi fikalandwapo pali ici mwi Sambililo 11, ilileti, “Bucibusa no Kuyumfwa kwa ku Mutima.”

Pa kwishiba bwino ifya kushimpa amashiwi, bakamweba ukwishiba bwino ifishinka fikalamba ifyo mulefwaya ibumba lyenu ukwibukisha. Ici cili no kulandwapo na kabili ukukuma ku kubelenga kwa pa cintubwingi mwi Sambililo 7 ilileti, “Ifishinka Fikalamba Fyakomailwapo,” e lyo no kukuma ku kulanda mwi Sambililo 37 ilileti, “Ifishinka Fikalamba Fyapulamo.”

Nga mulefwaya ukuwamyako imibombele ya butumikishi bwa mwi bala, angweni sana ku fyo mubelenga amalembo. Belesheni ukuipusha amuti, ‘Mulandu nshi ndebelengela ili lembo?’ Kasambilisha tapelela fye pa kushimbula bwino amashiwi. Nangu fye kubelenga ilembo ukulingana no kuyumfwa kwa mutima tafikumanina. Nga muleyasuka icipusho nelyo ukusambilisha icine cayanguka, cisuma ukukomaila pa mashiwi ya mu malembo ayaletungilila icilelandwapo. Nakana nga te ifyo, untu mulebelengela teti omfwe icishinka.

Apo ukushimpa amashiwi kusanshamo ukukomaila pa mashiwi yamo yamo, kalanda ushabelesha kuti pambi acishamo ukukomaila pa mashiwi. Icingacitika kuti caba kwati ni filya ciba umuntu nga atendeka ukusambilila ukulisha icilimba. Lelo nga abelesha, tonse uto alelisha kamo kamo tukapanga ulwimbo lumo ulusuma.

Ilyo mwasambililako ifyayanguka, mukanonkelamo sana nga mulebebeta bakalanda babelesha. Bwangu bwangu mukeshiba ubusuma bwingafuma mu kukomailapo kwapusanapusana. Kabili mukamona ubucindami bwaba mu kwishiba ukukomailapo mu nshila shalekanalekana pa kuti ifyo mulelanda fyumfwike. Ukwishiba ukushimpa bwino amashiwi yapulilemo kukalenga imibelengele yenu ne milandile ukuwaminako.

Mwisambilila fye ifinono pa lwa kushimpa amashiwi yapulilemo no kukomailapo. Nga mulefwaya ukuba kalanda musuma, twalilileni ukubombelapo mpaka mukeshibishe ukushimpa amashiwi ica kuti ilyo muleshimpa amashiwi calaumfwika ica cifyalilwa ku balekutika.

KABELENGA musuma talolesha fye pali sentensi, kabili talolesha fye pali paragrafu ilimo iyo sentensi. Ilyo alebelenga, ebukisha ifishinka fikalamba ifili mu fyebo fyonse ifyo alebelenga. Ici e cimwafwa ukwishiba ififwile ukukomailwapo.

Nga ca kuti tamucitile fi, ifyebo fyonse fikomfwika fye cimo cine. Takwakabe ifikapulamo. Ilyo mwapwisha, cikakosa ukwibukisha icishinka cacipulamo.

Ukwangwa ku kukomaila pa fishinka fikalamba ilingi line kuti kwawamya sana imibelengele ya lyashi lya mu Baibolo. Ukukomailapo kwa musango yo kuti kwalundako ubupilibulo ilyo mulebelenga amaparagrafu pe sambililo lya Baibolo ilya mu ng’anda nelyo pa kulongana kwa cilonganino. Kabili kwalicindamisha nga mulelanda ilyashi lya kubelenga, nga fintu ciba inshita shimo pa mabungano yesu.

Ukwishiba Apa Kukomaila. Mwi sukulu, kuti mwaebwa ukubelenga ifyebo fimo mu Baibolo. Finshi fifwile ukukomailwapo? Nga pali icishinka cikalamba atemwa pali icacitike icacindama apashimpilwe ifyebo mulebelenga, ico cine e cilingile ukupulamo.

Nampo nga ulubali muli no kubelenga lulembelwe mu nshintu nelyo mu milandile ya lyonse, nampo nga mapinda nelyo kushimika fye, ibumba lyenu likanonkelamo nga mwabelenga bwino. (2 Tim. 3:16, 17) Pa kucite fi mufwile ukutontonkanya pa fyebo muli no kubelenga ne bumba muli no kubelengela.

Nga muli no kubelenga ulupapulo mu kupongomoka pe sambililo lya Baibolo nelyo pa kulongana kwa cilonganino, fishinka nshi ifikalamba ifyo mulingile ukukomailapo? Ifyasuko ku fipusho fili mu lupapulo e fyo mufwile ukumona nge fishinka fikalamba ifya kukomailapo. Kabili moneni ifyebo fili pe samba lya kamutwe kanono ifiikatene na ko kamutwe no kufikomailapo.

Ici tacilepilibula ukuti mufwile ukwalula amalyashi ya ku cilonganino yaba malyashi ya kubelenga. Lelo inshita shimo, kulaba amalyashi yamo aya kubelenga pa mabungano pa kuti ifishinka fimo fine fingalandwa cimo cine pa mabungano yonse. Pa kukomaila pa fishinka fikalamba mu malyashi ya musango yo aya kubelenga, kalanda afwile intanshi alingulula ifyo fyebo. Fishinka nshi fikalamba? Alingile ukufishiba. Ifishinka fikalamba te fyebo fye ifyo alemona ati nafiwama. Fyaba fishinka fine fine apo ifyebo filelandwa fishimpilwe. Inshita shimo icishinka cikalamba ica kulungatika mu lyashi lya kubelenga e citangilila ukushimika fimo nelyo ifyebo fya kushinina. Ilingi line, kulaba ifyebo fya maka pa numa fye ya kulanda pa fyebo fya kushinina. Ilyo kalanda aishiba ifi fishinka fine fine, alingile ukufishila pali manyuskripiti wakwe. Ilingi tafifula, fiba fye napamo fine atemwa fisano. Nomba, alekabila ukubelesha ukufibelenga mu nshila ya kuti ibumba kuti lyafishiba bwangu bwangu. Cimo na cimo ica ifi fishinka ciba e kalume ka lyashi. Nga ca kuti ilyashi lyalandwa no kukomailapo kwalinga, ifi fishinka fikalamba ilingi line kuti fyaibukishiwa. Ubo bulingile ukuba e buyo bwa kwa kalanda.

Kwaba inshila ishingi isho kalanda engabomfya ku kukomailapo pa kuti ibumba lishibe ifishinka fikalamba. Shimo isho engabomfya shaba ukulundako ukucincimuka, ukwalulako umusenselo, ukulanda ukulingana no kuyumfwa kwa ku mutima, nelyo ukubomfya umubili kwalinga.