Icipandwa 1

Bushe Ninkula uwa Kuti Ntampe Ukwishisha?

“Fingi ifilenga ukuti ndefwaya umulumendo wa kwishishanya nankwe. E lyo abalumendo abamoneka bwino na bo bengi sana.”—E fyalandile Whitney.

“Abakashana bamo besa fye abapama no kunjeba ukuti tuleishishanya, ica kuti ndafwaya fye no kusumina. Nomba teti njipushe abafyashi bandi, pantu ninjishiba ifyo bengalanda.”—E fyalandile Phillip.

ABALUMENDO na bakashana balafwaisha ukuba pamo nga nabatemwana, e lyo limo batendeka fye ukutemwana ilyo bali abaice. Umfwa ifyo Jenifa alandile, atile: “Natampile ukufwaya uwa kwishishanya nankwe ninshi ndi fye ne myaka 11.” Brittany na o alandile ukuti: “Nga uli mwana we sukulu, e lyo tawakwata umulumendo nangu umo uwa kwishishanya nankwe, ciba kwati walishishita!”

Nga iwe uletipo shani? Bushe naukula uwa kuti utampe ukwishisha? Pa kwasuka ici cipusho, tufwile intanshi ukwasuka icipusho ca kuti:

Bushe “Ukwishishanya” Calola Mwi?

Conga icasuko kuli ifi fipusho:

Tutile lyonse uba fye no mulumendo nangu umukashana umo wine. Bushe ifi nge fyo ucita, ninshi uleishisha?

□ Ee

□ Iyo

Tutile nautemwa umulumendo nangu umukashana. Cila bushiku imiku iingi ulamulembela utumashiwi pa foni nangu limbi ulalanda sana nankwe pa foni. Bushe nga ulecita ifi ninshi uleishisha?

□ Ee

□ Iyo

Lyonse fye nga waya mu kwangala na banobe usalapo fye umulumendo umo wine nangu umukashana umo wine. Bushe nga ulecita ifi ninshi uleishisha?

□ Ee

□ Iyo

Nalimo tacacikwafya ukwasuka icipusho ca kubalilapo. Limbi wacitala watontonkanyapo pa kwasuka icipusho ca bubili ne ca butatu. Bushe ukwishishanya calola mwi? Ukwishishanya, kuulaba no muntu umo wine uo mutemwanene nankwe. Kanshi icasuko ku fipusho fyonse fitatu ni ee. Nampo nga ni pa foni e po mulelanshanishisha utumalyashi twa citemwiko no mulumendo nangu umukashana nangu nga ni pa kanwa nkati, nangu nga ni mu bumfisolo, kulila fye lyashi lya citemwiko mulelanda, ninshi muleishishanya. Nomba bushe naukula uwa kuti utampe ukulaishisha? Nga watontonkanya pa mepusho yatatu, walamona we mwine nga ca kuti naukula uwa kutendeka ukulaishisha.

Cinshi Ulefwaila Ukulaishisha?

Mu fyalo ifingi abantu baishiba ukuti ukwishishanya e nshila isuma iyo abantu babili bengeshibaninamo bwino. Lelo icacindama icifwile ukulenga umulumendo no mukashana baleishishanya, kufwaya ukuti bamone nga kuti baupana.

Lelo twalishiba ukuti abanobe bamo bamona kwati ukwishishanya takwacindama sana. Nalimo batemwa fye ukuba no mukashana nangu umulumendo uo batemwa sana, lelo tabatontonkanya na pa kuupana. Bamo nalimo kuti balemona umulumendo nangu umukashana nga filya bengamona icikombe nangu icipe ico bengatemwa ukulalangisha ku bantu bonse pa kuti babacindike. Kwena bucibusa bwa musango uyu ilingi line tabukokola, bulapwa bwangu. Umukashana umo, Heather, atile: “Abantu abengi abatampa ukwishishanya bwaice bwaice balaleka ukwishishanya nga papita fye umulungu umo nangu ibili. Batampa ukulamona ukwishishanya kwati kwangala fye, lelo amano ya musango uyu tayawama nakalya, pantu nga babelesha ukulacita ifi, kuti baisa mu kulaleka abena mwabo apabula umulandu.”

Kanshi nga ca kuti uleishisha, uo uleishishanya nankwe kuti akutemwa ica kuti alatontonkanya fye pali iwe. E ico kanshi nga uleishisha ufwile ukwishiba ukuti ico ulecitila ifi, kufwaya ukuupana na uo uleishishanya nankwe. Tala tontonkanya: Bushe kuti watemwa umuntu ukulakwangasha kwati ca kwangasha ca mwana ica kuti inshita fye iili yonse kuti acipoosa? Umukashana we shina lya Chelsea atile: “Limo limo mu mutima wandi ntila fye ukwishishanya kwangala fye, lelo te fyo caba, pantu limbi umunobe ena nabikako sana mano.”

Bushe Uli ne Myaka Inga Iwe Wine?

Myaka inga iyo ulemona ukuti e yo umulumendo nangu umukashana engatendekelapo ukwishisha? ․․․․․

Nomba ipusha abafyashi bobe icipusho cimo cine, ulembe ne fyo balakweba. ․․․․․

Kwena imyaka wacilemba pa kubalilapo nalimo naiceepa pa yo abafyashi bacikweba. Nelyo limbi te fyo! Nalimo na iwe waba pa balumendo na bakashana abengi aba mano, abashifwaya ukutampa bwangu ukwishishanya lelo balalolela mpaka ilyo abene bakamona ukuti nabakula. E fyo na Danielle, uuli ne myaka 17 asalilepo ukucita. Atile: “Nga natontonkanya ifyo nali imyaka ibili iyapitapo, ne fyo nali no kufwaya mu uo nali no kulaishishanya nankwe kuti fyapusana sana ne fyo ningafwaya pali ino nshita. Kwena nangu fye ni pali ino ine nshita nshilaishiba ifyo ningasala bwino uwa kwishishanya nankwe. Nga papitako imyaka, namona no kuti nomba ninkula mu mano e lyo ningatampa ukwishishanya no mulumendo.”

Kwaliba umulandu na umbi uo cawamina ukulolela. Baibolo ilanda pa nshita ilyo abalumendo na bakashana baba sana no lunkumbwa ulwa banakashi nangu ulwa baume, ukuti ni nshita ya “mushinku wa bwaice.” (1 Abena Korinti 7:36) Nga ca kuti uli mulumendo nangu umukashana uwafika pali uyu mushinku e lyo watemwa ukulaba sana no mukashana nelyo umulumendo, insuuna kuti yacila mu cipimo ica kuti, kuti wacita ne cabipa. Abanobe bena nalimo tabamona ukuti cisuma ukulolela. Abengi balafwaya sana ukumfwa ifyo cumfwika ukulaalapo no mwaume nangu umwanakashi. Nomba iwe taulingile ukubakonkelela! (Abena Roma 12:2) Pantu na kuba Baibolo ikweba ukuti “fulumuka ubulalelale.” (1 Abena Korinti 6:18) Nga walolela wacila na pa mushinku wa bwaice, kuti ‘watalusha ububi ku mubili obe.’—Lukala Milandu 11:10.

Bushe Naukula uwa Kuti Uupe Nelyo Ukuupwa?

Pa kuti wasuke bwino ici cipusho, utale uipushe we mwine pa kuti wishibe ifyo waba. Tontonkanya pa fyakonkapo:

Ifyo wikala na bantu bambi. Bushe wikala shani na bafyashi bobe na bamunonko? Bushe ilingi line pa kulanda ifyo uletontonkanya ukuti e filungeme ulakalipa ica kuti no kuponta walaponta? Bushe balupwa obe, kuti batila ati waba shani? Ifyo wikala na balupwa obe e fyo wingeshibilako ifyo ukalaikala no mwina mobe.—Belenga Abena Efese 4:31.

Ifyo waba. Bushe walisansamuka nangu limbi tawasansamuka? Bushe ufwaya fye ukucita ifintu ukulingana ne fyo we mwine ulefwaya, taufwaya ukumfwa kuli bambi? Bushe ulateka umutima ifintu nga fya-afya? Bushe walitekanya? Nga naukwata ifisabo fya mupashi wa kwa Lesa pali ino nshita ninshi kuti fyakwafwa ukuipekanishisha libela ifyo wingesaba nga waupa nelyo ukuupwa.—Belenga Abena Galatia 5:22, 23.

Ifya kubomfya indalama. Bushe walishiba ukubomfya bwino indalama? Bushe ilingi line ulakwata inkongole? Bushe ulakokola pa kampani nga waingila incito? Nga taukokolapo, cinshi cilenga? Bushe ni ncito ishiwama nangu bene ba ncito? Nangu ni we wakwata fye ubwafya pa mulandu wa misango yobe iyo ufwile ukuleka? Nga tawaishiba ifya kubomfya bwino indalama shobe, teti wishibe ifya kubomfya bwino indalama sha lupwa.—Belenga 1 Timote 5:8.

Bucibusa na Lesa. Nga ca kuti uli Nte ya kwa Yehova, finshi ulecita pa kuti utwalilile ukuba cibusa wa kwa Lesa? Bushe ulabelenga Icebo ca kwa Lesa, ukuya mu kushimikila, e lyo no kwasukapo pa kulongana kwa Bwina Kristu ukwabula uwa kukupatikisha? Iwe ufwile ukuba umuntu uwakosa mu kupepa Lesa pantu uo ukoopa nangu ukuupwako alingile ukuba muntu uwakosa mu kupepa Lesa.—Belenga Lukala Milandu 4:9, 10.

Ifyo Wingacita

Umuntu nga alekupatikisha ukutendeka ukwishishanya, cimo no kukupatikisha ukuya mu kulemba amashindano ayo ushi-ipekenye bwino ukuyaikalila. Te kuti ciwame ukukupatikisha ukucita ico ushi-ipekenye ukucita! Ulingile ukupoosa inshita iikalamba pa kubelenga pa kuti wishibe ifya kuyalemba pa mashindano.

E fyo no kwishishanya kwaba. Nge fyo twamona, ukwishishanya te cintu ca kutwalilako umusamwe. Kanshi ilyo ushilaeba umuntu ukuti muleishishanya nankwe, ulingile intanshi ukwishiba bwino bwino ilyashi lyacindama, ne lyo lyashi, kwishiba ifyo wingapanga bucibusa na bantu. Ku ntanshi ilyo ukasanga umuntu uukakulinga, ukeshiba bwino ifyo wingacita pa kuti mukaleumfwana bwino no yo cibusa. Na kuba, icilenga ukuti icupo cibe bwino mulandu wa kuti bonse babili balomfwana.

Tacilepilibula ukuti ilyo ulelolela ukuti ukule pa kuti utampe ukwishisha ninshi tawakakwate ubuntungwa. Lelo ukakwata ubuntungwa ubukalenga ukuti ‘ulesekelela ilyo ucili umulumendo.’ (Lukala Milandu 11:9) Kabili ukakwata ne nshita ya kukula no kukosha bucibusa bobe na Lesa.—Inyimbo sha Bulanda 3:27.

Kwena, ilyo ushilatampa ukwishishanya no uli onse, kuti uleipakisha ukwangalila capamo na balumendo nelyo na bakashana. Bushe kuti wacita shani pa kuti uleangala bwino na bo? Kuti muleangalila capamo na balumendo nelyo na bakashana ukubikako fye na bakalamba. Umukashana uwe shina lya Tammy alandile ukuti: “Ala ukwangalila capamo nge fi cilawama sana. Cisuma ukukwata ifibusa ifingi.” Monika na o wine alisuminishe ifyo Tammy alandile. Atile: “Nga muleangalila capamo cilawama sana, pantu kuti waishiba ifyo abantu abengi baaba.”

Nomba nga walungama fye umuntu umo ukwabula ukutekanya, nalimo ku ntanshi nga kwaisacitika fimo kuti waisaiseka. E co kanshi wisuswa, uteke fye umutima. Kanshi ili ulelolela ukuti ukule ufwile ukwishiba ifya kupanga ifibusa ne fyo wingatwalilila ukuba icibusa cisuma. Ku ntanshi nga wasanga uwa kwishishanya nankwe, ukeshiba bwino ifyo waba e lyo ukasala na bwino umuntu uo ulefwaya ukuupana nankwe.

BELENGELAPO NA FIMBI PALI ILI LYASHI MWI BUUKU 1, MU FIPANDWA 29 NA 30

ILEMBO

“Uwacenjela alalolekesha apo alenyanta.”—Amapinda 14:15.

IFYO WINGACITA NI FI

Nga ulefwaya ukutendeka ukwishisha nangu nga ulefwaya uwa kuupana nankwe, belenga 2 Petro 1:5-7, usalepo imibele imo iyo ufwile ukukwata. Ilyo papita umweshi umo, mona nga naukwata iyo mibele.

NAWISHIBA . . . ?

Abafwailisha pa fyupo basanga ukuti abengi aboopana ilyo tabalati bakumanye imyaka ya kufyalwa 20 ilingi line balalekana mu myaka fye isano.

IFYO NDEFWAYA UKUCITA!

Ilyo ndeipekanya ukuupa nelyo ukuupwa, ningile ukukwata imibele yakonkapo: ․․․․․

Ifyo ningacita pa kuti nkwate iyi mibele ni fi ․․․․․

Ifyo ningatemwa ukwipusha abafyashi bandi pali ili lyashi ni fi ․․․․․

ULETIPO SHANI?

● Bushe ni lilali wingangalila pamo na bakashana nangu abalumendo?

● Bushe nga waumfwa ukuti umwaice obe alefwaya uwa kwishishanya nankwe bwaice bwaice, mano nshi wingamupandako?

● Nga ca kuti uo uleishishanya nankwe aishiba ukuti taulepanga ukuupana nankwe, bushe akoomfwa shani?

[Amashiwi pe bula 18]

“Mufwile ukutemwana no muntu uo ulefwaya ukulaishishanya nankwe, kabili mufwile ukuba ne pange lya kwisaikala pamo. Ico ulingile ukubikako sana amano, muntu, te kwishishanya fye iyo.’’—E fyalandile Amber

[Icikope pe bula 16, 17]

Nga taulepaanga ukuupana no muntu uo uleishisha, ninshi waba ngo mwana uwangasha ica kwangasha icipya panono fye no kucipoosa acipoosa

Icipandwa 3

Bushe uyu Muntu Nalinga Ukuba Umwina Mwandi?

Asuka ifipusho fyakonkapo:

Mibele nshi iisuma iyo wingatemwa ukuti umuntu wingafwaya ukuupana nankwe akwate? Pa fitantikwe pe samba, conga ✔ pa mibele 4 iyo ulemona ukuti e isuma sana.

□ Uumoneka bwino □ Uwakosa mu kupepa Lesa

□ Uushaifinya □ Uwa cishinka

□ Uo abantu abengi batemwa □ Uwa mibele isuma

□ Uwa mipuulwe □ Uufwaya ukufikilisha ifyo apanga

Bushe ilyo wali umwaice, kwaliko umuntu watemenwe sana lelo ena limbi takubikileko mano? Mu mutande uli pa muulu, bikapo aka × pa mibele iyo watemenwe muli uyo muntu.

IMIBELE tulandilepo pa muulu, yonse isuma. Yonse ilafwaikwa. Nomba bushe taulesumina ukuti ku bwaice nga watemwa umuntu, ilingi line icilenga ni fintu ulemona pali uyo muntu nga filya fili ku kuso pa muulu?

Nomba ilyo ulekula, kuti watampa ukulabika amano ku mibele yacindama, pamo nga ilya ili ku kulyo. Ica kumwenako fye, nalimo kuti watampa ukwishiba ukuti umukashana wayemba ukucila bonse pa cipanda nalimo te wa cishinka, nelyo limbi umulumendo uo abantu mu kalasi batemwa sana te kuti abe ne mibele isuma. Nga ca kuti naucila pa mushinku wa bwaice, ninshi pa kwasuka icipusho ca kuti, “Bushe uyu muntu nalinga ukuba umwina mwandi?” tawakabike fye amano ku mibele iyo ulemona pali uyo muntu.

Intanshi Ulingile Ukuishiba we Mwine

Ilyo taulatampa no kutontonkanya pa wingakulinga, ulingile intanshi ukuishiba. Ifyo wala-asuka ifipusho fyalakonkapo fyalakwafwa ukuti uishibe bwino:

Mibele nshi iisuma iyo nakwata? ․․․․․

Ni muli finshi umo nshakosa sana? ․․․․․

Bushe kuti natemwa umwina mwandi ukulansunga shani e lyo kabili kuti natemwa bucibusa bwandi na Lesa ukuba shani? ․․․․․

Kwena calyafya ukuishiba, lelo ukuipusha ifipusho ifili pa muulu kuti kwalenga watendeka ukuishiba. Nga waishiba bwino ifyo waba, cikakwafwa sana ukusanga umuntu uwingatemwa imibele isuma iyo wakwata ukucila uwa kuti alemona fye ifilubo muli iwe.a Kuti wacita shani nga ca kuti ulemona kwati nausanga umuntu wa musango uyo?

Bushe Uuli Onse Kuti Alinga Ukuupana Nankwe?

“Ndefwaya ukuti twishibane bwino.” Umuntu nga akweba ifi nalimo kuti waumfwa ububi nga taumutemenwe, e lyo nga naumutemwa kuti waumfwa bwino. Nomba tutile wasumina, papitako ne nshita, kuti waishiba shani umunobe nga nalinga ukuupana nankwe?

Tutile ulefwaya ukushita insapato ishipya. Waya mwi tuuka, wasangamo ishilemoneka bwino. Waeshamo, nomba ku ca bulanda shapata. Cinshi wingacita? Bushe kuti washishita? Nangu kuti wafwayako shimbi? No kwishiba nawishiba ifyo wingacita, kuti wafwayako fye shimbi. Te kuti cimoneke bwino abantu ukukumona naumfwala insapato ishapata!

E fyo caba na pa kusala uwa kuupana nankwe. Mu kupita kwa nshita, ukamona abakashana abengi nangu abalumendo abo wingatemwa. Lelo te onse uwingalinga ukuupana nankwe. Pantu na kuba umuntu uo wingatemwa, ni ulya uwatemwa ifyo watemwa ne fyo ufwaya ukucita ku ntanshi. (Ukutendeka 2:18; Mateo 19:4-6) Bushe walisanga umuntu wa musango uyu? Nga walimusanga, kuti waishiba shani nga nalinga ukuupana nankwe?

Wilamona fye ku Nse

Pa kwasuka ici cipusho calekeleshako muli paragrafu yafumako, ulingile ukubebeta bwino uo ulefwaya ukuupana nankwe. Lelo pa kumubebeta, ulingile ukucenjela! Limbi kuti ulebika fye amano ku fyo ulefwaya fye ukumona. E co wisuswa iyo. Esha na maka ukwishiba ifyo umunobe aaba. Nomba pa kuti umwishibe, ala ni ncito. Lelo ifi fine e fyo cilingile fye ukuba. Natulangilile: Tutile ulefwaya ukushita motoka, kuti wacita shani pa kuti wishibe bwino ifyo iyo motoka yaba? Bushe kuti wabika fye amano ku fyo ilemoneka ku nse? Bushe te kuti ciwame ukutala waiceeceeta, nalimo no kwishiba fye nga ca kuti injini ituntulu?

Umulimo wa kufwaya uwa kuupana nankwe wena wacindamisha ukucila na pa kufwaya motoka. Na lyo line, abengi abeshishanya balolesha fye ku nse. Bamona fye pa fintu ifyo batemwa bonse babili, nalimo kuti batila: ‘Inyimbo aatemwa e sho na ine natemwa.’ ‘Ifyo aatemwa ukucita e fyo na ine natemwa.’ ‘Tulomfwana muli fyonse!’ Nomba nga filya tulandilepo kale, nga cine cine naukula, naucila na pa mushinku wa bwaice, te kuti ulelolesha fye pa mibele ya ku nse. Kuti wabika amano na ku kwishiba “ubuntu bwa mu kati.”—1 Petro 3:4; Abena Efese 3:16.

Ica kumwenako fye, ukucila ukubika fye amano ku fintu ifyo bonse babili mulesuminishanya, kuti wamwishiba bwino nga wamona ifyo acita nga mwapusana. Ico tulelandapo ca kuti, bushe uyo muntu acita shani nga mwapusana, bushe afwaya fye ukucita ifyo fine ena atemenwe, ica kuti limo alaba ne “cipyu,” limbi atampa no ‘kulaponta’? (Abena Galatia 5:19, 20; Abena Kolose 3:8) Nangu limbi bushe uyu muntu alaleka umunankwe acita ifyo alefwaya pa kuti pabe umutende, cikulu fye ifyo acita tafipusene na mafunde ya kwa Lesa?—Yakobo 3:17.

Fimbi ifyo ulingile ukutontonkanyapo ni ifi: Bushe uyu muntu alicenjelesesha pa kanwa mu kusembeleka bambi, bushe afwaya fye ukulakweba ifya kucita, nelyo bushe wa bufuba? Bushe alafwaya ukwishiba fye fyonse ifyo ulecita? Niko alandile ukuti: “Ndomfwa ukuti abantu bamo abaleishishanya bapusanina fye pa mulandu wa kuti umunankwe tamwebele uko ele. Ukupusanina pa fintu fya musango uyu cilangililo ca kuti pali ubwafya.”—1 Abena Korinti 13:4.

Iyi milandu twalandapo ilelanda sana sana pa fyo umuntu aaba e lyo ne mibele yakwe. Lelo, calicindama no kwishiba ifyo abantu baishiba umunobe. Bushe abantu bambi bamwishiba shani? Kuti cawama nga walanda na bantu abaishiba uyo muntu, pamo nga abakalamba abo aaba na bo mu cilonganino. Nga wacita ifi kuti waishiba nampo nga ‘alashimikwa icisuma’ nelyo iyo.—Imilimo 16:1, 2.

Ukulemba ifyo ulemona ukuti umunobe e fyo aaba, kuti kwakwafwa ukwishiba nga nalinga ukuupana nankwe ukulingana ne filandilwepo muli cino cipande.

Ifyo aaba ․․․․․

Imibele yakwe ․․․․․

Ifyo abantu bamwishiba ․․․․․

Kabili kuti cakwafwa nga wamona ifili mu kabokoshi akaleti “Bushe Kuti Alinga Ukuba Umulume Wandi?” pe bula 39 nangu akabokoshi kaleti “Bushe Kuti Alinga Ukuba Umukashi Wandi?” pe bula 40. Ifipusho fili mu tubokoshi fili no kukwafwa ukwishiba nga ca kuti umunobe nalinga ukuba umwina mobe.

Nomba tutile pa numa ya kutontonkanya pali ili lyashi wasanga ukuti uyu muntu nalimo te kuti alinge ukuba umwina mobe, kuti wacita shani? Nga wasanga ukuti e fyo aaba, ufwile ukutontonkanya pa cipusho cacindama ica kuti:

Bushe Tuleke Ukwishishanya?

Limo limo nga mwaleka ukwishishanya cilaba bwino. Umfwa icacitikile Jill. Alandile ukuti: “Pa kubalilapo fye, naleumfwa bwino umulumendo naleishishanya nankwe nga asakamana pa mulandu wa kukanaishiba uko ndi, ne fyo ndecita, na bantu ndi na bo. Nomba icaishilebipako fye, talefwaya ukuti ndeba na bantu bambi kano fye ukuba nankwe epela. Aleumfwa fye no bufuba nangu nga ndi na balupwa bandi, maka maka nga ndi na batata. Ilyo nalekele ukwishishanya nankwe, nalyumfwile bwino icine cine!”

Ifya musango yu e fyacitikile na Sara. Atampile ukumona ukuti John, umulumendo uo aleishishanya nankwe, aali uwa-afya, kabili takwete na mucinshi. Umfwa ifyo Sara ashimike icamucitikile bushiku bumo, atile: “Bushiku bumo John alishile ku ng’anda ninshi naceelwa, napapita na ma-awala yatatu! Ilyo bamayo bafumine ku kuyamona uulekonkonsha ku ciibi, taababikileko na mano, anjebele fye ati: ‘Natuleya. Natuceelwa.’ Taatile ‘Naceelwa,’ lelo aatile ‘Natuceelwa.’ Aalingile ukulomba ubwelelo nangu ukulondolola umulandu aceelelwe. E lyo kabili, nga caliweme acindikako fye bamayo!” Kwena tatuletila umuntu nga akukalifya umuku umo nangu nga acitapo fye fimo ifyo ushitemenwe, ninshi takabe umwina mobe umusuma. (Amalumbo 130:3) Lelo ilyo Sara ailwike ukuti kanshi John aali no musaalula, aalilekele ukwishishanya nankwe.

Bushe na iwe nga wasanga ukuti umuntu uleishishanya nankwe talingile ukuupana nankwe nga filya cali kuli Jill na Sara, kuti wacita shani? Nga wasanga ukuti talingile, wisuulako fye! Nangu ca kuti te kuti canguke ukuleka ukwishishanya no yo muntu, icingacilapo fye ukuwama kuleka fye ukwishishanya. Amapinda 22:3 yatila: “Uwasalapuka nga amona ububi alabelama, lelo imbulwa mano shena shiya fye no kukandwa.” Nga ca kuti umunobe alikwata imisango iilembelwe pa mabula 39 na 40, iilemoneka kwati ku ntanshi kuti yaisaleta ubwafya, kuti cawama mwaleka ukwishishanya, mpaka umunobe akawamyeko iyo misango yabipa, nalimo e lyo mwingatwalilila ukwishishanya. Ca cine calyafya ukuleka ukwishishanya. Pantu nga mwaisaupana ninshi capwa, tamulingile ukulekana. Kanshi kuti cawama cakukalipa panono pali ino nshita ukucila ukuti caisa mu kulakukalipa lyonse pa mulandu wa kuupana no ushikulingile!

Ifyo Wingacita pa Kumweba

Kuti wacita shani pa kuti webe umunobe ukuti tuleke ukwishishanya? Intanshi ufwile waishiba ukwingawama ukuyamwebela. Ni kwi ukwingawama? Tontonkanya ifyo wingafwaya ukuti umunobe acite kuli iwe nga ni we aleisa mu kweba. (Mateo 7:12) Bushe kuti watemwa akwebela pa bantu? Kwena, te kuti utemwe. Taulingile kumwebela pa foni, nangu ukumulembela utumashiwi pa foni, nangu ukumutumina ifyebo pa Intaneti, kano fye nga kuli icalenga ukuti cafye ukulanda nankwe pa kanwa nkati. Lelo, ulingile ukusala inshita isuma ne cifulo pa kuti mwingayalanshanya bwino ili lyashi lyacindama.

Finshi ulingile ukulanda inshita ya kumweba nga yafika? Umutumwa Paulo akoseleshe Abena Kristu ukuti ‘balelanshanya icine.’ (Abena Efese 4:25) Kanshi pa kumweba ulingile ukusala amashiwi ya kulanda, lelo taulingile ukumupita mu mbali. Mulondolwele bwino bwino ico ulemwena ukuti te kuti mutwalilile ukwishishanya. Wilanda pa filubo fyonse ifilengele ukuti muleke ukwishishanya kabili wimushobaula. Ukucila ukulanda ukuti “Taucita” ifi ne fi nangu ukuti “Tawatala” aucita ca kuti na ca kuti, kuti cawama nga ulelanda fye pa fyo uletontonkanya; kuti walanda auti: “Ine umuntu mfwaya ukuupana nankwe, muntu wa . . .” nangu kuti watila, “Ine ndemona kwati te kuti tutwalilile ukwishishanya pantu . . .”

Ilyo mulelanshanya taulingile ukumfwika kwati tawishibe bwino bwino ico ulelandapo kabili taulingile ukulakonka fye ifyo umunobe alelanda. Ico ufwile ukwibukisha ca kuti pali icikalamba icilengele ukuti muleke ukwishishanya. Kanshi nga ca kuti umunobe aesha ukukusembeleka, ulingile ukucenjela. Umukashana umo, Lori, atile: “Ilyo twalekele ukwishishanya, umulumendo atendeke ukulamoneka kwati ali no bulanda sana. Ndemona kwati ico alecitila ifi, alefwaya fye ukuti imumfwile uluse. Kwena nalemumfwila uluse. Nomba nangu alemoneka ifi, nshabweseshemo umutima.” Na iwe ulingile ukwishiba ifya kucita nga filya Lori acitile. Wibweshamo umutima. Nga naukaana, ninshi ni fyo fine.—Yakobo 5:12.

Ifyo Wingalaumfwa nga Mwaleka Ukwishishanya

Nga walaumfwa ubulanda pa numa ya kuleka ukwishishanya, taulingile ukusakamana. Nalimo kuti uleumfwa nga fintu kemba wa malumbo alandile, uwatile: “Nafulungana, nakontama icibi; akasuba konse naendauka fye uwa bulanda.” (Amalumbo 38:6) Abanobe aba kutemwa, nalimo kuti bakukoselesha ukuti mutampe na kabili ukulaishishanya. Ulingile ukucenjela na bo! Ni we ukacula, te banobe. E ico taulingile ukutiina, iwe ulingile ukukosa fye, nangu ca kuti limo kuti uleumfwa ubulanda pa cicitike.

Ico ulingile ukwishiba ca kuti, nangu nacikukalipa, umuye nshiku ukalabako. Nga mwaleka ukwishishanya, kuti cawama nga wacita ifyakonkapo pa kuti ubulanda bwacepako:

Londolwelako umunobe uo wacetekela.b (Amapinda 15:22) Pepa kuli Yehova no kumwebako ubwafya. (Amalumbo 55:22) Lyonse ulekwata ifya kucita pa kuti wilaikala fye. (1 Abena Korinti 15:58) Wilaitalusha ku bantu! (Amapinda 18:1) Tendeka na kabili ukula-angalila pamo na bantu waleangala na bo abengakwafwa. Uletontonkanya lyonse pa fintu ifisuma.—Abena Filipi 4:8.

Ku ntanshi, nalimo kuti wasanga umunobe umbi. Nalimo uno muku ukatekanya pa kusala uwa kwishishanya nankwe pa kuti ukwishishanya kukende bwino. Limbi uno muku wena icipusho ca kuti “Bushe uyu muntu nalinga ukuba umwina mwandi?”ukasuka auti, ee nalinga!

BELENGELAPO NA FIMBI PALI ILI LYASHI MWI BUUKU 1, MU CIPANDWA 31

[Amafutunoti]

ILEMBO

“Umulumendo eshibikilwa ku micitile yakwe nga ca kuti imilimo yakwe isuma kabili yalilungama.”—Amapinda 20:11.

IFYO WINGACITA NI FI

Mulecitila pamo ifintu ifingalenga waishiba ifyo umunobe aaba:

● Kuti mulebelengela pamo Icebo ca kwa Lesa.

● Ilyo mulelongana uleumfwa ifyasuko fyakwe kabili ulemona ne fyo ashimikila.

● Mulebombako umulimo wa kuwamya Ing’anda ya Bufumu no wa makuule.

NAWISHIBA . . . ?

Abafwailisha pa fyupo, basanga ukuti ifyupo fya bantu abashipepa kumo kwine ilingi line filapwa.

IFYO NDEFWAYA UKUCITA!

Nga ca kuti natemwa umuntu uo nshipepa nankwe, ifyo nkacita ni fi ․․․․․

Pa kuti injishibe ifyo abantu baishiba pa muntu uo ndeishishanya nankwe ifyo ningacita ni fi ․․․․․

Ifyo ningatemwa ukwipusha abafyashi bandi pali ili lyashi ni fi ․․․․․

ULETIPO SHANI?

● Mibele nshi iisuma iyo wakwata iingalenga ukuti mukekale bwino mu cupo?

● Mibele nshi iisuma iyo wingatemwa uo muleupana nankwe ukukwata?

● Mafya nshi ayakalamba ayo wingakwata nga waupana no muntu uo ushipepa nankwe?

● Kuti wacita shani pa kuti wishibe ifyo umuntu muleishishanya nankwe aaba, imibele iyo akwata, ne fyo abantu bamwishiba?

[Amashiwi pe bula 37]

Ifyo umunobe ekala na balupwa bakwe e fyo akalaikala nobe.’’—E fyalandile Tony

[Akabokoshi pe bula 34]

‘Wiba kwi koli limo line’

‘Wiba kwi koli limo line na bashatetekela.’ Nalimo na iwe kuti wamona ukuti ifi fyalembwa mu Baibolo pali 2 Abena Korinti 6:14, fya mano. Na lyo line, limbi kuti watemwa umuntu uo ushipepa nankwe. Cinshi cingalenga? Limo mulandu fye wa fyo amoneka bwino. Umulumendo umo, Mark, atile: “Kwaba umukashana uo mona lyonse nga naya kulya tusambilila ifya kutukusha umubili. Alambikako sana amano ica kuti nga amona fye, ninshi kwisa mu kulanda ilyashi na ine. Kanshi taca-afishe ukutampa ukumfwana nankwe.”

Nga ca kuti wali-ishiba we mwine, walishiba na mafunde ya kwa Lesa, e lyo kabili walikwata na mano ya bukalamba, ukeshiba ifyo ulingile ukucita. Nawishiba, ala uyo muntu nangu abe uwayemba shani, nangu amoneke kwati wa mibele isuma, takalenge bucibusa bobe na Lesa ukukoselako.—Yakobo 4:4.

Ukuba kwena, icitemwiko nga nacikosa no yo muntu, te kuti canguke ukucipwisha, na kuba ifi fine e fyo cali ku mukashana umo, Sindi. Atile: “Nalelila fye cila bushiku. Umulumendo talefuma ku mano, nalemutontonkanyapo fye lyonse na lintu tuli ku kulongana. Ala nalimutemenwe ica kuti nalemona fye kwati no kufwa kuti nafwilapo ukucila ukumulabako.” Lelo tapakokwele, Sindi alyumfwile ifyo banyina bamwebele ukuti talingile ukulaishishanya no muntu uo ashipepa nankwe. Atile: “Ala nalicitile bwino ukuleka ukwishishanya nankwe. Ninjishiba ukuti Yehova ali no kumpeela ifyo umutima wandi ukabila.”

Bushe na iwe ifyacitikile Sindi e filekucitikila? Nga e fyo, wilacula no bo bwafya weka! Kuti waebako abafyashi bobe. E fyo na Jim acitile, alyebeleko abafyashi bakwe ilyo atemenwe umukashana pa sukulu. Atile: “Nasukile naeba abafyashi bandi ukuti bangafwe. E bangafwile ukupwisha ubwafya nakwete.” Baeluda na bo bene kuti bakwafwa. Bushe te kuti ciwame ukwebako eluda umo pa kuti akwafwe pa bwafya ukwete?—Esaya 32:1, 2.

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 39]

Ifya Kutontonkanyapo

Bushe Kuti Alinga Ukuba Umulume Wandi?

Ifyacindama Ifyo Ufwile Ukwishiba Pali Ena

◻ Bushe nga alipeelwa amaka pali bamo abomba shani?—Mateo 20:25, 26.

◻ Finshi afwaya ukucita mu bumi?—1 Timote 4:15.

◻ Bushe pali ino nshita alecitapo fimo pa kuti akafikilishe ifyo afwaya ukucita?—1 Abena Korinti 9:26, 27.

◻ Bushe ekala shani na balupwa bakwe?—Ukufuma 20:12.

◻ Bushe ifibusa fyakwe ni bani?—Amapinda 13:20.

◻ Finshi atemwa ukulandapo?—Luka 6:45.

◻ Bushe alitemwa indalama?—AbaHebere 13:5, 6.

◻ Finshi aleseshamo icitendwe?—Amalumbo 97:10.

◻ Finshi acita pa kulanga ukuti alitemwa Yehova?—1 Yohane 5:3.

Fimbi Ifyo Aaba

◻ Bushe alikosa ku milimo?—Amapinda 6:9-11.

◻ Bushe alabomfya bwino indalama?—Luka 14:28.

◻ Bushe abantu bamwishiba ukuti aliba bwino?—Imilimo 16:1, 2.

◻ Bushe alabika amano ku fyo bambi balefwaya?—Abena Filipi 2:4.

Ifya Kwishibilako Amafya Wingesakwata ku Ntanshi

◻ Bushe alakalipa bwangu?—Amapinda 22:24.

◻ Bushe alafwaya ukuti mucite ubulalelale nankwe?—Abena Galatia 5:19.

◻ Bushe wa musaalula nelyo bushe wa lubuli?—Abena Efese 4:31.

◻ Bushe pa kuti asansamuke kano fye anwamo ubwalwa?—Amapinda 20:1.

◻ Bushe wa bufuba kabili bushe ali-itemwa?—1 Abena Korinti 13:4, 5.

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 40]

Ifya Kutontonkanyapo

Bushe Kuti Alinga Ukuba Umukashi Wandi?

Ifyo Ufwile Ukwishiba Pali Ena

◻ Bushe finshi acita pa kulanga ukuti alanakila abafyashi na batungulula icilonganino?—Abena Efese 5:21, 22.

◻ Bushe ekala shani na balupwa bakwe?—Ukufuma 20:12.

◻ Bushe ifibusa fyakwe ni bani?—Amapinda 13:20.

◻ Finshi atemwa ukulandapo?—Luka 6:45.

◻ Bushe alitemwa indalama?—1 Yohane 2:15-17.

◻ Finshi afwaya ukucita mu bumi?—1 Timote 4:15.

◻ Bushe pali ino nshita alecitapo fimo pa kuti akafikilishe ifyo afwaya ukucita?—1 Abena Korinti 9:26, 27.

◻ Finshi aleseshamo icitendwe?—Amalumbo 97:10.

◻ Finshi acita pa kulanga ukuti alitemwa Yehova?—1 Yohane 5:3.

Fimbi Ifyo Aaba

◻ Bushe alikosa ku milimo?—Amapinda 31:17, 19, 21, 22, 27.

◻ Bushe alishiba ukubomfya bwino indalama?—Amapinda 31:16, 18.

◻ Bushe abantu bamwishiba ukuti aliba bwino?—Ruti 3:11.

◻ Bushe alabika amano ku fyo bambi balefwaya?—Amapinda 31:20.

Ifya Kwishibilako Amafya Wingesakwata ku Ntanshi

◻ Bushe ni nkaaka?—Amapinda 21:19.

◻ Bushe alafwaya ukuti mucite ubulalelale nankwe?—Abena Galatia 5:19.

◻ Bushe wa musaalula nelyo bushe wa lubuli?—Abena Efese 4:31.

◻ Bushe pa kuti asansamuke kano fye anwamo ubwalwa?—Amapinda 20:1.

◻ Bushe wa bufuba kabili bushe ali-itemwa?—1 Abena Korinti 13:4, 5.

[Icikope pe bula 30]

Te nsapato shonse ishingakulinga; na pa kuupa pene, te onse uwingalinga ukuupana nankwe

[Icikope pe bula 31]

Bushe te kuti ciwame ukubikako sana amano pa kusala motoka ulefwaya ukushita ukucila ukulolesha fye ifyo ilemoneka ku nse? Nga ni pa kusala uwa kuupana nankwe pena, ufwile ukubikishako amano!