Icipandwa 4

Bushe Kuti Naishiba Shani Ukuti Ifyo Ndecita Fyacila mu Cipimo?

Cishinka nelyo bufi . . .

Abantu babili nga baleishishanya tabalingile ukwikatana nangu fye panono.

□ Cishinka

□ Bufi

Abaleishishanya nangu tabacitile ubulalelale limbi kuti bakwata umulandu wa bulalelale.

□ Cishinka

□ Bufi

Nga ca kuti abaleishishanya tabalekumbatana, tabaleikatana nangu nga tabalefyompana ninshi tabatemwana.

□ Cishinka

□ Bufi

UFWILE walitontonkanyapo sana pali ili lyashi. Pantu na kuba, nga muleishishanya, cilafya sana ukwishiba ifyo mushilingile ukucita pa kulanga icitemwiko cenu. Natwasuke ifipusho fitatu ifili pa muulu ifya kwishiba nga cishinka nelyo bufi, no kumona ifyo Icebo ca kwa Lesa cingatwafwa ukwasuka icipusho ca kuti, “Bushe kuti naishiba shani ukuti ifyo ndecita fyacila mu cipimo?”

● Abantu babili nga baleishishanya tabalingile ukwikatana nangu fye panono.

Bufi. Baibolo tayalesha ukulanga icitemwiko mu nshila iisuma. Kwalibako ilyashi limo mu Baibolo ilyalanda pa mukashana umwina Shulamu na kacema umulumendo abatemwanene. Muli bunkobekela bwabo bali-isungile bwino. Lelo, cimoneka kwati aba bantu baleikatana no kwikatana pa kulanga icitemwiko ilyo tabalati bopane. (Ulwimbo lwa Nyimbo 1:2; 2:6; 8:5) Muno nshiku, umulumendo no mukashana abali mupepi no kuupana, na bo kuti bamona ukuti inshila balelangilamo icitemwiko ili fye bwino.a

Lelo abaleishishanya, balingile ukucenjela sana. Ukufyompana, ukukumbatana, nangu ukucita ifili fyonse ifingemya insuuna kuti fyalenga mwacita ubulalelale. Nangu ca kuti umulumendo no mukashana tabali ne pange lya kucita ubulalelale, na bo bene nga tabacenjele kuti bacita ubulalelale.—Abena Kolose 3:5.

● Abaleishishanya nangu tabacitile ubulalelale limbi kuti bakwata umulandu wa bulalelale.

Cishinka. Ishiwi lya ciGriki ilyo bapilibula ukuti ubulalelale (por·neiʹa) lipilibula ifingi. E lilondolola bucilende fye bonse apo bwapela ukubikako no kubomfya ifya mfwalo mu nshila iishasuminishiwa. E ico, ishiwi lya kuti ubulalelale, te kuulungana fye no muntu iyo, lelo lisanshamo no kwangasha ifya mfwalo ifya muntu umbi nelyo ukufifyompa, e lyo no kulaalana kwa ku matako.

Kabili, Baibolo tayapelela fye pa kulesha ubulalelale. Umutumwa Paulo alembele no kuti: “Imicitile ya muntu umubembu yalishibikwa bwino bwino, ni yi, ubulalelale, ukukowela, imibele ya nsoni.” Kabili atile: “[Abacita] ifyaba ifi tabakengile mu bufumu bwa kwa Lesa.”—Abena Galatia 5:19-21.

Bushe “ukukowela” calola mwi? Ishiwi lya ciGriki ilyo bapilibula ukuti “ukukowela” lisanshamo imilandile ne micitile yakowela. Natwishiba ukuti umuntu nga ca kuti apisha iminwe yakwe mu fya kufwala fya munankwe, nangu nga afuula umunankwe ifya kufwala, nangu nga aleangasha ifilundwa fya munankwe, pamo nga amabele, ninshi ifi alecita kukowela. Ukulingana na Baibolo, abaupana e bakwata fye insambu sha kwikata ku mabele.—Amapinda 5:18, 19.

Abaice bamo balipama ica kuti balasuula na mafunde ya kwa Lesa ukwabula ne nsoni. Ku mufulo fye balacila mu cipimo mu fyo bacita, bambi na bo balafwaya abakashana nangu abalumendo abengi aba kulacita na bo ifintu fyakowela. Abantu ba musango uyu kuti baba ne mibele iyo umutumwa Paulo aitile ukuti “imibele ya nsoni.” Ishiwi lya mu ciGriki ilyo bapilibula ukuti “imibele ya nsoni” lyalola mu kuti ‘ukulacita ifintu ifye shiku, ifyacila mu cipimo, ifya musaalula, nangu ukuba no lunkumbwa lwabipisha.’ Kwena te kuti utemwe ukuba ‘uwakunkuma icine cine’ ica kuti ‘waipoosa na mu mibele ya nsoni pa kuti ulecita ifyakowela fyonse no kucishamo.’—Abena Efese 4:17-19.

● Nga ca kuti abaleishishanya tabalekumbatana, tabaleikatana, nangu nga tabalefyompana ninshi tabatemwana.

Bufi. Ukupusana ne fyo bambi bengatontonkanya, ukucita ifintu ifingemya insuuna ya munobe te kuti kukoshe bucibusa. Lelo, ukucita ifintu fya musango uyu kupwisha fye umucinshi no kulenga bekucetekela. Umfwa icacitikile Lora. Atile: “Bushiku bumo umulumendo uo naleishishanya nankwe alishile ku ng’anda ninshi bamayo nabafumapo, umwine aleti aishile fye mu kutamba TV. Pa kubala anjikete fye ku minwe. E lyo nomba namwene fye atendeka ukulanjikataula umubili onse. Naleumfwa umwenso wa kumulesha; nalemona kwati alafulwa nga namweba, no kuya alaya.”

Bushe uletipo shani pali ifi fyacitike? Bushe uyu mulumendo alitemenwe Lora, nangu alefwaya fye ukuti aisekeshe umwine? Bushe kuti watila umuntu nga alefwaya ukuti ucite nankwe ifyakowela ninshi alikutemwa?

Nga ca kuti umulumendo apatikisha umukashana ukusuula ifyo asambilila mu Baibolo ne fyo kampingu ilemweba, ninshi apula mwi funde lya kwa Lesa kabili ninshi no mukashana wine tamutemwa. E lyo kabili umukashana na o nga asumina ukucita ifya musango uyo ninshi na o natemwa ukuti balemucita ifyo fine. Kabili icacilapo no kubipa, ca kuti ninshi nacita ifyakowela, limbi nafika fye na ku kucita ubulalelale.b—1 Abena Korinti 6:9, 10.

Mulingile Ukulanshanya Ifyo Mushilingile Ukulacita

Nga ca kuti uleishisha, kuti wacita shani pa kuti taucilile mu cipimo pa kulanga icitemwiko? Icisuma ico mwingacita kubala mwalanshanya ifyo mushilingile ukulacita. Amapinda 13:10 yatila: “Abepushanya balikwata amano.” E ico lanshanya no munobe ifyo mwingalacita ifingaba bwino pa kulanga icitemwiko cenu. Nga ca kuti mwalolela mpaka ifintu fyabipa, e lyo mwalalanshanya ifyo mushilingile ukulacita, ninshi namuceelwa, pantu ninshi cimo no kutendeka ukushimya ing’anda iilepya ilyo umulilo wakula sana.

Kwena natwishiba ukuti ukulanshanya ilyashi ilya-afya nga ili kuti limbi kwalenga waumfwa insoni maka maka nga ca kuti e lyo fye mukobekelene. Nomba nga ca kuti mwalanshanishisha libela kuti mwaicingilila pa kuti ku ntanshi kwikaba amafya. Nga mwalanshanishisha libela cili kwati mwacingilila ing’anda ku kupya ku mulilo. Kabili nga kuti mwalanshanya ilyashi lya musango uyu, ninshi ne cupo cenu cine cikesaba bwino. Na kuba, ukuilama, ukutekanya, no kukanaba na bukaitemwe e fingesalenga ukuti nga mwaupana, mukaleipakisha ukukumana kwa mu cupo.—1 Abena Korinti 7:3, 4.

Kwena ca cine ukuti calyafya ukukonka ifyo Lesa afwaya. Lelo kuti wacetekela ukuti ifyo Yehova alanda fya cine. Na kuba, pali Esaya 48:17, Lesa ailondolola ukuti e “ukusambilisha ifingakuwamina, uukwensha mu nshila iyo ufwile ukwendamo.” Ishiba ukuti Yehova afwaya ukuti ifintu fikuwamine sana!

BELENGELAPO NA FIMBI PALI ILI LYASHI MWI BUUKU 1, MU CIPANDWA 24

[Amafutunoti]

ILEMBO

“Mu kutemwa . . . tamwaba ukucita ifishayana.”—1 Abena Korinti 13:4, 5.

IFYO WINGACITA NI FI

Pa kwishishanya, muleba ukuli abantu, nga tamuli ukuli abantu kuti mwafwayako uwa kumushindika. Mwilaitalusha ku bantu nga muleishishanya, pamo nga ukwikala mu motoka nangu mu ng’anda nangu mu muputule, pantu limbi kuti mwalufyanya.

NAWISHIBA . . . ?

Nga ca kuti mwalikobekelana, ulingile ukulanshanya na nkobekela obe amalyashi ya citemwiko. Lelo ukulanda aya malyashi mu nshila ya kuti umunobe aumfwa ne nsuuna na ko kwine kukowela, nangu fye ni pa foni mulelandila nangu fye tufyebo twa pa foni watuma, na ko kwine kukowela.

IFYO NDEFWAYA UKUCITA!

Nga nshilefwaya ukulatontonkanya pa kucita ubulalelale ifyo ningacita ni fi ․․․․․

Nga ca kuti uo ndeishishanya nankwe alempatikisha ukucita nankwe ifyakowela, ifyo nkacita ni fi ․․․․․

Ifyo ningatemwa ukwipusha abafyashi bandi pali ili lyashi ni fi ․․․․․

ULETIPO SHANI?

● Finshi mwingalanshanya ifingamwafwa ukwishiba ifyo mushilingile ukucita pa kulanga icitemwiko?

● Londolola ubupusano bwaba pa bulalelale, ukukowela, e lyo ne mibele ya nsoni.

[Amashiwi pe bula 46]

“Twalebelengela pamo no wankobekele ifipande ifilanda pa kuisunga ifyaba mu mpapulo shilanda pali Baibolo. Tulatasha nga nshi pa fyo ifi fipande fyatwafwa ukuba na kampingu musuma.’’—E fyalandile Letisha

[Akabokoshi pe bula 44]

Kuti Twacita Shani nga ca Kuti Ifyo Tucitile Naficila mu Cipimo?

Tutile ifyo mucitile naficila mu cipimo, kuti mwacita shani? Mwilaibepa ukuti nalimo kuti mwaleka ukucita ifyacila mu cipimo pa lwenu fye. Umulumendo umo alandile ukuti: “Nalepepa nati, ‘Mwe Lesa twafweni ukuti twikabwekeshapo.’ Limo limo twaleba kwati twaleka kabili twaisabwekeshapo.” Kanshi icingawama, kulanda na bafyashi benu. E lyo kabili Baibolo itweba ukuti: ‘Mwite abakalamba ba cilonganino.’ (Yakobo 5:14) Aba bakacema ba Bwina Kristu kuti bamupandako amano, kuti bamwafwa, kabili kuti bamukalipila pa kuti bucibusa bwenu na Lesa bube bwino na kabili.

[Ifikope pe bula 47]

Bushe kuti mwalolela umulilo wakula sana e lyo mwatampa ukulashimya ing’anda? Kanshi tamulingile ukulolela mpaka mwaba ne nsuuna e lyo mwatendeka ukulanshanya ifyo mushilingile ukucita pa kulanga icitemwiko

Icipandwa 5

Mulandu Nshi Cawamina Ukukanapoosa Icisungu?

“Ndafwaisha ukwishiba ifyo cumfwika ukulaalapo no mwaume.”—E fyalandile Kelly.

“Ng’umfwa kwati nshili mwaume ifi nshatalandalapo no mwanakashi.”—E fyalandile Jordon.

“BUSHE na ino nshita taulati ulaalepo no mwaume nangu umwanakashi?” Nga bakwipusha ici cipusho kuti waumfwa insoni! Pantu mu ncende ishingi umwaice uushalaalapo no mwaume nangu umwanakashi bamumona ngo washishita. E mulandu wine abaice abengi bacitila ubulalelale!

Insuuna no Kukonkelela Ifibusa E Filenga

Nga ca kuti uli Mwina Kristu, walishiba ukuti Baibolo yakweba ukuti ‘uletaluka ku bulalelale.’ (1 Abena Tesalonika 4:3) Na lyo line, kuti cakwafya ukuilama nga waumfwa insuuna. Umulumendo uwe shina lya Paul, atile: “Limo limo nshishiba ne cilenga ukuti ndetontonkanya pa bulalelale.” Wisakamana, te iwe weka ica musango uyu cicitikila.

Kwena, nga ca kuti abantu balekuseka fye lyonse pa mulandu wa kuti tawatala aulaalapo no mwaume nangu umwanakashi, ala kuti uleumfwa insoni! Tutile abanobe bakweba abati, nga tawatala aulaalapo no mwaume nangu umwanakashi ninshi tauli mutuntulu, kuti wacita shani? Ellen atile: “Abanobe kuti balenga walamona kwati ukulaala no mwaume cisuma kabili te mulandu. Nga ca kuti taulaala na baume ninshi kuti balekumona kwati walishishita.”

Nomba kwaba fimo ifyo abanobe bengakufisa pali ili lyashi ilya kulaala na baume ilyo taulaupwa. Umfwa ifyo cali kuli Maria, uwaleele no umwaume uo baleishishanya nankwe, atile: “Pa numa nalyumfwile insoni kabili naliseebene icine cine. Nalyumfwile ububi, kabili napatile no mulumendo wine uo naleele nankwe.” Abaice abengi tabaishiba ukuti ilingi line ifi e ficitika. Ala nga walaala fye no mwaume ilyo taulaupwa, umutima ulakalipa sana ica kuti cishala cilonda ku mutima!

Nomba umfwa ifyo umukashana uwe shina lya Shanda ena aipwishe, atile, “Nga kanshi mulandu nshi Lesa engapeelela abaice insuuna, ilyo naishiba ukuti tabalingile ukulaala no mwaume nangu umwanakashi mpaka fye bakoope nangu ukuupwa?” Alipwishe fye bwino. Nomba tontonkanya pa fyakonkapo:

Bushe insuuna ya kulaala no mwaume nangu umwanakashi e nsuuna fye ukwata? Awe. Ukulingana ne fyo Yehova Lesa akubumbile, umubili obe ulafwaya ifintu ifyalekanalekana.

Bushe umubili obe nga wafwaya fye ifili fyonse ninshi iwe apo pene ufwaya ukucita ifyo fine? Awe, pantu Lesa akubumbile na maka ya kuilama.

E ico kanshi, finshi tulesambililako? Nalimo te kuti uleshe umubili obe ukufwaya ifyo ulefwaya, lelo ukuilama kwena kuti wailama. Kwena ukulaala no mwaume nangu umwanakashi pa mulandu fye wa kuti waumfwa insuuna apo pene, cilubo kabili buwelewele ubo twingalinganya ku muntu uwa kuti lyonse nga akalipa ninshi kano fye apo pene omepo umo.

Nomba ico tufwile ukwishiba ca kuti, ilyo Lesa atubumbile, talefwaya ukuti tulebomfya ifilundwa fya bufyashi icibomfyebomfye. Baibolo itila: “Onse uwa muli imwe eshibe ifya kusunga umubili wakwe mu mushilo kabili mu mucinshi.” (1 Abena Tesalonika 4:4) Nga filya kwaba “inshita ya kutemwa ne nshita ya kupata,” kwaliba ne nshita ya kulaala no umwaume nangu umwanakashi nga waumfwa insuuna e lyo ne nshita ya kuilama. (Lukala Milandu 3:1-8) Nomba kwena ni we mwine we ulingile ukuilama te umbi!

Nomba bushe kuti wacita shani nga ca kuti umuntu alekutumfya, alekwipusha kwati nacimupesha amano ati, “Bushe ca cine na nomba taulati ulaalepo no mwaume nangu umwanakashi?” Taulingile ukumfwa umwenso iyo. Nga ca kuti uyo muntu alefwaya ukukuseebanya, kuti wamwasuka fye auti: “Ee nshatala, e lyo kabili nawishiba? Nalitemwa ifi fine nshalaalapo no mwaume nangu umwanakashi!” Nangu limbi kuti wamwasuke fye auti: “Ilyo lyashi talikukumine.”a (Amapinda 26:4; Abena Kolose 4:6) E lyo limbi, kuti we mwine wamona nga kuti cawama ukulondolwela uulekwipusha. Nga caba ifyo, kuti wamulondolwela ifyo Baibolo itufunda.

Bushe kuti watontonkanyako inshila na shimbi isho wingasukilamo uulekwipusha icipusho ca kutumfya ica kuti, “Bushe ca cine na nomba taulati ulaalepo no mwaume nangu umwanakashi?” Nga nawishibako inshila na shimbi isha kwasukilamo, lemba pe samba.

․․․․․

Ubupe Ubwacindamisha

Bushe Lesa omfwa shani abantu nga basalapo ukulaala no mwaume nangu umwanakashi ilyo bashilaupa nelyo ukuupwa? Cisuma, tutile washitila umunobe ica bupe. Nomba ilyo taulati umupeele ico ca bupe, ena aciisula pa mulandu fye wa kuti alefwaisha ukwishiba ifilimo! Bushe te kuti ufulwe? Bushe nga walaala no muntu mushaupana nankwe, Lesa kuti aumfwa shani? Lesa afwaya ukuti uloleele mpaka waupa nelyo ukuupwa e lyo nomba wingalaipakisha icupo, ubupe bwafuma kuli Lesa.—Ukutendeka 1:28.

Cinshi ulingile ukucita nga waumfwa insuuna? Icasuko cayanguka ca kuti ulingile ukuilama. Walikwata amaka ya kucita ifyo! Pepa kuli Yehova ukuti akwafwe. Umupashi wakwe kuti wakwafwa ukuilama. (Abena Galatia 5:22, 23) Uleibukisha lyonse fye ukuti Yehova “taakatane icisuma ku benda mu bololoke.” (Amalumbo 84:11) Umulumendo umo uwe shina lya Gordon, atile: “Mu mano yandi nga mwaisa amatontonkanyo ya kulaala no mwanakashi, ntontonkanya pa fyo cingabipa nga Yehova ankaana, e lyo kabili ndebukisha no kuti nangu ukucita ulubembu kwingawama shani, te kuti eko kunenge ukonawilapo bucibusa bwandi na Yehova.”

Nomba ico ufwile ukwishiba ca kuti, nga tawatala aulaalapo no mwaume nangu umwanakashi, te kutila ninshi tauli muntu. Lelo ukulaala no mwaume nangu umwanakashi uo ushaupana nankwe e kwingalenga ukuti useebane, kabili kuti kwakuletelela. E ico wileka amano ya cino calo yakulenge ukulatontonkanya ukuti paliba icalubana kuli iwe ifi ukonka amafunde ya mu Baibolo. Nga ca kuti watwalilila fye ukuisunga ukwabula ukulaalapo no mwaume nangu umwanakashi, ukaicingilila ku malwele kabili tawakalecula na matontonkanyo. Ne cacindamisha cakuti Lesa akatwalilila ukulaba cibusa obe.

BELENGELAPO NA FIMBI PALI ILI LYASHI MWI BUUKU 1, MU CIPANDWA 24

[Futunoti]

ILEMBO

‘Nga umo napanga mu mutima wakwe ukuti takalaalepo no mwaume nangu umwanakashi, ninshi talufyenye.’—1 Abena Korinti 7:37.

IFYO WINGACITA NI FI

Wila-angala na bantu ba misango yabipa, nangu line abo bantu mulapepa na bo.

NAWISHIBA . . . ?

Abantu abacita ubulalelale ilyo bacili abashimbe, ilingi line tabaleka nga baupa nelyo ukuupwa. Lelo abakonka fyonse ifyo Lesa alanda pa mibele isuma ilyo bacili abashimbe, ilingi line balesa mu kuba aba cishinka ku bena mwabo.

IFYO NDEFWAYA UKUCITA!

Nga nshilefwaya ukulaalapo no mwaume nangu umwanakashi mpaka fye nkoopwe nangu ukuupa, ifyo ningile ukucita ni fi ․․․․․

Nga ca kuti abanandi balefwaya ukuti imfilwe ukucita ifyo ndefwaya, ifyo nkacita ni fi ․․․․․

Ifyo ningatemwa ukwipusha abafyashi bandi pali ili lyashi ni fi ․․․․․

ULETIPO SHANI?

● Bushe iwe, cinshi umona ukuti e cilenga bamo baletumfya abashatala abalaalapo no mwaume nangu umwanakashi?

● Mulandu nshi cingafisha ukuisunga ukwabula ukulaalapo no mwaume nangu umwanakashi?

● Busuma nshi bwaba mu kukanalaalapo no mwaume nangu umwanakashi mpaka fye waupwa nangu ukuupa?

● Finshi wingalondolwelako umwaice obe pa kuti eshibe umulandu cawamina ukukanalaalapo no mwaume nangu umwanakashi?

[Amashiwi pe bula 51]

‘‘Icilenga ukuti nilacita ubulalelale njibukisha ukuti takuli ‘uwa bulalelale nangu uwakowela uukengile mu bufumu bwa kwa Lesa.’’’ (Abena Efese 5:5)—E fyalandile Lidia

[Akabokoshi pe bula 49]

Ifya Kutontonkanyapo

Finshi Fikonkapo?

Ifyo balanga mu mafilimu ne fyo abanobe bengakweba, ilingi line kuti fyaumfwika bwino ica kuti wafilwa no kwishiba ifyabipa ifyaba mu kucita ubulalelale. Tontonkanya pa malyashi yatatu ayakonkapo. Bushe nga kulanda fye icishinka, finshi fingacitikila aba baice twalalandapo?

● Umwana we sukulu munobe aleitakisha ukuti alilaalapo na bakashana abengi. Atila cilomfwika bwino kabili tapali ne cabipa icingakucitikila. Bushe ifi uyu mulumendo alandile cishinka tapali icabipa icingamucitikila kabili icingacitikila na bakashana abo aaleelepo na bo? ․․․․․

● Ilyo filimu ileya mu kupwa, abaletamba bamona fye uko umulumendo no mukashana abali mu filimu baalacita ubulalelale pa kuti balange ukuti balitemwana. Bushe nga ca kuti umuntu acita ifya musango uyu, kuti caba shani? ․․․․․

● Tutile waishibana no mulumendo uumoneka bwino, akweba no kuti ucite nankwe ubulalelale. Alanda no kuti tapali uukeshiba. Nga wasumina, no kufisa wafisa, nga kulanda fye icishinka, kuti caba shani? ․․․․․

[Icikope pe bula 54]

Ukulaala no muntu ilyo tamulaupana, caba ngo kwisula ica bupe ilyo umwine talakupeela

Icipandwa 6

Cinshi Cilecitika ku Mubili Wandi?

“Ala nalelepa bwangu. Tacaweme. Ukuba kwena, naleumfwa bwino ukuti ndeleepa, nomba amolu na makasa yandi fyalekalipa. Nshatemenwe nangu panono!”—E fyalandile Paul.

“Tuleshiba kwena ukuti umubili ulealuka, lelo tatufwaya bambi ukwishiba. Nomba nga ca kuti umuntu mu bufumacumi akutasha atila ‘awe kwena nawina we, nomba wakula,’ ala ni cikanga wingile fye na pa nshi!”—E fyalandile Chanelle.

BUSHE walitala aukuukilapo ku ncende imbi no lupwa lonse? Ufwile tawatemenwe ukuya kuli iyo ncende, te fyo? Pantu wali no kusha fyonse ifyo wabeleshe, pamo nga ing’anda yenu, isukulu walesambililapo, e lyo na banobe. Pafwile palipitile inshita pa kuti fye ubelele kuli ico cifulo icipya.

Nga waya ulekula, e lyo umubili obe utendeka ukwaluka ukwaibela nga nshi. Ciba kwati ulekuukila ku cifulo fye cimbi icipya. Bushe kuti watemwa? Ukwabula no kutwishika, kuti watemwa icine cine! Lelo ilyo uleya ulekula, inshita imo kuti ulesansamuka sana, e lyo limbi na lyo kuti uleba no bulanda ica kuti wafilwa ne fya kucita. Finshi ficitika pali uyu mushinku ilyo kuba ukumfwa ifi?

Ukwaluka Ukucitika ku Bakashana

Ilyo umuntu alekula, kulaba ukwaluka ukukalamba icine cine. Ukwaluka kumo ukukalacitika ku mubili obe kukalamoneka na kuli bambi. Ica kumwenako fye, insandesande shaba mu mubili obe shilalenga watampa ukulamena umushishi ku fya mfwalo. E lyo kabili, ukamona no kuti amabele, intungu, na molu fyatampa ukulakula. Umubili obe ulefuma mu mimonekele ya bwaice panono panono pa kuti nomba ulemoneka ngo mukashana umukalamba. Taulingile ukusakamikwa pali ifi, e fyo ciba kuli bonse fye. Kabili cilangililo ca kuti umubili obe uleipekanya pa kuti ukakwate amaka ya kufyala!

Nga wacilako panono pali uyu mushinku, uli no kutendeka ukulaya ku mweshi. Nga ca kuti tawishibe ifyo ici cintu cacindama mu bumi bobe ciba, kuti cakusakamika. Samanta atile: “Nshaishibe ne fya kucita ilyo nawile icisungu. Naleimona kwati ndi wa busali. Ala nga naya mu kusamba, naleikuusa icine cine, nalemona kwati ninkowela sana. Nomba nga natontonkanya pa kuti cila mweshi ifi fine e fyo cakulaba, imyaka fye yonse, ala nalesakamikwa!”

Nomba ico ufwile ukwibukisha ca kuti ukuya ku mweshi cilangililo ca kuti nautendeka ukukwata amaka ya bufyashi. Nangu ca kuti kucili imyaka pa kuti ukabe umufyashi, apa wafika nomba e po abanakashi batendekela ukuba abakalamba. Na lyo line kwena, nga ca kuti e lyo uletampa fye ukulaya ku mweshi, ala kuti cakusakamika. Kelly atile: “Icabipilepo sana pali fyonse, ca kuti limo nalebuuka ne nsansa, e lyo limbi nalebuuka nimfulwa. Ala calebipa pantu nshaleishiba icalelenga ukuti nga bwaila indelila, libe akasuba konse naciba fye ne nsansa.”

Nga ca kuti ifi e fyo na iwe uleumfwa pali ino nshita, uteke fye umutima. Umuye nshiku uli no kwishiba ifya kucita. Annette, uuli ne myaka 20, atile: “Ndeibukisha ifyo cali ilyo nasumiine ukuti umwanakashi fye onse afwile ukulaya ku mweshi no kuti ico cabela ifi ni co Yehova e wampeela ubupe bwa kufyala. Nomba pa kuti fye usumine palapita inshita, kabili abakashana bamo cilabafya nga nshi; lelo umuye nshiku kulaba ukwishiba ifya kucita.”

Bushe pali ifi twalandapo, pali fimo ifilekucitikila? Mu misela ili pe samba, lembamo ifipusho ifili fyonse ifyo ufwaya ukwipusha pa kwaluka ukulecitika ku mubili obe.

․․․․․

Ukwaluka Ukucitika ku Balumendo

Nga uli mulumendo, ilyo ulekula imimonekele yobe ikala-aluka. Ica kumwenako fye, inkanda yobe nalimo kuti yalaba iya mafuta mafuta ica kuti walakwata ne mfine ku menso no kulabalauka.a Matt, uuli ne myaka 18, atile: “Ukukwata imfine shonse ishi ku menso, tacumfwika bwino kabili cilankalipa sana. Ala ni nkondo pa kushipwisha. Takuba no kwishiba nga shikapwa nangu limbi ukashala ne fibala e lyo kabili takuba no kwishiba nampo nga abantu kuti bakusuula pa mulandu wa mfine.”

Nomba ico wingatemwako ilyo ulekula, ca kuti na we mwine ukalamona ifyo ulekula no kukosa ne fyo amapeeya yobe yalekula. E lyo kabili nga wafika pali uyu mushinku, kuti wamena ubupipi ku molu, pa cifuba, na ku menso, e lyo na mu maapa. Nomba, nga wakwata sana ubupipi pa mubili te kutila ninshi e lyo waba umwaume sana, awe; ciba fye ku fyo mwaba pa lupwa lwenu.

Apo ifilundwa fyonse ifya mubili tafikulila pamo, nalimo te kuti ule-enda bwino pali uyu mushinku. Dwayne alandile ifyo cali, atile: “Ala nale-enda fye kwati ni ndyabuluba. Nangu naesha shani ukuti nyende bwino nalefilwa!”

Cilya wafisha imyaka nalimo 14, ishiwi lilakula, nomba liya lilekula panono panono. Pa kutampa, ilyo ulelanda ishiwi kuti lyaumfwika ilikulu kwati lya mukalamba e lyo ukwabula no kwenekela waisaumfwa fye uko lyaceepa, kuti walaumfwa ne nsoni. Lelo, wisakamana. Likoololoka. Nomba ifi nga e fyo cileba, ala limo kuti wasekako no kuseka, e mo wingalapwishisha insoni.

Ilyo ulekula, ifilundwa fya bufyashi na fyo filakula ne mishishi yamenako. Filatampa no kupanga amenshi umwenda insandesande sha bwaume. Muli aya menshi mwaliba insandesande ishingi nga nshi ishifuma nga walaala no mwanakashi. Ulusandesande lumo ulwa bwaume kuti lwaingila mu lini lya mwanakashi no kumulenga ukwimita.

Aya menshi umwenda insandesande sha bwaume yalaya yalefula mu mubili. Yamo yasalanganina mu mubili, yambi na yo limo limo yalafuma ubushiku ninshi naulaala. Ilingi line aya menshi yafuma nga uleloota. Ukufumya amenshi ya bwaume nge fi, cicitikila fye abaume bonse. Nangu fye ni Baibolo yalilanda pali aya menshi ya bwaume. (Ubwina Lebi 15:16, 17) Cilangililo fye ca kuti amaka ya bufyashi mu mubili obe yalebomba no kuti nomba wile ulekula, walaaba umwaume wine wine.

Bushe pali ifi twalandapo, pali fimo ificitika ku mubili obe? Mu misela ili pe samba, lembamo ifipusho ifyo wingafwaya ukwipusha pa kwaluka ukulecitika ku mubili obe.

․․․․․

Ifya Kucita Ilyo Umubili Obe Ulealuka

Ilyo ifilundwa fya bufyashi filekula, abalumendo balatampa ukulakumbwa abakashana na bakashana nabo ifyo fine. Matt atile: “Ilyo nalekula, natampile ukulamona ukuti abakashana abengi baliyemba. Ala ici cintu calebipa sana, pantu nalishibe ukuti tapali ico ningacita pali ino nshita, ningile fye ukulolela mpaka nkakule.” Icipandwa 29 cili no kulondolola bwino bwino pali ifi ificitika ilyo umuntu alekula. Lelo pali ino nshita, ufwile ukwishiba ukuti calicindama nga nshi ukuisunga we mwine. (Abena Kolose 3:5) Nangu line calyafya, ukuisunga kwena kuti waisunga!

Kwaliba na fimbi ificitika ku mubili obe ilyo ulekula. Ku ca kumwenako, cilanguka ukuisuula we mwine. Abaice ilingi line nga bafika pali uyu mushinku baba fye aba bulanda, kabili abasakamikwa. Ilyo waumfwa ifi, kuti cawama nga walanda na bafyashi bobe nangu umukalamba umbi uo ushingomfwa insoni ukweba ifyo uleumfwa. Lemba ishina lya mukalamba uo wingalanda nankwe pa fyo uleumfwa.

․․․․․

Ukukula Ukwacindamisha

Ukukula ukwacindamisha, te kulepa fye, nangu ukwaluka kwa mubili obe, nangu ukwaluka pa menso, lelo kukula na mu mano. E lyo no kukula ukwacila pali konse, kwishibilapo ifingi pali Lesa. Umutumwa Paulo atile: “Ilyo nali umwaice, nalelanda ngo mwaice, naletontonkanya ngo mwaice, nalepelulula ngo mwaice; lelo nomba ndi mukalamba, nalileka ifya bwaice.” (1 Abena Korinti 13:11) Isambililo lili muli ili lembo nalyumfwika. Tacipeleela fye pa kulamoneka kwati uli mukalamba. Ulingile ukusambilila ukuba ngo mukalamba mu fyo ucita, mu fyo ulanda, e lyo na mu kutontonkanya. Wilasakamana sana pa fyo umubili obe ulemoneka ica kuti waleka no kutontonkanya pa fyo waba mu mutima!

Uleibukisha no kuti Lesa “amona mu mutima.” (1 Samwele 16:7) Baibolo ilanda pa Mfumu Shauli ukuti aali umutali kabili uwayemba, lelo tateekele bwino abantu e lyo kabili taali muntu umusuma. (1 Samwele 9:2) Lelo, Sakeo ena nangu ‘ali umwipi,’ aali uwashipa mu mutima ica kuti aishile-aluka aba no musambi wa kwa Yesu. (Luka 19:2-10) E ico kanshi icacindama sana fintu umuntu aaba mu mutima.

Icintu cimo ico twaishiba ca kuti: Takwaba inshila iisuma iingalenga umuntu ukukula bwangu nangu iingalesha umuntu ukuti elakula bwangu. E ico ukucila ukulafulwa nangu ukulaumfwa umwenso pa mulandu wa kwaluka kwa mubili obe, ulingile fye ukusumina ukuti e fyo caba, kabili kuti no kuseka ulesekako. Ukukula te bulwele, e lyo kabili te iwe wabalilapo ukukula iyo. E lyo kabili wilatunsha no mutima ukuti nalimo kuti kwakwipaya, awe. Nga wapita fye pali uyu mushinku uwa-afya, uli no kuba umukalamba!

[Futunoti]

ILEMBO

“Ndemulumbanya pantu napangilwe mu musango wa kupapa kabili uwapesha amano.”—Amalumbo 139:14.

IFYO WINGACITA NI FI

Nga watampa ukukula, wilafwala ifya kufwala ifingalaimya abantu imitima. Ulefwala ifya kufwala “fyalinga kabili ifya mucinshi.”—1 Timote 2:9.

NAWISHIBA . . . ?

Umubili utendeka ukwaluka ukutampila pa myaka 8 e lyo bamo batampa ilyo bafisha imyaka 14 bambi na bo no kucilapo fye. Kanshi takwaba umushinku wine wine uo umubili utendekelapo ukwaluka.

IFYO NDEFWAYA UKUCITA!

Ilyo ndeya ndekula, imibele iyo mfwile ukukwata sana ni iyi ․․․․․

Pa kuti injishibe ifingi pali Lesa, ifyo ndi no kucita ni fi ․․․․․

Ifyo ningatemwa ukwipusha abafyashi bandi pali ili lyashi ni fi ․․․․․

ULETIPO SHANI?

● Nga watampa ukukula, mulandu nshi cafisha ukwishiba ifya kucita nga umubili na matontonkanyo fyatampa ukula-aluka?

● Bwafya nshi ubo umona ukuti e bukula sana nga watampa ukulakula?

● Nga watampa ukukula, cinshi nalimo icingalenga ukuti ukutemwa Lesa kuceepe, kabili kuti wacita shani pa kuti utwalilile ukutemwa Lesa?

[Amashiwi pe bula 61]

“Kwaba ifintu ifingi nga nshi ifyo tutiina ilyo tulekula, e lyo kabili takuba ukwishiba ukwaluka ukwalacitika ku mubili obe. Lelo ilyo wile ulekula, uli no kwishiba ukuti abantu bonse nga balekula balaaluka, e cingalenga no kuleka ukusakamikwa.’’—E fyalandile Annette

[Akabokoshi pe bula 63, 64]

Kuti Nacita Shani pa Kuti Nande na Bafyashi Bandi pa Lyashi lya Baume Nangu Ilya Banakashi?

“Nga ndefwaya ukwishiba fimo pa baume na pa banakashi, te kuti njipushe abafyashi bandi.”—E fyalandile Beth

“Te kuti nshipe ukulanda na bafyashi bandi pali ili lyashi.”—E fyalandile Dennis.

Nga ca kuti na iwe waba nga Beth nangu Dennis, ninshi uli no bwafya ubukalamba sana. Ulafwaya ukwishiba pa baume na pa banakashi, nomba abengakulondolwela bwino, bafyashi bobe, balya bene ushingatemwa sana ukwipusha! Ifingakusakamika fingi, pamo nge fi:

Bushe nga nabepusha finshi balatontonkanya pali ine?

“Te kuti ntemwe abafyashi bandi ukulantunganya pa mulandu fye wa kuti nabepusha icipusho.”—E fyalandile Jesika.

“Bena bafwaya fye ukuti ube fye ifyo fine umwaice uwa mibele isuma, kanshi ubushiku ubo baumfwa waipusha pa baume na pa banakashi, ninshi capwa batampa ukukutunganya.”—E fyalandile Beth.

Bakacita shani nga nabepusha?

“Kuti naumfwa umwenso ukwipusha abafyashi bandi pantu kuti batampa ukuntunganya, ica kuti ilyo nshilapwa no kulanda kuti batampa ukunjeba ifingi.”—E fyalandile Gloria.

“Abafyashi bandi bena balandilapo fye, kanshi te kuti ntemwe ukumona ifyo bengamfulilwa nga nabepusha ici cipusho. Na kuba, batata nalimo kuti balafwaya ne fya kunjeba ifingi ilyo ncili ndelanda.”—E fyalandile Pam.

Bushe nga nabepusha tabakalemona kwati nshumfwa?

“Nalimo kuti bafulwa, batampa no kulanjipusha ifipusho pamo nga, ‘Bushe nalimo ulefwaya abaume?’ nangu kuti bakwipusha ukuti ‘Bushe abanobe e balekupatikisha?’ Lelo we mwine ico uleipushisha nalimo kufwaya fye ukwishibapo fimo.”—E fyalandile Lisa.

“Ine nga nalumbula fye umwaume no kumoneka cilamoneka ukuti batata bakalipa. Nga caba ifi ninshi bena kutampa ukulanda ifingi pa baume. Ne lyo kanshi ne mwine nandile fye ukuti uyo mulumendo alamoneka bwino. Nshilandile ukuti ndemufwaya nangu ukuti ndefwaya ukuupwako!”—E fyalandile Stacey.

Nalimo kuti waumfwa bwino nga waishiba ukuti abafyashi bobe na bo cilabafya ukulanda nobe pa lyashi lya baume nangu ilya pa banakashi nga filya fine fye na iwe umfwa insoni ukulanda na bo! Nalimo e calengele ukuti abaafwailishe pali ili lyashi basange ukuti nangu ca kuti abafyashi abengi batiile balalanda na bana babo pa lyashi lya baume na banakashi, ilyo baipwishe abana, basangile ukuti bafyashi fye abanono abalandapo na bana babo pali ili lyashi.

Ufwile ukwishiba ukuti limo abafyashi bobe kuti baleumfwa insoni sha kulanda pa lyashi lya baume na banakashi. Ilingi line icilenga, mulandu wa kuti abafyashi babo na bo tabalebeeba! Nomba nga wamona ukuti tabalekwebako fimo pali ili lyashi, wilabapatikisha. Nalimo ni we wingatendeka ilyashi. Kuti watendeka shani?

Ifyo Wingatendeka

Abafyashi bobe balishiba sana ifingi pali ili lyashi lya baume na banakashi. Nomba ico ulingile fye ukucita nga ulefwaya bakwebeko ifyo baishiba, ufwile ukwishiba ifya kutendeka ilyashi. Nalimo kuti wacita ifi:

1 Intanshi bebe ukuti ulomfwa insoni, lelo ufwile ukulanshanya na bo ili lyashi. “Ndomfwa insoni sha kumwipusha pali ili lyashi pantu imona kwati kuti mwatontonkanya ukuti . . .”

2 Lyena eba abafyashi bobe ico ulefwaya ukubeba. “Kwena, ninkwata icipusho, kabili kuti natemwa ni mwe mwanjasuka ukucila bambi.”

3 Lyena bepushe icipusho ukwete. “Icipusho nkwete ni ici . . .”

4 Nga mwalanshanya, ulingile ukubeshibisha ukuti nga wakwata icipusho na cimbi ukabepusha na kabili. “Bushe icipusho fye conse ico nakwata, kuti naisamwipusha na kabili?”

Nangu ca kutila nawishiba ukuti balasumina, nga waumfwa abafyashi bobe basumina ninshi na ku ntanshi tacakakwafye ukubwelelako ku kuyalanshanya na bo. E ico kanshi esha ukucita ifi twakweba, ala ukamona ifyo cikaba! Nalimo na iwe kuti caba nga filya cali kuli Trina. Pali ino nshita ali ne myaka 24, kabili atile: “Ilyo twalelanshanya na bamayo, natampile ukutontonkanya ukuti kanshi nga nshacibeeba! Nomba ino nshita ndatasha pa mulandu wa kuti bamayo banjebele fye ukwabula no kupita mu mbali. Ifyo twalanshenye, ala fyalingafwa icine cine!”

[Icikope pe bula 59]

Ukukula kwaba nga filya ciba nga wakuukila kumbi, lelo kuti waishiba ifya kucita

Icipandwa 29

Kuti nacita shani pa kuti nshiletontonkanya pa bulalelale?

UMULUMENDO Maiko atile: “Ilingi line ndatontonkanya pa bakashana, nangu tabalipo. Ala buwelewele sana. Limo limo ndafilwa no kubika amano ku fintu fimbi!”

Bushe na iwe, ulapoosa inshita iikalamba uletontonkanya fye pa mulumendo nelyo pa mukashana? Nga ca kuti e fyo ucita, ninshi walikwata ubwafya. Amatontonkanyo ya musango yu yesa kwati bashilika abalefwaya ukukucimfya. Maiko atila: “Ukulatontonkanya fye pa mulumendo nelyo pa mukashana kuti kwakuteka ubusha. Kuti kwalenga wapita mu musebo umbi uwashoka pa mulandu fye wa kufwaya ukulolekesha umukashana umusuma uo wamona aleya mu musebo uo ushacilafwaya kupita.”

Nangu cibe fyo, ico ulingile ukwishiba ca kuti tacabipa ukumfwa insuuna. Na kuba, e fyo Lesa abumbile umwaume no mwanakashi, nomba ukupanga icupo kwaliba bwino ku baupana. Ilyo ucili umushimbe, nalimo umubili obe kuti walabimbuka. Nga ca kutila e fyo umfwa, witontonkanya ukuti ninshi imibele yobe yalibipa nelyo ukutila tawakatale auba ne mibele isuma. Kuti waba ne mibele isuma nga ulefwaya! Lelo pa kuti ube ne mibele isuma, ufwile ukuleka ukulatontonkanya sana pa balumendo nelyo pa bakashana. Bushe kuti wacita shani?

Ishiba bwino ifibusa fyobe. Abanobe pa sukulu nga batendeka ukulanda pa bulalelale, nalimo kuti calenga na iwe walafwaya ukupoosapo pa kuti bekupata. Lelo ukucita ifyo kuti kwalenga fye ubwafya ukukulilako ica kuti wafilwa no kulama amatontonkanyo yobe. Kuti wacita shani, bushe kuti wafumapo fye no kubasha? E fyo ulingile fye ukucita, kabili taufwile ukumfwa insoni isha kufumapo! Ilingi line kulabako inshila isuma iya kufuminapo pa kuti abanobe tabamwene kwati uleyumfwa ukuti uli mulungami ica kuti walenga batendeka no kukupumya.

Wilatamba ifyangalo umwaba ifya bulalelale. Kwena, te mafilimu yonse ne nyimbo ifyabipa. Lelo, ifyangalo ne nyimbo ifya muno nshiku bafipanga mu musango wa kuti filebimbula insuuna ya kufwaya ukucita ubulalelale. Bushe Baibolo yena ifunda shani? Itila: “Tuisangulule kuli fyonse ifikowesha umubili no mupashi, no kuba aba mushilo icine cine mu kutiina Lesa.” (2 Abena Korinti 7:1) Wilatamba ifyangalo nelyo ukumfwa ku nyimbo ifingalenga watendeka ukulatontonkanya pa kucita ubulalelale.a

Ubwafya bwa Kwangasha Ifya Mfwalo

Abacaice bamo bamona kwati ukwangasha ifya mfwalo kuti kwacefyako insuuna. Lelo ukulayangasha ifya mfwalo kuti kwakuletelela. Baibolo ikonkomesha Abena Kristu ukuti: “E ico, ipayeni ifilundwa fya mubili wenu umumonekela imibele yabipa, e kutila ubulalelale, ukukowela, insuuna, ulunkumbwa, no mufimbila.” (Abena Kolose 3:5) Ukwangasha ifya mfwalo ‘takwipaya insuuna ya bulalelale.’ Lelo kukusha fye insuuna ya kucita ubulalelale!

Ukwangasha ifya mfwalo kuti kwalenga walacula fye na matontonkanyo. (Tito 3:3) Pa kucimfya ubwafya bwa kula-angasha ifya mfwalo ufwile ukwebako umo ubwafya ukwete. Umwina Kristu uwaleangasha sana ifya mfwalo pa myaka iingi atile: “Kanshi nga nshaleumfwa insoni sha kwebako umo ubwafya nakwete ilyo naali umwaice! Pa myaka iingi naleumfwa ububi sana ica kuti bucibusa bwandi na bambi, e lyo sana sana na Yehova tabwali bwino.”

Bushe ni bani ufwile ukweba? Abafyashi bobe e bo ulingile ukwebako ubwafya ukwete. E lyo limo abengakwafwa bakalamba abo mwaba na bo mu cilonganino ca Bwina Kristu. Pa kulanda nabo kuti watila fye, “Ndefwaya ukumwebako ubwafya nkwete ubulensakamika sana.”

André ashimikileko eluda umo ubwafya akwete, kabili alitemenwe pa kwebako eluda. André atile: “Ilyo eluda alekutika ifyo nalemweba, ne filamba fyalilengeleele mu menso yakwe. Ilyo napwishishe ukumulondolwela ubwafya nakwete, anjebele ukutila Yehova alintemwa. Alandile ukuti te ine neka, bengi bakwata ubu bwafya. Andaile ukutila akulamona ifyo nakulacita pa kupwisha ubu bwafya kabili aali no kundetelako impapulo na shimbi umwaba ifyebo ifinganjafwa. Pa numa ya kulondolwela eluda ubwafya nakwete, napingwilepo ukuti mfwile ukuleka ukwangasha ifya mfwalo, nangu cingatila limo limo nalebwekeshapo.”

Mario alondolwelele bawishi, kabili baali ne cikuuku ilyo balekutika ku fyo alebeba. Kabili bawishi bamwebele ukuti ilyo baali abaice na bo balikwete ubwafya bumo bwine kabili calibafishe ukuleka. Mario atile: “Ubufumacumi na bucishinka bwa batata bwalinkoseleshe nga nshi. Natontonkenye ukuti apo batata balicimfishe ubwafya bumo bwine, kanshi na ine wine kuti nacimfya. Icikuuku ico batata banangile ilyo balelanda na ine calengele indukushe ifilamba.”

Nga filya André na Mario bacitile, na iwe wine kuti wacimfya ubwafya bwa kwangasha ifya mfwalo. Nangu ca kuti limo kuti wabwelela ku cimusango ico ulefwaya ukuleka, te kwesha ukunenuka! Ico ufwile ukwishiba ca kutila kuti wacimfya ubwafya.b

Ukulama Amatontonkanyo Yobe

Umutumwa Paulo atile: “Ntuutaula umubili wandi no ku-uteka ubusha.” (1 Abena Korinti 9:27) Na iwe wine, ilyo watendeka ukulatontonkanya ifyabipa pa mukashana nelyo pa mulumendo ufwile fye ukuleka. Nga ca kuti amatontonkanyo tayalepwa, ufwile ukutukushako umubili. Baibolo itila: ‘Ukutukusha umubili kulafwa panono.’ (1 Timote 4:8) Ukwendesha nelyo ukutukushako umubili mu nshila shimbi pa mamineti fye ayanono nalimo e cingafwaikwa pa kuti wingaleka ukutontonkanya pa fyabipa.

Icacindamisha, taulingile ukuleka ukulomba ukwafwa kuli Wiso wa ku muulu. Umwina Kristu umo atile, “Ilyo nalatontonkanya pa kucita ubulalelale, e lyo mpepa sana.” Kwena Lesa te kuti akulenge uleke ukukumbwa umulumendo nelyo umukashana. Lelo ukupitila mu kwafwa kwakwe, kuti waishiba ukuti kwaliba ifisuma ifingi ifyo ufwile ukulatontonkanyapo.

[Amafutunoti]

ILEMBO

“Pali conse icisuma icabako na pali conse ica kutasha icabako, twalilileni ukutontonkanya pali fi fintu.”—Abena Filipi 4:8.

IFYO WINGACITA NI FI

Nga ca kutila watendeka na kabili ukwangasha ifya mfwalo, twalilila ukulwisha icimusango! Tontonkanya pa calenga ukuti ubweleleko na kabili, e lyo weshe na maka ukukanabwekeshapo icacilenga utendeke.

NAWISHIBA. . . ?

Ifyo utontonkanyapo lyonse ne fyo ucita kuti fya-alula umutima obe.—Yakobo 1:14, 15.

IFYO NDEFWAYA UKUCITA!

Nga ndefwaya ukuleka ukulatontonkanya pa mulumendo nelyo pa mukashana, ifyo nkacita ni fi ․․․․․

Nga ca kuti ilyashi tulelanda na banandi ba ku sukulu lyaumfwika ilya kubimbula, ifyo nkacita ni fi ․․․․․

Ifyo ningatemwa ukwipusha abafyashi bandi pali ili lyashi ni fi ․․․․․

ULETIPO SHANI?

● Mulandu nshi tushingalandila ukuti ukumfwa insuuna kwalibipa?

● Mulandu nshi ulingile ukulamina insuuna?

● Fyangalo nshi ne nyimbo ifingalenga ukuti uletontonkanya lyonse pa balumendo nelyo pa bakashana?

● Mulandu nshi cawamina ukufumapo nga ca kutila ilyashi mulelanda kuti lyabimbula insuuna?

[Amashiwi pe bula 240]

“Icilenga ukuti ndeke ukutontonkanya pa fyabipa, ntendeka ukulatontonkanya pa fintu fimbi, no kuleka ukutontonkanya pa fyacilenga mbe na matontonkanyo yabipa. Ndeshiba ne mwine ukuti ifi ndeumfwa, ne yi nsuuna nkwete fyalapwa.’’—E fyalandile Scott

[Icikope pe bula 239]

Bushe kuti waleka pa fya kulya fyobe paba sumu? Kanshi mulandu nshi wingalatambila ifingalenga walatontokanya pa bulalelale?