Icipandwa 1

Kuti Ndelanshanya Shani na Bafyashi?

“Ilyo nalefwaya ukweba abafyashi ifyo naleyumfwa, balincilime ica kuti nafililwe no kubeba ifyali ku mutima!”—E fyalandile Rosa.

ILYO wali umwaice, napamo abafyashi bobe e bo waleipusha fyonse ifyo walefwaya ukucita. Walebashimikila ifyalekucitikila, walebeba na fyonse ifyo waletontonkanya ne fyo waleyumfwa, kabili waleumfwila ne fyo balekweba.

Pali nomba, nalimo umona kwati abafyashi bobe tabakubikako amano. E fyo na Edie alemona. Atile: “Bushiku bumo ilyo twalelya ica kulya ca cungulo natendeke ukulila no kweba abafyashi bandi ifyo naleyumfwa. Balekutika lelo namwene kwati tabaumfwile.” Cinshi uyu mukashana acitile? Atile: “Naile fye ku muputule wandi no kukonkanyapo ukulila!”

Inshita shimo, nalimo te kuti ufwaye ukweba abafyashi bobe ifyo uletontonkanya. Christopher atile: “Ndashimikila abafyashi bandi amalyashi ayalekanalekana. Lelo limo limo mfwaya ukuti beishiba fyonse ifyo ndetontonkanya.”

Bushe calilubana ukucita ifyo? Awe. Kulila fye taulebepa. (Amapinda 3:32) Lelo, nampo nga ulemona kwati abafyashi bobe tabaleumfwa ifyo ulebeba nelyo nga taulefwaya ukubebako fyonse, icishinka cena ca kuti: Taufwile ukuleka ukulanda na bafyashi bobe kabili na bo bafwile ukulaumfwa ifyo ulebeba.

Ulelanda Nabo!

Ukulanda na bafyashi kuti twakupashanya kuli filya namutekenya acita nga asanga nabacilika umusebo. Tabwelelamo lelo alafwaya inshila imbi pa kutila akonkanyepo ubulendo. Natulande pa fintu fibili ificilikila ukulanshanya.

ICA KUBALILAPO Ulefwaya ukulanda na bafyashi, lelo tabapooseleko amano. Leah atile: “Cilangafya ukulanda na batata. Limo kuti ulebeba fimo e lyo baisalanda ati, ‘Auti shani? Nshumfwile ifyo ulelanda’”

ICIPUSHO: Finshi Leah engacita nga alefwaisha ukweba bawishi ubwafya akwete? Kuti acitapo cimo pali ifi fitatu ifili mu kabokoshi.

A

Aotokela bawishi. Leah asasuka ati: “Umfweni, ifyo ndelanda naficindama!”

B

Aleka ukulanda na bawishi. Leah aleka ukulanda pa filemucusha.

C

Alolela inshita isuma iya kulanda na bawishi. Leah alanda na bawishi inshita imbi, nelyo abalembela fye kalata pa filemucusha.

Ni cisa pali ifi fitatu ico ulemona ukuti e co Leah engasala? ․․․․․

Natufilandepo cimo na cimo e lyo tumone ne fingafumamo.

Bawishi ba kwa Leah baletontonkanya pali fimbi ne ci calenga ukuti beishiba ukuti nakalipa. Kanshi Leah nga acita ifili pa A, bawishi te kuti beshibe umulandu aotokela. Ukotoka nalimo te kuti kulenge bawishi ukufwaya ukumfwa ifyo alelanda, kabili kuti kwalanga fye ukuti tabacindika. (Abena Efese 6:2) Kanshi iyi nshila te kuti ipwishe ubwafya.

Nangu ca kutila ifili pa B e finganguka ukucita, te fisuma iyo. Mulandu nshi? Pantu “abantu nga tabalelanshanya amapange yalafulungana.” (Amapinda 15:22) Pa kuti Leah apwishe ubwafya bwakwe, afwile ukulanda na bawishi, kabili pa kuti bamwafwe balingile ukwishiba ifilemucitikila. Ukwikala fye tondolo takupwisha ubwafya.

Nomba Leah nga acita ifili pa C, ninshi afumyapo ubwafya ubwaciba no kubapo. E ico asalapo ukulanda nabo inshita imbi. Kabili nga asalapo ukulembela bawishi kalata, nalimo kuti aumfwako bwino ilyo line. Ukulemba kalata na kabili kuti kwa-afwa Leah ukulondolola filya fine fye aciba no kweba bawishi. Bawishi nga babelenga kalata, kuti baishiba ifyo Leah acilafwaya ukubeba kabili kuti baishiba bwino no bwafya Leah akwete. Kanshi ifili pa C kuti fya-afwa bonse babili, Leah na bawishi.

Finshi fimbi Leah engacita? Lemba ifyo engacita ne fingafumamo.

․․․․․

ICA BUBILI Abafyashi bobe balefwaya ukulanda na iwe, lelo iwe taulefwaya. Sarah atile: “Tacumfwika bwino ukufikila fye mu fipusho ilyo fye wafuma ku sukulu ninshi naunaka. Cilya ulefwaya ukulabako ifyacicitika ku sukulu, taulaikala no kwikala, abafyashi balakwipusha ati: ‘Mwasambilila shani? Mafya nshi yaciba ku sukulu?’” Kwena abafyashi ba kwa Sarah pa kwipusha aya mepusho te kutila ninshi balefwailikisha imilandu. Lelo, Sarah ena pa kwasuka atila: “Nshifwaya ukulanda pa fya ku sukulu nga ninaka.”

ICIPUSHO: Cinshi Sarah engacita pali ubu bwafya? Nga filya twacicita kuli Leah, Sarah na o kuti acitapo cimo pali ifi fitatu ifili mu kabokoshi.

A

Akaana ukulandapo. Sarah atila: “Ndekeni fye. Nshilefwaya ukulanda ino nshita!”

B

Alanda nabo. Nangu nanaka, Sarah ayasuka amepusho abafyashi bakwe balemwipusha nangu ca kuti tatemenwe.

C

Talandile apo pene pa lyashi lya “ku sukulu,” lelo akonkanyapo ukulanda nabo ilyashi limbi. Sarah alomba ukuti balande pa fya ku sukulu inshita imbi ilyo alafwaya ukulandapo. Kabili abepusha ati: “Bushe mwacibomba shani?”

Ni cisa pali ifi fitatu ico ulemona ukuti e co Sarah engasala? ․․․․․

Natufilandepo cimo na cimo e lyo tumone ne fingafumamo.

Sarah nanaka kabili talefwaya no kulanda. Nga asala ifili pa A, ukunaka takwafumepo lelo pa numa alaisaumfwa ububi pa kootokela abafyashi bakwe.—Amapinda 29:11.

Abafyashi ba kwa Sarah nabo te kuti batemwe ukumfwa umwana wabo alebasasukila, nelyo te kuti batemwe na lintu alaleka ukubasosha. Kuti batontonkanya ukuti pali ifyo Sarah alebafisa. Kuti baesha na maka ukufwaya inshila ya kuti atendeke ukulanda, kabili ico nalimo kuti calenga afulilwako. Kanshi nga asalapo ukucita ifi, ubwafya te kuti bupwe.

Ifili mu B kuti fyawamako ukucila ifili mu A. No mulandu fyawaminako wa kutila Sarah na bafyashi bakwe balelanshanya. Nomba ubwafya epo bucili pantu tabalelanshanya ifilefuma ku mutima.

Nomba Sarah nga acita ifili mu C kuti aumfwa fye bwino pantu pa lyashi lya ku “sukulu” kuti apyanikishapo limbi. Abafyashi bakwe kuti baumfwa bwino pantu talekele ukulanda. Ukucita ifi kuti kwalenga ubwafya ukupwa pantu ninshi bonse balecita ifisangwa pe lembo lya Abena Filipi 2:4 ilitila: “Mulecita ifyakuwamina abanenu, te fyakumuwamina fye mwe bene.”—Baibolo ya Ishiwi lya kwa Lesa, Icipangano Cipya.

Wibalenga Ukumfwila Mumbi Ifyo Ulelanda

Uleibukisha ukutila abafyashi bobe ilingi line kuti baumfwila mumbi ifyo walanda. Tutile abafyashi bobe bakwipusha umulandu ushisansamukile, e lyo wabasuka ati, “Nshilefwaya ukulandapo pali ili lyashi.” Kuti bamona kwati ulebeba ati: “Nshamucetekela kabili te kuti mwebe ifilencusha. Nalaebako abanandi pali ubu bwafya, te imwe iyo.” Lemba ifyo uletontonkanyapo pali aya mashiwi yali pe samba. Elenganya ukuti naukwata ubwafya ubukalamba kabili abafyashi bobe batila balefwaya ukukwafwa.

Nga watila: “Mwisakamana. Ninjishiba ifya kucita.”

Abafyashi kuti baumfwa kwati uleti: ․․․․․

Lemba ifyo wingabasuka bwino: ․․․․․

Kanshi ulesala amashiwi ayasuma aya kulanda. Ulelanda mucinshi mucinshi. (Abena Kolose 4:6) Ulemona abafyashi bobe ukuti babelako ukukwafwa, wilabamona kwati balwani. Ukulanda fye icishinka, na iwe walishiba ukuti pa kupwisha amafya ukwete ulakabila abakukwafwako.

ILEMBO ILIKWETE ICISHINKA CIKALAMBA

“Ifyo nsosa fifuma mu mutima wandi . . . kabili . . . imilomo yandi ilelandila mu cishinka.”—Yobo 33:3.

IFYO WINGACITA

Nga cilakukosela ukulanda na bafyashi pa ng’anda pa bwafya ukwete, kuti walanda nabo ilyo uleya nabo mu kushita ifintu nelyo lintu uleya nabo kumo.

BUSHE WALISHIBA UKUTI . . . ?

Filya fine cingakukosela ukulanda na bafyashi bobe pa malyashi yamo, e fyo nabo cingabakosela ukulanda na iwe pa malyashi yamo yene.

IFYO NDEFWAYA UKUBOMBELAPO!

Ilyo nkafwaya na kabili ukuleka ukulanda na bafyashi bandi, nkacita ifi ․․․․․

Nga abafyashi bampatikisha ukulanda pa lyashi nshilefwaya ukulandapo, nkatila ․․․․․

Ifyo ningatemwa ukwipusha abafyashi pali ili lyashi ni fi ․․․․․

AMEPUSHO YA KUTONTONKANYAPO

● Busuma nshi bwaba mu kusala inshita isuma iya kulanda na bafyashi bobe?—Amapinda 25:11.

● Mulandu nshi cawamina ukulanda na bafyashi bobe?—Yobo 12:12.

[Amashiwi pe bula 10]

Ukulanshanya na bafyashi bobe te lyonse kwayanguka, lelo nga wabeba ifilekucusha, kuti waumfwa bwino.’’—E fyalandile Devenye

[Icikope pe bula 8]

Filya fine namutekenya engafwaya ukwa kupita kumbi nga asanga nabacilika umusebo, na iwe kuti wasanga inshila ya kulanshanishishamo na bafyashi.

Icipandwa 2

Cinshi Nkansanina na Bafyashi?

Mu mashiwi ya kubalilapo ayali muli cino cipandwa, sanga ifintu fitatu ifyalengele Rachel akansane na banyina. Filembe pe samba, kabili filinganye ku fili mu kabokoshi kaleti “Ifyasuko” akali pe bula 20.

․․․․․

Ni pali Citatu icungulo bushiku. Rachel uuli ne myaka 17 apwisha incito sha pa ng’anda, kabili alefwaya nomba atuusheko! Ayasha TV no kwikala mu cipuna atemwisha.

Cilya fye aikala, banyina baiminina pa mwinshi, kabili balemoneka abafulwa. Babilikisha abati: “Iwe Rachel! Cinshi uletambila TV e lyo nawishiba ukuti ufwile ukwafwako umwaice obe ifya ku sukulu? Cinshi ushicitila ifyo nkweba?”

Rachel ayasuka ati, “Mwatampa na kabili.”

Banyina bapalama mupepi no kutila, “Auti shani?”

Rachel aisha icefu kabili ababilawila amenso pa kubasuka ati: “Tapali mayo na imwe.”

Banyina bakalipa sana, batila: “E fyo wingalalanda na ine ifyo!”

Rachel na o abasuka ati: “Inga imwe ifyo mulenjeba?”

Awe afilwa no kutuusha . . . batampa ukukansana na kabili.

BUSHE na iwe filakucitikila ifya musango uyu? Bushe ulakansana na bafyashi bobe? Nga ulakansana nabo, sanga ifilenga. Finshi mukansaninapo sana? Conga ✔ mu tubokoshi ukulingana ne fyo ulemona ukuti e filenga, nelyo nga naukwata umulandu umbi uushili apa, lemba apali ati “Fimbi.”

□ Imibele yandi

□ Imilimo ya pa ng’anda

□ Ifyo mfwala

□ Abanandi

□ Inshita mfika pa ng’anda

□ Ifyo ntamba

□ Pa baume nelyo pa banakashi

□ Fimbi ․․․․․

Ukukansana na bafyashi pa lyashi ili lyonse takwawama, pantu kulenga fye iwe na bafyashi bobe mwashala muleumfwa ububi. Limo kuti wasalapo ukwikala tondolo, lelo mu mutima ulesuusha ifyo abafyashi balelanda. Bushe ifi e fyo Lesa afwaya ulecita? Iyo. Baibolo itila ‘ulecindika bawiso na banoko.’ (Abena Efese 6:2, 3) Na kabili itila ‘uleishiba ukulingulula’ e lyo ulebomfya na “maka [yobe] aya kupelulula.” (Amapinda 1:1-4; Abena Roma 12:1) Nangu ukonke uku kufunda, ukwabula no kutwishika ukutontonkanya kobe kukalapusanako muli fimo no kwa bafyashi bobe. Lelo uyu te mulandu mufwile ukukansaninapo. Pantu nangu fye bafyashi na bana abakonka ukufunda kwa mu Baibolo balapusana mu fyo batontonkanya lelo balalanshanya fye mu mutende.—Abena Kolose 3:13.

Kuti wacita shani nga ulefwaya ukulalanshanya na bafyashi ukwabula ukukansana nabo? Abaice abengi batila: “Abafyashi bandi e bakwata ubwafya. Pantu e baikalila fye ukunjeba ifya kucita!” Uleibukisha ukuti: Teti walule ifyo bambi batontonkanya, ukubikako fye ne fitontonkanya abafyashi bobe. Kwaba fye umuntu umo uo wingaalula, no yo muntu ni we. Kabili nga taulesasuka ilyo uleasuka abafyashi bobe, kuti baleka ukukupatila kabili kuti baumfwa ne fyo ulefwaya ukulanda.

Natumone nomba ifyo wingacita pa kutila wilakansana na bafyashi bobe. Nga wakonka ifili pe samba, ukapapa ifyo ukalalashanya bwino na bafyashi bobe e lyo nabo bakapapa ukumona ifyo walwike.

● Ulebala watontonkanya ilyo taula-asuka. Wilalanda icaisa fye bwangu ku mutima nga bakukalifya. Tutile banoko bakweba ati: “Cinshi ushisamfiishe ifipe? Iwe lyonse taufwaya ukubomba incito!” Nalimo amashiwi yengesa bwangu ku mutima ya kuti, “Cinshi mulempamfisha?” Nomba ilyo taula-asuka, tontonkanyapo. Ishiba icalenga banoko bakwebe ayo mashiwi. Ilingi line nga bakweba ati “iwe lyonse . . . nelyo ati iwe taufwaya . . . ” te kutila ninshi taucita ifyo bakweba. Lelo, aya mashiwi yalanga fye ukuti pali cimo icili mu mutima wabo. Cinshi ico cine?

Nalimo icalenga banoko ukufulwa mulandu wa kuti balemona kwati e balebomba sana incito sha pa ng’anda. Nalimo ico balefwaya fye, kubeba ukuti walabafwako. Ifyo nga e fyo balefwaya, nga wabeba ati, “Mulandu nshi mulempamfisha?” te kuti upwishe ubwafya lelo kuti mwatendeka fye ukukansana! Ukucila ukulanda ifyo, kuti watalalika banoko umutima pa kubeba ati: “Munjeleleko. Naya mu kusamfya imbale ili line.” Natukupandeko amano: Wilabomfya amashiwi yakukalifya banoko. Nga uleasuka bwino, banoko tabakakalipe, napamo bakakweba ne cilebasakamika.a

Lemba amashiwi pe samba ayo bawiso nelyo banoko bengalanda ayengakukalifya nga tauyasulileko.

․․․․․

Nomba tontonkanya pa mashiwi yasuma wingabasuka ayengalenga baumfwako bwino.

․․․․․

● Ulelanda no mucinshi. Michelle alisambilila umulandu cacindamina ukwishiba ifya kulanda na banyina. Atile: “Ilingi line imilandile yandi e yalekalifya bamayo nga tulelanshanya pa bwafya ubuli bonse.” Nga ca kuti na iwe e bwafya wakwata, wilaimya ishiwi pa kulanda kabili uletekanya, kabili wilabilawila abafyashi bobe amenso nelyo ukucita ifilelanga ukuti naufulwa. (Amapinda 30:17) Nga wamona kwati walafulwa, pepa ipepo ilipi kuli Lesa mu mutalalila. (Nehemia 2:4) Ico ulingile ukupepela, te kufwaya ukuti Lesa akwafwe pa kuti abafyashi bobe baleke ukukukalipila, lelo kulomba amaka ya kuilama pa kutila ilyo ulebasuka ciiba kwati uleitila parafini pa mulilo.—Yakobo 1:26.

Lemba pe samba ifyo ushifwile ukulanda e lyo ne fyo ushifwile ukucita.

Ifyo nshifwile ukulanda:

․․․․․

Ifyo nshifwile ukucita:

․․․․․

● Ulekutika. Baibolo itila: “Mu kulande fingi tamubula cilubo.” (Amapinda 10:19, Baibolo ya ba Diocese of Mbala) E ico uleleka bawiso nelyo banoko na bo balandapo, kabili ufwile ukubikako amano ilyo balelanda. Wilabaputukisha ilyo balelanda pa kuti fye uilungamike. Ufwile ukulakutika fye. Nga bapwisha ukulanda, e lyo wingabepusha nelyo ukubeba ifyo uletontonkanya. Nomba nga wakosapo fye ukulanda ifyo uletontonkanya ilyo line fye, ninshi ifintu kuti fyabipa sana. Nangu wingakwata ifingi shani ifya kulanda, te kwesha ukufilanda pali iyi nshita, pantu ni “nshita ya kwikala tondolo.”—Lukala Milandu 3:7.

● Ulelomba ubwelelo. Cisuma ukulanda ukuti “munjeleleko” pali fyonse ifyo wacitile ifyalengele ukuti ifintu fibipe. (Abena Roma 14:19) Kuti walomba ubwelelo na pa fyo mupusene. Nga cakwafya ukulanda nabo, kuti walemba fye kalata. Kabili kuti walanga no kuti ifyo ulembele fishinka, nga wa-alula imisango yobe iyalengele ukuti mukansane. (Mateo 5:41) Tutile icilengele ukuti ukansane na bafyashi bobe mulandu wa kukanabomba incito imo pa ng’anda, kuti cawama waitendekelako ukubomba iyo ncito. Nangu iyo ncito wali-ipata, bushe nawishiba ukuti abafyashi bobe kuti batemwa nga waibomba ukucila nga basanga ukuti icili fye umo yabeela? (Mateo 21:28-31) E co tontonkanya pa busuma ubwingafumamo nga ulecita ifingalenga wilakansana na bafyashi bobe.

Nangu fye ni mu ndupwa umo bomfwana bwino balapusana, lelo balishiba ifya kuwikishanya. Nga ulekonka ifili muli cino cipandwa, ukasanga ukuti ukalalanshanya bwino na bafyashi bobe na malyashi aya-afya ukwabula ukukansana na bo!

[Futunoti]

ILEMBO ILIKWETE ICISHINKA CIKALAMBA

Baibolo itila: ‘Umulungami alatontonkanya pa kwasuka.’—Amapinda 15:28.

IFYO WINGACITA

Ilyo abafyashi balelanda na iwe, shimya icilimba, leka ukulabelenga ibuuku nelyo magazini, kabili ulebalolesha.

BUSHE WALISHIBA UKUTI . . . ?

Nga waishiba ifya kucita pa kuti wilakansana na bafyashi bobe nelyo ifya kuwikishanya na bo ilyo mwapusana, kuti fyalenga walaikala bwino. Na kuba Baibolo itila umuntu “uwaba ne cikuuku asungilila umweo wakwe.”—Amapinda 11:17.

IFYO NDEFWAYA UKUBOMBELAPO!

Ico ndefwaisha ukukonka pa filandilwe muli cino cipandwa ni ici ․․․․․

Nkatendeka ukukonka ici pa (lemba ubushiku) ․․․․․

Ifyo ningatemwa ukwipusha abafyashi pali ili lyashi ni fi ․․․․․

AMEPUSHO YA KUTONTONKANYAPO

● Mulandu nshi abaice banobe bamo batemenwa ukukansana?

● Mulandu nshi Yehova Lesa amwena uwatemwa ukukansana ukuti muwelewele?—Amapinda 20:3.

● Finshi ukanonkelamo nga ulecita ifingalenga wilakansana na bafyashi bobe?

[Amashiwi pe bula 18]

“Inshita shimo bamayo pa kulanda ati ‘njelelako’ balankumbatako kabili ndatemwa ifi bacita. Kabili ninshi capwa twalabako na ku fyacicitika. Na ine ndesha ukucita ifyo fine. Ukufumyapo icilumba no kulanda mu bufumacumi ukuti ‘njeleleniko’ kulaafwa sana, lelo tacayanguka ukucita ifyo.”—E fyalandile Lauren

[Akabokoshi pe bula 20]

Ifyasuko

1. Ukulanda ati, “Mwatampa na kabili,” kwacilenga banyina ukufulilwako.

2. Filya Rachel acibilawilila banyina amenso aci-ikolomwena fye ubwafya.

3. Ukwasuka ati, “Inga imwe ifyo mulenjeba?” ilingi line kulenga fye ubwafya ukukulilako.

[Icikope pe bula 19]

Ukukansana na bafyashi kwaba kwati kubutuka ulubilo pa ca kubutukilapo—kuti wapiba no kunaka, lelo tapali uko walafika pantu ninshi uli fye pamo pene