1-3. (a) Cinshi Estere aletiinina ukuyamona umulume wakwe (b) Mepusho nshi twalasambililapo pali Estere?

ESTERE alishipile pa kuti engile mu lubansa lwe sano lya mu Shushani. Ili isano baliliyemfeshe nga nshi, ku cibumba bakuulilileko imboo ne nkalamo isho bapentele amalangi yalekanalekana, kabili balengeleko na bantu abalepoosa imifwi. Ku nceshi kwali ne fimpashanya ifyalemoneka bwino sana. Ili sano lyali apasansama mupepi ne mpili sha Zagros, apaleba imfula yabuuta, kabili lyali mupepi no mumana wa Choaspes. Tacayangwike ukuya kuli ili isano, pantu ukumona fye ifyo lyapangilwe ne fyaliko, bonse abaleyako baleishiba ukuti umwine we sano uwaleilumba ukuti “imfumu nkalamba,” alikwete sana amaka. Uyu wine e o Estere aleya mu kumona, na kuba e wali umulume wakwe.

² Uyu umulume wa kwa Estere, Ahasuerusi alipusene sana ku fyo abaume abaYuda balingile ukuba!a Talepashanya abantu pamo nga Abrahamu, uwali uwaicefya no kumfwila ifyo Lesa amwebele ukuti omfwe ku mukashi wakwe, Sara. (Ukute. 21:12) Imfumu Ahasuerusi tayaishibepo nangu cimo pali Yehova, Lesa uo Estere alepepa na pa Mafunde yakwe, kabili nga yalishibepo fimo ninshi finono sana. Iyi mfumu yaishibe fye amafunde ya bena Persia, ukubikako ne funde ilyakenye ifyo Estere alefwaya ukucita. Lifunde nshi ili line? Ifunde lyatile umuntu onse uwaya kwi sano ukwabula ukumwita ku mfumu, afwile ukwipaiwa. Estere tabamwitile, lelo aliile mu kumona imfumu. Ilyo alepalamina mu lubansa lwe sano umo imfumu ingamumona apo ikele, afwile aletontonkanya ukuti aleitwala fye ku mfwa.—Belengeni Estere 4:11; 5:1.

³ Mulandu nshi Estere aibikiile mu kapoosa mweo? Kabili finshi twingasambilila kuli uyu mwanakashi wa citetekelo? Intanshi, natumone ifyo cali pa kuti Estere abe namfumu mu Persia.

Inkulilo ya kwa Estere

4. Bushe inkulilo ya kwa Estere yali shani kabili cali shani pa kuti atendeke ukwikala na Mordekai?

⁴ Estere ali mwana wa nshiwa. Baibolo tayalandapo sana pa bafyashi bakwe abamwinike ishina lya kuti Hadasa, ishiwi lya ciHebere ilipilibula ukuti “umuhadasi,” iluba ilisuma ilibalula amaluba yabuuta. Ilyo abafyashi ba kwa Estere bafwile, Mordekai, lupwa wakwe umo uwali ne cikuuku alimusendele. Bawishi ba kwa Mordekai na bawishi ba kwa Estere bali ni bamunyina, kabili Mordekai ali mukalamba sana pali Estere. Mordekai alesunga Estere ngo mwana fye uwa kuifyalila.—Este. 2:5-7, 15.

5, 6. (a) Bushe Mordekai akushishe shani Estere? (b) Bushe imikalile ya kwa Estere na Mordekai yali shani mu Shushani?

⁵ Mordekai na Estere bali baYuda abasha kabili baleikala mu musumba ukalamba uwa mu buteko bwa Persia. Abantu ba muli uyu musumba balibapatile pa mulandu wa mipepele yabo e lyo na Mafunde balekonka. Ukwabula no kutwishika, bucibusa pali Estere na Mordekai bwalekoselako pa mulandu wa kutila alemusambilisha pali Yehova, Lesa uwa nkumbu uwapuswishe abantu bakwe pa miku iingi, kabili uwali no kubapususha na kabili. (Lebi 26:44, 45) Estere na Mordekai balitemwanene nga nshi kabili baleumfwana sana.

⁶ Mordekai afwile alikwete icifulo icikalamba mwi sano lya mu Shushani, lyonse aleikala pa mpongolo pamo na babomfi bambi aba mfumu. (Este. 2:19, 21; 3:3) Baibolo tayatweba ifyo Estere alecita ilyo alekula, lelo kuti twatila alesunga bwino Mordekai no kusakamana ing’anda iinono iyo baleikalamo iyabelele mu musumba umwaleikala abapiina, bushilya bwa mumana. Estere afwile alitemenwe ukuya ku maliketi mu Shushani uko bashimakwebo baleshitisha ifibeekobeeko ifyo balepangila na golde, silfere, e lyo ne fintu fimbi. Estere taletontonkanyapo no kuti kasuba kamo akakwata ifyuma fya musango yu; taishibe ifyo ifintu fyali no kuba ku ntanshi.

Aali “Umusuma mu Kumoneka”

7. Mulandu nshi Bashti bamufumiishe pali bunamfumu, kabili cinshi cacitike pa numa?

⁷ Bushiku bumo, mu Shushani mwali ilyashi lya kuti, mu ng’anda ya mfumu mwali ubwafya. Ilyo kwali umutebeto uukalamba uo Ahasuerusi apekanishishe ababomfi bakwe ukwali ifya kulya ifisuma no mwangashi, imfumu yaitile namfumu Bashti uwali uwayemba. Pali iyi nshita namfumu Bashti na o ali no mutebeto na banakashi banankwe. Lelo, Bashti alikeene ukuya ilyo imfumu yamwitile. Ifyo Bashti acitile fyaliseebenye imfumu kabili yalifulilwe nga nshi, e co yaipwishe impanda mano sha iko pa fyo ingacita kuli Bashti. Cinshi cacitike? Imfumu yalimufumishe pali bunamfumu, kabili ababomfi ba mfumu batendeke ukufwaya abakashana banacisungu abayemba mu fitungu fyonse; pali aba e po imfumu yali no kusala namfumu uwali no kupyana pali Bashti.—Este. 1:1–2:4.

8. (a) Mulandu nshi Mordekai asakamanine pa kumona ifyo Estere alekula? (b) Bushe kuti twabomfya shani ifyo Baibolo ilanda pa kuyemba? (Moneni na Amapinda 31:30.)

⁸ Nalimo kuti twaelenganya ifyo Mordekai aleumfwa bwino nga alolesha ifyo Estere akulile bwino ne fyo ayembele. Nga amulolesha, afwile aleumfwa icilumba lelo pa nshita imo ine alesakamikwa. Baibolo itila: “Umukashana aali uwayemba kabili umusuma mu kumoneka.” (Este. 2:7) Ukulingana na Baibolo, ukuyemba kwaliwama, lelo umuntu uwayemba alingile ukuicefya no kuba na mano. Nga te ifyo, ukuyemba kwakwe kuti kwamulenga ukuba na matutumuko, icilumba e lyo ne mibele imbi iyabipa. (Belengeni Amapinda 11:22.) Bushe tamulesumina ukuti ica musango yu cilacitika? Bushe ukuyemba kwa kwa Estere kwali no kumulenga ukuba uwaicefya nelyo ukuba na matutumuko? Ifyali no kucitika ku ntanshi e fyali no kulanga.

9. (a) Cinshi ababomfi ba mfumu bacitile ilyo basangile Estere, kabili mulandu nshi cakoseele ukuti Estere na Mordekai bapaatukane? (b) Mulandu nshi Mordekai asuminishishe Estere ukuupwa ku muntu uushalepepa Yehova? (Moneni na kabokoshi.)

⁹ Ababomfi ba mfumu balisangile Estere. Bamubikile pa bakashana na bambi abo basangile, balimusendele pa ng’anda ya kwa Mordekai no kumutwala kwi sano ilyali kwi shilya lya mumana. (Este. 2:8) Cifwile calikosele sana pa kuti Estere na Mordekai balekane, pantu bali kwati ni wishi no mwana. Mordekai talefwaya Estere ukuupwa ku muntu uushalepepa Yehova, nelyo fye ni ku mfumu, lelo takwete amaka ya kucitapo icili conse.b Ilyo Estere bashilamusenda, afwile alikutikishe ilyo Mordekai alemupanda amano! Ilyo balemutwala kwi sano ku Shushani, fingi afwile aletontonkanyapo. Bushe ifintu fyali no kuba shani?

“Abantu Bonse Abalemona Estere Balemutemwa”

10, 11. (a) Bushe Estere aleumfwa shani pa fyo asangile uko aile mu kwikala? (b) Bushe Mordekai alangile shani ukuti alisakamikwe pa fyo Estere aleikala?

¹⁰ Ifyo Estere asangile uko bamutwele fyalipusene sana ne fyo aleikala. Ali pa “bakashana abengi” abo bafumishe mu fyalo fyalekanalekana ifyaletekwa na bena Persia. Intambi shabo, ifitundu balelanda, ne mibele fifwile fyalipusene sana. Uwaleangalila aba bakashana bonse ni Hegee, kabili bali no kulabasuba amafuta ayasuma nga nshi kabili aya cena cisuma aya kubayemfya, pa mwaka uutuntulu. (Este. 2:8, 12) Imikalile ya musango yu nalimo yalilengele abakashana bamo ukupoosa fye amano ku kuiyemfya, ku kucimfyanya, e lyo no kubalenga ukuba ne cilumba. Bushe cali shani kuli Estere?

¹¹ Takwali umuntu nangu umo uwalesakamikwa sana pali Estere nga Mordekai. Baibolo itila, cila bushiku, Mordekai alepitila mupepi ne ng’anda ya banakashi pa kuti eshibe ifyo Estere ali. (Este. 2:11) Mordekai afwile aleumfwa icilumba ilyo balemwebako fimo pa fyo Estere aali, nalimo abalemweba babomfi abalebombela mu ng’anda ya banakashi. Mulandu nshi?

12, 13. (a) Bushe abantu baishibe ukuti Estere ali muntu wa musango nshi? (b) Mulandu nshi Mordekai atemenwe ukwishiba ukuti Estere tasokolwele ukuti ali muYuda?

¹² Hegee aishiletemwa sana Estere ica kuti aishileba ne cikuuku kuli ena no kumupeela abakashana 7 aba kumubombela kabili amupeele ne ncende iyawamisha mu ng’anda ya banakashi. Baibolo ilanda no kuti: “Awe abantu bonse abalemona Estere balemutemwa.” (Este. 2:9, 15) Bushe kuyemba fye kwa kwa Estere e kwalengele abantu bonse bamutemwe? Iyo, kwali na fimbi ifyalengele.

¹³ Ku ca kumwenako, tubelenga ukuti: “Estere talandilepo nangu cimo pa bantu bakwe nelyo pali balupwa bakwe, pantu Mordekai amukonkomeshe ukukanalanda.” (Este. 2:10) Mordekai akonkomeshe Estere ukukanalanda ukuti ali muYuda; ukwabula no kutwishika alishibe ukuti aba mu bufumu bwa Persia balipatile abaYuda. Ala alitemenwe nga nshi ukwishiba ukuti nangu ca kutila Estere ali kumbi, alitwalilile ukuba uwa mano ne cumfwila!

14. Bushe abacaice muno shiku kuti bapashanya shani Estere?

¹⁴ Na muno nshiku mwine, abacaice kuti balenga umutima wa bafyashi babo nelyo ababasunga ukusekelela. Na lintu bashili na bafyashi babo, lelo bali na bantu abawelewele, aba misango yabipa, nelyo abankalwe, kuti bakaana ukucitako ifyo balecita no kutwalilila ukukonka amafunde ya kwa Lesa ayo baishiba ukuti yalilungama. Nga balecita ifi, ninshi balelenga umutima wa kwa Shifwe wa ku muulu ukusekelela, nga filya fine Estere acitile.—Belengeni Amapinda 27:11.

15, 16. (a) Cinshi calengele ukuti imfumu itemwe Estere? (b) Mulandu nshi nalimo ifintu fyalemonekela ukwafya kuli Estere ilyo fye aali namfumu?

¹⁵ Ilyo inshita yafikile iya kuti Estere aye ku mfumu, balimupeele insambu sha kuisalila ifya kufwala ne fintu fimbi fya kuiyemfeshako, nalimo ifyali no kulenga ukuti ayembe sana. Lelo Estere talombele nangu cimo ukucila pa fyo bamupeele kuli Hegee. (Este. 2:15) Afwile alishibe ukuti ukuyemba fye kweka takwali no kulenga imfumu ukumutemwa; lelo ukuicefya e kwacindeme nga nshi pantu abengi kwi sano te fyo baali. Bushe ifyo aletontonkanya fyali fye bwino?

¹⁶ Baibolo ilanda ukuti: “Kabili imfumu yatemenwe Estere ukucila abanakashi bambi, ica kuti e o yalatembatemba no kuba ne cikuuku kuli ena ukucila banacisungu bambi. Na yo yamufwikile ica kufimba ku mutwe ica bufumu no kumucita namfumu ukupyana pali Bashti.” (Este. 2:17) Cifwile calikosele sana kuli uyu mukashana umuYuda uwaicefya ukwaluka mu mikalile yakwe, pantu nomba ali e namfumu, umukashi wa mfumu yakwatishe amaka pali ilya nshita! Bushe nomba ali ne cilumba pantu e wali namfumu? Awe iyo!

17. (a) Ni muli finshi Estere atwalilile ukuba ne cumfwila kuli wishi uwalemusunga? (b) Mulandu nshi ica kumwenako ca kwa Estere cacindamina muno nshiku?

¹⁷ Estere atwalilile fye ukuba ne cumfwila kuli Mordekai. Taebeleko nangu umo ukuti ali mu Yuda. Na kabili ilyo Mordekai asokolwele kuli Estere amapange ya balefwaya ukwipaya Ahasuerusi, Estere alifishishe aya mashiwi ya kusoka ku mfumu ayafumine kuli Mordekai, kabili abalefwaya ukwipaya imfumu balibakandile. (Este. 2:20-23) Alitwalilile ukuba ne citetekelo kuli Lesa wakwe pa kuba uwaicefya kabili uwa cumfwila. Ifyo cingawama ukupashanya Estere! Pantu abantu abengi muno nshiku tabamona ukuti ukuba ne cumfwila kusuma; bucintomfwa na bucipondoka e fyaseeka. Lelo abantu abakwata icitetekelo cine cine baliba ne cumfwila, nga filya fine Estere aali.

Icitetekelo ca kwa Estere Caeshiwa

18. (a) Mulandu nshi nalimo uo Mordekai akanine ukukontamina Hamani? (Moneni na futunoti.) (b) Bushe abaume na banakashi ba cishinka aba muno nshiku, bapashanya shani Mordekai?

¹⁸ Imfumu Ahasuerusi yasumbwile Hamani pa cifulo ca pa muulu mwi sano lyakwe. Yamusontele ukuba cilolo mukalamba, e waishileba impanda mano ya iko umukalamba pali bonse, kabili bamupeele icifulo ca bubili mu bufumu bwa bena Persia. Imfumu yabikileko ne funde lya kuti onse afwile ukulakontamina uyu cilolo. (Este. 3:1-4) Ili ifunde lyalikoseele sana Mordekai. Alishibe ukuti alingile ukulaumfwila imfumu lelo talingile ukupula mu mafunde ya kwa Lesa. Uyu Hamani ali mwina Agagi. Kanshi afumine mu lupwa lwa kwa Agagi, imfumu ya bena Amaleke uo kasesema wa kwa Lesa Samwele aipeye. (1 Sam. 15:33) Abena Amaleke bali bantu ababipa nga nshi kabili ici calengele babe abalwani ba kwa Yehova na ba bena Israele. Kanshi Lesa tatemenwe uluko lonse ulwa bena Amaleke.c (Amala. 25:19) Bushe cali no kuba fye bwino ku muYuda wa cishinka ukukontamina umwina Amaleke? Mordekai alikeene ukumukontamina. Ukufika fye na muno nshiku, ababomfi ba cishinka aba kwa Yehova balaibika mu kapoosa mweo pa kuti bomfwile ili funde lya kuti: “Tufwile ukunakila Lesa ukucila ukunakila abantu.”—Imil. 5:29.

19. Cinshi Hamani alefwaya ukucita, kabili acitile shani pa kunashanasha imfumu?

¹⁹ Hamani alifulilwe nga nshi. Lelo talefwaya fye ukwipaya Mordekai eka, alefwaya ukulofya na bantu ba kwa Mordekai bonse! Hamani ailesosa ifyabipa pa baYuda ku mfumu. Lelo tabalumbwile, alandile fye ukuti kuli ibumba lya bantu “ilyasalanganina mu bantu na bantu,” ukupilibula ukuti aba bantu tabacindeme. Ne cabipishe ca kuti atile tabaleumfwila amafunde ya mfumu; kanshi bali ni bacipondoka. Aebele imfumu ukuti ali no kulipila indalama shonse ishalekabilwa pa kwipaya abaYuda bonse abali mu Persia kabili ishi ndalama ali no kushibika mu cipao ca mfumu.d Ahasuerusi apeele Hamani inindamunwe yakwe iya kufwatikilako pa kuti akafwatike pe funde lyonse ilyo alefwaya ukupanga.—Este. 3:5-10.

20, 21. (a) Bushe ubukombe Hamani aile alebila, bwalengele abaYuda abali mu ncende sha Persia, ukubikako na Mordekai wine ukumfwa shani? (b) Cinshi Mordekai apaapeete Estere ukucita?

²⁰ Tapapitile na nshita, inkombe shaninine bakabalwe no kuya shilebutukisha mu ncende shonse isha Persia, ukutwala icipope ca kuti abaYuda bonse bepaiwe. Elenganyeni ifyo abaYuda abali mu Yerusalemu, abafumine mu busha mu Babiloni, baumfwile ilyo iyi mbila yafikile mu Yerusalemu pa nshita bale-esha ukukuula cipya cipya umusumba uushakwete ilinga lya kubacingilila. Ilyo Mordekai aumfwile ili lyashi ilibi, afwile aletontonkanya pali aba bantu bali mu Yerusalemu na pali balupwa bakwe ne fibusa abali mu Shushani. Mordekai alyumfwile sana ububi ica kuti alepwile ifya kufwala fyakwe, afwele insamu, aikubile imito mu mutwe, kabili aile mu kati ka musumba no kulila umusowa uukalamba. Hamani ena taleumfwa no luse pa fyo acitile ifyalengele abaYuda ne fibusa fyabo abali mu Shushani ukuba no bulanda, lelo aikele ne mfumu no kutendeka ukunwa.—Belengeni Estere 3:12–4:1.

²¹ Mordekai alishibe ukuti alingile ukucitapo cimo. Nomba cinshi ali no kucita? Ilyo Estere aumfwile pa fyo Mordekai ali no bulanda, amutumine ifya kufwala, lelo Mordekai alikeene kabili atwalilile fye ukuba no bulanda. Nalimo kale aletontonkanyapo pa mulandu Lesa wakwe, Yehova, asuminishishe ukuti basende Estere uo atemenwe no kumulenga ukuba namfumu wa kwa kateka uushalepepa Yehova. Nomba umulandu Lesa asuminishishe ica musango yu ukucitika nalimo walitendeke ukwishibikwa. Mordekai atumine amashiwi kuli namfumu Estere, ukumweba ukuti apapaate imfumu no kulombelako “abantu bakwe.”—Este. 4:4-8.

22. Mulandu nshi Estere aletiinina ukuyamonana no mulume wakwe, imfumu? (Moneni na futunoti.)

²² Estere afwile alitiinine sana ilyo aumfwile aya mashiwi. Kabili nomba e lyo icitetekelo cakwe caeshiwe sana. Ali no mwenso nga nshi, kabili amashiwi ayaswike Mordekai e yalanga. Estere aibukisheko Mordekai ukuti ifunde lya mfumu lyali lya kuti umuntu alingile ukwipaiwa nga aya ku mfumu ukwabula ukumwita. Kano fye nga ca kuti imfumu yamutambika inkonto ya golde e lyo engapusuka. Bushe kwali icali no kulenga Estere ukucetekela ukuti tabakamwipaye maka maka nga atontonkanya pa fyacitikile namfumu Bashti ilyo akeene ukuya ku mfumu ilyo yamwitile? Aebele Mordekai ukuti imfumu tayamwitilepo pa nshiku 30! Ifi imfumu ishamwitile pali ishi nshiku nalimo fyalengele aletontonkanya ukuti iyi mfumu iyalealuka-aluka yalimusuulile.e—Estere 4:9-11.

23. (a) Finshi Mordekai aebele Estere pa kukosha icitetekelo cakwe? (b) Cinshi tulingile ukupashanishisha Mordekai?

²³ Mordekai aebele Estere amashiwi ayakoseshe icitetekelo cakwe. Amwebele ukuti nga ca kutila tacitilepo nangu cimo, ipusukilo lya baYuda lyali no kufuma kumbi. Nomba bushe Estere ena e wali no kupusuka nga ca kutila baipaya abaYuda? Mordekai alangile ukuti ali ne citetekelo icikalamba muli Yehova, uushali no kuleka abantu bakwe ukuloba no kufilwa ukufikilisha amalayo yakwe. (Yosh. 23:14) Lyena Mordekai aipwishe Estere ukuti: “Nani eshibe nga ca kuti ico wafikila kuli bunamfumu mulandu wa kutupususha?” (Este. 4:12-14) Mordekai alicetekele sana Lesa wakwe, Yehova. Bushe na ifwe e fyo twamucetekela?—Amapi. 3:5, 6.

Aali ne Citetekelo Cakosa ica Kuti Tatiinine Ukufwa

24. Bushe Estere alangile shani icitetekelo no kushipa?

²⁴ Inshita ya kuti Estere acitepo cimo yalifikile. Aebele Mordekai ukulonganya abaYuda bonse mu Shushani ukuti nabo baleke ukulya pa nshiku shitatu, kabili asondwelele na mashiwi ayalanga ifyo ali uwashipa kabili uwa citetekelo, atile: “Nga nafwa, ni fyo fine.” Aya mashiwi, abantu abengi balayalanda na muno nshiku. (Este. 4:15-17) Pali ishi nshiku shitatu, afwile alipepele sana ukucila ifyo alepepa lyonse. Awe, ubushiku bwa kuyalanda ne mfumu bwasukile bwafika. Afwele ifya kufwala fya bunamfumu ifisuma icine cine, kabili ali-iyemfeshe nga nshi pa kuti amoneke bwino ku mfumu. Awe e fyo aile.

25. Londololeni ifyacitike ilyo Estere ailemonana no mwina mwakwe.

²⁵ Nge fyo tulandile pa kutendeka kwa cino cipande, Estere aile kwi sano lya mfumu. Kuti twaelenganya ifyo asakamikwe ne fyo alepepa no mukoosha. Aingile mu lubansa lwe sano no kuyaiminina apalungatene ne cipuna ca kwa Ahasuerusi. Estere afwile alelolesha imfumu akatalamukila ifyo yalemoneka pa cinso, icalemoneka bwino nga nshi no mushishi waiko uusuma uwapombana e lyo ne myefu iyabeyelwe ubusaka. Nalimo ico alelolesesha imfumu pa cinso kufwaya ukwishiba ifyali mu mutima wa iko. Nga ca kutila ali no kulolela pa kuti imfumu imumone, ninshi afwile aumfwile kwati alilolelele pa nshita ntali. Awe imfumu yasukile yamumona. Imfumu ifwile yalipapile sana, lelo tayakalipe. Yatambike Estere inkonto ya golde!—Este. 5:1, 2.

26. Mulandu nshi Abena Kristu balingile ukushipa nga Estere, kabili cinshi twingalandila ukuti ifyo Estere acitile yali fye ni ntendekelo ya mulimo akwete?

²⁶ Imfumu yalikutike kuli Estere. Alilandiileko Lesa wakwe na baYuda banankwe. Kabili ukufika fye na muno nshiku, ababomfi ba kwa Lesa aba cishinka balapashanya icitetekelo cakwe. Yesu atile abasambi bakwe aba cishinka bali no kwishibikilwa ku kutemwa ukwa mweo onse. (Belengeni Yohane 13:34, 35.) Icifwaikwa pa kulanga ukutemwa kwa musango uyu, kushipa nga Estere. Lelo ifi Estere acitile fyali fye e ntendekelo ya nka ya mulandu. Bushe ali no kulanda shani pa kuti imfumu ishibe ukuti Hamani, impanda mano ya iko uo yacetekele, ali na mapange yabipa? Finshi ali no kucita pa kupususha abantu bakwe? Tukaasuka aya mepusho mu cipandwa cikonkelepo.

1-3. (a) Cali shani pa kuti Estere aye mu kumonana ne mfumu? (b) Bushe imfumu yacitile shani ilyo Estere afikile?

ESTERE ale-enda fye panono panono ilyo alepalamina ku cipuna ca mfumu ya Persia, kabili aali no mwenso nga nshi. Elenganyeni ifyo mwi sano lya mu Shushani mwatalele tondolo ilyo Estere aleingila, mwalitalele ica kuti Estere aleumfwa fye icongo ca nshindo shakwe ne congo ca fya kufwala fya bunamfumu ifyo afwele. Ilyo aleingila mwi sano, tapoosele amano ku kumona ifyo isano lyalemoneka bwino, ku kutamba inceshi bayemfeshe nelyo ukulolesha palafu iyo bapangiile ne mikedari bafumishe ku Lebanone. Apoosele fye amano ku mwaume uwaikele pa cipuna ca bufumu, uwakwete amaka ya kumupingula ukwipaiwa nelyo ukukanaipaiwa.

² Ilyo Estere alepalamina, imfumu yalemulolekesha kabili yamutambike inkonto ya golde. Ifyo imfumu yacitile fyalengele ukuti Estere bemwipaya, pantu fyalangile ukuti imfumu yalimubelele uluse pa mulandu uo acitile uwa kuyaimona ukwabula ukuti imwite. Ilyo Estere apaleme ku cipuna ca mfumu, akumishe pa mpela ya nkonto ya mfumu, ukulangilila ukuti alitashishe.—Este. 5:1, 2.

³ Ifyo Imfumu Ahasuerusi yalemoneka fyalelanga fye apabuuta tuutu ukuti ali mukankaala icine cine kabili alikwete sana ubulashi. Ifya kufwala ifyo imfumu sha bena Persia shalefwala pali ilya nshita fyali ifya mutengo nga nshi, nga ni muno nshiku kuti fyashitwa amamilioni ya madola ayengi. Lelo ifyo Ahasuerusi aloleshe Estere fyalangile ukuti tamufuliilwe, alimutemenwe. Amwipwishe ati: “Cinshi, we Estere namfumu, cinshi ulefwaya? Njeba nangu fye ni hafu wa bufumu—kuti nakupeela!”—Este. 5:3.

4. Mafya nshi ayo Estere ali no kukwata?

⁴ Estere alilangile ukuti ali ne citetekelo cakosa kabili ali uwashipa; aile ku mfumu pa kuti acingilile abantu bakwe abo balefwaya ukulofya. Pali iyi nshita, ifintu fyalyendele bwino, lelo amafya ayakalamba yali ku ntanshi. Alingile ukulenga iyi mfumu ya cilumba ukusumina ukuti impanda mano iyo yacetekele sana yali iibi nga nshi kabili yamubepele fye pa kuti abantu ba kwa Estere babepaye. Bushe ali no kucita shani pa kuti imfumu isumine, kabili finshi twingasambilila ku citetekelo ca kwa Estere?

Alishibe Bwino ‘Inshita ya Kulanda’

5, 6. (a) Bushe Estere akonkele shani amashiwi yaba pali Lukala Milandu 3:1, 7? (b) Cinshi cilanga ukuti inshila Estere alandiilemo no mwina mwakwe yali iisuma nga nshi?

⁵ Bushe Estere ali no kulondolwela imfumu ubwafya akwete pa menso ya bantu bonse abali mwi sano? Acita ifi nalimo nga aliseebenye imfumu, kabili Hamani impanda mano yakwe nga alikeene umulandu. Nomba bushe, Estere acitile shani? Imyaka iingi ku numa, umupashi wa kwa Lesa walengele Imfumu ya mano Solomone ukulemba aiti: “Icintu conse calikwata inshita ya ciko, . . . inshita ya kwikala tondolo ne nshita ya kusosa.” (Luk. Mil. 3:1, 7) Mordekai, umwaume wa citetekelo, uwakushishe Estere, afwile alemufunda ukwishiba inshita ya kwikala tondolo ne nshita ya kulanda. Ukwabula no kutwishika, Estere alishibe ifyo cacindama ukwishiba bwino “inshita ya kusosa.”

⁶ Estere atile: “Nga ca kutila imfumu yamona ukuti cili fye bwino, lekeni imfumu ise pamo na Hamani lelo ku mutebeto uo imupekanishishe.” (Este. 5:4) Imfumu yalisumine kabili na Hamani yalimwitile. Bushe mwamona ifyo Estere acenjele pa kulanda ne mfumu? Inshila alandilemo ku mulume wakwe yali iya mucinshi kabili calengele no kuti eshibe bwino inshita iisuma iya kumulondolwela icalemucusha.—Belengeni Amapinda 10:19.

7, 8. Bushe umutebeto wa kubalilapo uo Estere apangile wali shani, nomba cinshi ashalandile ku mfumu ifyo alefwaya lilya line?

⁷ Estere afwile alipekenye bwino sana uyu mutebeto, afwile apekenye ifya kulya fyonse ifyo umulume wakwe atemenwe sana. Pali uyu mutebeto alibikilepo no mwangashi uusuma pa kuti imfumu isansamuke. (Amalu. 104:15) Ahasuerusi alisansamwike, kabili calengele epushe Estere na kabili ico alefwaya ukuti amucitile. Bushe iyi e yali inshita ya kuti Estere alande?

⁸ Estere tamwene ukuti yali ni nshita ya kulanda. Lelo aebele imfumu na Hamani ukuti bakaye na kabili ku mutebeto ubushiku bwakonkelepo. (Este. 5:7, 8) Cinshi ashalandiile lilya line? Mwilaba ukuti abantu ba kwa Estere bonse bali no kubepaya ukulingana ne cipope ca mfumu. Apo ilyashi lyali likalamba sana, Estere alefwaya ukushininkisha ukuti inshita alalandilapo nailinga sana. E ico alilolelele pa kuti asange inshita na imbi iisuma iya kulanga umulume wakwe ukuti alimucindike nga nshi.

9. Busuma nshi ubwaba mu kutekanya, kabili kuti twapashanya shani Estere?

⁹ Abantu abengi tabatekanya, lelo ukutekanya mibele iisuma nga nshi. Nangu ca kutila Estere alisakamikwe kabili alefwaisha ukulanda ifyali mu mutima wakwe, alitekenye no kulolela inshita isuma iya kulanda. Fingi twingasambilila ku fyo acitile, bonse fye tufwile twalimonapo ifintu fimo ifyabipa ificitika ifyo twingafwaya ukulungika. Nga tulefwaya ukuti umuntu uwa mu bulashi apwishe ubwafya bumo, tulingile ukutekanya nga Estere. Amapinda 25:15 yatila: “Ukutekanya kuti kwanashanasha umutima wa mukalamba wa bashilika, no lulimi ulwanakilila kuti lwatoba ifupa.” Nga ca kutila twalolela mpaka inshita isuma iya kulandilapo yamoneka e lyo kabili twalanda mu bufuuke nga filya Estere acitile, ubwafya nangu bukule ngo lupili kuti bwapwa. Bushe Yehova, Lesa wa kwa Estere alimupaalile pa fyo atekenye na pa fyo aali na mano?

Ukutekanya Kwalengele Ulufyengo Ukupwa

10, 11. Cinshi calengele Hamani ukusansamuka ilyo afumine pa mutebeto wa kubalilapo, kabili finshi umwina mwakwe na banankwe bamwebele ukucita?

¹⁰ Ukutekanya kwa kwa Estere kwalengele ifintu ifikalamba nga nshi ukucitika. Hamani afumine pa mutebeto wa kubalilapo ninshi “nasamwa . . . no kusansamuka nga nshi,” pantu camoneke kwati imfumu na namfumu balimutemenwe sana ukucila bambi. Lelo ilyo Hamani alefuma pa mpongolo ye sano, amwene Mordekai, umuYuda uwakeene ukulamukontamina. Nga fintu twalandilepo mu cipandwa cafumako, ico Mordekai alekaanina ukukontamina Hamani, te mulandu wa kuti tamucindike, lelo ni co kampingu yakwe tayalemusuminisha kabili talefwaya ukufulwisha Yehova Lesa. Lelo Hamani ena “aishileba no bukali nga nshi.”—Este. 5:9.

¹¹ Ilyo Hamani ashimikileko umukashi ne fibusa fyakwe pa fyo Mordekai alekaana ukumukontamina, bamutunkile ukupekanya icimuti icalepele amamita ukucila pali 22, no kulomba imfumu ukuti imupeele insambu sha kupoopelapo Mordekai. Hamani alitemenwe amano bamupandileko kabili ilyo line fye atendeke ukucita ifyo bamwebele.—Este. 5:12-14.

12. Cinshi ico imfumu yasoseele ukuti baibelengele ifyalembwa mwi buuku lya milandu, kabili finshi yasambililemo?

¹² Nomba pali ubu bwine bushiku, Baibolo itila, “imfumu yafililwe ukumona utulo” e ico yasosele ukuti baibelengele ibuuku umwalembelwe imilandu ya Buteko. Mu fyo babelengele, mwali ne lyashi lya bantu abalefwaya ukwipaya Ahasuerusi. Alibukishe ifyo ili lyashi lyali; abalefwaya ukumwipaya balibekete no kubepaya babepaya. Nomba cali shani kuli Mordekai, uwacenjesheko imfumu? Ilyo line fye, imfumu yalilwike, yalipwishe nga ca kuti Mordekai balimulambula. Bamwebele ukuti tapaba nangu cimo ico bacitila uyu muntu.—Belengeni Estere 6:1-3.

13, 14. (a) Bushe ifintu fyatampile shani ukwalukila Hamani? (b) Finshi ifyo ifibusa fya kwa Hamani no mwina mwakwe bamwebele?

¹³ Imfumu yalifulilwe nga nshi kabili yaipwishe nga kwali ababomfi ba kwi sano pa kuti bayafwe ukubombela pali uyu mulandu. Ku ca kupapusha, Hamani e walipo, aishile lucelocelo, nalimo pa mulandu wa kuti alefwaya imfumu imupeele insambu sha kwipaya Mordekai. Lelo ilyo Hamani talaeba imfumu ico aendeele, imfumu yamwipwishe ico bengacitila umuntu uo imfumu itemenwe sana. Hamani amwene kwati e o imfumu ilelandapo. E co atontonkenye pa fyo bengasansabika uyo muntu. Atile: Uyo muntu bafwile ukumufwika ica kufwala ca mfumu, kabili bamuninike pali kabalwe wa mfumu na bacilolo abakata bamupishe mu lubansa lwa mu Shushani no kulamulumbanya pa kuti abantu bonse bomfwe. Elenganyeni ifyo Hamani afulilwe ilyo aishibe ukuti, uo balacindamika ni Mordekai! Kabili bushe namwishiba uo imfumu yaebele ukuti e o apishe Mordekai mu Shushani no kulamulumbanya? Ni Hamani wine!—Este. 6:4-10.

¹⁴ Hamani alicitile ifyo imfumu yamwebele nangu ca kutila calengele ukuti apate sana Mordekai kabili alyangufyenye ukuya ku ng’anda ninshi nakalipa icine cine. Umukashi wakwe ne fibusa bamwebele ukuti ifyacitike fyalelanga fye ukuti ifintu fyali no kumubipila ku ntanshi; kabili Mordekai umuYuda e wali no kucimfya.—Este. 6:12, 13.

15. (a) Busuma nshi ubwafumine mu kutekanya kwa kwa Estere? (b) Mulandu nshi cawamina ukukwata umutima wa “kulindilila”?

¹⁵ Pa mulandu wa kutila Estere alitekenye no kulolelako ubushiku na bumbi ubwa kweba imfumu ifyali mu mutima, calengele ukuti amapange ya kwa Hamani yeshibikwe kabili aliseebene nga nshi. Yehova Lesa afwile e walengele imfumu ukukanasendama pali bulya bushiku. (Amapi. 21:1) E mulandu wine Icebo ca kwa Lesa citukoselesesha ukuba no mutima wa ‘kulindilila.’ (Belengeni Mika 7:7.) Nga tulelindilila, tukasanga ukuti Lesa e wakwata inshila ishisuma nga nshi isha kupwishishamo amafya yesu ukucila inshila shesu.

Alishipile pa Kulanda

16, 17. (a) Ni lilali ilyo Estere ‘asosele’ ku mfumu ifyali mu mutima wakwe? (b) Cinshi twingalandila ukuti Estere tali nga Bashiti umukashi wa kale uwa mfumu?

¹⁶ Estere tatwalilile fye ukulolela pantu nalimo ici nga calengele imfumu ukukalipa; ilyo apekenye umutebeto walenga bubili, alyebele imfumu fyonse ifyali mu mutima. Nomba ni lilali aali no kulanda? Ilyo bali pa mutebeto, imfumu yalipwishe Estere na kabili ico alefwaya ukuti imucitile. (Este. 7:2) Iyi nomba e yali inshita ya kuti Estere alande.

¹⁷ Estere afwile alipepele kuli Lesa mu mutalalila ilyo ashilaeba imfumu ukuti: “Nga cili fye bwino kuli imwe, mwe mfumu, kabili nga mwatemwa, ndelomba ukuti mundeke mbe no mweo no kuleka abantu bandi na bo babe no mweo.” (Este. 7:3) Imilandile ya kwa Estere ku mfumu ilangilila ukuti alicindike ifyo imfumu yali no kupingula. Estere tali nga Bashti, namfumu wa kubalilapo uwaseebenye umulume wakwe ku mufulo fye! (Este. 1:10-12) Cimbi na co ca kuti, Estere tasuushishe imfumu pa fyo yacetekele sana Hamani. Lelo apaapeete imfumu ukuti imucingilile pa kuti bemwipaya.

18. Bushe Estere asokolwele shani ubwafya ku mfumu?

¹⁸ Ukwabula no kutwishika, ifyo Estere alombele fifwile fyalipapwishe imfumu. Nani uwingafwaya ukwipaya namfumu wakwe? Estere atwalilile ukulanda ati: “Nabatushitisha, ine na bantu bandi, ukuti batukufye, batwipaye no kutulofya. Abatushitisha ku kuba fye abasha baume na basha banakashi, nga natalelepo fye. Lelo ubu bucushi tabuweme pantu buli no kubipila imfumu.” (Este. 7:4) Estere alilandile pa bwafya ukwabula no kupita mu mbali, kabili atile akuba kubashitisha fye mu busha, nga talandilepo nangu cimo. Lelo ukulofya abaYuda bonse cali cintu icikalamba sana icali no kubipila imfumu nga ca kuti yali no kuleka fye.

19. Finshi twingasambilila kuli Estere pa fya kukolopeka abantu?

¹⁹ Ifyo Estere acitile fitusambilisha pa nshila isuma iya kukolopekelamo bambi. Nga ca kutila mulefwaya ukweba umuntu uo mwatemwa nelyo umulashi pa bwafya bumo ubukalamba, kuti cawama ukutekanya, ukuba no mucinshi, kabili ukuba abafumacumi ilyo mulelanda no yo muntu.—Amapi. 16:21, 23.

20, 21. (a) Bushe Estere asokolwele shani Hamani, kabili calengele ukuti imfumu icite finshi? (b) Bushe Hamani acitile shani ilyo bamusokolwele ukuti ni shikamfutu?

²⁰ Ahasuerusi aipwishe ati: “Nani uyu wine, kabili ali kwi uwapama ukucite ci?” Elenganyeni ukuti Estere nasonta Hamani ilyo alelanda ukuti: ‘Umuntu uulecita ici, uuletulwisha kabili umulwani, ni Hamani, uyu muntu umubi.’ Hamani alyumfwile sana umwenso pantu taishibe ifyo imfumu yali no kumupingula. Elenganyeni ifyo icinso ca mfumu catendeke ukwaluka ku bukali, ilyo yailwike ukuti impanda mano iyo yacetekele yabomfeshe ubucenjeshi pa kuti imfumu isuminishe ifunde ilyali no kulenga namfumu wakwe ukwipaiwa! Imfumu yalikalipe sana ica kuti yafumpwike bukali bukali no kuya pa nse pa kuti ubukali bucepeko.—Este. 7:5-7.

²¹ Ilyo Hamani bamusokolwele, alyumfwile umwenso nga nshi kabili afukeme pa makasa ya kwa namfumu. Ilyo imfumu yabwelele no kusanga Hamani alepaapaata Estere pa ca kwikalapo ca kwa namfumu, ubukali bwaliciliileko, pantu yamwene kwati alefwaya ukucenda Estere mu ng’anda ya mfumu. Ico imfumu yali no kucita pali ici, kwipaya Hamani. Hamani balimusendele ninshi nabamufimba na ku mutwe. Lyena cilolo umo aebele imfumu ukuti Hamani alipekanya icimuti icikalamba apo alefwaya ukupoopela Mordekai. Ilyo line fye, Ahasuerusi atile Hamani wine e o bapoopele pa cimuti cine co.—Este. 7:8-10.

22. Ifyacitile Estere fitusambilisha shani ukukanalufya isubilo lelo ukutwalilila ukuba ne citetekelo?

²² Muli cino calo umwafulisha ulufyengo, kuti twalatontonkanya kwati ulufyengo talwakatale alupwa. Bushe mwalibala amutontonkanyapo ifi? Estere atwalilile fye ukuba ne subilo, taletontonkanya ukuti calilaala calipwa ifintu tafyakawame. Ilyo inshita isuma yafikile, alilandile ukwabula umwenso, kabili alicetekele ukuti Yehova e wali no kulungika ifintu. Ifi fine e fyo na ifwe tufwile ukulacita! Yehova taaluka. Na ino ine nshita, Yehova alikwata amaka aya kwishiba no kusokolola ubucenjeshi bwa bantu ababipa nga filya fine acitile kuli Hamani.—Belengeni Amalumbo 7:11-16.

Ali-ipeeleshe pa Kuti Alandileko Yehova na Bantu Bakwe

23. (a) Bushe imfumu yalambwile shani Mordekai na Estere? (b) Ilyo Yakobo alwele ubwa mfwa, bushe ubusesemo pali Benjamin bwafikilishiwe shani? (Moneni akabokoshi kaleti “Ubusesemo Ubwafikilishiwe.”)

²³ Awe e fyo nomba imfumu yaishibe ukuti kanshi Mordekai talecingilila fye imfumu lelo e wakushishe na Estere. E fyo Ahasuerusi asontele Mordekai ukuba pa cifulo ca kwa Hamani ica kuba cilolo mukalamba. Ahasuerusi apeele Estere ing’anda ya kwa Hamani ukubikapo ne fyuma fyakwe fyonse, kabili Estere na o afipeele Mordekai.—Este. 8:1, 2.

24, 25. (a) Cinshi ico Estere tali no kwikalila fye ilyo ubucenjeshi bwa kwa Hamani bwasokolweke? (b) Bushe Estere abikile shani ubumi bwakwe mu busanso na kabili?

²⁴ Apo nomba Estere na Mordekai balipuswike, bushe namfumu ali no kwikala fye? Awe, alitwalilile ukubombesha pa kuti apusushe na bambi. Pali iyi nshita, icipope ico Hamani afumishe ica kwipaya abaYuda bonse caleya cilepya fye ngo mulilo mu bufumu bonse ubwa Persia. Hamani alipendwile, abomfeshe Puri pa kuti eshibe inshita ya kwipailapo abaYuda. (Este. 9:24-26) Paali no kupita imyeshi pa kuti ubu bushiku bufike, lelo bwalepalamina lubilo lubilo. Bushe kwali ico Estere ali no kucitapo pa kuti abaYuda tababepeye?

²⁵ Estere ali-ipeeleshe no kubika umweo wakwe mu kapoosa mweo na kabili, aile ku mfumu ukwabula ukuti imwite. Uno muku, aile mu kupaapaatilako abantu bakwe ku mfumu ninshi no kulila alelila, alelomba ukuti umulume wakwe aalule icipope ca kwipaya abaYuda bonse. Lelo amafunde ayo ishamfumu sha Persia shalepanga tabaleyalula nakalya. (Dan. 6:12, 15) E ico nomba imfumu yapeele Estere na Mordekai amaka ya kuti bapange ifunde limbi. Icipope cimbi califumine, icapeele abaYuda insambu sha kuilandwila. Inkombe sha pali bakabalwe shalibutukishe no kutwala ili lyashi ilisuma ku baYuda bonse mu buteko bwa Persia. AbaYuda abengi nomba balikwete isubilo. (Este. 8:3-16) Kuti twaelenganya ne fyo abaYuda mu fitungu fyonse batendeke ukupekanya ifyanso fya bulwi no kuipekanya ukulwa, kabili akukanaba ici cipope icipya nga tabacitile ifi. Lelo icacindeme ca kuti, bushe “Yehova wa mabumba,” ali no kuba na bantu bakwe?—1 Sam. 17:45.

26, 27. (a) Bushe ukucimfya uko Yehova alengele abantu bakwe ukucimfya abalwani babo kwali shani? (b) Busesemo nshi ubwafikilishiwe ilyo baipeye abana ba kwa Hamani?

²⁶ Ilyo ubushiku bwa kulwa bwafikile, abantu bakwa Lesa baliipekenye. Pali iyi nshita, abengi aba mu buteko bwa bena Persia bali ku lubali lwa baYuda, pantu ilyashi lyalifikile konse ukuti Mordekai umuYuda e wali nomba cilolo mukalamba. Yehova alengele abantu bakwe ukucimfya. Ukwabula no kutwishika, alicingilile abantu bakwe pa kushininkisha ukuti bacimfya abalwani babo nakalya nakalya.a.—Este. 9:1-6.

²⁷ Na kabili, abana baume 10 aba kwa Hamani imbifi abatwalilila ukuba no mweo, ubumi bwa kwa Mordekai nga bwali mu kapoosa mweo kabili nga talebomba bwino umulimo wa kwangalila ifya mu ng’anda ya kwa Hamani iyashele. E ico nabo bene balibepeye. (Este. 9:7-10) Kanshi ubusesemo bwa mu Baibolo bwalifikilishiwe, pantu kale Lesa atile abena Amaleke bonse abali abalwani ba bantu bakwe bali no kulofiwa. (Amala. 25:17-19) Abana ba kwa Hamani bafwile bali pabo balekelesheko ukwipaya mu luko lwa bena Amaleke.

28, 29. (a) Cinshi twingalandila ukuti cali kufwaya kwa kwa Yehova ukuti Estere na bantu bakwe balweko inkondo? (b) Cinshi Estere abela ica kumwenako cesu icisuma nga nshi?

²⁸ Nangu ca kutila Estere ali umwaice, alibombele imilimo iikalamba nga nshi pamo nga, ukupanga amafunde ya mfumu ayakumine ifya nkondo no kwipaya bantalamisoka. Iyi milimo ifwile yalikosele sana. Lelo Yehova alefwaya abantu bakwe ukucingililwa pa kuti tabalobele; mu luko lwa bena Israele e mwali no kufuma Mesia uo batile akesa, kabili ni muli uyu wine fye epela e mo abantu bonse bali no kupusukila! (Ukute. 22:18) Ababomfi ba kwa Lesa aba muno nshiku balitemwa nga nshi pa kwishiba ukuti ilyo Mesia, Yesu, aishile pano calo, alikeenye abasambi bakwe ukulalwa inkondo.—Mat. 26:52.

²⁹ Na lyo line, Abena Kristu balalwa ubulwi bwa ku mupashi; Satana alafwaisha ukonaula icitetekelo cesu muli Yehova Lesa. (Belengeni 2 Abena Korinti 10:3, 4.) Ala Estere aba ca kumwenako icisuma nga nshi! Nga filya fine acitile, shi na ifwe natulelanga ukuti twalikwata icitetekelo pa kuba abatekanya kabili abacenjela ilyo tulenashanasha bambi, ukuba abashipa, no kuipeelesha ukulandilako abantu ba kwa Lesa.