Ifyebo na Fimbi
1. Ifyo Twingeshibilako Babiloni Mukalamba
Twaishiba shani ukuti “Babiloni Mukalamba” e mininako ukupepa konse ukwa bufi? (Ukusokolola 17:5) Moneni ifishinka fyakonkapo:
Babiloni Mukalamba aba mwi sonde fye lyonse. Baibo ilanda ukuti Babiloni Mukalamba aikala pa ‘mabumba ya bantu na pa nko shonse.’ “[Alateka] ishamfumu shonse isha pe sonde.”—Ukusokolola 17:15, 18.
Babiloni Mukalamba temininako intungulushi sha fikansa fya calo nelyo aba makwebo. Pantu “imfumu sha pe sonde” na “bashimakwebo” tabakonaulwe ilyo Babiloni Mukalamba akonaulwa.—Ukusokolola 18:9, 15.
Babiloni Mukalamba alalenga abantu baishiba ifya bufi pali Lesa. Baibo imwita ukuti cilende, pantu alomana akapi na mabuteko pa kuti anonke ifyuma nelyo pa kuti ifintu fimuwamine. (Ukusokolola 17:1, 2) Alalufya abantu ba nko shonse. Kabili e walenga ukuti abantu abengi bafwe.—Ukusokolola 18:23, 24.
Bweleleni kwi sambililo 13 pa cishinka 6
2. Ni Lilali Mesia Aali no Kwisa?
Baibo yalisobele ukuti pali no kupita imilungu 69 pa kuti Mesia akese.—Belengeni Daniele 9:25.
Ni lilali imilungu 69 yatendeke? Yatendeke mu mwaka wa 455 B.C.E. Pali ilya nshita, Cilolo Nehemia aile ku Yerusalemu mu ‘mu kulenga umusumba ukuba ifyo wali no ku-ukuula cipya cipya.’—Daniele 9:25; Nehemia 2:1, 5-8.
Bushe imilungu 69 yalepele shani? Mu masesemo yamo aya mu Baibo, ubushiku bumo bwimininako umwaka umo. (Impendwa 14:34; Esekiele 4:6) Lyena umulungu umo wimininako imyaka 7. Kanshi imilungu 69 iyo balandapo muli ubu busesemo myaka 483 (imilungu 69 x inshiku 7).
Ni lilali imilungu 69 yapwile? Nga mwapenda imyaka 483 ukufuma mu mwaka wa 455 B.C.E., mwalafika mu mwaka wa 29 C.E.a Muli uyu wine mwaka e mo Yesu abatishiwe no kuba Mesia!—Luka 3:1, 2, 21, 22.
Bweleleni kwi sambililo 15 pa cishinka 5
3. Inshila sha Kundapilamo umo Babomfya Umulopa
Kwaliba inshila sha kundapilamo umo babomfya umulopa wa mulwele. Kwaliba inshila shimo isha kundapilwamo ukubomfya umulopa isho Abena Kristu bafwile ukukaana. Ku ca kumwenako, Abena Kristu tabapeela umulopa wabo ukuti bakaubike mu bantu bambi, nelyo ukusumina ukuti bakasunge umulopa wabo nalimo pa milungu ilyo bashilabalepula pa kubondapa.—Amalango 15:23.
Na lyo line, kwaliba inshila sha kundapilwamo umo babomfya umulopa isho Abena Kristu bengasumina. Pamo nga ukubapima umulopa, ukundapwa ukubomfya inshila beta ukuti hemodialysis, hemodilution, cell-salvage, nelyo ukubomfya mashini beta ukuti heart-lung bypass. Hemodialysis myundapilwe umo bapisha umulopa muli cimashini iciuwamya e lyo wabwelela mu mubili wa mulwele. Hemodilution myundapilwe umo bafumya umulopa umo mu mulwele ilyo bashilatendeka ukumulepula no kubikamo ifya kusundula umulopa ushele mu mubili. Cell-salvage yena babuula umulopa wa mulwele uulefuma apo balepwile ilyo balemundapa no ku-ubika muli mashini pa kuti bauwamye lyena balaubwesesha mu mubili ilyo balemubombela nangu ilyo bapwisha fye ukumundapa. Inshila umo babomfya mashini beta ukuti heart-lung bypass yena bapisha umulopa wa mulwele muli cimashini pa kuti wilapita ku mutima na kuli bapwapwa ilyo balebombela pali ifi filundwa. Umwina Kristu afwile ukuisalila ifyo badokota bakacita ku mulopa wakwe ilyo bakalamulepula, ilyo bakalamupima, nangu ilyo balemundapa. Ifyo dokota umo engacita pa kubomfya ishi nshila nalimo kuti fyapusanako panono ne fyo badokota bambi bengacita. E ico ilyo Umwina Kristu ashilasumina ukumulepula, ukumupima, nelyo ukumundapa mu nshila shimbi, afwile ukwishiba bwino ifyo bakabomfya umulopa wakwe ilyo balemundapa. Kanshi kuti cawama mwatontonkanya pa mepusho yakonkapo:
Nga ca kuti umulopa wandi baufumya mu mubili e lyo baupisha muli mashini kabili nalimo pa nshita imo waleka no kwenda, bushe kampingu yandi ikansuminisha ukumona uyu umulopa ukuti wandi no kuti taulingile ukupongolwelwa “pa mushili”?—Amalango 12:23, 24.
Bushe kampingu yandi iyo nasambilisha Baibo ikalancusha nga ca kuti ilyo bakalang’undapa bakafumya umulopa wandi umo, bakauwamye, e lyo bakaubwekeshe mu mubili wandi nelyo pa cilonda ilyo bandepula?
Bweleleni kwi sambililo 39 pa cishinka 3
4. Ukupaatukana
Baibo taikoselesha abaupana ukupaatukana. Kabili yalilanda ukwabula no kupita mu mbali ukuti abaupana nga bapaatukana tabakwata ubuntungwa bwa kuupa nelyo ukuupwa na kabili. (1 Abena Korinti 7:10, 11) Na lyo line, kwaliba fimo ifilenga Abena Kristu bamo basalepo ukupaatukana na bena mwabo.
Ukukanasakamana ulupwa ku mufulo fye: Umulume nga alekaana ukufwaila ulupwa ifyo lukabila mu mikalile.—1 Timote 5:8.
Nga alepuma sana umwina mwakwe: Umo nga alepuma sana umwina mwakwe ica kuti umwina mwakwe nalimo alamona no kutila kuti amucena nelyo kuti amwipaya.—Abena Galatia 5:19-21.
Nga alecita ifingalenga bucibusa bwa mwina mwakwe na Yehova bwapwa: Umulume nelyo umukashi nga alecita ifilelenga umwina mwakwe alefilwa ukubombela Yehova.—Imilimo 5:29.
5. Amaholide no Kusefya Kumbi
Abena Kristu tabasefyako amaholide ayakalifya Yehova. Lelo Umwina Kristu umo na umo alingile ukubomfya kampingu iyo asambilisha Baibo ilyo alesalapo ifyo engacita ilyo bambi balesefya amaholide. Natulangilile.
Umo nga amuposha ukubomfya amashiwi babomfya nga balesefya holide. Nalimo kuti mwatila fye “natasha.” Nga ca kuti umuntu alefwaya ukwishibilapo na fimbi, kuti mwamulondolwela ico mushisefeshako iyo holide.
Nga ca kuti abena mwenu abashili Inte ya kwa Yehova bamweba ukuya nabo ku kuliila pamo ica kulya na balupwa ilyo balesefya holide. Nga ca kuti kampingu yamusuminisha ukuya, mufwile ukulondolwela abena mwenu libela ukuti nga ca kuti kuli uku kusefya balakonka intambi ishishumfwana ne fyo Baibo isambilisha, tamwayemuciteko isho intambi.
Abamwingisha incito nga bamupeela indalama sha ku mutasha ilyo kuli ukusefya holide. Bushe mulingile ukukaana? Nalimo te kuti mukaane. Ilyo mushilapoka isho ndalama mulingile ukutontonkanya pali ici cipusho: Bushe abamwingisha incito bamona indalama bapeela ababomfi ukuti shakubomfya mu kusefya, nelyo bashimona ukuti sha kutashishapo ababomfi pa fyo babombesha?
Umuntu nga amupeela ubupe ilyo kuli ukusefya holide. Uulemupeela ubupe nalimo kuti amweba ukuti: “Nalishiba ukutila tamusefyako iyi holide, lelo ndefwaya ukumupeelako fye ubu ubupe.” Nalimo uyo muntu kuti alefwaya fye ukumupeelako ubupe. Na lyo line, mufwile ukwishiba nga ca kuti alemwesha fye nelyo alefwaya musefyeko holide. Nga mwaishiba icilengele amupeele ubupe, kuti mwasalapo nampo nga mwalapoka ubo bupe nelyo iyo. Fyonse ifyo mwasalapo ukucita, fifwile ukulenga mwashala na kampingu iisuma kabili mwatwalilila ukuba aba cishinka kuli Yehova.—Imilimo 23:1.
Bweleleni kwi sambililo 44 pa cishinka 1
6. Amalwele Ayambukila
Apo twalitemwa abantu, tulabikako amano pa kuti tatubambukishe amalwele. E ico nga natwishiba ukuti natulwala ubulwele ubwambukila nelyo nga tulemona ukuti natukwata ubulwele ubwambukila tufwile ukuisunga bwino pa kuti tatwambukisheko bambi. Ico tucitile ifi ni co tukonka ifyo Baibo ilanda ukuti: “Uletemwa umunobe nge fyo waitemwa we mwine.”—Abena Roma 13:8-10.
Bushe umuntu uulwele kuti alanga shani ukuti alitemwa abantu? Uulwele ubulwele ubwambukila kuti alanga ukuti alitemwa abantu nga talebakumbatila nelyo ukubatomona. Tafwile ukumfwa ububi nga ca kuti bamo bakaana ukumwitako ku ng’anda ku mwabo pa kuti bacingilile aba mu lupwa lwabo. Na kabili ilyo ashilabatishiwa, afwile ukwebako kampanya we bumba lya baeluda ubulwele alwala pa kuti bakapekanye ifya kucita pa kucingilila bambi abakalabatishiwa. Umuntu uulemona kwati alilwala ubulwele ubwambukila afwile ukuitemenwa ukuyapimisha umulopa ilyo ashilatendeka ukwishishanya no muntu. Nga mulecita ifi twalandapo ninshi mulelanga ukuti “[tamubika] fye amano ku fyo mwe bene mufwaya, lelo [mulabika] amano na ku fyo bambi bafwaya.”—Abena Filipi 2:4.
Bweleleni kwi sambililo 56 pa cishinka 2
7. Amakwebo ne Milandu
Ukulemba ifyo twasuminishanya na bantu ifikumine indalama na makwebo, ukubikako fye ne fyo twasuminishanya na Bena Kristu banensu, kuti kwacefyako amafya ayengi ayengabako nga tatulembele ifyo twasuminishanya. (Yeremia 32:9-12) Na lyo line, Abena Kristu inshita shimo kuti bapusana mu fintu ifinono ifyakuma indalama nelyo ifintu fimbi. Nga bapusana, bafwile ukwangufyanya ukulanshanya bwino ninshi bali fye babili pa kuti batendeke ukumfwana na kabili.
Nomba finshi tufwile ukucita pa kupwisha amafya ayakalamba pamo nga amafya ya kuti umuntu amucenjesha ifintu nelyo nga amubepesha ubufi ubwabipisha? (Belengeni Mateo 18:15-17.) Yesu atwebele ukucita ifintu fitatu:
Mufwile ukupwisha ubwafya ninshi muli fye babili. —Moneni icikomo 15.
Nga mwafilwa, kuti mwaebako uwa bwananyina umo nelyo babili abakalamba mu fya kwa Lesa ukuya na imwe kuli uyo muntu pa kuti baye bamwafwe ukupwisha ubwafya.—Moneni icikomo 16.
Nga mwafilwa ukupwisha ubwafya, lyena kuti mwaebako baeluda pa kuti bamwafwe.—Moneni icikomo 17.
Mu milandu iingi, tatufwile ukutwala aba bwanayina ku cilye, pantu ici kuti calenga abantu balatontonkanya ifyabipa pali Yehova na pa cilonganino cesu. (1 Abena Korinti 6:1-8) Na lyo line, kwaliba imilandu iilingile ukubombelwapo ne cilye. Natulande pali fimo ifingalenga umo atwala umulandu ku cilye: Abaupana nga balefwaya ukulekana, abalekana nga balefwaya ukwishiba uufwile ukulasunga umwana, nga umo pa balekana alefilwa ukulipila umubiye indalama isho icilye capingwile ukuti esho akalemulipila lyonse, nga umo alefwaya ukupoka indalama sha inshuwalansi, nga mwalisungishe indalama ku banki e lyo banki yafilwa ukumupa indalama pa mulandu wa kuti taikwete indalama, na pa milandu iikumine wilu. Umwina Kristu nga atwala umulandu ku cilye pa kuti ubwafya bupwe mu mutende, ninshi tacitile ifyapusana ne fyo Baibo ilanda.
Umwina Kristu kuti atwala imilandu iikalamba ku cilye. Ku ca kumwenako, kuti atwala umulandu ku cilye nga ca kuti bamucenda, bamucendela umwana, bamucena, bamwibila ifipe nelyo indalama ishingi, nelyo bamwipaila lupwa wakwe. Nga atwala umulandu ku cilye ninshi tacitile ifipusene ne fyo Baibo ilanda.
a Ukufuma mu 455 B.C.E. ukufika mu 1 B.C.E. pali imyaka 454. Lyena ukufuma mu 1 B.C.E. ukufika mu 1 C.E. pali fye umwaka umo (takwali umwaka wa 0). Kabili ukufuma mu 1 C.E. ukufika mu 29 C.E. pali imyaka 28. Kanshi imyaka yonse pamo ni 483.