Ubufi bwa Kubalilapo: Umweo Taufwa

Ni kwi ubu bufi bwafumine? “Abena Kristu ba kubalilapo abalesambilisha amano ya buntunse batendeke ukusambilisha ifisambilisho fya ciGriki ifya kuti umweo taufwa kabili baleti Lesa e wapangile umweo no kuubika mu mubili wa muntu pa kwimitwa.”—The New Encyclopædia Britannica (1988), Volyumu 11, ibula 25.

Cinshi Baibolo isambilisha? “Umweo uwabifya e ukafwa.”—Esekiele 18:4, Baibolo ya Diocese of Mbala.

Baibolo ilanda pa fyo Lesa abumbile umuntu wa kubalilapo ukuti: “Yehova Lesa abumbile umuntu ku lukungu lwa mu mushili kabili apuutile mu myona yakwe umupu wa bumi, no yo muntu aishileba uwa mweo [iciHebere, neʹphesh].”—Ukutendeka 2:7.

Ishiwi lya ciHebere ilya kuti neʹphesh, ilyapilibulwa ukuti “umweo,” lipilibula ‘icibumbwa icipeema.’ Ilyo Lesa abumbile umuntu wa kubalilapo Adamu, tamupuutilemo umweo uushifwa lelo amupuutilemo amaka ya mweo, kabili umuntu nga alepeema e lyo aya maka yabomba. Kanshi, ukulingana na Baibolo, “umweo” cibumbwa conse icituntulu. Nga ca kutila amaka ya mweo ayo Lesa abikilemo yafumamo, umweo ulafwa.—Ukutendeka 3:19; Esekiele 18:20.

Icisambilisho ca kuti umweo taufwa cilenga abantu ukwipusha amepusho ya kuti: Bushe umuntu nga afwa umweo uya kwi? Cinshi cicitika ku myeo ya bantu ababipa? Ilyo abaleitunga ukuti Bena Kristu basumine mu bufi bwa kuti umweo taufwa, calengele ukuti basumine mu bufi na bumbi ubwa kuti kwaliba umulilo wa pe.

Belengeni na aya amalembo: Lukala Milandu 3:19; Mateo 10:28; Imilimo 3:23

ICISHINKA NI CI:

Umuntu nga afwa, tatwalilila ukuba no mweo

Ubufi Bwalenga Bubili: Abantu Babipa Balapya mu Mulilo wa pe

Ni kwi ubu bufi bwafumine? “Pali bonse abaGriki aba mano ya buntunse, Plato e walesambilisha sana ukuti kwaliba helo nelyo umulilo wa pe.” E fyalandile Georges Minois mu citabo cakwe icitila Histoire des enfers (Ukwafumine Icisambilisho ca Mulilo wa Pe), pe bula 50.

Icitabo ca The New Encyclopædia Britannica (1988), Volyumu 25, ibula 890 citila, “Ukutendeka mu myaka ya ba 150 AD, Abena Kristu abasambilileko amano ya buntunse aya baGriki batendeke ukumona ukuti balingile ukulanda pa fyo basuminamo ukulingana na mano ya baGriki . . . Icisambilisho batemenwe sana cali ca Platonism [amasambilisho ya kwa Plato].”

Icitabo ca Catechism of the Catholic Church, icalembelwe mu 1994, ibula 270 cisosa ukuti: “Ifyo Icalici lisambilisha fishininkisha ukuti umulilo wa pe eko waba kabili taushima. Umuntu uwalecita ifintu ifyabipa sana nga afwa, ilyo line fye umweo wakwe ulaya mu mulilo wa pe, umo uya mu kulunguluka ‘umuyayaya.’ Ukukandwa ukukalamba ukwaba mu mulilo wa pe kwa kuti umuntu alapaatulwa kuli Lesa umuyayaya.”

Cinshi Baibolo isambilisha? “Pantu aba mweo balishiba ukuti bakafwa; lelo abafwa, tabaishiba akantu nangu kamo, . . . Pantu ku Nshiishi, uko uleya takwaba umulimo wa kubomba nangu kwelenganya nangu kwishiba nangu mano.”—Lukala Milandu 9:5, 10.

Ishiwi lya ciHebere ilya kuti Sheol ilyapilibulwa mu ciBemba ukuti inshiishi, lilosha ku “cifulo ca bafwa” kabili mu maBaibolo yambi lyapilibulwa ukuti “helo.” Bushe ili lembo lilanga ukuti abafwa baba shani? Bushe mu Sheol umo baaba balacula pa kuti bafute ifyo balufyenye? Awe nakalya, pantu “tabaishiba akantu nangu kamo.” E mulandu wine ilyo Yobo alecula nga nshi pa mulandu wa kulwala alombele Lesa ukuti: “Mumfise mu helo [iciHebere, Sheol].” (Yobo 14:13; Baibolo ya Douay-Rheims) Bushe nga calilolelemo Yobo ukulomba ukuti bamufise mu Sheol nga ca kutila Sheol cifulo uko abantu balunguluka umuyayaya? Ukulingana ne fyo Baibolo isambilisha, helo, ni nshiishi ya bantu bonse, kabili ababako tabacita nangu cimo.

Bushe tamulemona ukuti ifi balondolola ukuti e fyo helo yaba nafilolamo kabili fileumfwana ne fyo Amalembo yalanda? Bushe lubembu lwa musango nshi umuntu engacita ulwingalenga Lesa wa kutemwa ukumulungulusha umuyayaya? (1 Yohane 4:8) Nga ca kutila icisambilisho ca kuti kwaliba umulilo wa pe ca bufi, bushe ninshi ne cisambilisho ca kutila abantu abasuma bakaya ku muulu na co ca bufi?

Belengeni na aya amalembo: Amalumbo 146:3, 4; Imilimo 2:25-27; Abena Roma 6:7, 23

ICISHINKA NI CI:

Lesa takanda abantu mu mulilo wa pe nelyo helo

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 5]

Barrators—Giampolo/The Doré Illustrations For Dante’s Divine Comedy/Dover Publications Inc.

Ubufi Bwalenga Butatu: Abantu Bonse Abasuma Balaya ku Muulu

Ni kwi ubu bufi bwafumine? Ilyo abatumwa ba kwa Yesu bapwile ukufwa, nalimo ku kutendeka kwa 100 C.E., abalelemba pa buKristu balilumbwike sana. Icitabo ca New Catholic Encyclopedia (2003), Volyumu 6, ibula 687 cilanda pa fisambilisho balesambilisha ukuti: “Ico balesambilisha sana ca kuti umweo uufuma mu muntu nga afwa balausangulula e lyo waya ku muulu mu kusangalala.”

Cinshi Baibolo isambilisha? “Balipaalwa abafuuka, pantu bakapyana isonde.”—Mateo 5:5.

Nangu ca kutila Yesu alilaile abasambi bakwe ukuti ‘akabapekanishisha apa kwikala’ mu muulu, alangile no kuti te bantu bonse abalungama abaya ku muulu. (Yohane 3:13; 14:2, 3) Bushe tapepele no kuti ukufwaya kwa kwa Lesa kucitwe “pano isonde nga mu muulu”? (Mateo 6:9, 10) Kanshi kwaba ififulo fibili ukukaba abalungama. Abanono fye e bakaya ku muulu mu kuteka na Kristu, lelo abalungama abengi bakekala umuyayaya pano pene pe sonde.—Ukusokolola 5:10.

Mu kuya kwa nshita, icalici lyalilekele umulimo lyalingile ukulabomba. Cinshi cafuminemo? Icitabo ca The New Encyclopædia Britannica citila: “Icalici lyatendeke ukuimona kwati e Bufumu bwa kwa Lesa ubulingile ukuwamya ifintu.” Lyatendeke ukukwata sana amaka ilyo lyaingile mu mapolitiki, kabili lyalisuulile amashiwi ayaumfwika fye bwino ayo Yesu alandile ukuti abasambi bakwe “tabali ba muli ici calo.” (Yohane 15:19; 17:14-16; 18:36) Kateka wa bena Roma Konstantino, alikwete sana amaka ica kuti alengele ifisumino fimo ifye calici ukwaluka kabili icisumino cimo pali ifi ni cilya cilanda pa fyo Lesa aba.

Belengeni na aya amalembo: Amalumbo 37:10, 11, 29; Yohane 17:3; 2 Timote 2:11, 12

ICISHINKA NI CI:

Abantu abengi abasuma bakekala umuyayaya pano pene pe sonde, te ku muulu iyo

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 6]

Art Resource, NY

Ubufi Bwalenga Bune: Muli Lesa umo Mwaba Balesa Batatu

Ni kwi ubu bufi bwafumine? “Abantu batontonkanya ukuti icisambilisho ca kuti muli Lesa umo mwaba balesa batatu catendeke ku kupwa kwa myaka ya ba 300 C.E. Ici kuti caba cine . . . Ilyo imyaka ya ba 300 ishilapwa, icisambilisho ca kuti ‘muli Lesa umo mwaba balesa batatu’ tacaseekele sana, kabili Abena Kristu tabacisuminemo.”—New Catholic Encyclopedia (1967), Volyumu 14, ibula 299.

“Aba mu Cilye ca ku Nicaea balilongene pa 20 May, mu 325 [C.E.]. Konstantino e watungulwile ukulanshanya, kabili e watile . . . ukwampana kwaba pali Kristu na Lesa uko aba mu Cilye basuminemo kwa kuti, ‘Kristu aba cimo cine na Wishi.’ . . . Pa mulandu wa kutiina imfumu, bashikofu abengi, nangu ca kutila tabasuminisheko, balisaine ici cipope, kabili babili fye e bakeene ukusaina.”—Encyclopædia Britannica (1970), Volyumu 6, ibula 386.

Cinshi Baibolo isambilisha? “Stefani, ilyo aiswilemo umupashi wa mushilo, alolekeshe mu muulu no kumona ubukata bwa kwa Lesa no bwa kwa Yesu ninshi Yesu eminine ku kwa kulyo kwa kwa Lesa. ‘Moneni! Ndemona umuulu nawisuka no Mwana wa muntu naiminina ku kwa kulyo kwa kwa Lesa.’”—Imilimo 7:55, 56.

Bushe ici cimonwa calelanga cinshi? Ilyo Stefani aiswilemo umupashi wa mushilo uwa kwa Lesa, amwene Yesu “naiminina ku kwa kulyo kwa kwa Lesa.” Aya mashiwi yalelanga apabuuta ukutila na lilya line Yesu abushiwe no kubwelela ku muulu, taileba ni Lesa, lelo ali fye cibumbwa caibela ica mupashi. Muli ici cimonwa tabalandamo umuntu uwalenga butatu uwali na Lesa. Abantu balyesha ukufwailisha Amalembo pa kuti batile kwaliba balesa batatu, nomba balifilwa ukuyasanga. Na kuba shimapepo umo uwa ku calo ca Dominican Republic, Marie-Émile Boismard alembele mu citabo ca kuti À l’aube du christianisme—La naissance des dogmes (Ilyo UbuKristu Bwaletendeka—Ne fyo Ifisumino Fyatendeke) ukuti: “Amashiwi ya kutila muli Lesa umo mwaba balesa batatu . . . tayalembwamo mu Cipangano Cipya.”

Ico Konstantino aletwalila pa ntanshi ici cisambilisho kufwaya ukupwisha ukukansana kwali mu Calici pa fyo basumine pali Lesa mu myaka ya ba 300 C.E. Nomba ici cisambilisho ca kuti muli Lesa umo mwaba balesa batatu calengele abantu ukulaipusha ukuti: Bushe ninshi Maria nyina wa kwa Yesu, ni “Nyina wa kwa Lesa”?

Belengeni na aya amalembo: Mateo 26:39; Yohane 14:28; 1 Abena Korinti 15:27, 28; Abena Kolose 1:15, 16

ICISHINKA NI CI:

Icisambilisho ca kuti muli Lesa umo mwaba balesa batatu, catendeke ku mpela ya ba 300 C.E.

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 7]

Museo Bardini, Florence