Sam Nyus Blong Wol
AIDS i Blokem Ol Man Blong Gohed Gud
Wan ripot blong Yunaeted Nesen Divelopmen Program we i jes kamaot, i talem se long olgeta ples blong wol, sik ya AIDS i blokem laef blong ol man blong i no save kamgud moa. I olsem se oli no gohed nating blong 1.3 yia. Samting ya i kamaot moa long sam kantri long Afrika—Sambia i lusum ten yia we fasin blong laef blong ol man i no kam antap moa, Tansania eit yia, Ruwanda seven yia, mo Sentrol Afrikan Ripablik bitim sikis yia. Mo tu, AIDS i mekem se ol man oli no moa gat longfala laef. Long Not Amerika mo Yurop, AIDS i faswan samting we ol man mo woman we oli no gat 45 yia yet, oli ded from. Long fulwol, 6,000 man evri dei oli kasem HIV, hemia 1 man evri 15 seken. Bitim 85 pesen blong ol man we oli ded from AIDS oli gat 20 kasem 45 yia.
Fasin Blong Ridgud mo Wok
Nyuspepa ya The Vancouver Sun i talemaot ripot blong grup long Kanada we oli mekem ol sensas, i se: “Fefte-sikis kasem 64 pesen blong ol man Kanada we oli no gat wok, oli no save ridgud.” Long 1995, oli mekem wan stadi long saed blong fasin blong ol man blong ridim ol store, ol impoten pepa, mo ol namba, nao oli faenemaot se 36 pesen blong ol man Kanada oli no save ridimgud ol trifala samting ya. Nyuspepa ya Sun i talem se, fasin ya blong no ridgud i kamaot moa long “ol man we oli mekem ol wok ‘blong bifo,’ olsem wokem garen, digim graon blong faenem ol sas ston, wok long ol faktri, mo bildim haos, . . . i luk olsem we moa long olgeta oli no save ridgud.” Naoia i no moa gat plante wok olsem, taswe ol man we oli no save ridgud oli lusum wok blong olgeta moa. John O’Leary, presiden blong wan grup we i tijim ol man blong rid, i talem se “long 1996, sipos wan man i no save ridgud, hem i save mestem jans blong gat plante defren kaen wok, mo tu, plante jans long laef blong hem wan.”
Kakros i Mekem Man i Sik
University of California at Berkeley Wellness Letter i talem se, maet 10 milyan kasem 15 milyan man long Yunaeted Stet oli gat wan sik from ol kakros. Taem oli stap kolosap long kakros, maet “skin blong olgeta i skras, oli sni, no oli kasem sotwin.” Nyus leta ya i talem se “samwe 80 pesen blong ol pikinini we oli stap kasem sotwin oli kasem taem oli stap kolosap long ol kakros.” Ol kakros long kijin i no minim se kijin i doti. Wellness Letter i talem se “kakros i save stap long ol kijin we oli klingud tu.” Oli talem se taem yumi luk wan kakros, i save gat 1,000 moa we oli haed mo oli stap wokbaot long haos blong yumi. Wan man mo woman kakros oli save karem 100,000 pikinini long wan yia.
Fasin Pua i Kam Antap
Samwe long 1.3 bilyan man long wol oli pua tumas—i minim se pei blong olgeta blong wan yia i no kasem 37,000 vatu. Hemia kolosap 1 long evri fo man long wol. Bighaf blong olgeta oli stap long ol pua kantri. Ol man ya oli no gat naf kakae, klin wora, meresin mo hospital, gudfala haos, skul blong pikinini, mo wan wok. Bighaf blong olgeta oli stap long ol kantri we ol man blong kantri ya oli ting se oli ol man nating nomo, mo oli no gat rod blong jenisim laef blong olgeta. Yunaeted Nesen Divelopmen Program i talem se namba blong ol man we oli pua tumas i stap kam antap 25 milyan moa evri yia.
Ol Drag Long Yurop
Wan nyufala grup long Yurop we oli wok blong jekemap olsem wanem ol man oli yusum ol drag, oli jes prentem ripot blong faswan yia blong olgeta. Nyuspepa we i kamaot evri dei long Franis, Le Monde, i talem se stadi we grup ya i mekem, i soemaot se i gat “500,000 kasem wan milyan” man we oli slef long drag ya heroin, long ol kantri blong Yurop. Long ol bigfala taon long Yurop, i luk olsem se namba blong ol man we oli slef long drag ya heroin i stap sem mak no i godaon smol, be long ol smosmol taon, i stap kam antap. Ol drag we ol man long Yurop oli yusum moa, hemia ol drag we oli kamaot long kanabas, olsem hasis mo mariuana. Ol man we oli stadi long bisnes ya, oli stap wari from we ol man oli stap tekem moa ol dring we oli meksemap drag wetem ol meresin mo alkol. Long Not Yurop, namba blong ol yangfala we oli stap yusum ol drag we oli wekemap tingting, olsem Ekstasi (i kamaot long metamfetamin) mo LSD, i stap kam antap.
Kakae Frut Evri Dei
British Medical Journal i talem se wan stadi we oli mekem blong 17 yia long 11,000 man, i soem se ol man we oli kakae frut evri dei oli no gat tumas sik blong hat. Stadi ya i soem se long ol man we oli kakae frut evri dei, namba blong olgeta we oli ded from hat atak i daon 24 pesen long ol narafala man, mo namba we oli ded from wan string long hed i fas, i 32 pesen daon long ol narafala. Long olgeta we oli kakae frut evri dei, namba blong olgeta we oli ded i 21 pesen daon long olgeta we oli no kakae frut evri dei. Wan grup blong sayentis blong Engglan mo Spen, oli talem se, long ol ples we ol man oli kasem moa sik long ol string we oli karem blad, olsem string long hed i fas mo sik blong hat, maet i olsem from we oli no stap kakae plante frut. Ol man we oli stadi long bisnes ya oli talem se, blong kasem beswan risal, i gud blong kakae faef ligim mo frut evri dei. British Medical Journal i talem se sipos i no gat ol frut mo ligim long garen, hemia we oli holem i stap long aesbokis oli gud tu.