Sam Nius Blong Wol
I Nid Blong Reregud From Ol Disasta
Grup ya Intenasnal Federesen blong Red Kros mo Red Kresen Sosaeti, i talemaot se: “World Disasters Report 1999 i talem se, i gat plante moa disasta las yia i bitim ol narafala yia, mo oli spolem plante moa samting tu.” Draetaem, graon i kam nogud, wora i ron bigwan, ol wud oli stap lus, ol samting ya i mekem se 25 milian man oli mas ronwe long graon blong olgeta mo go haed long ol rabis haos long taon we ol man oli fasfas long olgeta. “Ol ‘refuji’ ya oli plante moa i bitim ol refuji we oli ronwe long taem blong ol faet.” Ol man we oli safa moa, hemia olgeta long ol pua kantri. Long olgeta man we oli ded from ol disasta ya, 96 pesen oli stap long ol pua kantri. Long ol faef yia we oli jes pas, mane we ol grup oli givim blong halpem ol man olsem, i godaon 40 pesen. Man we i daerekta blong ol rul we Federesen i folem long taem blong disasta, hemia Peter Walker. Hem i tokbaot nid blong jenisim tingting blong rere moa from ol disasta, i se: “Fasin ya blong girap mo mekem wan samting afta we disasta i kamaot, i no stap wokgud . . . Yumi no wet blong wan haos i bon long faea, nao yumi jes girap mo traem faenem mane blong halpem ol man blong kilim faea.”
Bambu i Denja Taem Hem i Stap Putum Flaoa
Bambu i stap kavremap ol bigfala ples long not is blong India. Ol man long eria blong Manipur mo Misoram oli fraet taem bambu i stap putum flaoa blong hem. ?From wanem? From we kaen bambu we i stap long eria ya, nem blong hem mautang, i stap putum flaoa wan taem long 50 yia nomo, mo long taem ya, hem i stap pulum fulap rat oli kam. Taem ol rat oli kakae ol flaoa, oli karem plante pikinini, mo biaen oli flatem ol kakae blong ol man, mekem se ol man oli hanggri. Niuspepa ya, The Times of India, i tokbaot yia 1954 mo 1955. Long yia ya, bambu i putum flaoa blong hem, nao long 1957 bigfala hanggri i kamaot. Blong traem blokem trabol ya bakegen, gavman blong Misoram i pulum ol man blong kilim ol rat i ded. Oli pem wan rupi blong wan tel blong rat. Kam kasem Epril 1999, oli hivimap samwe 90,000 tel blong rat. Gavman i stap askem mane blong sapotem plan ya, blong oli save pem ol man blong gohed blong kilim ol rat.
Tomato i Save Agensem Kansa
Ol laswan stadi we Amerikan Asosiesen Blong Kansa Risej i mekem, oli soem se maet tomato i gat wan samting long hem we i save givhan blong winim kansa long pispis blong man. Samting ya we i mekem se tomato i red, nem blong hem likopin, maet hem i mekem se kansa i kam smol moa, mo i blokem kansa ya i no kasem ol narafala haf blong bodi. Wan stadi blong Yunaeted Stet Nasnal Kansa Institiut “i soem se tomato mo ol gudfala samting insaed long hem oli save agensem kansa long pispis blong man, mo tu, kansa long pankris, waet leva, mo gat.”
Tingting Blong Ol Pikinini i Trabol Tumas
Wan long evri faef yangfala long Briten we oli no gat 20 yia yet, oli trabol tumas long tingting blong olgeta. Hemia tok we i kamaot long wan ripot blong Mental Helt Fandesen. Daerekta blong grup ya, June McKerrow i talem se: “Gavman, ol haeman, mo ol nius long televisin mo niuspepa oli stap toktok plante from helt blong ol pikinini mo olsem wanem oli gohed gud long skul. Be ol pikinini ya oli no stap haremgud long filing blong olgeta.” Ripot ya i talem se maet plante samting oli stamba blong trabol ya. “Ol eksam mo ol narafala tes blong traem save blong ol pikinini, oli stap fosem pikinini we i smol tumas blong skelem hem wan bakegen wetem ol narafala pikinini.” Bighaf blong ol yangfala oli finis long skul wetem tingting ya se oli nogud nating. Mo tu, ol yangfala oli no moa pleplei afsaed tumas. Pleplei olsem i save givhan long olgeta “blong tingtinggud long ol rod we oli mas jusum mo tinghae moa long olgeta bakegen, mo tu i save halpem olgeta blong traehad moa.” Be naoia, oli stap lukluk moa long televisin mo pleplei long kompiuta. Folem tok blong niuspepa ya The Daily Telegraph, ol toktok long televisin blong pulum ol man blong pem ol samting, i “wekemap tingting blong olgeta blong wantem plante samting we oli no gat, mo blong tekem sam fasin we oli defren.” Antap long hemia, naoia plante papa mo mama tugeta oli wok, mo tu, klosap stret haf blong olgeta mared oli finis long divos, mekem se ol pikinini oli harem nogud “moa, from we oli no moa save dipen long prapa famle blong olgeta blong givhan long olgeta long saed blong filing.”
Samting We i Go Antap i Mas Kamdaon
Long lafet blong niu yia long Yunaeted Stet mo Sentrol Amerika, plante man oli sutum masket i go antap long skae. Be polis i stap talem long olgeta blong finis long fasin ya. Jif blong polis long Los Angeles, Willie Williams, i talem se: “Taem yu sutum wan masket i go long skae, bolet i mas kamdaon samples.” Mo maet hem i kamdaon stret long hed blong wan man. Long ol laswan yia nomo, bitim twelef man oli ded long Yunaeted Stet from samting ya. Mo tu, plante handred man oli kasem kil no lusum sam samting blong olgeta. Sam long ol trabol ya i kamaot from ol masket we oli faerap plante kilometa longwe. Plante man we oli sutum masket i go long skae oli ting se ol bolet oli lus antap. Sipos no, oli ting se ol bolet oli no save givim kil long man taem oli kamdaon bakegen. Be tingting ya i rong. Fred King blong Huston Polis i talem se, wan bolet we oli sutum i go stret antap i save kamdaon wetem bigfala paoa we “i naf blong katem skin blong man, karemaot ae, no stikim hed blong bebi we i sofsof nomo.”
Strong Fasin Agensem Skul i Stap Kam Antap
Ripot blong Catholic International i talemaot tok blong wan grup we oli wok blong sapotem raet blong ol man, nem blong hem, Intenasnal Helsinki Federesen. Oli talem se, long Yurop, i gat “plante defdefren kaen fasin blong agensem” ol niufala skul we oli stap kamaot. Blong agensem ol smosmol skul, plante gavman oli stap traem blong pasem sam loa. Ol loa ya oli no laenap nating wetem tok blong ol gavman ya se ol man oli fri blong jusum wanem we oli wantem mekem mo jusum skul blong olgeta. Long ol kantri olsem Beljiom, Franis, mo Jemani, fasin agens i stap kam antap moa from ol ripot blong palamen mo ol lis blong ol “grup we oli denja.” Be Presiden blong grup ya Human Rights Without Frontiers, nem blong hem Willy Fautré, i soemaot se “smol nomo” long ol skul ya oli denja, mo se ol tok agens ya i bitim mak. Hem i se, ol bigfala skul oli mekem trabol ya i kam antap moa, from se oli traem “mekem tu wok wantaem. Oli agensem [ol smol skul], mo semtaem, oli traem jajem olgeta.” Mo tu, oli leftemap fasin blong “agensem ol skul i bitim fasin blong toktok blong traem stretem trabol.”
?Yu Yu Stap Slip i Naf?
Ol man we oli “stap wantem blong slip smol long dei, slip long ol miting, mo we oli no save putum tingting blong olgeta i stap strong longtaem long wan samting,” ating oli no stap slip inaf long naet. Hemia toktok blong niuspepa ya Toronto Star. Klosap olgeta man oli nidim blong slip seven kasem naen aoa evri naet. Olsem nao, oli save wokgud long dei. Advaes blong ol man we oli savegud long bisnes ya, hemia: Tingbaot slip olsem wan impoten haf blong laef blong yu. Tektaem blong slakem bodi mo tingting blong yu bifo we yu slip. Maet i gud blong wokbaot smol, be i nogud blong muvmuf tumas long ol tri aoa bifo we yu slip. Slip mo girap long wan stret taem evri dei. Sipos yu wekap long medel naet, yu no mas tingting tumas mo traem faenem rod blong stretem ol trabol blong yu. I moagud blong tingbaot ol gudfala samting. Sipos yu no slip bakegen long haf aoa, girap mo mekem wan samting we yu haremgud long hem, olsem ridim wan buk. Lukaot blong no kakae mo dring tumas bifo we yu slip. Be i nogud tu blong traem slip taem yu hanggri.
Stronghed Fasin Blong Ol Pikinini i Kam Antap
Wan niuspepa long Jemani, Hessische-Niedersächsische Allgemeine, i talem se raf fasin blong ol yangfala long Jemani las yia i kam antap. “Namba blong ol pikinini we oli givim kil long ol narafala” i 14.1 pesen antap. Samting we i pulum tingting blong yumi, hemia raf fasin blong ol pikinini we oli no kasem 14 yia yet. I gat 152,774 blong olgeta, hemia 5.9 pesen antap. Fedral Minista blong Interia, Otto Schily, i talem se samting ya i mekem “bigfala wari i kamaot.” Hem i makem nid blong kam strong moa blong stopem ol raf fasin ya. Gavman i save givhan long saed blong tijing long skul mo blong faenem wok blong ol yangfala ya, be gudfala famle laef i save blokem moa ol raf fasin ya.
Niufala Ples Long Kanada
Long Epril 1, 1999, oli makemaot wan niufala ples long not blong Kanada, nem blong hem, Nunavut. Laswan taem we oli mekem olsem, hemia long 1949, taem oli makemaot Niufanlan. Niuspepa ya Toronto Star, i talem se Nunavut i kavremap 20 pesen blong graon blong Kanada. Ale, hem i bigwan moa long bigfala provins blong Kanada, hemia Quebec. Mo tu, i no gat plante man oli laef long Nunavut, be long ol narafala ples long Kanada i gat plante. Ol man long Nunavut oli yangfala moa tu. Samwe 27,000 man oli stap long ples ya, mo bitim stret haf blong olgeta oli no gat 25 yia yet. Long lanwis Inuktitut, nem ya Nunavut i minim “Graon Blong Mifala.” Niufala ples ya i kamaot from wan kontrak we ol man Inuit oli mekem wetem gavman, long saed blong graon mo raet blong olgeta olsem ol faswan man long kantri ya.