Lukaotem Ol Dolfen Long Niusilan
MAN BLONG WEKAP! LONG NIUSILAN I RAETEM STORI YA
WAN man Gris we i raetem ol stori, nem blong hem Plutarch, i talem se: “Long olgeta anamol, hemia nomo i wantem stap wetem man from we i laekem hem, i no jes blong kasem wan samting blong hem.” ?Hem i stap tokbaot wanem anamol? Wan anamol we i stap givim titi long pikinini blong hem mo i famle blong welfis, nem blong hem dolfen.
The World Book Encyclopedia i talem se: “Plante sayentis oli bilif se ol dolfen, wetem ol mangke mo dog tu, oli ol anamol we oli waes moa.” Be, olsem Plutarch i talem, ol dolfen oli no laekem man jes from we oli wantem kasem kakae blong olgeta. Nogat. I luk olsem se plante blong olgeta oli laekem blong kampani wetem man. Buk ya Mysteries of the Deep i talem se: “Ol dolfen oli no nidim yumi ol man. Be oli wantem save long yumi, mo ating oli harem gud blong lukluk ol samting we yumi mekem olsem we yumi harem gud blong lukluk olgeta.” I gat 32 kaen dolfen, mo 4 long olgeta oli laef long solwota blong Niusilan. I gat dolfen ya we ol man oli stap luk oltaem oli kolem komon dolfen, mo i gat botel-nus dolfen, daski dolfen, mo dolfen ya we i smol moa long ol narawan, hemia Hekta dolfen.a
Long Bei blong ol Aelan, wan naesfala ples long solwota blong Niusilan, i gat fulap dolfen. Mifala i wantem go luk olgeta, ale mifala i jam long wan bot long taon ya Russell. Woman we i lidim mifala i talem se bambae mifala i luk ol komon dolfen wetem botel-nus dolfen, mo tu, maet bambae mifala i luk sam kila welfis mo paelot welfis. Olgeta ya oli sem famle wetem dolfen. Woman ya i talem se blong faenem olgeta, mifala i mas lukaot wota we i sut i go antap, no fin long baksaed blong olgeta. Hem i talem se: “!Sam samtaem, olgeta nomo oli faenem yumi!”
Swim Wetem Ol Dolfen
I no longtaem, mifala i luk sam bigbigfala blak samting aninit long solwota, hemia ol botel-nus dolfen. Olgeta oli longfala olsem fo meta. Oli kamaot long wota jes long fored blong mifala, fin blong olgeta antap i katem ol wef. Oli pleplei mo oli swim wetem wef we bot i mekem. Mifala i stopem bot, nao mi wetem woman we i lidim mifala, mitufala i glis i godaon long solwota ya we i dip mo kala blong hem i grin. Ol dolfen long ples ya oli letem mitufala i swim wetem olgeta.
Raonabaot long mi long evri ples, mi luk ol fin antap long solwota. Mi no save weples mi mas luk fastaem. Mi pulum win mo mi lukluk wetem bigfala sapraes mo smol fraet long ol bigbigfala samting ya we oli swim aninit long mi. Wan dolfen i kam antap blong lukluk mi, nao i tanem hem smol blong soemaot bel blong hem we i waet. Oli no kam klosap tumas we mifala i save tajem olgeta, be mifala i save harem klia wesil blong olgeta we oli yusum blong lukluksave ol samting mo faenem rod blong olgeta. Mi traem blong wesil olsem olgeta ya, be oli no harem save, oli gobak biaen, oli kambak, mo oli gohed blong swim raon long mi.
Oli Kasem Fis Mo Pleplei
Taem mitufala i klaem i go antap long bot bakegen, bot i ron i go folem ol dolfen ya, gogo kasem wan bei we i haed gud. Long ples ya, mifala i luk fulap dolfen, oli plante tumas blong kaontem. !Evri ples, oli stap jamaot long wota mo mekem wota i sut i go olbaot! Hemia fasin blong olgeta blong kasem fis. Oli kakae nawita, fis, mo sam kaen sel. Mifala i luk wan mama dolfen tu we i stap tijim pikinini blong hem blong kasem fis. I luk olsem we mama ya i yusum wesil blong hem blong kilim wan fis fastaem, nao pikinini i slapem fis ya wetem tel blong hem blong kasem. !Be ating pikinini ya i nidim sam moa lesen yet!
Ol dolfen oli pasem bighaf blong dei blong olgeta blong pleplei mo kampani tugeta. Wan i swim i go pas long mifala, hem i glad tumas blong soemaot nalumlum we i fas long bigfala fin blong hem antap. Woman we i lidim mifala i eksplenem se ol dolfen oli laekem tumas blong pleplei wetem nalumlum. Oli hangem nalumlum long fin no long nus blong olgeta, mo oli pleplei wetem samting ya blong longtaem. Taem wan i taed long hem, narawan bambae i karem mo i pleplei wetem.
‘Pija Wetem Voes’
Blong “luk” klia ol samting aninit long solwota, ol dolfen oli harem ol signal, samting olsem mesin we ol dokta oli yusum blong lukluk insaed long bodi blong man. Oli mekem wan noes, nao “pija” we oli kasem i mekem se oli save weples kakae i stap, mo ol narafala samting tu we oli intres long olgeta, olsem ol man. Blong toktok tugeta, oli wesil antap olgeta. Voes i ten taem antap long voes blong man mo oli toktok bitim fo taem moa kwik. Oli no toktok wetem ol wod olsem ol man, be oli wokem ol ‘pija wetem voes’ blong olgeta.
I klia se, i gat plante samting yet we yumi mas lanem long saed blong ol dolfen. Ating wan dei bambae yumi kasem save fulwan long olgeta, olsem wanem oli tingting, mo wanem tingting blong olgeta long saed blong yumi. Wetem bigfala sapraes mo lav long ol anamol ya, mifala i livim naesfala kwaet bei ya long han blong olgeta, wetem ol klif we oli kamdaon kasem solwota, mo ol sanbij we oli waet gud. Naoia mifala i gat bigfala respek long ol anamol ya, mo bigfala sapraes mo ona long Man ya we i Wokem olgeta.—Revelesen 4:11.
[Futnot]
a Sam narafala kaen we oli kam blong visit long Niusilan, hemia hourglass dolfen mo wan narafala dolfen we oli kolem finless southern right whale.
[Box/Foto blong pija long pej 19]
Tijim Pikinini
Ol dolfen oli no rili long famle blong fis, from we pikinini blong olgeta i no gru long wan eg olsem ol narafala fis, mo pikinini ya i dring melek we bodi blong mama i wokem. Long tri yia we mama i givim melek long pikinini blong hem, hem i tijim hem long ol samting we hem i mas save blong stap laef. Olsem nao, hem i tijim pikinini olsem wanem blong yusum wesil blong save weples ol samting i stap mo blong save rod blong hem, mo olsem wanem blong wesil long fasin we i spesel olsem se hem i “saenem nem blong hem” long en blong “toktok” blong hem. Mo tu, mama i tijim pikinini olsem wanem blong kasem fis, olsem wanem blong faenem wan patna blong karem pikinini, mo olsem wanem blong joengud wetem ol narafala dolfen.
Taem wan pikinini dolfen i bon, tel blong hem i kamaot fastaem. Hemia from we insaed long mama blong hem, bodi blong hem i ben long tu haf. Taem hem i jes bon, i gat ol laen oli gokros long bodi blong hem, hemia i soem weples bodi blong hem i benben insaed long bel blong mama blong hem. Pikinini i save titi nating se hem i swim i go. Hem i stap klosap long mama blong hem oltaem, nao fasin blong mama blong swim strong mo muvmufum solwota, i mekem i isi long pikinini blong swim.
[Credit Line]
© Jeffrey L. Rotman/CORBIS
[Map blong pija long pej 19]
NIUSILAN
Bei blong ol Aelan
[Tok blong pija long pej 17]
Botel-nus dolfen
[Credit Line]
© Jeff Rotman
[Tok blong pija long pej 17]
Hekta dolfen
[Credit Line]
Photo by Zoe Battersby
[Tok blong pija long pej 18]
Daski dolfen
[Credit Line]
Mark Jones
[Tok blong pija long pej 18]
Komon dolfen
[Credit Line]
© R.E. Barber/Visuals Unlimited