Mekem Tingting i Kam Nyuwan Mo Hat i Kam Klin
“Mi mi talem tok ya long yufala long nem blong Masta blong yumi, mo mi tok strong blong wekemap yufala. Bambae yufala i no moa folem ol fasin blong hiten man.”—EFESAS 4:17.
1. ?Tingting mo hat blong yumi i stap mekem wanem long yumi?
TINGTING mo hat tufala i nambawan samting we man i gat. Nating se tufala i gat plante wok blong mekem, tufala i spesel long ol wanwan man. Fasin blong yumi, toktok, filing, mo ol gudfala samting we yumi stap mekem oli dipen bigwan long wok blong tingting mo hat blong yumi.
2, 3. (a) ?Olsem wanem Baebol i yusum tok ya “hat” mo “maen”? (b) ?From wanem yumi mas tingtinggud long tufala?
2 Long Baebol plante taem “hat” i minim stampa tingting we i pusum yumi blong mekem samting, filing, mo stampa filing, mo “maen” i minim waes mo fasin blong tingting. Be hat mo maen tufala i wok tugeta. Eksampel, Moses i talem long ol man Isrel se: “Yu yu mas tingbaot long hat blong yu [futnot, “mas tingbaot long maen blong yu”] se Jeova hem i trufala God.” (Dutronome 4:39) Jisas i talem long ol tija blong Loa we oli stap agensem hem, se: “?From wanem [hat, NW] blong yufala i fulap long tingting nogud ya?”—Matyu 9:4; Mak 2:6, 7.
3 Samting ya i soemaot se tingting mo hat tufala i wok tugeta oltaem. Tufala i joen, samtaem tufala i stap givim paoa long tufala wanwan blong wok olsem wan tim, be tu samtaem tufala i agensem tufala se hu bambae i bos long narawan. (Matyu 22:37; lukluk Rom 7:23.) Taswe, blong mekem Jeova i glad long yumi, yumi mas savegud tingting mo hat blong yumi be tu yumi mas trenem tufala blong wokgud tugeta, blong tufala i save go long sem rod. Yumi mas mekem tingting i kam nyuwan mo mekem hat i kam klin.—Ol Sam 119:34; Proveb 3:1.
“Ol Fasin Blong Hiten Man”
4. ?Olsem wanem Setan i gat bigfala paoa long tingting mo hat blong ol man mo wanem frut i kamaot from?
4 Setan i nambawan man blong trikim ol man mo hem i gat paoa long ol man. Hem i save se blong bos long ol man, hem i mas go stret long tingting mo hat blong olgeta. Stat long histri blong man, hem i stap yusum ol defren kaen trik blong gat paoa long tingting mo hat blong ol man. From samting ya, “olgeta man blong wol oli stap long paoa blong Setan.” (1 Jon 5:19) Yes, Setan i rili gat paoa long hat mo tingting blong ol man long wol taswe Baebol i tokbaot olgeta olsem “ol man we oli kruked mo krangke.” (Filipae 2:15, NW) Aposol Pol i talemaot klia wanem i stap insaed long hat mo tingting blong ol man ya we oli kruked mo krangke mo ol tok blong hem oli olsem woning long yumi tede. Eksampel, plis ridim Efesas 4:17-19, mo skelem wetem tok blong Pol long Rom 1:21-24.
5. ?From wanem Pol i raetem ol strong advaes long ol man Efesas?
5 Yumi luksave from wanem Pol i raetem ol strong tok olsem long ol Kristin long Efesas taem yumi tingbaot se taon ya i fulap long ol rabis fasin mo fasin blong wosip long gyaman god. Nating se ol man Gris oli gat ol waes man blong olgeta mo ol man we oli waes long fasin blong toktok, i luk olsem se skul blong ol man Gris i tijim plante long olgeta blong oli mekem rabis fasin, mo kastom blong olgeta i pusum olgeta blong oli go moa long fasin ya blong olgeta. Pol i wari tumas long ol Kristin fren blong hem we oli stap laef long wan ples we i olsem. Hem i save se plante long olgeta ya bifo oli stap olsem ol hiten man mo oli stap “holem fasin nogud blong wol ya.” Be naoia oli akseptem trutok. Tingting blong olgeta i kam nyuwan, mo hat blong olgeta i kam klin. Antap moa, Pol i wantem se oli ‘mekem fasin blong olgeta, i stret gud long fasin blong God ya we i singaot olgeta finis.’—Efesas 2:2; 4:1.
6. ?From wanem yumi mas intres long ol tok blong Pol?
6 Taem ya i sem mak olsem tede. Yumi stap laef long medel blong ol man we oli kruked, fasin blong olgeta i nogud, mo oli stap holem ol gyaman kastom blong ol skul. Plante long yumi bifo oli stap laef folem fasin blong wol ya. Sam narafala long yumi, evri dei oli stap wok wetem ol man blong wol. Sam long yumi oli stap laef wetem famle we i gat tingting blong wol. Taswe, i impoten se yumi kasem save long mining blong ol tok blong Pol mo kasem gudfala samting from advaes blong hem.
Ol Tingting We i Blong Lus Mo i No Klia
7. ?Pol i minim wanem long ol tok ya “tingting blong olgeta i no hevi, i no save karem frut nating”?
7 Blong givim strong risen from wanem ol Kristin oli “no moa folem ol fasin blong hiten man,” fastaem Pol i talem se “tingting blong olgeta i no hevi, i no save karem frut nating.” (Efesas 4:17) ?Samting ya i minim wanem? Tok ya we oli tanem i kam “no save karem frut nating,” The Anchor Bible i givim mining se, “emti, drim nomo, i nating nomo, i krangke, i olbaot, mo wari.” Taswe, Pol i soemaot se maet gudnem mo paoa blong ol man Gris mo ol man Rom i luk gud be fasin blong ronem ol samting ya hem i rili emti, krangke, mo i olbaot. Olgeta we oli wantem tumas blong kasem haenem mo paoa bambae oli no kasem wan gudfala samting be oli save kasem wari mo kros nomo. Sem samting i tru long wol tede.
8. ?Olsem wanem ol samting we wol i traehad blong kasem oli no gat frut long hem nating?
8 Wol ya i gat ol waes man blong hem mo ol man we ol narafala man oli stap lukluk i go long olgeta blong kasem ol ansa long ol kwestin blong olgeta olsem kwestin long saed blong stampa mo mining blong laef mo fyuja blong ol man. ?Be wanem fasin waes mo advaes we oli givim? Tijing ya se i no gat God, man i no bilif se God i save gat paoa long laef blong man, evolusen (tingting ya se man i kamaot long mangke) mo plante defren tingting mo bilif we i mekem tingting blong ol man i fasfas oli sem mak nomo long ol kastom mo ol gyaman bilif blong bifo. I luk olsem se plante samting blong wol oli givim wan samting we i mekem man i haremgud mo oli givim ol samting we man i tingting long hem. Ol man oli stap tokbaot ol samting we oli kasem long sayens, ol samting we ol man oli mekem wetem han blong olgeta, myusek, spot, politik, mo ol narafala samting olsem. Oli glad long paoa we oli kasem blong smoltaem nomo. Be, ol histri mo ol buk we oli tokbaot ol bigfala samting we ol man bifo oli mekem oli fulap long nem blong ol man we naoia ol man oli fogetem olgeta finis. Olgeta samting ya oli emti, i drim, i nating nomo, krangke, oli olbaot, mo oli mekem man i wari.
9. ?Plante man oli ronem wanem samting we oli no save kasem gudfala frut long hem?
9 Plante oli luksave se i no gat frut long ol samting we oli stap traehad from, nao oli stat ronem plante samting long saed blong bodi—oli stap hivimap plante mane mo oli traehad blong kasem ol samting we mane i save pem—mo oli putum ol samting ya olsem mak blong kasem long laef blong olgeta. Oli bilif se fasin glad i kamaot from ol rij samting, ol samting we oli gat, mo ol pleplei. Oli gat strong tingting blong kasem ol samting ya, be i no hemia nomo, oli spolem evri samting we oli gat—laef blong olgeta, famle, mo tingting blong olgeta blong oli kasem ol samting ya. ?Wanem samting i kamaot from? Yes oli no haremgud long ol samting we oli kasem, be oli “stap mekem ol samting we olgeta tu oli harem nogud tumas from.” (1 Timote 6:10) From samting ya Pol i talem long ol Kristin fren blong hem blong oli no moa wokbaot olsem ol man blong wol ya we oli no save karem frut nating long tingting blong olgeta.
10. ?Olsem wanem “tingting blong [ol man blong wol] i stap long tudak nomo”?
10 Blong soem se wol ya i no gat wan gudfala samting we yumi save traem kasem mo folem, nao Pol i talem se “tingting blong olgeta ya i stap long tudak nomo.” (Efesas 4:18) Yes, ol man blong wol oli gat waes mo i gat ol man we oli save kolosap evri samting. Be, Pol i talem se tingting blong olgeta i stap long tudak nomo. ?From wanem? Hem i no tokbaot waes we oli gat blong wokem sam samting no oli gat gudhan long hem. No gat. Tok ya “tingting” i save minim stampa tingting blong ol man tu, stampa blong save, tingting we i stap haed insaed long man olgeta. Oli stap long tudak from we i no gat laet i lidim olgeta, oli no gat tingting we i lidim olgeta long ol rod blong olgeta. Yumi luksave samting ya from we oli no save talem wanem i stret mo wanem i no stret, oli no gat klia tingting long ol samting ya. Maet ol man oli ting se ol fasin blong tede we oli olbaot nomo mo we enikaen fasin nomo i oraet hem i soemaot se ol man oli kam antap moa long saed blong tingting, be Pol i talem se tingting blong olgeta i stap long tudak nomo. Long saed blong speret, olgeta ya oli stap long tudak nomo.—Job 12:25; 17:12; Aesea 5:20; 59:6-10; 60:2; lukluk Efesas 1:17, 18.
11. ?Wanem samting i mekem tingting blong ol man long wol i stap long tudak?
11 ?From wanem ol man oli save waes, oli savegud long plante samting be yet oli stap long tudak long saed blong speret? Long 2 Korin 4:4, Pol i givim ansa long yumi, i se: “Oli no save bilif, from we rabis god blong wol ya Setan, hem i satem tingting blong olgeta finis, nao oli stap long tudak. Hem i stap blokem olgeta, blong oli no luk laet ya we i stap saenaot i go long olgeta. Laet ya i kamaot long gud nyus blong Jisas Kraes, we hem i gat olgeta paoa, mo hem i stret pija blong God.” !Hemia nambawan blesing se olgeta ya we oli kasem nambawan gud nyus oli mekem tingting blong olgeta i kam nyuwan mo hat blong olgeta i kam klin!
Hat We i Strong Mo i No Haremsave
12. ?Olsem wanem ol man blong wol oli “stap longwe tumas long laef ya we God i stap givim”?
12 Blong givhan long yumi blong luksave moa from wanem yumi mas mekem tingting blong yumi i kam nyuwan mo hat blong yumi i klin, Pol i pulum tingting blong yumi blong save se wol ya i “stap longwe tumas long laef ya we God i stap givim.” (Efesas 4:18) I no min se ol man oli no moa bilif long God no oli no moa tingbaot God. No gat. Wan man blong raetem nyuspepa, i talem olsem, se: “Bifo yumi talem se ol man oli no tingbaot God, be naoia yumi tingbaot nyufala tok se: ol man oli mekem God i daon moa. Ol man we oli mekem God i daon moa oli wantem ol man oli tinghae long olgeta from we oli bilif long God be oltaem oli stap haedem Hem long bokis, oli letem Hem i kamaot long Sande moning nomo mo oli no moa letem Hem i gat paoa long wol blong olgeta long saed blong politik mo prapa laef blong olgeta long ol dei olsem Mande kasem Sande. [Oli] bilif long God be oli no ting se Hem i save talem sam samting long saed blong laef blong ol man naoia.” Pol i talem olsem long leta blong hem long ol man Rom, i se, “olgeta oli save God finis, be oli no save leftemap nem blong hem, olsem we i stret blong oli mekem long hem. Mo oli no save talem tangkyu long hem tu.” (Rom 1:21) Evri dei yumi luk ol man oli stap mekem sam samting long laef blong olgeta be oli no tingbaot God nating. Yes, oli no givim ona no talem tangkyu long God.
13. ?Wanem ya “laef ya we God i stap givim”?
13 Tok ya se “laef ya we God i stap givim” i gat mining. Hem i soemaot olsem wanem tudak long tingting mo long saed blong speret i spolem tingting blong ol man long saed blong ol samting we oli impoten mo ol samting we oli no impoten. Grik tok we oli tanem i kam “laef” long ples ya hem i no biʹos (we ol tok ya olsem “baeoloji,” “baeografi” long Engglis oli kamaot long hem), we i minim fasin blong laef. Be hem i zo·eʹ (we ol tok ya olsem “zoo,” “zooloji” long Engglis oli kamaot long hem). Hem i minim “prapa laef olsem we God i gat. . . . Laef ya nao we ol man oli no moa stap long hem from sin we Adam i mekem” olsem buk ya (Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words) i talem. Taswe, Pol i talem long yumi se tudak long tingting mo long saed blong speret i lidim ol man long rabis wol ya blong oli ded long saed blong bodi mo tu i seraotem olgeta long hop blong laef we i no save finis we God i stap givim. (Galesia 6:8) ?From wanem i olsem? Pol i gohed blong talem ol risen long yumi.
14. ?Wanem wan risen i soem se wol i stap longwe long laef ya we God i stap givim?
14 Fastaem, hem i talem se from we “oli no gat save.” (Efesas 4:18) Tok ya “oli no gat save” i makem se tingting blong olgeta i kam strong i no from we oli no gat jans blong harem save ya blong God, no gat, be from we olgeta nomo oli sakem save ya blong God. Ol narafala Baebol oli talem tok ya, olsem se: “oli no wantem save God” (The Anchor Bible); “oli no gat save from we oli satem tingting blong olgeta finis long save ya” (Jerusalem Bible). From we olgeta oli sakem, no olgeta nomo oli no wantem stret save ya blong God, oli no gat rod blong kasem laef ya we Jeova i stap givim long olgeta we oli soemaot bilif long Pikinini blong hem, we i talem se: “Mo hemia laef ya we i no save finis, we man i save yu, we yu nomo yu God tru, mo we man i save mi ya, Jisas Kraes, we yu yu sanem mi mi kam.”—Jon 17:3; 1 Timote 6:19.
15. ?Wanem samting i mekem se wol ya i stap longwe long laef ya we God i stap givim?
15 Narafala risen Pol i talem from wanem wol ya i stap longwe long laef ya we God i stap givim, hem i talem se, “tingting blong olgeta i kam strong olsem ston nomo.” (Efesas 4:18) Tok ya “tingting blong olgeta i kam strong olsem ston nomo,” i minim stronghed, olsem strong skin. Yumi evriwan i save olsem wanem strong skin i kamaot. Fastaem maet skin i sofsof mo yu save filim samting wetem, be sipos oltaem i gat sam samting we i stap rabem skin ya, hem i kam strong, hem i kam wan strong skin. Yu no moa save filim wan samting wetem. Sem mak, ol man oli no bon wetem wan hat we i strong blong mekem se kwiktaem oli no gat filing long God. From we yumi laef long wol ya mo ol tingting blong wol i stap rabem olgeta oltaem, i no longtaem biaen hat blong olgeta i kam strong sipos oli no lukaotgud long hem. From samting ya Pol i givim woning se: “Ol brata mo sista. Yufala i mas lukaot gud blong . . . sin bambae i no save pulum wan long yufala, blong mekem hed blong hem i strong.” (Hibrus 3:7-13; Ol Sam 95:8-10) Taswe, i impoten tumas we yumi mekem tingting blong yumi i kam nyuwan mo hat blong yumi i klin oltaem.
“Oli No Moa Gat Sem Nating”
16. ?Wanem frut i kamaot from tingting blong ol man blong wol we i stap long tudak mo i stap longwe long laef ya we God i stap givim?
16 Frut blong tudak olsem mo fasin ya we ol man oli stap longwe long God i stap long tok we Pol i gohed blong talem, i se: “Oli no moa gat sem nating, nao oli stap gohed olbaot, oli stap ronem woman, mo oli stap mekem ol rabis fasin olgeta, we i no gat wan samting blong blokem olgeta.” (Efesas 4:19) Tok ya “oli no moa gat sem nating, nao oli stap gohed olbaot” i minim “oli no moa harem nogud,” long saed blong rabis fasin. Wan hat we i kam strong finis i olsemia. Taem man i no moa harem se voes blong hat mo tingting i stikim hem mo hem i no moa harem se bambae hem i mas talemaot ol fasin blong hem fored blong God, nao i no gat wan samting we i save blokem hem. Taswe, Pol i talem se “oli stap gohed olbaot” long ol rabis fasin mo ol fasin we i no klin. Hem i wan samting we olgeta nomo oli tingting blong mekem. Tok ya “rabis fasin,” olsem i stap long Baebol, i minim wan tingting we i no gat sem nating, agensem loa mo paoa. Sem mak, “ronem woman” i no minim nogud fasin long saed blong seks nomo be hem i minim tu ol nogud samting we ol man oli mekem long nem blong skul blong olgeta, ol kastom blong mekem pikinini mo ol kastom we oli stap mekem long tempel blong Atemis long Efesas. Ol man we oli ridim leta blong Pol oli savegud long ol fasin ya.—Ol Wok 19:27, 35.
17. ?From wanem Pol i talem se ol man oli no moa gat sem nating long sin “i no gat wan samting blong blokem olgeta”?
17 I olsem se rabis fasin we oli stap gohed nomo long hem mo fasin blong ronem woman i no kasem mak blong hem yet, nao Pol i gohed blong talem se ol man olsem oli stap gohed “we i no gat wan samting blong blokem olgeta.” Ol man we oli stap gat sem yet from sin we oli mekem, maet oli save harem nogud mo oli traehad blong no mekem sin olsem bakegen. Be olgeta ya we oli “no moa gat sem nating” long sin “i no gat wan samting blong blokem olgeta” (“mo oli wantem gohed moa,” The Anchor Bible). Wan man blong tok long radyo i tokbaot samting ya olsem, se: “Sipos yu yu glad blong goaot blong mekem lafet tede long naet, nekis taem bambae yu glad blong gohed moa.” Oli wantem tumas blong mekem rabis fasin gogo we oli bitim mak long ol fasin ya we i no stret nating—mo oli no sem nating. !Hemia nao “fasin blong hiten man”!—1 Pita 4:3, 4.
18. ?Blong finisim, Pol i talem se fasin mo tingting blong wol ya i olsem wanem?
18 Long tri vas ya nomo, Efesas 4:17-19, Pol i mekem i klia long yumi, trufala fasin mo tingting blong wol ya. Hem i poenemaot se ol save mo ol tijing we ol man blong wol oli stap leftemap mo fasin blong ronem ol sas samting mo ol pleplei oli no save givhan nating long man. Hem i mekem i klia se, from tudak long tingting mo long saed blong speret, wol ya i stap mekem ol nogud fasin, mo hem i stap kam moa nogud oltaem. Biaen, from we oli mekem tingting blong olgeta i strong finis olsem ston mo oli no gat save, ol man long wol ya oli no moa gat hop, oli stap longwe long laef ya we i blong God. !Yes, yumi gat ol gudfala risen from wanem yumi no save gohed blong wokbaot olsem ol nesen ya oli stap wokbaot!
19. ?Wanem ol impoten kwestin we yumi mas tingbaot yet?
19 From we tudak long tingting mo long hat blong man i pusum ol man blong wol blong oli stap longwe long Jeova God, ?olsem wanem yumi save tekemaot olgeta tudak we oli stap long tingting mo hat blong yumi? Yes, ?wanem samting yumi mas mekem blong yumi stap gohed blong wokbaot olsem pikinini blong delaet mo holemtaet fasin glad we God i gat long yumi? Yumi save tokbaot samting ya long nekis stadi blong yumi.
?Yu Save Eksplenem?
◻ ?Wanem i pusum Pol blong givim strong advaes we i stap long Efesas 4:17-19?
◻ ?From wanem fasin blong ol man blong wol i no save karem frut nating mo i stap long tudak nomo?
◻ ?Wanem mining blong tok ya “stap longwe tumas long laef ya we God i stap givim”?
◻ ?Wanem ol frut i save kamaot from tingting we i stap long tudak mo hat we i strong?
[Tok Blong Pija Long Pej 9]
Efesas i fulap long ol rabis fasin mo fasin blong wosip long ol gyaman god
1. Wan man Rom we i faet long Efesas
2. Olfala haos tempel blong Atemis
3. Bigfala haos blong pleplei long Efesas
4. Atemis, woman god blong ol man Efesas
[Tok Blong Pija Long Pej 10]
?Wanem save ya ol man blong wol oli save givim?
Nero
[Credit Line]
Musei Capitolini, Roma