Prentem Ol Buk We Oli Tokbaot Baebol Taem Oli Putum Tabu Long Hem
OLSEM MALCOLM G. VALE I TALEM
“Prentem buk ya Children.” Mi sek blong kasem oda long brata we i lukaot long branj blong ol Wetnes blong Jeova long Ostrelya long taem blong Namba Tu Bigfala Faet Blong Wol, smoltaem biaen we buk ya i kamaot long asembli long Sen Luis, Misuri, long Amerika, long Ogis 10, 1941. ?From wanem oda ya i mekem mi sek?
YES, long Janewari 1941 oli bin putum loa blong blokem wok blong mifala blong prij, taswe blong gohed blong prentem buk nating se long wan smol namba nomo i no isi. Antap long samting ya, Children i wan buk we i gat 384-pej wetem ol pija we oli gat kala. Mifala i mas mekem ol mesin blong mifala blong prentem buk i kam gud moa, pepa i no plante, mo ol wanwan man blong wok oli no trengud blong mekem ol buk we skin blong olgeta i strong.
Bifo we mi talem olsem wanem mifala i gohed blong prentem buk taem oli putum tabu long hem, i gud mi talem long yu olsem wanem mi joen wetem branj ofis long Ostrelya blong lukaot long wok ya blong prentem buk.
Laef Blong Mi Bifo
Papa blong mi i gat wan bisnes blong prentem buk long rij taon blong Balarat, Viktoria, we mi bon long hem long 1914. Ale mi lanem wok blong prentem buk long ples we Papa blong mi i stap prentem buk long hem. Mi joen tu blong mekem sam wok long Anglikan Jyos, joen long grup blong singsing long jyos mo mi stap ringim ol bel blong jyos. Mi kasem mak ya blong tijim Sande skul, be mi no haremgud blong mekem samting ya.
Risen se mi gat sam impoten kwestin long saed blong sam tijing blong jyos. Olsem Triniti, helfaea, mo sol blong ol man we i no save ded, mo i no gat wan man we i givim ansa we i stret wetem tingting blong mi. Mo tu mi stap askem kwestin long tingting blong mi, from se plante taem, pris blong mifala i toktok agens long wan smol grup blong skul we nem blong olgeta ol Wetnes blong Jeova. Mi wantem save from wanem hem i stap tok olsem long wan smol grup blong man long wan taon we i gat 40,000 man.
Wan Sande, mi stap stanap afsaed long jyos haos afta long prea long aftenun, taem wan grup blong ol gel blong Metodis Jyos we i stap kolosap oli wokbaot i kam. Mi statem fren wetem wan long olgeta. Nem blong hem Lucy, mo biaen hem i askem mi blong go long haos blong hem blong luk papa mama blong hem. Traem tingbaot olsem wanem Mi sek taem mi save se mama blong hem, Vera Clogan, i wan Wetnes blong Jeova. Mifala i toktok plante long saed blong Baebol, mo samting we hem i talem i rili gat mining.
Smoltaem biaen, Lucy wetem mi mitufala i mared, mo long 1939 mitufala i stap long Melbon, bigfala taon blong Viktoria. Nating se Lucy i kam wan Wetnes blong Jeova finis, be mi no mekem desisin blong mi yet. Be, taem Namba Tu Bigfala Faet Blong Wol i faerap long Septemba long sem yia ya, mi stat blong tingting strong long ol samting we mi bin lanem long Baebol. Tabu we oli putum long wok blong ol Wetnes blong Jeova long Janewari 1941, i rili givhan long mi blong mekem desisin blong mi. Mi givim laef blong mi long Jeova God mo smoltaem biaen mi tekem baptaes.
Bigfala Jenis Long Laef Blong Mitufala
Long taem ya, mitufala i stap rentem wan naesfala rum long wan store haos long Melbon. Be, i no long taem biaen, oli askem mitufala blong muf i go long wan haos wetem sam narafala Wetnes. Mitufala i salem olgeta jea mo tebel blong mitufala, hemia blong rum blong slip nomo i stap mo mitufala i muf i go long wan ples we oli kolem haos blong ol paenia. Mi gohed blong wok olsem wan man blong prentem buk mo from samting ya mi save givhan blong pem ol samting we mifala i nidim blong stap long haos ya. Ol narafala hasban oli mekem i sem mak. Samting we i kamaot se ol waef blong mifala oli save joen long fultaem wok blong prij, mo mifala ol man mifala i joenem olgeta long wok blong prij mo long ol Kristin miting long ol aftenun mo long ol wiken.
Smoltaem biaen, mitufala i kasem wan leta long branj ofis blong ‘Watch Tower’ Sosaeti we i askem mitufala blong kam long Sidne. !Mitufala i salem ol samting long rum blong slip blong mitufala mo mitufala i pem sam kaon we mitufala i gat, be blong gat inaf mane blong pem rod blong mitufala long tren i go long Sidne, mitufala i mas salem ring we mi givim long Lucy taem mi promes blong mared long hem!
From ol hadtaem long taem blong faet mo tabu we oli jes putumap, i no gat Baebol no ol buk we oli tokbaot Baebol we i save kam long narafala kantri. From samting ya branj ofis long Ostrelya i mekem desisin blong putumap wan ples blong prentem buk long fasin haed blong mekem se oli no save sot long kakae long saed blong speret, mo oli askem mi blong lukaot long wok ya. Mi glad tumas blong wok kolosap long wan man Skotlan, George Gibb, we i bin wok long ples blong prentem buk long branj ofis long Ostrelya blong 60 yia.a Hemia nao taem we mi kasem oda blong mekem wok ya: “Prentem buk ya Children.”
Karemaot Ol Mesin Blong Prentem Buk
Ol ekspiryens we mifala i gat long ol yia ya we faet i stap gohed, plante oli mekem mifala i fraet mo sapraes. Eksampel, blong statem wok blong mifala blong prentem buk, mifala i nidim ol mesin. Hemia we mifala i yusum bifo long taem blong faet blong prentem i naf buk, ol haeman blong gavman oli stap holemtaet, mo naoia oli lokem smol ples blong prentem ol buk blong Sosaeti mo i gat man we i stap gad long hem. ?Olsem wanem mifala i save tekemaot ol mesin ya long ples we oli stap blong putum long stret ples blong prentem buk long fasin haed?
Twante fo haoa long wan dei, ol ami, oli stap jenis long wok ya blong gad long ol samting blong Sosaeti. Be, i gat wan long ol wol biaen we i joenem wan smol haos we tren i stap stop long hem, be oli no stap yusum oltaem. Taswe long naet, folem ol fasin we i stap long Esikel 12:5-7, sam man we oli wok long Betel we oli waes long bisnes ya oli brekemaot sam brikis mo oli gotru insaed. Taem oli stap insaed, oli putumbak ol brikis we oli brekem long wol blong mekem se man i no faenemaot olgeta. Wok ya we oli mekem long naet i gohed kolosap tu wik, sloslou oli tekemaot olgeta haf blong wan smol mesin blong prentem buk, wan Laenotaep, mo sam narafala mesin bakegen. !Ale sloslou oli pasem ol haf ya oli goaot, stret long ae blong man we i stap gad long ol samting ya!
Biaen mifala i kasem sam narafala mesin we i kam long sam narafala ples, mo i no longtaem mifala i gat ol ples blong prentem buk long fasin haed we i stap gohed gud long ol ples long Sidne. Olsem nao mifala i save prentem mo mekem i no buk ya Children nomo be tu ol buk ya long bigfala saes The New World, “The Truth Shall Make You Free,” mo The Kingdom Is At Hand, i sem mak long Yearbooks of Jehovah’s Witnesses blong 1942, 1943, 1944, mo 1945. Mo tu, long ol yia blong faet we oli putum tabu long wok ya ol Wetnes blong Jeova long olgeta ples long Ostrelya oli neva mestem wan namba blong Wajtaoa. Samting ya i mekem bilif blong mifala wanwan i strong se han blong Jeova i no save sot.—Aesea 59:1.
Lukaotgud Long Ol Visit We i No Gat Plan
Long taem blong jekemap ol buk long taem ya we faet i bigwan moa, plante taem ol man blong gavman oli go visitim ol bisnes blong prentem ol buk blong jekemap wanem buk nao oli bin prentem we oli no talemaot plan blong olgeta fastaem. From samting ya, wan long ol ples blong prentem ol buk blong mifala we i stap haed i gat samting we i save givim woning, wan baten long floa we woman blong mekem welkam long ol man blong gavman i save prentem baten ya isi nomo. Taem wan man we hem i no luksave no i luk olsem wan man blong jekemap ol buk i kam antap long ol step, bambae hem i prestem baten ya.
!Taem hem i prestem baten, i fani blong luk ol man oli stap jyam tru long ol windo blong ronwe! Ol prapa wokman blong ol kampani ya oli stap nomo blong haedem kwiktaem eni pej blong Wajtaoa magasin no ol narafala buk we oli tokbaot Baebol we oli stap prentem. Blong mekem samting ya, oli mas yusum ol sem saes blong pepa olsem ol narafala buk we oli stap mekem blong salem long ol man we oli stap kam pem oltaem.
Long wan visit olsem, tu man blong jekemap oli sidaon long ol buk blong komik, we i stap yet long bigfala pis pepa, be aninit i gat ol pepa we oli prentem Wajtaoa magasin long hem long naet bifo. Long wan ples blong prentem buk long wan narafala haf long taon, mifala i prentem ol buk blong winim mane long dei mo mifala i prentem ol Wajtaoa mo ol buk olsem long naet mo long ol wiken.
Mifala i Kasem inaf Pepa
Blong kasem pepa blong prentem ol buk i wan bigfala problem. Be, sam bigfala ples blong prentem buk we oli no nidim ol haf pepa blong olgeta from ol bisnes oli no bin wokgud long taem long faet oli wantem salem ol pepa we oli no nidim—yes, oltaem long wan praes we i antap. Be, long wan narafala taem, mifala i kasem pepa long wan defren rod.
Wan sip blong kago we i kam long Ostrelya i karem bigfala hif blong braon pepa blong salem, be sip ya i brok long solwora mo wora i go kasem plante long ol pepa ya. Olgeta pepa ya oli mekem oksen long hem mo mifala i sapraes se mifala nomo i wantem pem. Samting ya i mekem se mifala i pem long wan praes we i daon olgeta. Mifala i mekem ol pepa ya oli drae long san, mekem se mifala i sevem plante long olgeta, mo biaen mifala i katem long saes we i stret long mesin blong prentem.
?Olsem wanem mifala i save yusum braon pepa ya? Mifala i ting se ol man blong ridim ol buk blong komik oli save glad yet blong ridim buk komik long pepa we i gat kala mo tingting ya blong mifala i stret nomo. Taswe, ol waet pepa we mifala i bin tekem blong mekem ol buk blong komik, mifala i yusum blong prentem Wajtaoa mo ol narafala buk blong Sosaeti.
Impoten Wok Blong Ol Woman
Long ol yia we faet i stap gohed, plante Kristin woman long Ostrelya oli lanem wok ya blong prentem ol buk. Wan aftenun we i hot tumas long hot taem, sam long olgeta oli stap wok olgeta nomo long wan smol garaj we mifala i bin rentem long wan smol rod long wan ples long Sidne. Blong lukaot gud long olgeta, oli satem evri doa mo windo. Ol samting blong putum glu i mekem se ples i hot, i smel nogud, mo kolosap bambae oli no save pulum win from. Ale oli tekemaot ol bigfala klos blong olgeta mo oli stap long ol smosmol klos nomo.
Wantaem nomo, i gat wan man i kilkilim doa. Ol Kristin sista ya oli singaot blong askem se hu ya, mo wan wokman blong gavman i ansa. Hem i blong wan kampani we i gat paoa long taem blong faet blong givim oda long ol wanwan man blong oli go wok long ol ples we oli nidim wok. Ol sista ya oli ansa wetem bigfala voes se oli no save letem hem i kam insaed from naoia oli stap wok we oli putum ol smosmol klos blong olgeta from ples i hot.
Man blong gavman ya i stap kwaet blong smoltaem; ale hem i singaot se hem i mas go luk wan narafala man long ples ya. Hem i talem se bambae hem i kambak long nekis dei blong mekem wok blong hem blong jekemap ol buk. Wantaem nomo ol Kristin woman ya oli telefon long mifala, ale mifala i sanem wan trak long naet ya blong karemaot olgeta buk we mifala i stap prentem, karem olgeta i go long wan narafala ples.
Plante long olgeta we oli joen long wok blong prentem buk long fasin haed, oli no bin gat save long wok ya blong prentem buk, taswe samting we mifala i mekem, i mekem se mi bilif we tabu speret blong Jeova i givim help we mifala i nidim mo i lidim wok ya. I wan bigfala blesing blong mi mo waef blong mi, Lucy, we i wok long ples blong prentem ol buk, blong joen long wok ya.
?Hu i lidim wok blong mifala long ol hadtaem ya? Brata we i wok smoltaem blong lukaot long branj blong ol Wetnes blong Jeova long ples ya i kasem wan strong oda long gavman, se hem i mas stap long wan taon we i stap kolosap 100 kilomita afsaed long Sidne. Oli blokem hem blong no goaot bitim 8 kilomita long mak we i stap long medel blong taon. Oli givimaot fo lita blong bensin no masut long wanwan trak blong wan manis. Be wetem waes fasin ol brata oli mekemap wan samting we i olsem samting blong mekem gas—wan bokis we i raon olsem wan paep, we oli blokem wetem pis aean, we hevi blong hem i kasem kolosap 500 kilo, i stap biaen long trak. Oli bonem jakol long samting ya, i mekem kabon monoksaedb olsem masut. Plante naet long evri wik, mi wetem sam brata we oli lukaot long sam kaen wok mifala i yusum fasin ya blong go blong mitim brata ya we i stap lukaot long ol wok long taem ya long saed blong wan drae krik kolosap long taon ya we hem i stap kalabus long hem. Olsem nao, mifala i save tokbaot plante bisnes bifo we mifala i bonem bakegen samting ya we i stap mekem gas mo ron i kambak long Sidne long eli moning.
Biaen, oli pas long Hae Kot blong Ostrelya from tabu we i bin blokem ol Wetnes blong Jeova. Jaj i talem se tabu ya “i no stret folem loa, desisin we i olbaot nomo, mo i blong spolem narafala” mo i talem se ol Wetnes blong Jeova oli no mekem wan samting nating blong agensem gavman. Evriwan long Hae Kot ya i sapotem desisin we i kamaot, mekem se mifala i save kamaot long ples we i haed blong gohed long ol wok blong Kingdom we loa i agri long hem.
Plante Moa Wok Mo Blesing
Afta long faet ya plante we oli bin wok blong prentem buk long fasin haed oli joen long wok blong paenia. Biaen sam long olgeta oli go long Wajtaoa Baebol Skul blong Gilead long Nyu Yok. Lucy wetem mi mitufala tu i gat mak ya long tingting blong mitufala, be long taem ya Lucy i bonem wan smol gel mo mi mekem desisin blong gobak long bisnes ya blong prentem buk. Mitufala i prea se bambae Jeova i givhan long mitufala oltaem blong putum ol intres blong Kingdom fastaem, mo hem i mekem. Long rod ya mi joen long wan narafala wok blong givhan long minista wok.
Lloyd Barry, we i stap wok olsem wan memba blong Hed Kampani blong ol Wetnes blong Jeova long Bruklin, Nyu Yok, i telefon long mi. Long taem ya hem i stap wok olsem wan seket elda long Sidne. Hem i askem mi sipos mi save stret dei blong nekis asembli blong mifala. Taem mi ansa se yes mi save, hem i talem se: “Mifala i wantem se bambae yu lukaot long saed blong kakae.”
Mi sek, mi talem sloslou se: “Be neva mi bin mekem wan samting olsem long laef blong mi.”
“!Yes, Brata,” elda ya i ansa mo i laf, “be naoia hem i stret taem we yu save lanem!” Mi lanem, mo mi gohed long wok ya blong lukaot long saed blong kakae, sem mak long ol distrik asembli tu, bitim 40 yia.
Long yia we i pas, bisnes blong mifala blong prentem buk i kam bigwan moa, mo i mekem se plante taem mi go long narafala kantri. Oltaem mi putum trep stret long taem blong ol intenasnal asembli long Nyu Yok mo ol narafala ples long Amerika. Samting ya i mekem se mi gat jans blong spenem taem wetem olgeta we oli gat ol defren wok long asembli, antap moa long wok blong lukaot long kakae. Taswe, taem mi gobak long Ostrelya, mi kam gud moa long saed blong wok blong lukaot long nid blong ol asembli blong mifala.
Naoia we mitufala i kam olfala, samtaem Lucy wetem mi mitufala i stap tingting se mitufala i save mekem moa wok sipos mitufala i bin bon sam yia afta long stret yia we mitufala i bon. Long narasaed blong bisnes ya, wan long mitufala i bon long 1916 mo wan long 1914, mitufala i tingbaot laef ya olsem wan nambawan jans blong luk ol profet tok long Baebol oli kamtru. Mo mitufala i talem tangkyu long Jeova from blesing we mitufala i kasem blong stadi wetem plante man mo blong givhan long olgeta blong lanem trutok mo blong luk se naoia oli stap mekem wok blong Jeova olsem ol minista we oli baptaes finis. Prea blong mitufala se mitufala i save gohed blong mekem wok blong hem gogo i no save finis, tingbaot hem olsem Bigfala Man blong Rulum heven mo wol blong olwe.
[Ol futnot]
a Lukluk Wajtaoa, Septemba 15, 1978, pej 24-27, (Engglis) no Desemba, 15, 1978, pej 24-27 (Franis).
b Wan kaen gas we i mekem trak i ron.
[Tok Blong Pija Long Pej 29]
Ples blong prentem buk long Betel blong Stratfil, 1929-73
George Gibb i stap stanap long saed blong wan mesin blong prentem buk we oli tekemaot tru long wol biaen