Kakae Blong Masta—?Yumi Mas Tingbaot Hamas Taem?

KRISMAS, Ista, ol dei blong “ol sen.” Ol jyos blong Krisendom oli mekem plante holide mo lafet. ?Be yu save hamas lafet Jisas i talem long ol man blong hem blong mekem? !Ansa se, wan nomo! Man we i Stanemap Kristin fasin blong laef i no stampa blong eniwan long ol narafala lafet ya.

I klia se, sipos Jisas i putumap wan lafet nomo, hemia i impoten tumas. Ol Kristin oli mas folem stret olsem we Jisas i talem. ?Wanem nao spesel lafet ya?

Wan Lafet Nomo

Jisas i stanemap lafet ya long stret dei we hem i ded. Hem i mekem lafet blong Pasova blong ol man Jyu finis wetem ol aposol blong hem. Nao i pasem sam bred blong Pasova we i no gat is long hem long olgeta, i talem se: “Hemia bodi blong mi we bambae mi givim from yufala.” Biaen, Jisas i pasem wan kap blong waen, i talem se: “Kap ya i olsem nyufala promes blong God, we blad blong mi, we bambae i ron from yufala, hem bambae i mekem i stanap.” Hem i talem tu se: “Yufala i mas stap mekem samting ya blong tingbaot mi bakegen.” (Luk 22:​19, 20; 1 Korin 11:​24-26) Lafet ya oli kolem Kakae blong Masta, no Memoriol. Hemia wan lafet ya nomo we Jisas i talem long ol man blong hem blong mekem.

Plante jyos oli talem se oli mekem lafet ya wetem ol narafala lafet, be plante oli mekem i defren, i no long rod we Jisas i talem. Ating bigfala samting we i defren se hamas taem oli mekem lafet ya. Sam jyos oli mekem wan taem long wan manis, wan taem long wan wik, mo tu, samfala oli mekem wan taem long wan dei. ?Hemia nao wanem we Jisas i wantem taem hem i talem long ol man blong hem: “Yufala i mas stap mekem samting ya blong tingbaot mi bakegen”? The New English Bible i talem se: “Mekem samting ya olsem memoriol blong mi.” (1 Korin 11:​24, 25) ?Hamas taem ol man oli stap mekem wan memoriol no lafet blong makem wan spesel dei? Oltaem, oli mekem wan taem long wan yia.

Tingbaot, tu, se Jisas i stanemap samting ya mo biaen hem i ded long Naesan 14 folem kalenda blong ol man Jyu.a Hemia dei blong Pasova, wan lafet we ol man Jyu oli stap mekem blong tingbaot taem we oli aot long Ijip oli fri, biaen long 15 handred B.K.T. Long taem ya, sakrifaes blong wan smol sipsip i sevem laef blong ol fasbon blong ol man Jyu, taem enjel blong Jeova i kilimdaon olgeta fasbon blong Ijip.​—⁠Eksodas 12:​21, 24-27.

?Olsem wanem samting ya i givhan long save blong yumi? Oraet, Kristin aposol Pol i raetem se: “Kraes, we hem i olsem smol sipsip blong yumi blong Pasova, ol man oli kilim hem finis.” (1 Korin 5:⁠7) Ded blong Jisas i sakrifaes we i bigfala moa long Pasova, we i givim jans long ol man blong kasem wan laef we i gud moa. From samting ya, long ol Kristin man, Memoriol blong ded blong Jisas i tekem ples blong Pasova blong ol man Jyu.​—⁠Jon 3:⁠16.

Oli mekem lafet blong Pasova wan taem long wan yia. Taswe, i stret we Memoriol i sem mak. Pasova​—⁠dei ya we Jisas i ded​—⁠oltaem i stap kamaot long namba 14 dei blong Naesan, manis blong ol man Jyu. Taswe, yumi mas tingbaot ded blong Kraes wan taem long wan yia long dei blong kalenda we i stret long Naesan 14. Long 1994 dei ya i Sarede, Maj 26, afta we san i godaon. ?Be from wanem ol jyos blong Krisendom oli no mekem dei ya i spesel blong tingbaot? Sipos yumi luklukgud long histri blong smoltaem bambae i ansa long kwestin ya.

Kastom Blong Ol Aposol i Stap Long Denja

Yumi sua se long faswan handred yia K.T., olgeta we ol aposol blong Jisas oli lidim olgeta, oli mekem lafet blong Kakae Blong Masta stret olsem we hem i talem long olgeta. Be, long ol yia biaen long yia wan handred, sam oli stat blong jenisim taem blong tingbaot ded blong hem. Oli mekem Memoriol long faswan dei blong wik (we naoia oli kolem Sande), i no long dei ya we i stret long Naesan 14. ?From wanem oli bin mekem olsem?

Long ol man Jyu, wan dei i stat long sikis klok long aftenun mo i ron kasem semfala taem long narafala dei biaen. Jisas i ded long Naesan 14, 33 K.T., we i stat long Tasde aftenun i go kasem Fraede aftenun. Hem i girap bakegen long namba tri dei, long Sande, eli moning. Sam man oli bin wantem mekem lafet blong tingbaot ded blong Jisas long sem dei long sem wik long evri yia, oli no wantem mekem long dei we i stret wetem Naesan 14. Mo tu oli bin tingbaot dei ya we Jisas i laef bakegen long hem olsem we i impoten bitim dei blong ded blong hem. Taswe, oli jusum Sande.

Jisas i talem se oli mas tingbaot ded blong hem,i no taem we hem i girap bakegen. Mo from we Pasova blong ol man Jyu i foldaon long wan defren dei evri yia i tru nomo se Memoriol bambae i sem mak, folem kalenda blong Gregori we yumi stap yusum naoia. From samting ya, plante man oli bin folem faswan plan mo oli mekem Kakae blong Masta long Naesan 14 evri yia. Biaen oli kolem olgeta ol ‘Quartodeciman,’ we i minim “ol man blong tingbaot namba 14 dei.”

Sam we oli stadi long saed ya oli luksave se “ol man blong tingbaot namba 14 dei” oli stap folem stret, faswan rod we ol aposol oli bin folem. Wan man blong stadi long histri i talem se: “Long saed blong dei blong mekem lafet blong Paska [Kakae Blong Masta], ol Quarto deciman jyos blong Esia oli gohed blong folem fasin blong jyos blong Jerusalem. Long ol yia biaen long 100, long Paska blong olgeta long Naesan 14, ol jyos ya oli tingbaot ded blong Kraes we i save tekemaot ol sin blong olgeta.”​—⁠Studia Patristica.

Wan Rao i Kamaot

Plante man long Esia Maena oli folem fasin blong ol aposol, be long Rom oli makemaot Sande blong oli tingbaot. Kolosap long yia 155 K.T., Polycarp blong Smana, wan man we i toktok from olgeta kongregesen blong Esia, i visitim Rom blong tokbaot samting ya mo ol narafala problem. Sore tumas, oli no agri long bisnes ya.

Man ya Irenaeus blong Leon i raetem wan leta se: “Anicetus [blong Rom] tu i no save pulum Polycarp blong no moa mekem samting we hem i stap mekem oltaem wetem Jon, disaepol blong Masta blong yumi mo ol narafala aposol we hem i stap joen wetem olgeta; be tu Polycarp i no save pulum Anicetus blong mekem, from we hem i talem se hem i mas folem kastom blong ol elda we oli fastaem long hem.” (Eusebius, Buk 5, japta 24) Makemgud we ripot ya i soem se tingting blong Polycarp i stanap long paoa blong ol aposol, be Anicetus i leftemap kastom blong ol elda long Rom bifo.

Rao ya i kam strong moa kolosap long yia 200 K.T. Samwe long yia 190 K.T., oli putumap man ya Victor olsem bisop blong Rom. Hem i bilif se oli mas mekem Kakae Blong Masta long Sande, mo hem i lukaot sapot blong plante narafala lida tu. Victor i fosem ol kongregesen blong Esia blong jenisim plan blong olgeta blong folem plan long saed blong Sande.

Polycrates blong Efesas i ansa long saed blong ol man Esia Maena, hem i no wantem folem man ya we i stap fosem olgeta. Hem i talem se: “Yumi kipim dei ya we yumi no jenisim hem, yumi no ademap wan samting long hem, mo yumi no tekemaot wan samting long hem.” Biaen hem i mekem lis blong plante haeman, wetem aposol Jon tu. Hem i talem se, “Olgeta evriwan ya, oli kipim namba fotin dei blong Paska olsem we Gospel i talem, oli no folem narafala rod we i defren long hem.” Polycrates i ademap se: “Ol brata, long saed blong mi, . . . mi no fraet long ol samting we ol man oli save mekem agens long mi. Ol man we oli moa gud long mi, oli bin talem se, Mifala i mas obei long God, mifala i no save obei long man nomo.”​—⁠Eusebius, Buk 5, japta 24.

Victor i no glad long ansa ya. Wan ripot blong histri i talem se hem i “sakemaot ol Jyos long Esia, mo hem i sanem leta i goraon long olgeta Jyos we oli sapotem tingting blong hem se, ol jyos ya oli no mas mekem komunyon wetem ol jyos we hem i sakemaot olgeta.” Be, “ol waes man mo ol man we oli gat gudfala fasin blong skelem ol samting long grup blong hem, oli no glad taem man ya i mekem samting ya we hem i no fraet blong mekem mo we i no skelemgud fastaem, sam oli raet long hem wetem ol strong toktok, oli givim advaes long hem . . . blong holem lav, fasin joengud, mo pis.”​—⁠Antiquities of the Christian Church blong Bingham, Buk 20, japta 5.

Putumap Fasin Blong Apostasib

Nating se i gat plante we oli tok agens long man ya olsem, ol Kristin blong Esia Maena oli stap olgeta nomo long saed blong kwestin ya se wetaem oli mas mekem lafet blong Kakae Blong Masta. Sloslou ol jenis oli kamaot long ol defren ples. Samfala oli mekem lafet i stat long Naesan 14 i go kasem Sande biaen long hem. Sam narafala oli mekem lafet ya plante taem​—⁠evri wik long Sande.

Long 314 K.T. Kaonsel blong Arles (Franis) i traem blong fosem ol man blong folem plan blong ol man Rom mo stopem eni narafala fasin. Ol ‘Quartodeciman’ we oli stap, oli gohed long sem fasin nomo. Blong stretem samting ya mo ol narafala samting we oli seraotem ol man we oli stap talem se oli Kristin we oli stap aninit long rul blong hiten empera ya Constantine, long 325 K.T., hem i singaotem wan miting blong ol haeman blong jyos, Kaonsel blong Naesia. Kaonsel ya i talem wan disisen we i givim oda long ol man long Esia Maena blong folem fasin blong ol man Rom.

I gud blong makem wan long ol stampa risen we oli givim blong no moa mekem Memoriol blong ded blong Kraes long dei we i stret long kalenda blong ol man Jyu. A History of the Christian Councils, we man ya K. J. Hefele, i raetem, i se: “Oli talem se i no stret nating we lafet ya, we i tabu moa long olgeta lafet, i folem kastom (tingting) blong ol man Jyu, we oli bin mekem han blong olgeta i doti wetem plante rabis samting we oli bin mekem we oli nogud bitim mak, mo we oli bin satem tingting blong olgeta.” (Volyum 1, pej 322) Studia Patristica, Volyum IV, 1961, pej 412 i talem tok blong J. Juster se, long wan posisen olsem, ol man oli tingbaot olgeta olsem we oli “ ‘daon we i daon olgeta’ aninit long paoa blong Haos Prea blong ol man Jyu, mo samting ya i mekem ol haeman blong Jyos oli kros.”

!Olgeta oli wantem nomo blong agensem ol man Jyu! Olgeta we oli mekem Memoriol blong ded blong Jisas long sem dei we hem i ded, ol man oli tingbaot olgeta olsem ol man blong leftemap bilif blong ol man Jyu nomo. Oli fogetem se Jisas hem wan i man Jyu mo se hem i bin putum mining long dei ya taem i givim laef blong hem blong sevem ol man. Stat long taem ya, oli jajem ol ‘Quartodeciman’ se oli agensem ol tijing blong jyos mo se oli stap seraotem ol man blong jyos, ale oli mekem nogud long olgeta. Kaonsel blong Antiok long 341 K.T. i givim oda se oli mas sakemaot olgeta. Nating se i olsem, i gat plante long ol ‘Quartodeciman’ yet long 400 K.T., mo sam smol grup blong olgeta oli stap long ol yia biaen.

Stat long taem ya kasem naoia, Krisendom i no folem bakegen stret plan we Jisas i stanemap. Tija William Bright i talem se: “Taem oli makemaot spesel dei ya, Gud Fraede, blong ol man oli tingbaot taem we Kraes i harem nogud blong ded, i let tumas blong joenem dei ya wetem ol tingting long saed blong Pasova we Sen Pol i bin joenem wetem ded blong Kraes: oli joenem finis ol tingting long saed blong Pasova wetem lafet blong Kraes i laef bakegen, nao ol defren tingting we oli fasfas oli go insaed long tijing blong Grik mo Latin Krisendom.”​—⁠The Age of the Fathers, Volyum 1, pej 102.

?Olsem Wanem Tede?

Yu save askem se, ‘Afta long ol yia ya, ?i impoten blong holem wan spesel taem blong mekem Memoriol?’ Yes i impoten. Ol jenis ya oli kamaot from ol man wetem strong ting ting we oli wantem paoa nomo. Ol man oli folem tingting blong olgeta bitim we oli obei long Jisas Kraes. Woning blong aposol Pol i kamtru klia se: “Mi mi save finis, se bambae, taem mi mi aot long yufala, olgeta ya we oli olsem wael dog nomo, bambae oli kam long yufala [ol Kristin], mo bambae oli ronem yufala man blong Jisas, olsem we yufala i sipsip nomo. Yes, i gat taem i stap kam, we sam man blong yufala bambae oli save girap, oli gyaman nomo blong lidim ol man blong Jisas oli biaen long olgeta, oli go krangke.”​—⁠Ol Wok 20:​29, 30.

Bigfala samting long bisnes ya hem i fasin obei. Jisas i stanemap wan lafet nomo blong ol Kristin blong mekem. Baebol i eksplenem klia wanem taem mo olsem wanem oli mas mekem. ?Oraet, hu nao i gat raet blong jenisim samting ya? Ol ‘Quartodeciman’ bifo oli rere blong harem nogud from ol raf fasin we oli mekem long olgeta mo from oli sakemaot olgeta long jyos bitim we oli lego bilif blong olgeta long bisnes ya.

Maet yu glad blong save se i gat yet ol Kristin long wol we oli respektem samting we Jisas i wantem mo oli stap mekem Memoriol blong ded blong hem long stret dei we hem i putumap. Long yia ya, ol Wetnes blong Jeova bambae oli kam wanples long ol Haos Kingdom blong olgeta long olgeta ples long wol afta long 6 klok long aftenun long Sarede, Maj 26​—⁠taem namba 14 dei blong Naesan i stat. Bambae oli mekem i stret olsem we Jisas i talem se oli mas mekem long taem ya we i impoten tumas. ?From wanem yu no joenem olgeta blong mekem Kakae blong Masta? Sipos yu stap long taem ya, yu tu yu save soemaot respek blong yu long samting we Jisas Kraes i wantem.

[Ol futnot]

[Bokis blong pija long pej 6]

“RANSOM YA WE I SAS TUMAS”

Ransom sakrifaes blong Jisas Kraes i impoten moa bitim wan tijing. Jisas i tokbaot hem wan se: “Mi mi Pikinini blong man, be mi mi no kam blong bambae ol man oli mekem wok blong mi. Mi mi kam blong mekem wok blong olgeta, mo blong givim laef blong mi blong pem rod blong plante man oli fri.” (Mak 10:45) Hem i eksplenem tu se: “God i laekem tumas ol man long wol, nao hem i givim mi, mi stret Pikinini blong hem, mi wan nomo we hem i gat, blong olgeta man we oli bilif long mi bambae oli no save lus, oli gat laef we i no save finis.” (Jon 3:16) Long ol dedman, ransom i openem rod blong laef bakegen mo jans blong kasem laef we i no save finis.​—⁠Jon 5:​28, 29.

Long ol lafet blong Kakae blong Masta, samting we i impoten tumas we ol man oli tingbaot bakegen, hemia ded blong Jisas Kraes. !Sakrifaes blong hem i mekem rod blong plante samting i kamtru! Wan woman we i bin kasem trening long papa mo mama blong hem we tufala i obei long God, mo we hem i wokbaot long rod blong trutok blong God bitim 20 yia finis, hem i talemaot tangkyu blong hem long ol tok ya se:

“Mifala i wet wetem fasin glad blong go long Memoriol. Hem i kam moa spesel long evri yia. Mi tingbaot 20 yia i pas, taem mifala i stanap long haos blong ol dedman, mi stap luk gudfala papa blong mi we i ded, mo long taem ya mi kasem trufala fasin tangkyu long ransom. Bifo long taem ya, samting ya i stap olsem save nomo long hed blong mi. !Yes, mi bin save olgeta vas long Baebol mo mi save olsem wanem blong eksplenem olgeta! Be nomo taem mi filim trufala nogud filing long saed blong ded, hat blong mi i jyam from glad long ol samting we bambae oli kamaot long yumi tru long ransom ya we i sas tumas.”