Wan Buk We i Kamaot Long God
‘I no gat tok blong profet we i kamaot from we man nomo i wantem olsem. Taem tok blong profet i kamaot, ol profet oli talem, be tabu speret i stap givim tok long olgeta, nao oli talemaot tok we i kamaot long God.’—2 PITA 1:21.
1, 2. (a) ?From wanem sam man oli ting se Baebol i no stret long laef blong yumi naoia? (b) ?Wanem trifala pruf we yumi save yusum blong soemaot se Baebol i rili kamaot long God?
?BAEBOL i stret long ol man we oli laef kolosap long ol yia 2,000? Sam man oli ting se i no stret. Tija Eli S. Chesen i talemaot from wanem hem i ting se Baebol i no stret long taem blong yumi, hem i raetem se: “Yumi no save yusum wan buk long saed blong kemistria we oli wokem long 1924, blong tijim ol man long taem blong yumi—save we yumi gat long saed blong kemistri i bigwan moa naoia i bitim bifo.” Long tingting blong yumi, maet i luk olsem we ol tok ya oli tru. Yes, stat long taem blong Baebol i kam, ol man oli lanem plante moa samting long saed blong sayens, tingting blong man, mo fasin blong man. Taswe, samfala oli tingting se: ‘?Olsem wanem wan olfala buk olsem i save laenap stret wetem sayens naoia? ?Olsem wanem buk ya i save gat advaes we i stret long laef blong yumi tede?’
2 Baebol hem wan i givim ansa. Long 2 Pita 1:21, yumi ridim se ol profet blong Baebol oli ‘talemaot tok blong God we tabu speret i givim long olgeta.’ Taswe, Baebol hem wan i soemaot se hem i wan buk we i kamaot long God. Be, ?olsem wanem yumi save pulum ol man blong bilivim samting ya? I gud yumi tingbaot trifala pruf we oli soemaot se Baebol i rili Tok blong God: (1) Hem i laenap wetem sayens, (2) i gat plante gudfala rul insaed long hem we oli stretgud long laef blong yumi tede mo long eni narafala taem tu, mo (3) i gat plante profet tok we oli kamtru finis, olsem histri i pruvum.
Wan Buk We i Agri Wetem Sayens
3. ?From wanem ol samting we ol man blong sayens oli faenemaot oli no save spolem ol tok blong Baebol?
3 Baebol i no wan buk blong sayens. No gat. Be, hem i wan buk blong trutok, mo trutok i stap sem mak oltaem nomata hamas yia i pas. (Jon 17:17) Ol samting we ol man oli faenemaot long saed blong sayens oli no save spolem ol tok blong Baebol. Taem hem i tokbaot sam samting long saed blong sayens, ol tok blong hem oli no stanap long ol olfala “save blong sayens” we i rili ol kastom store nomo. Tru tumas, ol tok blong Baebol oli waesgud long saed blong sayens, be oli agensem fulwan, sam tingting we plante man oli agri long hem long taem bifo. Wan eksampel, tingbaot olsem wanem Baebol i agri wetem save blong sayens long saed blong meresin.
4, 5. (a) ?Ol dokta blong bifo, oli no kasem save long wanem samting long saed blong ol sik? (b) ?From wanem Moses i gat save long ol meresin we ol dokta long Ijip oli yusum?
4 Ol dokta blong bifo oli no kasem save fulwan olsem wanem ol sik oli stap kasem plante man kwiktaem, mo oli no luksave tu se blong blokem ol sik, i impoten tumas blong stap klin. Plante fasin we ol man oli folem bifo blong winim ol sik, oli krangke nomo taem yumi skelem wetem save we man i gat tede. Wan long olgeta buk blong meresin we i olfala moa, hemia wan buk we nem blong hem Ebes Papiras. Hem i karem olgeta save blong ol man Ijip long saed blong meresin, raonabaot long yia 1550 B.K.T.b Insaed long hem, i gat 700 meresin no rod we man i save folem blong winim ol sik, “stat long soa we man i kasem taem krokodael i kakae hem go kasem soa long sel fingga blong leg.” Bighaf blong ol meresin ya oli no wokgud nating, mo sam long olgeta oli denja long laef blong man. Wan long ol meresin we buk ya i talem hemia, se man i mas meksemap sitsit blong man wetem sam narafala samting bakegen, blong putum long wan kil long bodi.
5 Ol man Ijip oli raetem buk ya long saed blong ol meresin, raonabaot long sem taem we ol man oli raetem ol fasfala buk blong Baebol, we Loa blong Moses i stap long olgeta. Moses i bon long 1593 B.K.T., mo hem i gruap long Ijip. (Eksodas 2:1-10) Moses i gruap wetem famle blong Fero, taswe hem i ‘kasem tijing long olgeta waes blong ol man Ijip.’ (Ol Wok 7:22) Hem i savegud ol “dokta” blong Ijip. (Jenesis 50:1-3) ?Ol meresin mo fasin blong olgeta blong winim sik mo soa, oli gat paoa long samting we Moses i raetem?
6. ?Wanem rul long Loa blong Moses long saed blong fasin klin, i stretgud wetem sayens tede?
6 Defren olgeta, Loa blong Moses i givim plante rul long saed blong fasin klin, we ol man blong sayens tede oli agri se oli stretgud. Wan eksampel, wan loa we i go long ol man long ol kamp blong ami, i talem se oli mas berem sitsit blong olgeta afsaed long kamp. (Dutronome 23:13) Hemia wan rul we i waes tumas mo i bitim save blong ol man long taem bifo. Fasin ya i mekem se ples we oli karem wora long hem i no kam doti, mo i daonem namba blong ol flae we oli karem ol sik olsem sigelosis mo bel i ron, ol sik ya we long taem blong yumi yet oli stap kilim plante milyan man i ded evri yia, antap moa long ol kantri we oli pua.
7. ?Wanem rul long Loa blong Moses long saed blong fasin klin i halpem ol man blong blokem sik we i save kasem plante man kwiktaem?
7 Loa blong Moses i gat sam narafala rul tu long saed blong fasin klin, we oli givhan bigwan blong blokem ol sik we oli save pas i go long ol man kwiktaem nomo. Wan man we i kasem wan sik, no i luk olsem se hem i kasem wan sik we hem i save pasem i go long ol narafala man, hem i mas stap hem wan longwe long ol man. (Levitikas 13:1-5) Man i mas wasemgud no spolem eni klos no eni samting we ded bodi blong wan anamol i tajem (maet hem i ded from wan rabis sik). (Levitikas 11:27, 28, 32, 33) Eni man we i tajem wan dedman hem i doti mo i mas folem sam spesel rul blong kam klin bakegen, olsem wasem klos blong hem mo bodi blong hem tu. Long ol seven dei we hem i stap olsem we hem i doti, hem i no mas tajem ol narafala man.—Namba 19:1-13.
8, 9. ?From wanem yumi save talem se waes blong Loa blong Moses long saed blong fasin klin hem i hae moa long save blong ol man long taem bifo?
8 Rul ya blong fasin klin i soemaot waes we i hae moa i bitim ol narafala save blong ol man long taem bifo. Ol man blong stadi long ol meresin tede, oli lanem plante nyufala samting long saed blong ol sik we oli kasem plante man kwiktaem mo olsem wanem blong blokem ol sik ya. Wan eksampel, save we ol man oli kasem long saed blong meresin long ol yia 1800, i lidim olgeta blong wokem ol antiseptik—fasin blong stap klin we i daonem namba blong ol sik. Risal blong nyufala save ya hemia se, namba blong ol sik oli godaon bigwan mo ol man oli no ded kwiktaem. Long yia 1900, long plante kantri blong Yurop mo Yunaeted Stet, ol pikinini we oli bon oli save laef samwe long 50 yia nomo. Stat long taem ya i kam, ol man oli laef plante moa yia from we oli kasem moa save long saed blong meresin, be antap long hemia, oli gat plante moa samting blong mekem laef blong olgeta i stap klingud.
9 Be, plante taosen yia bifo we sayens i faenemaot olsem wanem ol sik oli kasem plante man, Baebol i givim fulap gudfala advaes blong blokem ol rabis sik. Taswe yumi no sapraes we Moses i talem se ol man Isrel long taem blong hem oli laef go kasem 70 no 80 yia. (Ol Sam 90:10) ?Olsem wanem Moses i gat save long saed blong ol rul ya blong fasin klin blong blokem sik? Baebol hem wan i eksplenem se: ‘Ol enjel oli karem Loa i kam blong givim long ol man.’ (Galesia 3:19) Yes, Baebol i no wan buk we i fulap long waes blong ol man. Hem i wan buk we i kamaot long God.
Wan Buk We Advaes Blong Hem i Wokgud Tede
10. Nating se ol man oli raetem Baebol kolosap 2,000 yia bifo finis, ?yumi save talem wanem long saed blong ol advaes we hem i givim?
10 Ol buk we man i raetem blong givim advaes, plante taem oli no moa stret long laef blong ol man afta we sam yia oli pas, mekem se oli mas raetem bakegen no jenisim ol save long ol buk ya. Be, Baebol i defren olgeta. Ol Sam 93:5 i talem se: “Hae God, ol loa blong yu oli blong oltaem nomo.” Nating se ol man oli raetem Baebol kolosap 2,000 yia finis, olgeta tok blong hem oli wokgud yet tede. Oli stretgud mo oli karem gudfala frut long laef blong yumi, nomata wanem kala blong skin blong yumi no wanem kantri we yumi stap long hem. Tingbaot sam gudfala advaes blong Baebol we yumi save ‘trastem oltaem nomo.’
11. Bitim twante yia bifo, ?plante papa mama oli gat wanem tingting long saed blong fasin blong stretem pikinini?
11 Bitim twante yia bifo, plante “nyufala tingting” long saed blong fasin blong tijim pikinini, oli pulum ol papa mama blong tingting se i “tabu blong putum tabu” long sam samting we pikinini i save mekem. Oli fraet se sipos oli putum tabu long sam samting, pikinini i save trabol long tingting blong hem mo harem nogud. Ol man blong givim advaes we oli traehad blong soem ol gudfala rod, oli talem strong long ol papa mama se oli no mas stretem pikinini, oli mas jes tok long hem smol nomo. Be, nyuspepa ya The New York Times, i ripotem se naoia plante long ol man ya blong hae save, oli stap “pusum ol papa mama blong oli strong moa long ol pikinini blong olgeta, mo blong folem bakegen fasin ya blong stretem pikinini.”
12. ?Grik tok we oli tanem i kam “stretem” i minim wanem, mo from wanem ol pikinini oli nidim fasin stretem ya?
12 Be, longtaem finis i kam, Baebol i givim advaes we i klia mo i stretgud long saed blong fasin blong trenem pikinini. Hem i se: “Yufala papa mo mama, bambae yufala i no agensem ol pikinini blong yufala oltaem. Fasin ya bambae i mekem olgeta oli kros. Yufala i mas lukaotgud long olgeta. Yufala i mas stretem olgeta, mo yufala i mas tijim olgeta, olsem we Masta blong yumi i stap stretem yumi, i stap tijim yumi.” (Efesas 6:4) Grik tok we oli tanem i kam “stretem” i minim “lukaotgud, trenem, mo tijim.” Baebol i talem se fasin blong stretem, no tijim, hem i soemaot lav we papa mama i gat long pikinini blong olgeta. (Proveb 13:24) Ol pikinini oli save gruapgud taem i gat ol stretfala rul we oli kliagud, blong halpem olgeta blong luksave samting we i stret mo samting we i no stret. Taem papa mama i stretem pikinini long gudfala fasin, samting ya i save halpem hem blong harem se hem i stap sefgud. Mo i soemaot long hem se papa mama i kea long hem mo tufala i wantem se, hem i gruap blong kam wan gudfala man.—Skelem wetem Proveb 4:10-13.
13. (a) ?Baebol i givim wanem woning long ol papa mama long saed blong fasin stretem? (b) ?Wanem kaen fasin stretem we Baebol i agri long hem?
13 Be, Baebol i givim woning long ol papa mama long saed blong fasin blong stretem pikinini. Ol papa mama oli neva mas yusum raf fasin blong soemaot paoa we oli gat antap long pikinini. (Proveb 22:15) I no stret nating blong panisim pikinini long fasin we i strong bitim mak. Wan famle we i laef folem Baebol, bambae i neva letem raf fasin i kam insaed long famle blong olgeta. (Ol Sam 11:5) Hemia i sem mak long saed blong fasin blong spolem filing blong ol pikinini—ol tok blong daonem, jikim, no stikim pikinini we oli save mekem tingting blong hem i foldaon olgeta. (Skelem wetem Proveb 12:18.) Taswe, long waes fasin, Baebol i givim woning long ol papa mama se: “Bambae yufala i no agensem ol pikinini blong yufala oltaem. From we sipos yufala i stap mekem olsem, bambae tingting blong olgeta i foldaon [no, “bambae yufala i spolem olgeta filing long hat blong olgeta,” Phillips].” (Kolosi 3:21) Baebol i soem se i moagud blong tijimgud pikinini, nao bambae i no gat nid blong panisim hem oltaem. Long Dutronome 11:19, ol papa mama oli kasem advaes blong tekem jans taem oli spel mo pleplei wetem ol pikinini blong olgeta, blong putum ol gudfala fasin mo ol save blong Baebol long hat blong olgeta. Ol advaes ya we oli kliagud mo oli no strong tumas long saed blong fasin blong trenem pikinini, oli stretgud tede long sem fasin we oli stretgud long laef blong ol man long taem blong Baebol.
14, 15. (a) ?From wanem yumi save talem se Baebol i mekem moa i bitim we hem i givim ol waes advaes nomo? (b) ?Wanem tijing blong Baebol i save halpem ol man mo woman blong ol defdefren kala mo kantri blong mekem i sem mak long olgeta man?
14 Baebol i no jes givim ol waes advaes nomo. Mesej we hem i givim i kasem hat blong man stret. Hibrus 4:12 i talem se: “Tok blong God i wan samting we i laef, mo we i stap wok, i olsem we hem i sap tumas, i winim naef blong faet ya we i sap tu saed. Hem i save go insaed long ples we tingting blong man i joen long laef blong hem, olsem we naef blong faet i save go insaed long ples we wora blong bun i joen long bun. Tok blong God i save jajem olgeta tingting blong man, mo ol samting we man i wantem long tingting blong hem.” Tingbaot wan eksampel we i soemaot bigfala paoa blong Baebol.
15 Ol man tede oli seraot from kala blong skin, kantri, mo laen. Ol tingting ya we oli seraotem ol man oli stampa blong fulap faet we oli kilim plante tumas man i ded long olgeta ples blong wol. Be, Baebol i soem fasin we i defren olgeta. Hem i givim plante tijing we oli halpem ol man mo woman blong ol defren kala mo kantri, blong oli mekem i sem mak long olgeta man. Olsem Ol Wok 17:26 i talem se, God “i stat long wan man nomo, nao i mekem olgeta man blong wol.” Samting ya i soemaot se nomata long kala no kantri blong yumi, be yumi evriwan i blong wan grup nomo—!hemia se yumi evriwan i man! Baebol i gohed blong leftemap tingting blong yumi blong ‘folem fasin blong God,’ mo i tokbaot Hem se: “[Hem] i stap mekem i sem mak nomo long olgeta man. Hemia wan trutok ya. Sipos wan man i ona long God, mo i mekem ol samting we i stret long fes blong hem, bambae God i glad long hem.” (Efesas 5:1; Ol Wok 10:34, 35) Save olsem i mekem se ol man we oli rili traehad blong laef folem ol tijing blong Baebol, oli joengud. Save ya i wok from we hem i kasem ples we i dip olgeta—hemia hat blong man. Mo hem i brekemdaon olgeta stonwol we ol man nomo oli stanemap long tingting blong olgeta, we oli mekem se oli serseraot. ?Samting ya i rili wok long wol blong yumi tede?
16. Talem wan store we i soemaot se ol Wetnes blong Jeova oli olsem ol trufala brata long olgeta ples blong wol.
16 !Tru tumas, hem i wok ya! Plante man oli savegud se ol Wetnes blong Jeova oli joengud olsem ol brata long olgeta ples long wol. Ol man blong ol defren laen, we fastaem oli no gat pis, oli joengud tugeta. Wan eksampel, long taem blong faet blong tu defren laen long Ruwanda, ol Wetnes blong Jeova long tufala laen ya wanwan oli lukaotgud long ol Kristin brata mo sista blong olgeta long narafala laen. Plante long olgeta we oli mekem olsem, oli putum prapa laef blong olgeta long denja. Wan taem, wan Wetnes we i blong laen blong ol Hutu i haedem long haos blong hem wan famle we oli blong kongregesenc blong hem, we olgeta sikis memba blong famle ya oli Tutsi. Sore tumas we ol man oli faenem famle ya blong ol Tutsi mo oli kilim olgeta i ded. Nao brata ya we i Hutu wetem famle blong hem, oli stap long denja from we ol man we oli bin kilim famle ya oli kros long olgeta, mekem se oli mas ronwe i go long Tansania. I gat plante narafala store olsem. Ol Wetnes blong Jeova oli luksave se fasin joengud ya i kamtru from we paoa blong mesej we i stap long Baebol i kasem hat blong olgeta. Nating se wol ya i fulap long fasin blong no laekem narafala nating, Baebol i naf blong mekem ol man oli joengud, mo hemia wan strongfala pruf se buk ya i kamaot long God nomo.
Wan Buk Blong Ol Trufala Profet Tok
17. ?Olsem wanem ol profet tok blong Baebol oli defren olgeta long ol tok we man i talemaot long saed blong samting we bambae i hapen?
17 Seken Pita 1:21 i talem se: “I no gat tok blong profet we i kamaot from we man nomo i wantem olsem.” Ol profet long Baebol oli no skelem ol samting we i stap kamaot long wol long taem blong olgeta, nao oli talemaot folem tingting blong olgeta wanem we bambae i hapen. Mo tu, oli no talemaot ol profet tok we i no klia mo we man i save tanem blong mekem i stret long eni samting we i kamaot. No gat. I gud yumi tingbaot wan profet tok blong Baebol we i kliagud, mo olsem wanem samting we hem i talemaot i defren olgeta long samting we ol man long taem bifo oli ting se bambae i hapen.
18. ?From wanem ol man we oli laef long Babilon bifo, oli harem se oli sefgud, be Aesea i talemaot wanem long saed blong Babilon?
18 Babilon i stampa taon blong bigfala ples we politik paoa blong Babilon i rul long hem. Long ol yia 600 B.K.T., ol man oli luk Babilon olsem we hem i strong tumas mo i no gat man i save winim hem. Taon ya i stap kolosap long Reva Yufretes, mo ol man oli digim hol raon long taon ya blong mekem wora blong reva ya i pas long hem, mo oli wokem plante narafala smosmol rod we wora i save pas long olgeta olbaot long taon ya. Taon ya i gat tu bigfala stonwol we oli raonem hem tu, wetem ol taoa long ol kona, blong sapotem stonwol ya. I sua se, ol man we oli laef long Babilon oli harem se oli stap sefgud. Be, long ol yia 700 B.K.T., longtaem bifo we Babilon i kam wan bigfala paoa, profet Aesea i talemaot se: “Babilon . . . i mas kam olsem Sodom mo Gomora taem we God i spolem tufala ya. Bambae i no moa gat man i stap long hem, mo long ol yia we oli kam bambae hem i no moa stap. Long ples ya, ol man Arab bambae oli no putumap haos tapolen blong olgeta, mo ol man blong lukaot long sipsip bambae oli no letem sipsip blong olgeta i slip long ples ya.” (Aesea 13:19, 20) Makemgud se profet tok ya i no talem nomo se bambae Babilon i lus, be hem i talem tu se, bambae i no moa gat man i stap long hem blong olwe. !Hemia wan profet tok we i klia nomo! ?Aesea i raetem profet tok ya afta we hem i luk se Babilon i lus? !Histri i ansa klia se no gat!
19. ?From wanem yumi save talem se profet tok blong Aesea i no kamtru fulwan long Oktoba 5, 539 B.K.T.?
19 Long naet blong Oktoba 5, 539 B.K.T., Bigfala Saeras i lidim ol ami blong Midia mo Pesia blong winim Babilon. Be, long taem ya, profet tok blong Aesea i no kamtru fulwan. Afta we Saeras i winim Babilon, taon ya wetem ol man we oli stap long hem, i gohed blong plante handred yia, nating se hem i no moa gat bigfala paoa. Long ol yia 100 B.K.T., raonabaot long taem we ol man oli mekem kopi blong hanraet blong Aesea we oli faenem long Ded Si, ol Patian oli rul antap long Babilon. Long taem ya, ol nesen raonabaot long Babilon oli stap faet blong kasem taon ya we oli luk hem olsem wan sas samting. Josephus, wan man Jyu we i raetem histri, i talem se “wan bigfala namba” blong ol man Jyu oli laef long taon ya afta long yia 100 B.K.T. Folem buk ya, The Cambridge Ancient History, samwe long yia 24 K.T., ol tredaman blong Palmira oli stanemap wan bigfala bisnes blong salem mo pem olting long Babilon. Taswe, go kasem faswan handred yia K.T., Babilon i no kam olsem draeples yet, nating se buk blong Aesea i finis longtaem bifo.—1 Pita 5:13.
20. ?I gat wanem pruf i stap blong soemaot se Babilon i rili kam wan “hif blong ston”?
20 Aesea i ded finis taem Babilon i kam olsem we i no moa gat man i laef long hem. Nating se i olsem, stret olsem profet tok i talem, Babilon i kam olsem wan “hif blong ston nomo.” (Jeremaea 51:37) Wan Hibru man blong stadi, nem blong hem Jerome (hem i bon long ol yia 300 K.T.), i talem se long taem blong hem, Babilon i wan ples we man i go blong ronem mo kilim ol anamol blong kakae nomo. Hem i wan ples we “olkaen wael anamol” oli wokbaot long hem, mo hem i stap olsem wan draeples kam kasem tede. Maet ol man oli mekemgud samfala ples blong Babilon blong pulum ol turis oli kam, be olgeta “man blong hem wetem ol laen blong olgeta” oli lus blong olwe, olsem Aesea i bin talemaot.—Aesea 14:22.
21. ?Olsem wanem ol profet we oli strong long bilif blong olgeta oli naf blong talemaot fyuja long fasin we i stretgud olgeta?
21 Profet Aesea i no talemaot samting we hem i ting se maet bambae i kamtru long taon ya. Mo hem i no raetemdaon samting we i hapen finis blong mekem man i ting se hemia wan profet tok. No gat. Aesea i wan trufala profet. Samting ya i sem mak long olgeta narafala profet blong Baebol tu we oli bilif strong long God. ?From wanem ol man ya oli naf blong talemaot fyuja long fasin we i stretgud, be i no gat wan narafala man i save mekem olsem? Ansa hem i klia. Ol profet tok ya oli kamaot long God blong olgeta profet tok, hemia Jeova, “Man ya we i save talem en blong wan bisnes taem i jes stat nomo.”—Aesea 46:10.
22. ?From wanem yumi mas traehad blong pulum ol man we hat blong olgeta i stret blong oli stadi long Baebol?
22 Taswe, ?i stret we yumi lukluk moa long Baebol? !Yumi save se, yes i stret blong mekem olsem! Be plante man oli no bilif olsem. Oli gat prapa tingting blong olgeta long saed blong Baebol nating se maet oli no bin ridim Baebol samtaem. Tingbaot tija ya we yumi tokbaot long stat blong faswan stadi. Hem i agri blong stadi Baebol, mo afta we hem i luklukgud long ol tok blong Baebol, hem i luksave se hemia wan buk we i kamaot long God. !Biaen, hem i baptaes blong kam wan Wetnes blong Jeova, mo tede hem i wan elda! Yumi mas traehad blong pulum ol man we hat blong olgeta i stret, blong oli lukluk moa long Baebol, mo biaen oli save skelem ol samting we oli lanem. Yumi sua se, sipos ol man ya wanwan oli stadi long Baebol wetem tingting we i stret, bambae oli luksave se i no gat wan narafala buk we i olsem hem. !Yes, Baebol hem i rili wan buk blong olgeta man!
[Ol futnot]
a Wan kaen sayens we i stadi long ol kemikol mo ol narafala samting we oli mekemap ol wanwan samting mo olsem wanem oli stap jenis.
b B.K.T. i minim Bifo Kristin Taem.
c Wan grup blong man we oli joen wanples blong wosip.
?Yu Yu Save Eksplenem?
◻ ?Olsem wanem yu yu save yusum Loa blong Moses blong soemaot se Baebol i no kamaot long man nomo?
◻ ?Wanem sam rul blong Baebol we oli stretgud long laef blong man long taem bifo mo tede tu?
◻ ?From wanem yumi save talem se Aesea i raetem profet tok we i stap long Aesea 13:19, 20, bifo we samting ya i hapen be i no afta?
◻ ?Yumi mas pulum ol man we hat blong olgeta i stret blong oli mekem wanem, mo from wanem?
[Bokis blong pija long pej 19]
?Olsem Wanem Long Samting We Yumi No Save Pruvum?
I gat sam tok long Baebol we i no gat pruf blong hem long wol ya, olsem ol tok long saed blong ol speret man we oli laef long heven. I no gat wan samting long sayens we i save pruvum se samting ya i tru no i gyaman. From samting ya, ?i stret blong talem se Baebol i no laenap wetem sayens?
Hemia nao kwestin we i stap long tingting blong wan man we i stadi long graon mo ol ston blong wol ya mo blong ol narafala planet. Sam yia bifo, hem i stat stadi Baebol wetem ol Wetnes blong Jeova. Hem i tingtingbak, i se: “Fastaem i hadwok long mi blong agri se Baebol i tru, from we i gat sam samting long Baebol we mi no save faenem pruf blong hem long sayens.” Man ya we hat blong hem i stret, i gohed blong stadi Baebol, nao sloslou, hem i stat bilif se pruf we i stap, hem i naf blong soemaot klia se Baebol i Tok blong God. Hem i eksplenem se: “Samting ya i daonem strong tingting ya blong mi blong wantem pruvum ol wanwan samting we Baebol i tokbaot, wetem sayens. Wan man we tingting blong hem i stap long sayens oltaem, hem i mas rere blong stadi Baebol wetem wan tingting blong wantem wosip long God. Sipos no, bambae hem i neva bilif long trutok. Yumi no mas tingting se sayens bambae i pruvum olgeta wanwan tok blong Baebol. No gat. Sipos i gat samfala tok long Baebol we yumi no save pruvum, samting ya i no minim se tok ya i gyaman. Impoten samting hemia se, olgeta tok we i gat pruf blong olgeta oli naf blong soem se Baebol i tru.”
[Tok Blong Pija Long Pej 17]
Moses i raetem fulap rul long saed blong klin fasin, we oli hae moa i bitim ol narafala save blong ol man long taem blong hem